Τούτες τις μέρες –με γεια του με χαρά του– ο ιδιοκτήτης του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ αποφάσισε τη μετονομασία του τεχνολογικού του κολοσσού Facebook δίνοντάς του ένα καινούργιο όνομα που περιέχει την αγγλική (αλλά και διεθνή) λέξη Meta. Ίσως ο άνθρωπος ήθελε να τονίσει την μετα-Facebook εποχή. Ο γνωστός στο ευρύτερο κοινό ως διακινητής λεξικών Γεώργιος Μπαμπινιώτης θεώρησε το πράγμα μία ακόμη ευκαιρία για να ρεκλαμάρει στο ιθαγενές αγοραστικό κοινό την πραμάτεια του: «Από το Λεξικό μου [sic]: μετα- […] 5. (α) υπέρβαση σε κριτική σε επιστήμη, μέθοδο κ.ά. …»[1]. Έτσι, ξεκινώντας (λανθασμένα) από την κατ’ αυτόν πρώτη εμφάνιση της πρόθεσης μετά στα αρχαία ελληνικά θεωρεί ότι ο μεγιστάνας του Facebook σφάλλει στη χρήση της συγκεκριμένης πρόθεσης (που είναι πρόθεμα στα αγγλικά) διότι στα… ελληνικά η λέξη έχει διαφορετικό νόημα. Μα ο άνθρωπος δεν εκφράζεται ελληνικά, αλλά αγγλικά, γλώσσα μέσω της οποίας απευθύνεται στο παγκόσμιο κοινό. Και αυτό το meta έχει ενταχθεί εδώ και κάμποσους αιώνες στα αγγλικά, αλλά και σε άλλες γλώσσες, αποτελώντας πλέον στοιχείο του λεξιλογίου τους. Αυτό μικρή σημασία μάλλον έχει για τον αυτοπροβεβλημένο καθηγητή, που φαίνεται πως έχει εθισθεί στην μέθοδο της απομόνωσης ξένων λέξεων, ιδίως της αγγλικής γλώσσας, προσπαθώντας να πείσει ότι λ.χ. δεν πρέπει να λέμε fast-food, αλλά …ταχυφαγείο(ν). Άλλοι ομόδοξοί του πολεμούν το επικατάρατο fax και το αποκαλούν «fax (τηλεομοιότυπον)». O sancta simplicitas! Θόρυβο επίσης προκάλεσε με το πώς πρέπει να λέμε εμείς οι Νεοέλληνες το λοκ-ντάουν ή άλλες λέξεις της τρέχουσας επικαιρότητας (lockdown = απαγορευτικό, delivery = τροφοδιανομή, take away = για το σπίτι)[2] και άλλες ανοησίες. Πολεμά δήθεν τις ξένες λέξεις όπως ο γνωστός θεολόγος Χρ. Γιανναράς πολεμά τη Δύση. Η συνήθης επωδός του (refrain, για να καταλαβαινόμαστε) είναι να μας παραπέμπει σε κάποιο από τα λεξικά του για να μας δείξει ποια είναι η «σωστή χρήση». Και η κάμερα, όποτε πρόκειται για τηλεοπτική διαφήμιση, βοηθάει στην δείξη του εμπορεύματος. Όπερ έδει επι-δείξαι.
Πέραν του κινήτρου του επιδιωκόμενου θορύβου ανάμεσα στους ημιμαθείς, δεν νομίζουμε ότι υπάρχουν και κάποια άλλα, λ.χ. επιστημονικά, κίνητρα σ’ αυτές τις μεθόδους, και δήθεν γλωσσικές καταδιφήσεις, στο κυνήγι των ξένων λέξεων δίκην μαγισσών του Μεσαίωνα. Άλλωστε τη γλώσσα δεν την κάνουν οι λέξεις αλλά οι δομές. Λ.χ. εκείνος που «σερφάρει στον κομπιούτορά του μπας και βρει κανένα ουάου», μιλάει αναγνωρίσιμα ελληνικά. Διότι ο καθένας που παρακολουθεί την είσοδο (μερικοί προτιμούν τον όρο εισβολή, με σεξουαλική ενίοτε απόχρωση) ξένων λέξεων στη σύγχρονη ελληνική, οφείλει να έχει αντιληφθεί ότι, ενόψει και της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή της προσέγγισης των λαών σε παγκόσμια κλίμακα, η είσοδος τέτοιων λέξεων γίνεται κατά εκατοντάδες σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Οπότε είναι δύσκολο (αν όχι εντελώς μάταιο) να γίνεται προσπάθεια μετάφρασης αυτών των χιλιάδων λέξεων στα ελληνικά. Η πείρα τού όχι και τόσο απώτερου γλωσσικού μας παρελθόντος έχει δείξει ότι χρειάζεται πολύς χρόνος μέχρι να καθιερωθούν οριστικά οι προτεινόμενες μεταφράσεις των ξένων λέξεων – άστοχες συνήθως, όπως οι μπαμπινιώτειες που παραθέσαμε λίγο πριν. Ποιος αποκαλεί τον κεφτέ κρεατοσφαιρίδιο(ν) ή την μπάλα ποδοσφαίρα(ν); Αλλά μέχρι να γίνει αυτό (αν γίνει ποτέ), θα έχουν έρθει οι διάδοχες νέες λέξεις, οπότε έχουμε να κάνουμε με μια σισύφεια προσπάθεια. Αλήθεια, θυμάστε πώς πρότεινε να ονομάζεται στα ελληνικά το Facebook ο κ. Μπαμπινιώτης; Σε εκπομπή της κυρίας Φλέσσας το 2012 πρότεινε να ονομάζεται «Φιλότοπος» (< τόπος των φίλων), αλλά το 2018 βρήκε κάτι καλύτερο: «Προσωποδίκτυο!».[3] Δηλαδή και πάλι μπούρδες. Και αν το πει αυτό στα εντελώς δικά του ελληνικά θα εντυπωσιασθούν βέβαια τα κομμωτήρια, αλλά θα τον καταλάβει κανένας; Όλοι ξέρουμε ότι ο απλοϊκός άνθρωπος κυρίως θαυμάζει αυτό που δεν καταλαβαίνει. Σύμφωνα με το λεξικό Webster το πρόθεμα meta σημαίνει «along with, between, beyond, after». Αυτό το τελευταίο μας παραπέμπει μηχανικά στην Afterphilologie (στην περίπτωσή μας και στην Afterlexikologie).
Ο φιλομαθής αναγνώστης ας ανατρέξει στα γερμανικά λεξικά. Πρόκειται για τον νεολογισμό που χρησιμοποίησε η πλευρά Νίτσε στη γνωστή διαμάχη με τον Βιλαμόβιτς για την φιλολογική ή άλλη αξία της Γέννησης της Τραγωδίας του φιλοσόφου.
Το συμπέρασμα είναι ότι οι ξένες λέξεις μπαίνουν βροχηδόν στη Νέα Ελληνική (όπως συμβαίνει και με όλες τις γλώσσες του κόσμου) και κανένα αλεξιβρόχιο(ν) δεν μπορεί να εμποδίσει αυτή την είσοδο. Παγκοσμιοποίηση γαρ. Ούτε χρειάζεται άλλωστε αυτή η γλωσσική συνοριοφυλακή. Η γλώσσα, οι γλώσσες, έχουν επινοηθεί για να συνεννοούνται μεταξύ τους οι άνθρωποι και όχι για να κατασκευάζονται νέες Βαβέλ προς όφελος του εμπορίου. Οι λαοί, όλοι οι λαοί που πήραν από τα ελληνικά τις λέξεις θέατρο(ν), φιλοσοφία και ένα σωρό άλλες επέδειξαν γλωσσική ελαφρότητα; Το πράγμα το έχει αντιληφθεί σωστά το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών (του έγκριτου καθηγητή της Γλωσσολογίας κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη), ένα πραγματικά έγκυρο λεξικό το οποίο μπορούν να συμβουλεύονται άφοβα οι απαιτητικοί χρήστες της νέας ελληνικής. Με την ευκαιρία: πότε η Ακαδημία και οι αρμόδιοί της θα δεήσουν να επανεκδώσουν αυτό το ήδη εξαντλημένο λεξικό; Το συμπέρασμα είναι δυστυχώς και πάλι ότι η δήθεν αντίδραση Μπαμπινιώτη στη μετονομασία του Facebook μάλλον δεν οφείλεται σε γλωσσικό επαρχιωτικό εθνικισμό (έστω παλαιάς κοπής), αλλά μάλλον θεωρήθηκε ως μία ακόμη ευκαιρία –ενόψει και της νέας σχολικής χρονιάς– ώστε να προπαγανδιστεί στην ιθαγενή αγορά η λεξικογραφική πραμάτεια του. Εξάλλου αρκετές «επιστημονικές» προτάσεις του τελευταίου ήδη έχουν γίνει πετυχημένα ανέκδοτα.
Όμως ο Μάρτης δεν μπορεί να λείπει από τη Σαρακοστή. Έτσι, έτερος ιθαγενής τιτάν, της πολιτικής αυτή τη φορά, έδειξε παρόμοιο ρεφλέξ. Οσφραινόμενος δημοσιότητα, με ενδεχόμενες διεθνείς διαστάσεις μάλιστα, ο κ. Ιωάννης Βαρουφάκης δήλωσε ότι θίχτηκε τάχα κομματικά. Για να είμαστε πιο σαφείς, η μετονομασία του Facebook προκάλεσε την οργή του. Διότι, λέει, αυτό το meta αποτελεί κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας ή κομματικού copyright, αφού αυτό παραπέμπει στο όνομα του ιδιόκτητου κόμματός του «Μέρα25» ή κάπως έτσι, που ανά την υφήλιο είναι γνωστό και ως (also known as, για να συνεννοηθούμε) «Diem25». Αυτό το diem σε εμάς θυμίζει το ποιητικό λατινικό «Carpe diem»∙ ή καλύτερα την ...dies irrae, μέρα θεϊκής οργής. Λ.χ. η μέρα της Δεύτερης (κομμουνιστικής) Παρουσίας. Έτσι ο έξαλλος μαγαζάτορας του συγκεκριμένου κομματικού μορφώματος και τέως σαρδανάπαλο asset του polymath Τσίπρα φαίνεται να θεωρεί πως ο οποιοσδήποτε ανά τον κόσμο –ιδίως αν τυχαίνει να είναι μεγαλοκαπιταλιστής– που θα θελήσει να χρησιμοποιήσει αυτό το διεθνοποιημένο meta, θα πρέπει μάλλον να ζητήσει προηγουμένως την άδειά του. Γιατί, οφείλουν να γνωρίζουν οι κάθε Ζούκερμπεργκ[4], ότι το κόμμα αυτό πολεμάει την μετακαπιταλιστική εποχή, είναι υποπροϊόν αυτής της εποχήςˑ όπως η βαζελίνη του πετρελαίου. Δηλαδή αν πούμε ότι εδώ πρόκειται για μετα-κομμουνιστικά ληρήματα με σκοπό την εφήμερη προσέλκυση της δημοσιότητας θα έχουμε πρόβλημα copyright; Τι λέει επ’ αυτού ο λεξικογράφος των καναλιών; Μήπως εδώ –λέμε μήπως– θα έπρεπε να παρέμβει ο αρμοδιότερος όλων πάνω σε θέματα της ελληνικής γλώσσας και γραφής, ο Ακαδημαϊκός και τέως κραταιός δισκοβόλος μας κ. Αντ. Κουνάδης; Πώς γίνεται να διαμαρτύρονται σύσσωμοι οι Ακαδημαϊκοί μας για την διείσδυση του λατινικού αλφαβήτου μέσα στο σώμα της γλώσσας μας και δεν διαμαρτύρονται για την κατάφωρη κλοπή αυτών των ανά, κατά, διά και μετά μας;
Βεβαίως όταν τα βουβάλια μαλώνουν στον βάλτο της εφήμερης δημοσιότητας την πληρώνουν τα βατράχια. Και εμείς ταπεινά υποχωρούμε μπρος στη μεγαλοσύνη αυτών των γιγάντων, αυτών των gigas (γαλλ. ζιγκά) –μια ακόμη επαίσχυντη κλοπή του γλωσσικού μας θησαυρού–, έστω κι αν τα gigas μας μαλώνουν σε ξένον αχυρώνα. Όμως η παρομοίωση με τα βουβάλια είναι ίσως ατυχής. Καλύτερο θα ήταν εκείνο το αρχαίο «κώνωψ επί κέρατος βοός εκάθητο». Ακόμη δε καλύτερα μοιάζει με την περίπτωση εκείνου του Αβησσυνού του ημέτερου σαρκαστή Ροΐδη που εξασκούνταν στην τοξοβολία πάνω σ’ έναν ιπποπόταμο, ενώ το παχύδερμο δεν έπαιρνε είδηση για όσα συντελούνταν στα πλευρά του.
— Εκ του Κέντρου Λεξικολογίας της Athens Review of Books
[1] Ο Μπαμπινιώτης «διορθώνει» τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ για το Meta – Ο ακριβής ορισμός της λέξης «μετά», iefimerida 29.10.2021, https://bit.ly/3mHzjlv
[2] To Βήμα, 4.11.2020, https://bit.ly/3BBWh1B
[3] Τα Νέα, 13 Απριλίου 2018, Γεώργιος Μπαμπινιώτης, «Η γλώσσα δεν είναι δουλεία, αντίθετα, σε απελευθερώνει» [για να λες ό,τι σου κατεβεί], διαθέσιμο στο λινκ https://bit.ly/3BAzEKR
[4] Εφημερίδα των Συντακτών, 29.10.2021, διαθέσιμο στο λινκ https://bit.ly/3GENeAD
