Οι άλλες 17 ώρες

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το τελευταίο μυθιστόρημα του Πέτρου Μαρτινίδη, με τον τίτλο 17 ώρες, ειρωνικά αφιερωμένο «Σ’ εκείνες τις 17 ώρες που ενέπνευσαν αυτές». Πέτρος Μαρτινίδης, “17 ώρες”, Πατάκη, Αθήνα 2016, σελ. 208 Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφόρησε πρόσφατα το τελευταίο μυθιστόρημα του Πέτρου Μαρτινίδη, με τον τίτλο 17 ώρες, ειρωνικά αφιερωμένο «Σ’ εκείνες τις 17 ώρες που ενέπνευσαν αυτές». Το βιβλίο καταχωρήθηκε στην κατηγορία της «αστυνομικής λογοτεχνίας», καθώς ο Μαρτινίδης είναι καθιερωμένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων: αυτό είναι το ενδέκατο, αρχής γενομένης από το Κατά συρροήν (1998). Ωστόσο, ούτε ένας αστυνομικός δεν εμφανίζεται στη διάρκεια της πλοκής ούτε υπάρχει λίστα υπόπτων ώστε ο αναγνώστης να επιχειρεί τον εντοπισμό του δολοφόνου. Και τούτο, παρ’ όλο που έχουμε πέντε νεκρούς, θύματα κάποιου άγνωστου (ίσως) τρομοκράτη, την πραγματική ταυτότητα του οποίου θα μάθουμε στο τέλος του βιβλίου. Επί της ουσίας, οι 17 ώρες είναι ένα πολιτικό, σατιρικό μυθιστόρημα. Η πλοκή διαδραματίζεται στη Θεσσαλονίκη. Ο αφηγητής, που αυτοπαρουσιάζεται ως σαραντάρης δημοσιογράφος, τώρα άνεργος που συντηρείται «εκποιώντας περισσεύματα της πατρικής περιουσίας, όπως οι μισοί στη σημερινή Ελλάδα», γίνεται, το βράδυ της 14ης Ιουλίου 2016, ακούσιος μάρτυρας μιας έκρηξης πάνω στο γεφυράκι που ενώνει τη Ροτόντα με την οδό Εθνικής Αμύνης, απέναντι από τη Φιλοσοφική Σχολή. Η έκρηξη, από την οποία ο αφηγητής γλίτωσε «στο παρά πέντε», στέλνει στον τάφο πέντε άτομα, τρεις άντρες και δύο γυναίκες: τον δεξιό Νικόλαο Κουλάκη, καθηγητή Φυσικής στο ΑΠΘ, αρχαιολάτρη με απίστευτο μένος κατά της Ενωμένης Ευρώπης και πόνο για την «απώλεια της εθνικής μας κυριαρχίας», τον Παντελή Κοντό, μετριοπαθή αριστερό γιατρό που κάτι φαίνεται να σκιάζει το παρελθόν του, τον Γιάννη Φλωρά, διευθυντή της Ελληνικής Εταιρείας Αργύρου «με διασυνδέσεις που τον κρατούσαν σε υψηλά στελεχιακά κλιμάκια ανεξαρτήτως πολιτικών αλλαγών», την Κατερίνα Σφίγγου, εξτρεμίστρια αριστερή δημοσιογράφο της ΕΡΤ, και την βυζαντινολόγο Χριστίνα Διονυσίου, «προσηλωμένη θεούσα και διαπρύσια κομμουνίστρια» που «ισορροπεί μεταξύ θεού και επανάστασης». Ο συγγραφέας άντλησε την έμπνευση του σχήματος της πλοκής από το μυθιστόρημα του Θόρντον Ουάιλντερ Το γεφύρι του Σαν Λούις Ρέι (1928). Στο τελευταίο κεφάλαιο φαίνεται να υπερασπίζεται την επιλογή του: «… έτσι προκύπτει ένα νέο μυθιστόρημα. Όπως προκύπτουν όλα τα μυθιστορήματα – ως παραλλαγές άλλων». Στο μυθιστόρημα του Ουάιλντερ, ο νεαρός μοναχός Γιούνιπερ γίνεται μάρτυρας της κατάρρευσης μιας γέφυρας που παρασέρνει στον θάνατο δυο άντρες, ένα αγόρι και δυο γυναίκες. Ο μοναχός πέρασε έξι χρόνια της ζωής του μελετώντας τους βίους και τα έργα των πέντε θυμάτων, προκειμένου να κατανοήσει τη θεϊκή βούληση που διέσωσε μόνο τον ίδιο και καταδίκασε τους πέντε. (Αν όχι ο ίδιος, το έργο του πάντως καταδικάστηκε από το ιερατείο του Περού και το αρχείο του κατέληξε στην πυρά). Στις 17 ώρες ο ανώνυμος πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ως νέος Γιούνιπερ, θα ερευνήσει τις ταυτότητες των πέντε θυμάτων, με στόχο καθαρά κοσμικό, για να δημοσιεύσει ένα σύντομο άρθρο. Η πλοκή θα αναπηδήσει όταν παρουσιάζεται μέσω e-mail ένας αγνώστων κινήτρων εκβιαστής. Με όμηρο μια νεαρή κοπέλα σχετιζόμενη με ένα από τα θύματα, ο άγνωστος απαιτεί από τον αφηγητή όχι μόνο να του παρουσιάσει ένα πορτρέτο καθενός από τα θύματα αλλά να επινοήσει τις σχέσεις μεταξύ τους ανά δύο! Αν ο δημοσιογράφος δεν συμμορφωθεί με την εντολή, η νεαρή θα ενταφιαστεί ζωντανή! Στα μυθιστορήματα διαβάζουμε πράγματα που υποτίθεται ότι συνέβησαν. Ακόμη και στα δυστοπικά ή σ’ εκείνα της επιστημονικής φαντασίας τα διαδραματιζόμενα παρουσιάζονται ως γεγονότα. Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα διακρίνουμε μια πρωτοτυπία. Τα δεκαεπτά κεφάλαια του βιβλίου τιτλοφορούνται «ώρες». Η 1η ώρα δίνει τις βάσεις της πλοκής. Οι επόμενες πέντε «ώρες» είναι αφιερωμένες σε καθένα από τα θύματα της έκρηξης και στηρίζονται στην έρευνα του αφηγητή γύρω από τη ζωή και το έργο τους. Αλλά στα κεφάλαια 7 έως 16 (7η ώρα έως 16η ώρα) παρακολουθούμε τα αποκυήματα της φαντασίας του δημοσιογράφου, εικασίες που του είναι επιβεβλημένο να κάνει από τον παράδοξο εκβιαστή. Ο (υποχρεωτικά) νέος Γιούνιπερ φαντάζεται και αναζητά, σε αυτά τα κεφάλαια, σχέσεις, συγκλίσεις και συγκρούσεις μεταξύ των πέντε θυμάτων, ανά ζεύγη, σε ένα «πανηγύρι εικοτολογίας» και ντετεκτιβικών υπολογισμών. Η λύση του γρίφου δίνεται στη 16η ώρα, ενώ στην τριμερή επιστολική «17η ώρα» δίνεται η λύση της πλοκής. Δομικά, τα κεφάλαια 2 έως 16 συνιστούν την ηλεκτρονική αλληλογραφία μεταξύ εκβιαστή και εκβιαζόμενου, καθώς όλα εισάγονται με ένα σύντομο σχόλιο-απάντηση του πρώτου. Στόχοι της σάτιρας του συγγραφέα είναι όψεις και γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ζωής, που σχολιάζονται με καυστικό χιούμορ και σπινθηροβόλο πνεύμα: ο ανορθολογισμός, η μισαλλοδοξία, η αριστερά και η «πρώτη φορά αριστερά», η διαφθορά εντός και εκτός ακαδημαϊκών τειχών, το πανεπιστημιακό άσυλο, η θεωρία των δύο άκρων, το αίτημα της αμεσοδημοκρατίας, το μετεμφυλιακό σύνδρομο, οι αγωνιστικές κινηματογραφικές προβολές των εργαζόμενων της ΕΡΤ, ο επιτηδευμένος (κενός) λόγος, η συναλλαγή, η απάθεια της (αριστερής) αστυνομίας, το δημοψήφισμα του 2015 – όλα είναι εδώ. Εξάλλου, η ημερομηνία στην οποία προσδιορίζεται το εναρκτήριο λάκτισμα της πλοκής, δηλαδή η έκρηξη, δεν είναι τυχαία: πρόκειται για την παραμονή της εγκατάστασης των no border camp στους χώρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ο Μαρτινίδης φθάνει στο σημείο να σαρκάσει τον ίδιο τον εαυτό του: ο εκβιαστής, σ’ ένα σημείο σχολιάζει το κείμενο του δημοσιογράφου ως εξής: «Ένα αθεϊστικό σχόλιο, από τις εξυπναδούλες που σου αρέσουν και μια επίδειξη πολυμάθειας στο τέλος». Το βιβλίο, πράγματι, βρίθει αθεϊστικών σχολίων, πανέξυπνων διατυπώσεων και χαρακτηρίζεται, όπως όλα τα μυθιστορήματα του συγγραφέα, όχι ακριβώς από επίδειξη αλλά από αναδρομή στην πολυμάθειά του, σε ευρύτατους τομείς που εκτείνονται από τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία στην πολιτική ή τον κινηματογράφο. Αλλά σε άλλο σημείο, το θετικό σχόλιο του εκβιαστή είναι μάλλον επαινετικό αυτοσχόλιο: «Ο τελευταίος διάλογος εξαιρετικά χαρίεις. Κάτι προς βικτοριανές σάτιρες. […] Ωραίο παιχνίδι με τις μεταφορές. Εύγε». Το όντως χαριτωμένο ύφος του συγγραφέα οδηγεί σε ανάγνωση που ευφραίνει και συχνά διασκεδάζει τον αναγνώστη. Αλλά στο τελευταίο κεφάλαιο παραμονεύει ένας «μονόλογος» που αποκαλύπτει βαθύτερα συναισθήματα, γενεσιουργά αίτια της όλης σύνθεσης και οχυρωμένα ως τότε πίσω από τη μάσκα του γέλιου, επαληθεύοντας τη ρήση σύμφωνα με την οποία το χιούμορ είναι μεταμφίεση της απελπισίας. Ο μονόλογος, προϊόν κοινωνικού αλλά και υπαρξιακού προβληματισμού, ξεκινά με λογική σκέψη και οδηγείται σ’ ένα σπαραχτικό παραλήρημα. Ιδού ένα μικρό απόσπασμα: «Φθόνο και παραμύθι, αυτό θέλουν τα πλήθη. Η μεταπολεμική αισιοδοξία ήταν μια ευρωπαϊκή αυταπάτη. Αν ο κόσμος αλλάζει, αλλάζει προς το χειρότερο. Στη Δύση ψάχνουν το υπερβατικό στην “επαυξημένη πραγματικότητα” των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, στην Ανατολή σε ό,τι είχαν βρει πριν από 1400 χρόνια, πιο παθιασμένοι τώρα απ’ όσο τότε. Νόημα της ζωής είναι, παντού, να βρεθείς πέρα από αυτή. Νόημα της ζωής δηλαδή είναι ο θάνατος. Αρκεί να τον παρακάμψεις με κάποιο κόλπο. Παντού βλακεία, ιδιοτέλεια, ανορθολογισμός, φανατισμός. Σκατά και πάλι σκατά». Μυθιστόρημα δεξιοτεχνικά γραμμένο, οι 17 ώρες συνδυάζουν το σασπένς ενός αστυνομικού μυθιστορήματος με τις αρετές ενός ευφυούς σατιρικού πεζογραφήματος. Με πολιτικοκοινωνικούς και φιλοσοφικούς προβληματισμούς που αφορούν την επικαιρότητα, αλλά όχι μόνον αυτήν, το βιβλίο ικανοποιεί τον απαιτητικό αναγνώστη αφήνοντάς τον μ’ ένα χαμόγελο με πικρή επίγευση.

Σύνδεση