Λίγο πριν αρχίσω να γράφω το παρόν διάβασα και την τελευταία σελίδα ενός σημαντικού βιβλίου του Στέφαν Τσβάιχ. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Athens Review of Books, στην εξαιρετική μετάφραση του Δημήτρη Δημοκίδη. Ο τίτλος του Μια συνείδηση ενάντια στη βία, Καστελιόν κατά Καλβίνου μπορεί να προκαλέσει την εντύπωση πως πρόκειται για ένα ιστορικό αφήγημα το οποίο αναφέρεται στη θεολογική διαμάχη ανάμεσα σε δύο πρόσωπα που επηρέασαν την πορεία της προτεσταντικής εκκλησίας και μέσω αυτής την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Όμως αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Καστελιόν εξαιτίας της σύγκρουσής του με τον παντοδύναμο τότε Καλβίνο κατέθεσε για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό τοπίο την ανάγκη της ανεξιθρησκίας αντιλαμβάνεται πως το θέμα υπερβαίνει τα όρια μιας θεολογικής διαμάχης για τον «προκαθορισμό» και λοιπά συναφή ζητήματα. Στην πραγματικότητα είναι ένα δοκίμιο το οποίο, με αφορμή γεγονότα που συνέβησαν στην Ελβετία του 16ου αιώνα, οδηγεί στην καταγγελία αυτού που σήμερα θα αποκαλούσαμε «ενιαία σκέψη», ή υποταγή της σκέψης στον απολυταρχισμό της ορθότητας. Η Ευρώπη αντιδρά, όπως γράφει, «ενάντια σε κάθε απόπειρα να υπαχθεί ο κόσμος σε ένα και μοναδικό σύστημα...».
Ο Τσβάιχ έγραψε το έργο το 1936. Ζούσε στην Αυστρία πριν από το Άνσλους, όμως ο Χίτλερ ήδη κυριαρχεί στη Γερμανία, ο Μουσολίνι στην Ιταλία και ο Στάλιν στην ΕΣΣΔ. Η Ευρώπη ζει στον αστερισμό των ολοκληρωτισμών και έξι χρόνια αργότερα ο ίδιος θα αυτοκτονήσει μαζί με τη γυναίκα του αυτοεξόριστος στη Βραζιλία. Στην πραγματικότητα το κείμενό του μιλάει για την εποχή του. Για την ακρίβεια για κάθε εποχή «που αρχίζουμε να θεωρούμε την ελευθερία καθημερινή πρακτική και όχι ιερότατο απόκτημα» όταν «αναδύεται από το σκοτάδι του ανθρώπινου υποσυνείδητου, από τον κόσμο των τυφλών ορμών η παράφορη επιθυμία για βιασμό της...».
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Τσβάιχ δείχνει ότι από την απολυταρχική θεοκρατία του Καλβίνου γεννήθηκε η ιδέα της ανεξιθρησκίας. Όπως και ο φιλελευθερισμός, η ανεξαρτησία της συνείδησης και η ελευθερία της έκφρασης, γεννήθηκε μέσα από τα ερείπια, έμψυχα και άψυχα που άφησαν οι θρησκευτικοί πόλεμοι. Και για να προσγειωθούμε στα καθ’ ημάς. Μήπως το γεγονός ότι ο διαχωρισμός Εκκλησίας και Κράτους είναι ακόμη για εμάς στόχος και όχι πραγματικότητα ενώ ο όρος «φιλελεύθερος» μέχρι πρότινος ακόμη εθεωρείτο απαξιωτικός οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική παράδοση δεν έζησε τη φρίκη των θρησκευτικών πολέμων, ούτε την Ιερά Εξέταση, ούτε τον Καλβινισμό; Η ορθοδοξία επέζησε χάρη στην ανοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας και γι’ αυτό ταυτίζει την ανεξιθρησκία με την ανοχή. Κατ’ αναλογίαν το γεγονός ότι γλιτώσαμε από το Σιδηρούν Παραπέτασμα μας επιτρέπει να δεχόμαστε ακόμη ένα κόμμα, όπως το ΚΚΕ που έχει ως καταστατικό του στόχο την ανατροπή του κοινοβουλευτισμού.
Κι αν αυτά είναι παρελθόν που παρεισφρέει στο παρόν για να δούμε και το μέλλον. Οι καθ’ ημάς φιλελεύθεροι δυσκολεύονται να συνεννοηθούν με την ελληνική κοινωνία όταν προτείνουν την πολιτική τους ως σωτηριολογικό πρότυπο που θεραπεύει πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν και όχι ως ανάγκη που συνδέεται με την Ιστορία μας και κατά συνέπειαν επιβάλλει την υπέρβαση των αγκυλώσεων της παράδοσής μας. Στις εκλογές περιθωριοποιούνται και στον δημόσιο διάλογο συμμετέχουν ως εκπρόσωποι μιας πολιτικής ορθότητας εξίσου απολυταρχικής με ό,τι υποτίθεται προσπαθεί να πολεμήσει. Η Ελλάδα έχει πάθει βαρυστομαχιά από τους φανατισμούς που έχει καταναλώσει. Ο φιλελευθερισμός δεν είναι ιδεολογία. Και όσοι τον εισάγουν ως ιδεολογία, ή ως πανεπιστημιακό πτυχίο, απλώς τον κακοποιούν. Χορτάσαμε από μεταφράσεις. Στις δεκαετίες ’70 και ’80 καταναλώναμε όποια μπούρδα εκδιδόταν στα γαλλικά. Αλλάξαμε γλώσσα και τώρα περιμένουμε το πτυχίο πολιτικής ορθότητας από κάποιο αγγλοσαξονικό πανεπιστήμιο.
Σε λιγότερο από έναν αιώνα από τότε που έγραψε το κείμενό του ο Τσβάιχ η Ευρώπη μπαίνει σε μια ακόμη περίοδο όπου η ελευθερία θεωρείται καθημερινή πρακτική και όχι κατάκτηση. Μπορεί τώρα να μην ακούγεται ο ρυθμικός θόρυβος των στρατών που παρελαύνουν για να επιβάλουν τη μία και μοναδική αλήθεια τους. Αυτοί ανήκουν σε άλλη εποχή. Η δική μας είναι πολιτισμένη. Λύνει τις πνευματικές διαφορές στα δικαστήρια, επιδικάζει αποζημιώσεις και αντί να σε στέλνει στην πυρά σε καταδικάζει σε οικονομική ασφυξία. Να θυμίσω απλώς ότι προ ετών ο Συλβαίν Γκουγκενχάιμ επειδή είχε τολμήσει να γράψει ένα βιβλίο όπου υποστήριζε ότι τα ελληνικά γράμματα δεν πέρασαν στη Δύση μέσω των Αράβων, το Ο Αριστοτέλης στο όρος Σεν Μισέλ, αναγκάσθηκε να παραιτηθεί από το πανεπιστήμιο της Λυών όπου δίδασκε.
Καταργήθηκε ευτυχώς το πανεπιστημιακό άσυλο που λειτουργούσε ως άσυλο ανιάτων τραμπούκων και πυρομανών. Μήπως πρέπει να δημιουργηθεί ένα πνευματικό άσυλο για να περιθάλψει όσους ψυχικά πάσχοντες δεν προσαρμόζονται στις επιταγές της ενιαίας σκέψης και της πολιτικής ορθότητος. Διαβάστε τον Τσβάιχ και θα καταλάβετε τι εννοώ.
Το άρθρο του Τάκη Θεοδωρόπουλου δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής 26.1.2020. Βλ. https://bit.ly/2OajMbQ
