Στην κάτω φωτογραφία εικονίζεται το εξώφυλλο της πρωτότυπης (ανατολικογερμανικής) έκδοσης ενός βιβλίου που εκδόθηκε το 1976 στην DDR (Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας) επί δικτατορίας Χόνεκερ, με συγγραφέα μεταξύ άλλων τον Νίκο Κοτζιά. Εκδόθηκε από τον ανατολικογερμανικό κρατικό-κομματικό εκδοτικό οίκο Akademie Verlag.[1] Το θέμα του βιβλίου είναι η αποδόμηση (από σκληρή ορθόδοξη σκοπιά) της θεωρίας ενός γνωστού φιλοσόφου της Σχολής της Φρανκφούρτης, του Άλφρεντ Ζον-Ρέτελ.[2] Δηλαδή ο εν λόγω τόμος πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο της ανατολικογερμανικής κρατικής προπαγάνδας στον τομέα της φιλοσοφίας. Τίτλος του: Der autonome Intellekt (Ο Αυτόνομος [sic] Νους), με υπότιτλο Alfred Sohn-Rethels 'kritische' Liquidierung der materialistischen Dialektik und Erkenntnistheorie, δηλαδή Η «κριτική» εκκαθάριση της ματεριαλιστικής [υλιστικής] Διαλεκτικής και Γνωσιοθεωρίας από τον Άλφρεντ Ζον-Ρέτελ». Να σημειώσουμε ότι η λέξη εκκαθάριση (liquidation), είναι ο όρος των σταλινικών εκκαθαρίσεων (Liquidierung) και αντιστρατεύεται την λογική ενός φιλοσοφικού έργου.[3] Τόσο είχε προχωρήσει η σταλινική γλώσσα στην καθημερινή σκέψη, και σε τόσο «προχωρημένα» έργα συνέβαλλε και ο Ν. Κοτζιάς.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο επιμελητής του τόμου. Ο Μάνφρεντ Μπουρ (Manfred Buhr, 1927-2008) ήταν γνωστός φιλόσοφος της Ανατολικής Γερμανίας, πρόεδρος του «Επιστημονικού Συμβουλίου για τα Θεμελιώδη Ζητήματα του Ιδεολογικού Αγώνα».

Ο Μπουρ το 1944 συμμετείχε στο Κόμμα του Χίτλερ, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας, και το 1945 υπηρέτησε στον ναζιστικό στρατό. Μετά την ήττα της χιτλερικής Γερμανίας προσχώρησε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ανατολικής Γερμανίας την οποία κατείχαν οι Ρώσοι. Το ΚΚ της Ανατολικής Γερμανίας εγκαθίδρυσε τη δικτατορία στη χώρα μετά το 1945.

Το επίσημο βιογραφικό του Μπουρ (το οποίο δημοσιεύουμε ολόκληρο στη σελίδα 21) προέρχεται από τον Ομοσπονδιακό Οργανισμό για τη Μελέτη της Δικτατορίας του SED (του ΚΚ της Ανατολικής Γερμανίας). Σ’ αυτό το βιογραφικό αναφέρεται μεταξύ άλλων ότι από το 1965 ο Μπουρ «καταχωρίστηκε ως ΙΜ (Inofizieller Mitarbeiter, Μυστικός Συνεργάτης) του MfS (Ministerium für Staatssicherheit, Υπουργείο Ασφάλειας) με το ψευδώνυμο ‘Rehbein’ (Ελαφοπόδαρος)».

Με άλλα λόγια, ο επιμελητής του τόμου με τον Κοτζιά ήταν ταυτόχρονα και συνεργάτης της διαβόητης StaSi (ΣΤΑΖΙ). Ο τόμος δεν περιλαμβάνει ξεχωριστές συμβολές, αλλά συνυπογράφεται από αυτούς που αποτελούσαν τη συγγραφική ομάδα (Autorenkollektiv), ανάμεσα στους οποίους και ο Νίκος Κοτζιάς.

Ο Ελαφοπόδαρος από το 1969 ήταν διευθυντής του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας στην Ακαδημία Επιστημών της Ανατολικής Γερμανίας (ΛΔΓ). Η Ακαδημία Επιστημών ήταν ο ανώτατος θεσμός επιστημόνων του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΛΔΓ οι οποίοι διασφάλιζαν την ιδεολογική κυριαρχία του Κόμματος. Από το 1971 ήταν τακτικό μέλος της Ακαδημίας Επιστημών.

Ο Ελαφοπόδαρος, ως κορυφαίος συνεργάτης της ΣΤΑΖΙ, ήταν και ο θυροφύλακας / θηροφύλακας: κατέδιδε ό,τι ήταν σχετικό με την δραστηριότητα των επιστημόνων-φιλοσόφων που κατά την άποψή του ήταν εναντίον της ιδεολογίας και του κράτους της ΛΔ Γερμανίας. Σε αυτό το πλαίσιο είχε καίρια θέση· ως υπεύθυνος για τις σχέσεις συνεργασίας και τα επιστημονικά ταξίδια των φιλοσόφων της ΛΔ Γερμανίας στον Δυτικό Κόσμο ήλεγχε ποιος φιλόσοφος θα ταξιδέψει στο εξωτερικό, τι θα πει και πώς θα προβάλει την ιδεολογία και το ίδιο το Ανατολικογερμανικό κράτος. Από συνεργάτης του Ερνστ Μπλοχ μετατράπηκε σε διώκτη των θέσεών του και των υποστηρικτών του(ς). Επίσης διέλυσε το Τμήμα Κοινωνιολογίας στην Ακαδημία Επιστημών, διότι προφανώς έκρινε ότι η δραστηριότητά του ήταν κατά της κυρίαρχης μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολογίας. Ο Μπουρ ήταν υπεύθυνος, από πλευράς του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος της ΛΔ Γερμανίας, για την επιβολή της κρατικής ιδεολογίας του μαρξισμού-λενινισμού στην φιλοσοφική ζωή της ΛΔ Γερμανίας και τον αποκλεισμό (ουσιαστικά και την επαγγελματική εξόντωση των φορέων τους) όλων των μαρξιστικών ρευμάτων που ήταν κριτικά στην κυρίαρχη κρατική μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία. Για παράδειγμα, το 1980/81 συμμετείχε στην πειθαρχική δίωξη μιας ομάδας φιλοσόφων στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας στην Ακαδημία Επιστημών, το οποίο διηύθυνε, γιατί δεν συμφωνούσαν με την κυρίαρχη ιδεολογική κατεύθυνση. Από το 1988 έγινε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ.

Από τέτοιες σχέσεις με τόσο υψηλά πρόσωπα της αδιάλλακτης κομμουνιστικής ορθοδοξίας της ΛΔ Γερμανίας, ο Ν. Κοτζιάς αντλούσε μεγάλο μέρος της αίγλης του ως ιδεολογικού ινστρούχτορα του εγχώριου σταλινισμού.

 
**************************************

Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Δημοσίου Δικαίου και
Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Επεξεργασίας του Ιστορικού Παρελθόντος

Βιογραφικά Αρχεία Δεδομένων

Buhr, Manfred (Μπουρ Μάνφρεντ)

* 22.2.1927 – † 22. 10. 2008

Φιλόσοφος, Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου για Θεμελιώδη Ζητήματα του Ιδεολογικού Αγώνα

Βιογραφικά στοιχεία από το εγχειρίδιο “Ποιος ήταν ποιος στην ΛΔΓ;”

Γεννήθηκε στο Κάμεντς. Πατέρας ανθρακωρύχος, Δημοτικό σχολείο και Εμπορική Σχολή, εκπαίδευση και δίπλωμα εμπόρου. 1944 υπηρέτησε στην Υπηρεσία Εργασίας του Ράιχ (RAD) και στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας (NSDAP)[Ναζιστικό Κόμμα]. 1945 υπηρέτησε στον (ναζιστικό) Στρατό.

1945/46 ΚΚΓ(KPD)[Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας]/ΣΕΓ (SED - Σοσιαλιστικό Ενιαίο Κόμμα Γερμανίας). Δάσκαλος. 1946/47 Ίδρυμα Προκαταρκτικών Σπουδών στη Δρέσδη. 1947-1952 Σπουδές Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Γερμανικής Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Λειψίας. Δίπλωμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας. Από το 1952 στην αρχή βοηθός και ανώτερος βοηθός, στη συνέχεια επιστημονικός συνεργάτης στον Ερνστ Μπλοχ [Ernst Bloch], στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Καρλ-Μαρξ της Λειψίας. Το 1957 στο ίδιο πανεπιστήμιο ανακήρυξη σε διδάκτορα με την διατριβή «Άνοδος και εξαφάνιση της διαλεκτικής σκέψης στην φιλοσοφία του Ιμμανουέλ Καντ». Από το 1957 συνεργάτης της Γερμανικής Ακαδημίας Επιστημών (Ανατολικής Γερμανίας), [DAW]. Τo 1962 Υφηγεσία στο Πανεπιστήμιο Ερνστ-Μόριτς-Αρντ στο Γκράιφσβαλντ με την μελέτη «Οι καταβολές της φιλοσοφίας του Γιόχαν Γκότλιμπ Φίχτε και η Γαλλική Επανάσταση» (δημοσιεύθηκε στο Βερολίνο το 1965). Το 1962 αναπληρωτής διευθυντής, το 1965 καθηγητής, από το 1969 διευθυντής του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας Ακαδημίας Επιστημών (διαδέχθηκε τον Γκέοργκ Κλάους), το 1965 καταχωρημένος στο Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας (MfS) [Ministerium für Staatssicherheit - StaSi] ως μυστικός συνεργάτης με το ψευδώνυμο «Ρεμπάιν»[«Ελαφοπόδαρος»]. Το 1969 αντεπιστέλλον μέλος και το 1971 τακτικό μέλος της Ακαδημίας Επιστημών. Από το 1971 Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου για Θεμελιώδη Ζητήματα του Ιδεολογικού Αγώνα μεταξύ Σοσιαλισμού και Ιμπεριαλισμού, μεταξύ άλλων υπεύθυνος για τις σχέσεις συνεργασίας και την ταξιδιωτική δραστηριότητα (επιλογή των «Στελεχών Ταξιδιών») φιλοσόφων της ΛΔΓ στον Δυτικό Κόσμο. 1973 NP. Όταν ήταν διευθυντής το 1974 ακολούθησε από ιδεολογικά κίνητρα η διάλυση του Τμήματος Κοινωνιολογίας που είχε ιδρυθεί από τον Χαντς Γκύντερ Μάιερ στο Κεντρικό Ινστιτούτο Φιλοσοφίας. Από το 1981 Αντιπρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Διαλεκτικής Φιλοσοφίας – Societas Hegeliana. Από το 1988 αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Το 1990 έπειτα από δημοκρατικές εκλογές έπαψε να είναι Διευθυντής του Ινστιτούτου.

Το 1991 επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ούλου (Φινλανδία). Το 1992 δημοσίευσε εκεί την μελέτη «Ιστορικός Λόγος. Σχετικά με την χρήση της Σκέψης στην κλασική Γερμανική Φιλοσοφία». Πέθανε στο Βερολίνο.

Ο Μπουρ συμμετείχε από διακεκριμένη θέση στην επιβολή των ηγεμονικών ιδεολογικών αξιώσεων της ηγεσίας του SED (του κυβερνώντος κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας) στην φιλοσοφική ζωή στην DDR/ΛΔΓ καθώς και στον ιδεολογικό και θεσμικό αποκλεισμό μη κονφορμιστικών μαρξιστικών ρευμάτων όπως της φιλοσοφίας του Ερνστ Μπλοχ, του κριτικού Μαρξισμού και πολλών άλλων. Το 1980/81 συμμετείχε αποφασιστικά ως Διευθυντής του Ινστιτούτου παράλληλα με τον Χέρμπερτ Χερτς στην πειθαρχική δίωξη της ομάδας γύρω από τον Πέτερ Ρούμπεν. Συνεπιμελητής και συγγραφέας πολλών βασικών δημοσιεύσεων της φιλοσοφίας της ΛΔΓ, μεταξύ άλλων: Φιλοσοφικό Λεξικό. Λειψία 1964. Μαρξιστική Φιλοσοφία. Εγχειρίδιο, 1967. Από το 1971 επιμελητής της σειράς «Σχετικά με την Κριτική της Αστικής Ιδεολογίας» (περισσότερους από 100 τόμους).

Δημοσιεύσεις: ιδιαίτερα στην κλασική Γερμανική Φιλοσοφία και σχετικά με τις Ιδεολογικές Διαμάχες. Ιμμανουέλ Καντ. Λειψία 1968. Η Αξίωση του Λόγου (με τον Γκ. Ίρλιτς), Βερολίνο 1968. Σχετικά με την Ιστορική Αναγκαιότητα του Ιδεολογικού Ταξικού Αγώνα, Βερολίνο 1976. Αποκήρυξη της Προόδου, της Ιστορίας, της Γνώσης και της Αλήθειας (με τον Ρ. Στάιγκερβαλντ). Βερολίνο 1981. Φίχτε - Η Γαλλική Επανάσταση και το Ιδεώδες της Αιώνιας Ειρήνης (με τον Ντ. Λοζούρντο). Βερολίνο 1991. Η Πνευματική Κληρονομιά της Ευρώπης. Νεάπολη 1993 (Επιμ.).

Δευτερογενής βιβλιογραφία: Όμπερκόφερ, Γκ. (Επιμ.): Η φιλοσοφία σχετικά με τον Λόγο. Αφιέρωμα στον Μ.Μπ. Ίννσμπρουκ / Βιέννη 1996. Ράου, Χ.-Τσ., Γκέρλαχ, Χ.-Μ. (Επιμ.): Έξοδοι. Σχετικά με την Φιλοσοφία της ΛΔΓ στη δεκαετία του ’70 και του ’80. Βερολίνο 2009.

© 2015 Ομοσπονδιακό Ίδρυμα για την Ιστορική Επεξεργασία της Δικτατορίας του ΣΕΓ (SED-Sozialistische Einheitspartei Deutschlands - Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανίας).

[1] Υπάρχει και η δυτικογερμανική του παραλλαγή Verlag Marxistische Blätter. Αυτό το «δίπορτο» χαρακτήριζε την περίοδο εκείνη την ορθόδοξη κομμουνιστική αριστερά στην ΟΔ Γερμανίας που είχε απόλυτη εξάρτηση από την ΛΔ Γερμανίας του Χόνεκερ.

[2] Ο Άλφρεντ Ζον-Ρέτελ (Alfred Sohn-Rethel) ήταν ένας δυτικογερμανός εβραίος μαρξιστής, οικονομολόγος και φιλόσοφος, κριτικός στην κυρίαρχη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία. Στην πολεμική κατά του έργου και της φιλοσοφικής σκέψης του είναι αφιερωμένος ο τόμος. Χαρακτηριστικά στο Σημείωμα της Σύνταξης στην αρχή του βιβλίου αναφέρεται: «Στις θεωρίες του Ζον-Ρέτελ γίνεται σαφές το πόσο πολύ σήμερα “τα έργα για την μετεξέλιξη” του μαρξισμού και της θεωρητικής του βάσης, της ματεριαλιστικής Διαλεκτικής εμφανίζονται με την αξίωση να θεωρηθούν ως μαρξιστικά, στην πραγματικότητα όμως εμφανίζονται με μαρξιανική περιβολή και ανήκουν στο πολύμορφο σύστημα της αστικής ιδεολογίας». Αυτό το βιβλίο είναι γραμμένο ως «συμβολή στην κριτική της αστικής ιδεολογίας που στρέφεται κατά της αναθεώρησης του επιστημονικού σοσιαλισμού».

[3] Το βιβλίο ξεκινά με ένα δισέλιδο εισαγωγικό σημείωμα του επιμελητή Ελαφοπόδαρου-Μπουρ, στο οποίο είναι χαρακτηριστικό το εξής απόσπασμα: «Ο αγώνας της εργατικής τάξης υπό την καθοδήγηση του μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματός της απαιτεί για την διεξαγωγή της σοσιαλιστικής επανάστασης, της εγκαθίδρυσης της πολιτικής της κυριαρχίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου, και για την επιτυχή διαμόρφωση της σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής κοινωνίας, όχι μόνον την πολιτική και οικονομική, αλλά εξίσου και την συνεπή ιδεολογική και θεωρητική αποδυνάμωση της μπουρζουαζίας». Και ασφαλώς του θεωρούμενου ως μπουρζουά Ζον-Ρέτελ…