Έγινε την Τρίτη 4 Δεκεμβρίου 2018 στο Ειδικό Δικαστήριο η δίκη για την αγωγή κακοδικίας που έχουν ασκήσει η εκδότρια και ο διευθυντής της Athens Review of Books Μαρία και Μανώλης Βασιλάκης. Ο εισηγητής κ. Γεώργιος Ποταμιάς, Σύμβουλος της Επικρατείας, στην εκ 46 σελίδων μακροσκελή Εισήγησή του δέχθηκε ότι οι αποφάσεις τόσο του Εφετείου όσο και του Αρείου Πάγου για την γνωστή αντιδικία με τον «Γκαουλάιτερ του Σταλινισμού» Ν. Κοτζιά είναι πολλαπλά εσφαλμένες, επισημαίνοντας μάλιστα τις πολλαπλές παραβιάσεις του συντάγματος και των διεθνών συνθηκών από τις οποίες δεσμεύονται τα ελληνικά δικαστήρια (ιδίως του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ, της νομολογίας του ΕΔΔΑ κ.ά.). Ωστόσο όμως θεώρησε ότι τα σφάλματα αυτά δεν οφείλονται σε δόλο ή βαριά αμέλεια των εναγομένων δικαστικών. Η Athens Review of Books εκπροσωπήθηκε από τον νομικό της σύμβουλο κ. Χ.Ε. Μαραβέλια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εναγόμενοι εφέτες (Ερωτόκριτος Ερωτοκρίτου, Κυριάκος Φώσκολος, Στυλιανή Μπλέτα) δεν παρέστησαν καθόλου, ενώ κατά την άποψή μας δεν παρέστησαν νομίμως ούτε οι εναγόμενοι αρεοπαγίτες: Βασίλειος Πέππας (Πρόεδρος του Αρείου Πάγου), Γεώργιος Λέκκας (Αντιπρόεδρος του ΑΠ), Πηνελόπη Ζωντανού (Αντιπρόεδρος του ΑΠ, η οποία καταψήφισε την υπέρ της ARB εισήγησή της), Αγγελική Τζαβάρα και Θωμάς Γκατζογιάννης (αρεοπαγίτες).
Η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου αναμένεται να εκδοθεί τους επόμενους μήνες.
Στη δίκη προήδρευσε η νεοεκλεγείσα Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας κ. Αικατερίνη Σακελλαροπούλου. Τα υπόλοιπα μέλη του Ειδικού Δικαστηρίου που τελικώς ανέβηκαν στην έδρα ήσαν οι κυρίες και κύριοι: Ελένη Μουσταΐρα, Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθηνά Κοτζάμπαση, Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, Βασιλική Προβίδη, Σύμβουλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και τα μέλη του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου των Δικηγόρων Ανδρέας Ζαχόπουλος και Δημήτριος Μανώλης, Δικηγόροι Αθηνών.
— The Athens Review of Books
Από την Εισήγηση του Συμβούλου της Επικρατείας κ. Γεωργίου Ποταμιά
5. [Σελ. 43 της Εισήγησης] Ενόψει του ότι ο Ν. Κοτζιάς κατά τον χρόνο δημοσιεύσεως της επίμαχης επιστολής ανήκε ήδη στην κατηγορία των κατά την νομολογία του ΕΔΔΑ δημοσίων προσώπων/πολιτικών ήταν εφαρμοστέες από το ένα μέρος οι διατάξεις των άρθρων 2 παρ. 1, 5 παρ. 2, 9 παρ. 1 του Συντ/τος καθώς και το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ και από το άλλο μέρος οι διατάξεις του άρθρου 14 παρ. 1 και 2 του Συντ/τος καθώς και του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Οι επικρινόμενες αποφάσεις έπρεπε να σταθμίσουν τα συγκρουόμενα έννομα αγαθά προστασίας της τιμής του θιγομένου προσώπου/ελευθερία έκφρασης/ελευθερία τύπου σε επίπεδο Συντάγματος και άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Δεν είναι ορθή η εφαρμογή διατάξεων του Ποινικού Κώδικα (άρθρα 361, 362, 363, 367) κατά τρόπο που περιορίζει το εύρος συνταγματικής προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου (άρθρο 14 Συντάγματος), οι εν λόγω διατάξεις του Ποινικού Κώδικα είναι εφαρμοστέες εν προκειμένω ερμηνευόμενες σύμφωνα με το εύρος προστασίας του άρθρου 14 του Συντ/τος. Η αναγκαιότητα του περιορισμού ενός ατομικού δικαιώματος σε μία δημοκρατική και σε μία μη δημοκρατική κοινωνία κρίνεται διαφορετικά, γιατί επικρατούν διαφορετικά αξιολογικά κριτήρια για την εξουσία του κράτους και την ελευθερία του ανθρώπου. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επιτρέπει ρητώς περιορισμούς ατομικών δικαιωμάτων που είναι «αναγκαία σε μία δημοκρατική κοινωνία». Όπως γίνεται δεκτό από τη θεωρία, βλ. Πρ. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο, Ατομικά Δικαιώματα, Α΄, Δεύτερη Έκδοση, Αθήνα, 2005, «... Η έννοια της δημοκρατίας εδώ, όπως και γενικά στην πράξη, δεν μπορεί να ξεχωριστεί από την ελευθερία. Όπως απέδειξε και η κατάρρευση των καθεστώτων του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, δημοκρατία χωρίς ελευθερία είναι ή γίνεται ταχύτατα τυραννία. Μ’ αυτή την έννοια, οι περιορισμοί των ατομικών δικαιωμάτων είναι θεμιτοί μόνο στο μέτρο που είναι αναγκαίο σε μία δημοκρατία που είναι στηριγμένη στην ελευθερία ...». Εν προκειμένω, η επικρινόμενη απόφαση του Εφετείου Αθηνών (4034/2015) συνεχεία δε και του Αρείου Πάγου (697/2017) παρέλειψαν να σταθμίσουν in concreto την σύγκρουση δύο ατομικών δικαιωμάτων σε επίπεδο Συντάγματος με φορείς αυτών από το ένα μέρος τον Ν. Κοτζιά και από το άλλο μέρος τους ενάγοντες εν προκειμένω Μαρία και Εμμανουήλ Βασιλάκη. Ο Ν. Κοτζιάς, ως δημόσιο/πολιτικό πρόσωπο ήταν επιτρεπτό στα πλαίσια ενός ανοικτού διαλόγου, σύμφωνα και με την νομολογία του ΕΔΔΑ να υφίσταται έντονη κριτική για την πολιτική του δραστηριότητα, η κριτική αυτή εντάσσεται στην γενικότερη ανοχή που πρέπει σε μία δημοκρατική κοινωνία να υφίσταται για απόψεις ή γνώμες που είναι δυνατόν ακόμη και να θίξουν ή να σοκάρουν.
6. [Σελ. 44-45 της Εισήγησης] […] Απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή νομική αξιολόγηση του περιεχομένου μίας εκφράσεως είναι απαραίτητο να διαπιστωθεί η αληθής σημασία της εκφράσεως. Σκοπός της ερμηνείας είναι πάντα, η διαπίστωση του αντικειμενικού νοήματος. Για τον λόγο αυτό καθοριστικό δεν είναι ο υποκειμενικός σκοπός του εκφραζομένου ούτε η υποκειμενική κατανόηση του θιγομένου αλλά πώς αντιλαμβάνεται την έκφραση ένα αμερόληπτο και νοήμον κοινό. Περαιτέρω, για τον καθορισμό του νοήματος της εκφράσεως πρέπει να ληφθούν υπόψη οι συνθήκες που συνέτρεξαν. Έτσι, δεν επιτρέπεται να απομονώνεται η αμφισβητούμενη έκφραση. Ο χαρακτηρισμός του Ν. Κοτζιά στο επίμαχο δημοσίευμα ως «γκαουλάιτερ του Σταλινισμού» αποτελεί αξιολογική κρίση, έντονη κριτική προς το πρόσωπο του θιγομένου, εντούτοις εντάσσεται στα πλαίσια του πολιτικού διαλόγου και στηρίζεται σε ευρύτατη πραγματική βάση: Ήταν μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και εκ τούτου τεκμαίρεται ότι εκθείαζε τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», είχε το προσωνύμιο «ο Σουσλόφ του ΚΚΕ», εκπροσώπησε το ΚΚΕ το 1980 στο 3o Συνέδριο Κοινωνιολογίας που οργάνωσε η Ακαδημία Επιστημών της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Το 1981 εκδόθηκε το βιβλίο του «Η Πολωνία και Εμείς» στο οποίο παρουσίαζε την δημοκρατική Ελλάδα σαν αυταρχικό καθεστώς και την Πολωνία της δικτατορίας του Γιαρουζέλσκι σαν δημοκρατικό παράδεισο. Ο Ν. Κοτζιάς συμμετείχε στη συγγραφική ομάδα του προπαγανδιστικού βιβλίου με τίτλο «Der autonome intelleut» (Ο Αυτόνομος Νους) που γράφτηκε υπό την καθοδήγηση του Μάνφρεντ Μπουρ (Manfred Buhr) επικεφαλής του Ιδεολογικού Αγώνα του καθεστώτος Χόνεκερ (και πράκτορα της Στάζι με το ψευδώνυμο «Ελαφοπόδαρος»). Υπάρχουν φωτογραφίες που τον δείχνουν ανάμεσα σε στελέχη του καθεστώτος Χόνεκερ. Από τα ανωτέρω, και από άλλα στοιχεία που προσκομίζουν και επικαλούνται με την κρινόμενη αγωγή οι ενάγοντες συνάγεται ότι η αξιολογική κρίση «γκαουλάιτερ του Σταλινισμού» έχει πραγματική βάση και μπορεί να στηρίξει τον επίμαχο χαρακτηρισμό. […]
