Η ARB επιδιώκει να δημοσιεύει κείμενα τα οποία συνεισφέρουν στον διάλογο και τον προβληματισμό για το μέλλον της Ευρώπης. Κείμενα που καταγράφουν αδυναμίες της, προτείνουν λύσεις ή εξηγούν τη χρησιμότητα των αξιών που θεμελιώνουν την Ευρώπη των ιδεών. Τα κείμενα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα οποία δημοσιεύουμε έχουν μεγάλη σημασία στον διάλογο που γίνεται αυτή την εποχή στην Ευρώπη. Ένας διάλογος που δεν είναι μόνο θεωρητικός, καθώς η πρόσφατη έκθεση των Πέντε Προέδρων, που δημοσιοποιήθηκε λίγο πριν από την Ομιλία Γιούνκερ για την Κατάσταση της Ένωσης, είναι μέρος μιας διαδικασίας που θα διαμορφώσει το μέλλον της Ευρώπης – και της Ελλάδας τελικά, είτε είναι μέρος της Ένωσης είτε, ως γείτονας, τελικά αποφασίσει ότι θέλει να πορευτεί εκτός του χώρου που πρεσβεύει τις αξίες και ιδέες της ενωμένης και δημοκρατικής Ευρώπης.
Το σύστημα αξιών της Ευρώπης είναι το απόσταγμα των συλλογικών εμπειριών του Μεσαίωνα, της Αναγέννησης και της ανάδειξης σύγχρονων κρατών που ενεπλάκησαν σε αιματηρούς πολέμους, δυο φορές παγκόσμιους. Ιδέες που είχαν γεννηθεί στην αρχαιότητα, η άμεση δημοκρατία των Ελληνικών πόλεων και η έμμεση δημοκρατία της Ρώμης, ενέπνευσαν τη σύγχρονη εκδοχή του πειράματος της Δημοκρατίας. Ως φυσιολογική εξέλιξη μιας διαδρομής χιλίων ετών στην Αγγλία, ως σχεδιασμένο εγχείρημα στην Αμερική (πρώην αποικία και φορέα των πρακτικών εμπειριών στη συλλογική διοίκηση κοινωνιών της Αγγλίας) και σταδιακά σε όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Το κράτος δικαίου[1] που προστατεύει από την αυθαιρεσία –του βασιλιά, δικτάτορα, δούκα, χιτλερικού διοικητή ή σταλινικού κομισάριου– η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης[2] και οικονομικής δραστηριοποίησης και το κράτος πρόνοιας δεν είναι ιδέες που προέκυψαν μέσα από αφηρημένους στοχασμούς. Είναι το αποτέλεσμα επώδυνων εμπειριών που βίωσαν λαοί και έθνη για αιώνες. Το ίδιο ισχύει και για τη συλλογική προσπάθεια δημιουργίας ενός ενιαίου χώρου αρχών και οικονομικής δραστηριότητας. Τα δυο αυτά στοιχεία δεν μπορεί να απομονωθούν, είναι αλληλένδετα. Τα ατομικά δικαιώματα, το κράτος δικαίου, η αναγνώριση του δικαιώματος σε ελευθερίες δεν μπορεί να υπάρχουν σε επίπεδο κοινωνίας και πολιτικής όταν οι πολίτες δεν μπορούν να εφαρμόσουν τις αρχές αυτές και στο οικονομικό μέρος των κοινωνικών τους δραστηριοτήτων. Η προστασία της περιουσίας με το κράτος δικαίου και η ελευθερία ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας όμως δεν είναι μόνο αναπόσπαστο μέρος των κοινωνικών δικαιωμάτων του ατόμου στο αξιακό σύστημα της Ευρώπης. Είναι και ο μηχανισμός που δημιουργεί τις προϋποθέσεις ευημερίας και συνεπώς τις βάσεις διαφύλαξης αυτού του αξιακού συστήματος, καθώς κανένα σύστημα αρχών και αξιών δεν μπορεί να διατηρηθεί όταν συνεπάγεται την εξαθλίωση και δυστυχία των πολιτών. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος για τον οποίο το οικονομικό μέρος αυτού του αξιακού συστήματος δέχεται τόσο συχνά ανελέητες επιθέσεις από όσους επιθυμούν για ιδιοτελείς σκοπούς να εξαθλιώσουν λαούς. Η εξαθλίωση αυτή, όπως εύστοχα σημειώνει ο Πρόεδρος Τουσκ, αποτελεί προϋπόθεση για την άνθιση του ριζοσπαστισμού, ο οποίος, πρέπει να προσθέσει κανείς, επιτρέπει σε δημαγωγούς να πείσουν εύκολα τους λαούς για την ανάγκη κατάλυσης και των κοινωνικών και πολιτικών ελευθεριών, εξασφαλίζοντας έτσι στους ίδιους εξουσία χωρίς έλεγχο και λογοδοσία.
Η Ευρώπη ξεκίνησε το ταξίδι προς την ειρηνική συνύπαρξη και τελικά την οικονομική και πολιτική ένωση πάνω στα ερείπια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και υπό την πίεση των Αμερικανών – με το σχέδιο Μάρσαλ. Γερμανοί, Γάλλοι, Άγγλοι και Ιταλοί αναγκάστηκαν να συνεργαστούν για να λάβουν την οικονομική βοήθεια των Αμερικανών. Βασική προϋπόθεση για τα χρήματα αυτά ήταν να συνεργαστούν και, δευτερευόντως, η λογοδοσία στη διαχείριση – η οποία άλλωστε ήταν ο λόγος για τον οποίο η Ελλάδα έλαβε μόνο το μέρος των χρημάτων που έδωσαν οι Αμερικανοί χωρίς έλεγχο της διαχείρισης, καθώς το εγχώριο πολιτικό σύστημα δεν μπορούσε να αποδεχθεί τη λογοδοσία στο δεύτερο μέρος της χρηματοδότησης. Η Ευρώπη, γεννημένη μέσα από τις στάχτες της διχόνοιάς της και με τη βοήθεια και καθοδήγηση της πρώην αποικίας της, βρήκε τον δρόμο προς ένα κοινό μέλλον, την ευημερία και τη συνεργασία σε καθημερινά και οικονομικά ζητήματα. Η πορεία αυτή όμως δεν είναι πάντα ιδανική και ούτε απουσιάζουν οι θύλακοι διχόνοιας – πάντα και παντού θα υπάρχουν, καθώς είναι γνωστό πως οι άγγελοι του Τζέιμς Μάντισον δεν υπάρχουν σε αυτόν τον κόσμο. Η Ευρώπη έχει σήμερα εξαντλήσει τα όρια της μερικής ενοποίησης η οποία είναι ανήμπορη να διαχειριστεί αυτές τις διχόνοιες και διαφωνίες σε μια εποχή που η παγκοσμιοποίηση δεν επιτρέπει έθνη και περιοχές που διατηρούν τέτοιες αναποτελεσματικότητες να ευημερούν. Οι παγκόσμιες οικονομικές τάσεις συνεπώς αποκαλύπτουν τις ατέλειες που οι πολιτικοί της Ευρώπης, πλέον κύριοι της μοίρας τους και χωρίς εξωτερική χείρα βοηθείας, έχουν συμβιβαστικά αποδεχθεί και αποτύχει να αντιμετωπίσουν. Η Ευρώπη της ευημερίας έγινε και Ευρώπη του εφησυχασμού, χωρίς τόλμη να διεκδικήσει το μέλλον της. Το εγχείρημα για ένα Σύνταγμα της Ένωσης, ένα ξερό, γραφειοκρατικό κείμενο, χωρίς σαφείς και βασικές αρχές που να μιλάνε στην ψυχή του ευρωπαίου πολίτη, αποτέλεσε προπομπό μιας Ευρώπης που έχτιζε τις προϋποθέσεις της οικονομικής κρίσης, ακριβώς λόγω της κρίσης αξιών που έφερε αυτός εφησυχασμός.
Σήμερα η κρίση απειλεί την ευημερία των γηραιότερων, το μέλλον των νεότερων και τις αξίες που ενέπνευσαν την Ευρώπη όταν αναζητούσε οδηγό για την αποφυγή των επώδυνων και αιματηρών σφαλμάτων του παρελθόντος. Η Ευρώπη σήμερα πρέπει να ανακαλύψει πάλι τις αξίες της, να θυμηθεί γιατί υπάρχει και να ερμηνεύσει τις αξίες αυτές με σύγχρονο και πρακτικό τρόπο, γιατί μόνο έτσι θα βρει στέρεες λύσεις στα προβλήματά της. Αυτή η άσκηση δεν είναι ούτε εύκολη ούτε προφανής. Γι’ αυτό κείμενα που συνεισφέρουν σε αυτή τη διαδικασία έχουν σημασία για την Ευρώπη συνολικά – το καθένα με τη χωριστή συνεισφορά του και όλα μαζί συλλογικά ως πορεία για την αναζήτηση της πρακτικής κατεύθυνσης που θα πάρει η ΕΕ στο μέλλον.
Η Ελλάδα, που θεωρεί εαυτήν γενέτειρα της δημοκρατίας, χώρα ανάπτυξης της φιλοσοφίας, της ρητορείας, της δημαγωγίας και του θεάτρου, απέχει σε γενικές γραμμές από αυτό τον διάλογο, με λίγες μόνο εξαιρέσεις. Η πλειονότητα των ελλήνων πολιτών δεν παρακολουθεί και αγνοεί τα κείμενα και τους λόγους όσων προσπαθούν να συνεισφέρουν με ιδέες στη χάραξη του μέλλοντος της Ευρώπης, ενός μέλλοντος που θα διαμορφωθεί από ιδέες που δοκιμάζονται και διατυπώνονται στην εποχή μας.
Αυτό είναι διπλό δυστύχημα. Πρώτον, γιατί η χώρα της φιλοξενίας, του «φιλότιμου» και της δημοκρατίας, που επαίρεται πως έδωσε στην Ευρώπη το όνομά της, οφείλει να είναι εποικοδομητικά και φωτισμένα παρούσα στη διαδικασία αυτή. Δεύτερον, γιατί η Ελλάδα της μεγάλης κρίσης έχει η ίδια να ανακαλύψει εκ νέου τις αξίες της δημοκρατίας, του αλληλοσεβασμού και της δικαιοσύνης. Έχει ανάγκη τον διάλογο αυτόν για να απαντήσει και στα δικά της πιεστικά και συχνά βασανιστικά ερωτήματα.
Η ARB, απευθυνόμενη σε ένα μικρό, αλλά, ελπίζουμε, ανήσυχο και φωτισμένο κοινό, δημοσιεύει συστηματικά επιλογή από τέτοια κείμενα, τα οποία, δυστυχώς, περνάνε απαρατήρητα στη χώρα μας, δεν δημοσιεύονται από τα μέσα ενημέρωσης και δεν προκαλούν διάλογο ούτε ανάμεσα στους πολιτικούς μας που πιθανότατα αγνοούν ακόμη και την ύπαρξή τους. Η ARB ελπίζει ότι, έστω αυτό το μικρό κοινό, θα γνωρίσει τις προσπάθειες που γίνονται να χαρτογραφηθεί το μέλλον της Ευρώπης με δημοκρατία και ευημερία. Να γνωρίσουν δηλαδή την επιχειρηματολογία του Μάριο Ντράγκι για την ανάγκη να λαμβάνονται κοινές αποφάσεις στην Ευρωζώνη[3], την αναζήτηση κατεύθυνσης από τον Πρόεδρο Γιούνκερ για τη στάση της Ευρώπης στο μεταναστευτικό μέσα από τη συλλογική ευρωπαϊκή μνήμη, την έκκληση του Προέδρου Τουσκ για ρεαλιστική ηγεσία που έχει στιβαρά θεμέλια στη συλλογική ιστορία της Ευρώπης, την ανάλυση του Χάμπερμας για τον ατελή χαρακτήρα της ΕΕ, και τη συμμετοχή ορισμένων συμπολιτών μας στον πανευρωπαϊκό διάλογο διανοουμένων[4] για το πώς η Ευρώπη μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα και θα αντιμετωπίζει στο μέλλον.
Έτσι, η ARB θέλει να ευαισθητοποιήσει τους έλληνες πολίτες για αυτή τη ζύμωση ιδεών, να τους εκθέσει τις απόψεις που εξετάζονται και σχηματίζονται και, ίσως, να τους ερεθίσει ώστε να τολμήσουν και αυτοί να συμμετέχουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος μιας Ευρώπης στην οποία αξίζει να ανήκει κανείς.
[1] Δεν αναφερόμαστε στην ελληνική εξαίρεση. Ωστόσο, μόνο ως μέλος της ΕΕ έχουμε ελπίδα να γίνει η χώρα μας κράτος δικαίου στα μέσα του 21ου αιώνα, παρά την γονιμότατη ασυνειδησία των ταγών και λειτουργών του.
[2] Όσο για την ελεύθερη έκφραση φαντάζεται κανείς την ασυδοσία του ελληνικού κράτους και των δουλοπρεπών/αντιδραστικών λειτουργών του αν δεν υπήρχε λ.χ. το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;
[3] Βλ. Μάριο Ντράγκι, «Σταθερότητα και ευημερία στην Νομισματική Ένωση», ARB, τχ. 58, Ιαν. 2015.
[4] Βλ. τα κείμενα Για την πολιτική ένωση της Ευρωζώνης τα οποία είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα μας.
