Διάβασα με ενδιαφέρον τις απόψεις γνωστών διανοουμένων στο τχ. 77 (Οκτ. 2016) της ARB σε σχέση με τις εξωφρενικές παραδοχές μιας εφετειακής απόφασης στη δίκη που κίνησε ο Ν. Κοτζιάς κατά του περιοδικού. Αφορμή (και όχι αιτία) υπήρξε μια επιστολή αναγνώστη σας, η οποία τον χαρακτήριζε «γκαουλάιτερ του σταλινισμού». Ο κ. Κοτζιάς, ενώ προφανέστατα δεν θεώρησε την ιδιότητα του σταλινικού προσβλητική, εστίασε στο «γκαουλάιτερ», ισχυριζόμενος ότι τον είπατε …χιτλερικό και ναζιστή. (Εδώ οι ομοιότητες ναζισμού και σταλινισμού μένουν εκτός). Πρόκειται για βιασμό της γνωστής σχέσης επιθέτου και προσδιοριζόμενου ουσιαστικού· αλλά και της λογικής. Κάθε παιδάκι του δημοτικού γνωρίζει ότι αν πω λ.χ. «ο καλός παππούς», με το καλός προσδιορίζω τον παππού. Το πράγμα δεν αλλάζει γραμματικά αν πω «ο κάλος παππούς». Δυστυχώς το εφετείο δεν φαίνεται να συγκράτησε αυτές τις στοιχειώδεις γραμματικές κατηγορίες, ούτε και να άκουσε ποτέ για το σχήμα λόγου της μεταφοράς.

Για να καταλάβουν ακόμη και οι συν-τελεστές της απόφασης πού μπορεί να οδηγήσουν οι παραδοχές τους, ένα παράδειγμα. Δηλαδή αν λ.χ. λέγατε τον Κοτζιά «Ροτβάιλερ του Σταλινισμού», αυτός τι θα έκανε; Θα πήγαινε σε συγγράμματα κυνολογίας για να βρει τα χαρακτηριστικά του αιμοβόρου ζώου και θα ισχυριζόταν ότι τον αποκαλέσατε …άγριο σκυλί; Ή θα έπαιρνε ‒όπως έκανε με τον επιθετικό προσδιορισμό Gauleiter‒, γερμανικά συγγράμματα για το τι σημαίνει Rottweiler; Και τι θα έλεγε τότε; Ότι τον αποκαλέσατε «μέλος μιας συμμορίας που το κωλοβαράει»; (Rotte + weilen + er).

Συνεπώς τα ελληνικά του αντιδίκου σας, όπως, φευ, και της απόφασης που, ως μη έδει, τα αποδέχεται, είναι για κλάματα. Μήπως όμως τα νομικά της απόφασης είναι καλύτερα; Η απάντηση είναι αρνητική. (Δύο στα δύο!). Διότι αν πω κάποιον «γκαουλάιτερ / ροτβάιλερ / μπουλντόγκ / κέρβερο του Σταλινισμού» δεν πρόκειται για κάποιο γεγονός (= κάτι που έχει γίνει), αλλά για χαρακτηρισμό ή αξιολογική κρίση, όπως λένε οι νομικοί. Και αυτά, όταν πρόκειται για «δημόσια πρόσωπα», ασχέτως της στάθμης των τελευταίων, δεν εμπίπτουν στην έννοια του νόμου περί δυσφήμησης. Άλλωστε «ο εξ οικείου πταίσματος ζημιούμενος, ου δοκεί ζημιούσθαι», όπως λέγανε οι ρωμαιο-βυζαντινοί νομομαθείς. Δηλαδή αν είσαι σταλινικός, χιτλερικός, φασίστας, o altra cosa, δεν φταίει ο άλλος όταν σε αποκαλεί αυτό που είσαι.

Με λίγα λόγια: Πέρα από τους υπάρχοντες δικονομικούς λόγους αναιρέσεως, θα έπρεπε να υπάρχει και κάποιος ακροτελεύτιος που να λέει ότι μια απόφαση είναι αναιρετέα όταν από το σύνολό της προκύπτει ότι μ’ αυτή διασύρεται η Ελληνική Δικαιοσύνη. (Ας μη μεγαλαυχούμε: για τα νεοελληνικά δικαστήρια μιλάμε). Υπάρχουν λοιπόν ελπίδες σε έναν Άρειο Πάγο σελαγιζόμενο από το κύρος της νυν προέδρου του; Θα ήταν τραγικό να μην υπάρχουν. Ο ισόκυρός της πρόεδρος του Συμβούλιου της Επικράτειας έκρινε πρόσφατα ότι δεν μπορεί να γίνει διάσκεψη για την υπόθεση των «καναλιών Καλογρίτσα-Παππά», λόγω περιρρέουσας ατμοσφαίρας. Ελπίζω ο Άρειος Πάγος να μην αντιμετωπίσει παρόμοιο πρόβλημα και να τελειώσει εκεί το μαρτύριό σας μ’ αυτή την ουσιαστικά φαιδρή υπόθεση. Αν, ό μη γένοιτο, δεν αποφευχθεί το απευκταίο, τον δρόμο για το Στρασβούργο τον ξέρετε καλά. Οπότε θα κληθούν οι Έλληνες πολίτες να πληρώσουν και πάλι τη βέβαιη καταδίκη της χώρας για μία ακόμη παραβίαση των αρχών του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού.

Χ.Ε. Μαραβέλιας
Δικηγόρος, Δ.Ν., etc.

***

Δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ ότι η δημοσίευση μιας επιστολής στην Athens Review of Books με τη φράση «γκαουλάιτερ του σταλινισμού», την οποία όταν διάβασα, πριν από μερικά χρόνια, θυμάμαι ότι υπομειδίασα για την εύστοχη μεταφορική χρήση της λέξης Gauleiter, θα οδηγούσε τον διευθυντή του κορυφαίου αυτού περιοδικού Μανώλη Βασιλάκη σε μια μακρόχρονη δικαστική περιπέτεια με ορατό τον κίνδυνο να οδηγηθεί σε κλείσιμο ένα σπουδαίο ελεύθερο βήμα παιδείας και πολιτισμού.

Σε ένορκη κατάθεσή μου έδειξα με απόλυτα πειστική επιχειρηματολογία ότι δεν στοιχειοθετείται η κατηγορία της συκοφαντικής δυσφήμησης, αφού η κυριολεξία της γερμανικής λέξης δεν ισχύει σε καμιά σύγχρονη ευρωπαϊκή γλώσσα, επομένως ούτε στην ελληνική. Αν γνώριζαν, ή αν ήθελαν να μάθουν οι κ.κ. δικαστές σε τι διαφέρει η κυριολεξία από τη μεταφορά, τι σημαίνει μετωνυμία, ευφημισμός και συνεκδοχή, θα είχε αποφευχθεί ο δημόσιος διασυρμός.

Προσθέτω ένα ακόμα κορυφαίο διαδικτυακό λεξικό που επιβεβαιώνει πλήρως τις αυτονόητες σημασιολογικές υποδείξεις μου. Λέγεται The Phrontestery, A thinking place [Greek phrontisterion from frontistes, a thinker, from froneein, to think], The Dictionary of obscure words. Βλ. http://phrontistery.info/g.html

Φροντιστήριο στην αρχαιότητα σήμαινε «τόπος συλλογισμού ή στοχασμού» και στα μεταγενέστερα χρόνια «δικαστήριο». Από την ίδια ρίζα παράγεται το φρονώ «σκέφτομαι, κρίνω ή συμβουλεύω με σοφία, ξέρω να κατανοώ». Η αναγνώριση του λάθους είναι δείγμα «φρόνησης», με την πολύσημη σημασία του όρου, που αποτελεί κύριο γνώρισμα των αδέκαστων δικαστών.

Χριστόφορος Χαραλαμπάκης
Ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
Συντάκτης-επιμελητής του «Χρηστικού Λεξικού της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών

Στο περασμένο τεύχος δημοσιεύσαμε τις δηλώσεις επιστημόνων από τους οποίους ζητήσαμε να σχολιάσουν κάποιες εξωφρενικές παραδοχές της απόφασης του Εφετείου Αθηνών. Από αβλεψία παραλείφθηκε η δήλωση του καθηγητή Χριστόφορου Χαραλαμπάκη, από τον οποίο ζητούμε συγγνώμη.

Ευχαριστούμε θερμά τους επιστήμονες που υπερασπίστηκαν, με αφορμή την παράλογη δικαστική καταδίωξη της ARB, την ελευθερία έκφρασης όλων μας αλλά και τη δημοκρατία. Ακριβώς όπως θέτει το ζήτημα ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παντελής Λέκκας: «Θέλω να εκφράσω τα αισθήματα αγανάκτησης και αηδίας που προκαλεί η δίωξη ενός περιοδικού γνώμης, όπως είναι η ARB, από φανατικούς ιδεολόγους που ασκούν εξουσία. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο σύμπτωμα της γενικότερης κακοτυχίας που μας βασανίζει και που απειλεί ευθέως τις ελευθερίες των πολιτών και το δημοκρατικό πολίτευμα της χώρας.»

Γιατί, αν μπορούν, ικανοποιώντας τα βίτσια και την κακοήθεια ενός υπουργού, πρώην επικεφαλής της εγχώριας σταλινικής προπαγάνδας, κάποιοι δικαστές να καταδικάζουν με τέτοιες τερατώδεις αυθαιρεσίες και ανοησίες ένα έντυπο της ποιότητας της ARB, αν μπορούν να παραβιάζουν κατάφωρα το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τότε κινδυνεύουμε όλοι μας. Δεν είναι δουλειά τους να κρίνουν τέτοιες υποθέσεις, οι οποίες δεν είναι δικαστικής αρμοδιότητας. Ακόμα και στη χώρα στην οποία κάποιοι δικαστές «σκέφτηκαν» και αποφάσισαν ότι ο Σώρρας είναι «μεγάλος ευεργέτης», είναι εξωφρενικό να μας απειλεί με κατάσχεση ο συνεργάτης του Κουτσόγιωργα και του Κοσκωτά με την απόφαση-όνειδος που γράφει πως… «απεδείχθη» ότι ο Κοτζιάς ήταν εκ των ιδρυτών του ΚΚΕ αλλά όχι θαυμαστής του καθεστώτος Χόνεκερ. Θυμίζουμε ότι το όνειδος υπογράφουν οι Ερωτόκριτος Ερωτοκρίτου, Κυριάκος Φώσκολος, Στυλιανή Μπλέτα. Τους καταγγείλαμε ότι είχαν άμεσο δόλο πρώτου βαθμού και επιμένουμε. Σημειώνουμε τα ονόματά τους, γιατί αν γράφαμε «οι δικαστές» ή «η Δικαιοσύνη», θα αδικούσαμε όλους τους αξιοπρεπείς, εγγράμματους και δίκαιους δικαστές.

Ξεχωριστά ευχαριστούμε τον Καθηγητή και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών κ. Απόστολο Γεωργιάδη που μας έκανε την τιμή να μας υπερασπιστεί στον Άρειο Πάγο και φυσικά τον νομικό σύμβουλο της ARB Τάσο Αβραντίνη που έδωσε ακόμη μία μάχη στο ανώτατο δικαστήριο.

— The Athens Review of Books