Η «Γένεσις» του Γιάνη: Η δημιουργία του κόσμου των μνημονίων

Γιάνης Βαρουφάκης, Η γένεση της μνημονιακής Ελλάδας. Ένα χρονικό της κρίσης, Gutenberg, Αθήνα 2014, σελ. 426 Το τελευταίο βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο, δύο μήνες πριν τις εκλογές και σηματοδοτεί το τέλος της καριέρας του ως δημοσιολόγου και την αφετηρία μιας νέας καριέρας ως πολιτικού. Η ανάγνωσή του θα ήταν ούτως ή άλλως ενδιαφέρουσα, μόνο που προκαλεί πρόσθετη περιέργεια ως πηγή αναζήτησης του εύρους των σκέψεων του νέου υπουργού των Οικονομικών. Στο καινούργιο του βιβλίο καταγράφονται και σχολιάζονται κείμενα που έχουν ήδη δημοσιευτεί σε διάφορα μέσα (blogs, ιστοσελίδες και εφημερίδες) από τον Δεκέμβριο του 2009 μέχρι τον Μάιο του 2014, παρ’ όλο που ξεκινά με μια προφητική παράγραφο δημοσιευμένη το 2006. Το κείμενο έχει πολλές αρετές: είναι άμεσο, συγκροτημένο, ευανάγνωστο, γραμμένο στο –παγκοσμίως πλέον– γνωστό προκλητικό ύφος, με νεολογισμούς και λογο-τεχνικά τεχνάσματα. Διηγείται, όπως λέει ο υπότιτλός του, το χρονικό της τρέχουσας ελληνικής και ευρωπαϊκής κρίσης όπως το είδε ο Γ. Βαρουφάκης. Η αφήγηση της κρίσης από τον Βαρουφάκη συγκροτείται γύρω από τρεις κεντρικές ιδέες: α) η πτώχευση του ελληνικού κράτους το 2009 έγινε στην προσπάθεια διάσωσης των ήδη πτωχευμένων ελληνικών και ευρωπαϊκών τραπεζών, β) η ελληνική κυβέρνηση όφειλε να μην αποδεχθεί τη λύση του πρώτου δανείου του 2010 και να απαιτήσει μια γενναία διαγραφή του χρέους, απειλώντας με στάση πληρωμών και αποχώρηση από την Ευρωζώνη, και γ) η επίλυση του ελληνικού και του ευρωπαϊκού χρέους μπορεί να προέλθει μόνον από μια συνολική διαπραγμάτευση του προβλήματος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Κατά τα λοιπά, το βιβλίο περιέχει πολλές χρήσιμες πληροφορίες για το πώς σκέφτεται ο Βαρουφάκης, που εκ των υστέρων, δηλαδή μετά την ανάληψη των νέων του καθηκόντων, αποκτούν εξαιρετική σημασία. Διαβάζουμε, πχ., τι πιστεύει ο Βαρουφάκης για το ενδεχόμενο ενός GREXIT, ποια είναι η γνώμη του για τους συνομιλητές του (Σόιμπλε, Μέρκελ, Γιούνκερ, Ντράγκι, κ.ά.), ποιες είναι οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα έκανε αυτός αν ήταν υπουργός κ.ά. Εδώ ισχύει: «πρόσεχε τι εύχεσαι, γιατί μπορεί να το πάθεις»! Ας δούμε τις τρεις κεντρικές ιδέες, μία προς μία. Η πρώτη, και κατά τη γνώμη μου η βασικότερη, αφορά τα αίτια της εμφάνισης της κρίσης στην ελληνική περιφέρεια ως αποτέλεσμα της μετάδοσης της διεθνούς κρίσης του 2008 μέσω του τραπεζικού συστήματος. Ο Βαρουφάκης πιστεύει πως η Ελλάς πτώχευσε το 2010 αδυνατώντας να εξυπηρετήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις «ώστε το ελληνικό δημόσιο να συνεχίσει τις αποπληρωμές του στις τράπεζες – έως ότου το μεγαλύτερο ποσοστό εν δυνάμει ζημιών να μεταφερθεί από τους ώμους των τραπεζών στους ώμους των φορολογουμένων» (σ. 11). Η βοήθεια προς την Ελλάδα δεν δόθηκε για να διασωθεί το κράτος, αλλά για να μπορέσει αυτό το πτωχευμένο κράτος να διασώσει τις τράπεζες. Δεν επρόκειτο για προσπάθεια διάσωσης της Ελλάδας, «επρόκειτο για ένα πακέτο στήριξης των ευρωπαϊκών τραπεζών» (σ. 61). Το πρόβλημα δεν ήταν στο μεγάλο δημόσιο χρέος, αλλά «στις τράπεζες-ζόμπι από όπου ξεκίνησε, και εντός των οποίων κοχλάζει, η Κρίση» γράφει ο συγγραφέας (σ. 111). Πεποίθησή του είναι ότι «η ρίζα του προβλήματος της Ευρωζώνης είναι οι ευρωπαϊκές και δη οι γερμανικές τράπεζες» (σ. 134). Εκεί ακριβώς οφείλεται, κατά τον Βαρουφάκη, η πεισματική άρνηση των Γερμανών πολιτικών να δεχθούν τη λύση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, «καθώς οι ζημιές θα έπλητταν την ήδη πτωχευμένη Deutsche Bank, Finanz Bank κ.λπ.» (σ. 136). Η λύση του δανεισμού μάς επιβλήθηκε ώστε να βρεθούν οι πόροι για τη διάσωση των τραπεζών. Η πολιτική λιτότητας δεν απέβλεπε, κατά τον Βαρουφάκη, στην εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών, αλλά στην εξοικονόμηση πόρων που θα εξασφαλίσουν την ομαλή αποπληρωμή του εξωτερικού μας χρέους. Η ρητορική περί σπάταλων και ανέμελων Ελλήνων ήταν ένας αντιπερισπασμός ώστε να αποκρύπτονται αμαρτίες αλλωνών. Η δεύτερη μεγάλη ιδέα, στηρίζεται στην πρώτη ως προκείμενη, ενισχυμένη όμως με μια δευτερεύουσα πρόταση που είναι απολύτως εύλογη, ότι «είναι ανόητο να δανείζεσαι ως πτωχευμένος υπό τον όρο ότι θα μειώσεις τα εισοδήματά σου». Ο συνδυασμός των δύο αυτών προτάσεων παράγει το ζητούμενο: «λύση θα βρισκόταν αν λέγαμε όχι στον παραλογισμό του μεγαλύτερου δανείου στην Ιστορία σε πτωχευμένο κράτος» (σ. 19). Με την απειλή στάσης πληρωμών θα μεταφέραμε την πίεση στις ευρωπαϊκές (βλ. γαλλογερμανικές) τράπεζες, που με τη σειρά τους θα πίεζαν τις χώρες της ευρωζώνης να αποδεχθούν ένα γενναίο κούρεμα. Έτσι διατυπώνεται η κορυφαία (από δραματουργικής άποψης) στιγμή του βιβλίου, γραμμένη παραμονές του 1ου Μνημονίου[1]: «Σε τελική ανάλυση, είναι λάθος μας να φοβόμαστε τόσο πολύ την στάση πληρωμών του ελληνικού δημοσίου. Άλλοι πρέπει να φοβούνται μια τέτοια εξέλιξη περισσότερο από εμάς… Στάση πληρωμών λοιπόν! Τώρα! Με χαμόγελο και αισιοδοξία! ΥΓ. Και ξέρετε ποιο είναι το ωραίο; Ότι αν πειθόμασταν να απελευθερωθούμε από το φόβο της πτώχευσης, οι φίλοι μας οι Γερμανοί θα έσπευδαν την ίδια στιγμή να την αποσοβήσουν» (σ. 40). Παρ’ όλο που αυτή η συνεπαγωγή είναι εσφαλμένη λογικά, γιατί απλώς η αλήθεια της δευτερεύουσας δεν στηρίζει την προκείμενη, που παραμένει πάντα μια υπόθεση εργασίας, το συμπέρασμα δεν στερείται αλήθειας. Υπάρχουν πρόσφατα ιστορικά παραδείγματα, όπως αυτό της Ισλανδίας, που μετά τη διπλή λαϊκή απόρριψη με δημοψηφίσματα της πρότασης μεταφοράς των τραπεζικών υποχρεώσεων στο Δημόσιο, οι θιγόμενοι Βρετανοί και Ολλανδοί καταθέτες αποζημιώθηκαν τελικά από τις δικές τους κυβερνήσεις. Άλλη χώρα, άλλα ήθη θα μου πείτε. Η τρίτη μεγάλη ιδέα του βιβλίου αφορά στο διά ταύτα. Δεν απειλήσαμε με πτώχευση όταν έπρεπε και πήραμε το πρώτο δάνειο των 110 δισ. ευρώ. Όταν καταλάβαμε ότι αυτό δεν μπορούσε να εξυπηρετηθεί, δεν αρνηθήκαμε, όπως θα οφείλαμε (σ. 161 και 227), και δεύτερο δάνειο επιπλέον 130 δισ. ευρώ. Τώρα τι κάνουμε; Η λύση κατά τον Βαρουφάκη βρίσκεται στην ευρύτατα γνωστή Μετριοπαθή πρόταση για την επίλυση της κρίσης του Ευρώ[2] που συνέγραψε ο Βαρουφάκης, ομού μετά των Τζέιμς Κ. Γκάλμπρεϊθ και Στιούαρτ Χόλλαντ, και που έτυχε της αποδοχής Ευρωπαίων ηγετών όπως ο Ροκάρ, Αμάτο, Σοάρες, κ.ά.. Περιληπτικά η πρόταση λέει τα εξής: με πρωτοβουλία της Ελλάδας συγκαλείται τριμερής διάσκεψη (Ελλάδα, Τρόικα, εκπρόσωποι των μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών) και συμφωνούν σε τέσσερα μέτρα για να λυθεί συνολικά η κρίση του Ευρώ και στις τέσσερις διαστάσεις της. 1) Πρόγραμμα σταδιακής επίλυσης της τραπεζικής κρίσης μέσω ανακεφαλαιοποίησης από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας ESM. 2) Πρόγραμμα μερικής μετατροπής του δημοσίου χρέους των κρατών της Ευρωζώνης με αγορά του 60% του χρέους από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. 3) Πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων με στόχο την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. 4) Τέλος, κατεπείγον πρόγραμμα κοινωνικής αλληλεγγύης με στόχο την διατροφική και ενεργειακή επάρκεια όλων των κατοίκων της Ευρωζώνης (σ. 121-128). Με πιο απλά λόγια, αφού η κρίση χρέους είναι πανευρωπαϊκή, η λύση της θα είναι και αυτή πανευρωπαϊκή και θα εμπλέκει όχι μόνο τα κράτη και τους πολίτες τους που φταίνε λιγότερο, αλλά κυρίως τις μεγάλες τράπεζες που συμπεριφέρθηκαν ασυλλόγιστα πριν το 2008, πήραν άκριτα ρίσκα, φορτώθηκαν τοξικά χρηματοοικονομικά προϊόντα και θέλησαν να φορτώσουν τη χασούρα τους στους ευρωπαίους φορολογούμενους. Το πρόβλημα με αυτήν την πραγματικά μετριοπαθή, ως προς τις γενικότερες συνέπειές της, πρόταση είναι ότι απαιτεί τη συναίνεση των εμπλεκόμενων μερών. Πόσες λογικές και εξίσου μετριοπαθείς προτάσεις δεν έχουν μέχρι τώρα μπει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για την επίλυση χρόνιων διεθνών διενέξεων στο Μεσανατολικό, στο Κυπριακό, στο Σινο-Ιαπωνικό κ.ο.κ. Ο λόγος που δεν επιλύονται είναι γιατί ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη αρνείται να συμβιβαστεί και δεν υπάρχει τρόπος επιβολής (enforcement) της όποιας λύσης. Σωστά ισχυρίζεται ο Βαρουφάκης ότι η «μετριοπαθής πρόταση» είναι συμβατή με τις υπάρχουσες ευρωπαϊκές συνθήκες και τους νομικούς περιορισμούς των θεσμικών οργάνων (EE, EKT, ΔΝΤ) και δεν απαιτείται καμία μεταρρύθμισή τους. Κάνει λάθος όμως να συγκρίνει την Πρότασή του με ιστορικά προηγούμενα όπως το New Deal του Προέδρου Ρούσβελτ για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της κρίσης του ’29 (σ. 124), και το Σχέδιο Μάρσαλ για την ανόρθωση της μεταπολεμικής Ευρώπης (σ. 30, 109). Και στις δύο περιπτώσεις υπήρχε μια ισχυρή θέληση, ισχυρών ανδρών που είχαν και τα μέσα και τον τρόπο για να επιβάλλουν τα σχέδιά τους. Στην περίπτωση της ρύθμισης του προβλήματος της Ευρωζώνης δεν υπάρχει ανάλογη θέληση, λείπουν οι ηγέτες επιπέδου ενός Ρούσβελτ ή έστω ενός Τρούμαν, και η συζήτηση για την εξεύρεση εναλλακτικών μορφών επίλυσης της κρίσης μόλις ξεκίνησε χάρη στον Μάριο Ντράγκι. Κανείς ηγέτης ευρωπαϊκής χώρας –πλην ημετέρων– δεν συζητά δημοσίως τη χρηματοδότηση των δημοσίων επενδύσεων μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, τη δημιουργία μιας πραγματικής τραπεζικής ένωσης, ή έστω την έκδοση ενός ευρωπαϊκού ομολόγου από την ΕΚΤ που θα εξαγοράσει το 60% του εθνικού χρέους κάθε χώρας. Σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου. Αυτή είναι μια από τις δύο βασικές διαφωνίες μου με το βιβλίο του ΓΒ. Η δεύτερη αφορά την υποτίμηση των ευθυνών της ελληνικής πολιτικής τάξης ως αιτίου της πτώχευσης του ελληνικού κράτους. Θα πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός αναγνώστης για να βρει έναν συνυπαίτιο των τραπεζών στην κρίση. Μέτρησα όλο κι όλο τέσσερις αναφορές στις ευθύνες των ελληνικών κυβερνήσεων σε ένα βιβλίο 400 σελίδων, με πιο σημαντική αυτήν που υπαινίσσεται ότι οι ρίζες του ελληνικού χρέους βρίσκονται στα «αντικρουόμενα συμφέροντα εργοδοτών και εργαζομένων» και στη «διαχρονική δειλία των εκφραστών όλων των κοινωνικών τάξεων της χώρας» (σ. 53). Ομολογώντας ότι στα τριανταπέντε χρόνια συνεχούς ευμάρειας «οι κοινωνικές τάξεις της [ελληνικής] κοινωνίας έχουν ξεχάσει να συγκρούονται, να διαπραγματεύονται, να παράγουν … βάζοντας το Δημόσιο να χρεώνεται για πάρτη τους» (σ. 54), είναι φανερό ότι ο Βαρουφάκης έχει επίγνωση του βαθύτερου ελληνικού προβλήματος που ξεπερνά την κερδοσκοπική συμπεριφορά των τραπεζών. Η Ελλάδα είχε και συνεχίζει να έχει πρόβλημα στο παραγωγικό της μοντέλο, που συνοψίζεται λακωνικά στο τρίπτυχο χαμηλή παραγωγικότητα - καιροσκοπική συμπεριφορά - πελατειακό κράτος. Μπορεί να έχει δίκιο ο Βαρουφάκης ότι η λύση του ελληνικού προβλήματος χρέους θα προέλθει από τους άλλους, όχι όμως επειδή φταίνε οι άλλοι που το δημιούργησαν. Το χρέος μας, όπως και το χώμα μας είναι δικό τους και (κυρίως) δικό μας, παραφράζοντας τον Γιάννη Ρίτσο. Παρά τη μονομέρειά του, ο Βαρουφάκης τεκμηριώνει πλήρως γιατί είναι αδύνατο και λανθασμένο να φύγει η Ελλάδα από το Ευρώ, τουλάχιστον μέχρι να διαλυθεί η Ευρωζώνη (σ. 154, 185, 311). Επιπλέον ο Βαρουφάκης μπορεί να υπερηφανεύεται ότι προέβλεψε την αποτυχία του πρώτου μνημονίου και το συνακόλουθο κούρεμα του 2012, έστω και αν θεωρούσε «ευχής έργον [!] να ναυαγήσουν οι διαπραγματεύσεις του PSI» (σ. 219). Δεν ξέρω όμως αν αισθάνεται το ίδιο υπερήφανος σήμερα, που έχοντας προβλέψει την αναπόφευκτη έλευση ενός τρίτου Μνημονίου (σ. 359, 396), έχει επίσης προφητεύσει ότι στα πλαίσια της «δημιουργίας νέων ευφημισμών … είναι σίγουρο ότι το 3ο Μνημόνιο δεν θα λέγεται Μνημόνιο αλλά κάπως αλλιώς» (σ. 15). Και αν αυτή η προφητεία επαληθεύεται ήδη από τα έργα της κυβέρνησής του, τι μέλλει γενέσθαι με όσες μεταρρυθμίσεις θα ήθελε ο Βαρουφάκης να γίνουν; Τι θα γίνει με την εγγύηση ότι «βρέξει-χιονίσει το ελληνικό Δημόσιο θα ισοσκελίσει το προϋπολογισμό του από την 1/1/13 και για πάντα» (σ. 285); Με τη «μείωση του ΦΠΑ στο 15%» (σ. 132) και την «κατάργηση της προπληρωμής του», δηλαδή την καταβολή του «την ημέρα της είσπραξης και όχι με την έκδοση του τιμολογίου» (σ. 338); Με τη δημιουργία προοδευτικής κλίμακας φορολογίας για τις επιχειρήσεις (σ. 132); Με την «κατάργηση της υποχρεωτικότητας του ΤΕΒΕ» (σ. 337); Και με την πώληση του ΟΣΕ στους Κινέζους «για ένα μόλις Ευρώ» (σ. 85); Τι θα γίνει; Ο Βαρουφάκης δεν περιγράφει μόνον με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τι συνέβη στην πραγματικότητα, αλλά παίρνει το ρίσκο να προφητεύσει τις οικονομικές εξελίξεις. Το ότι αυτός είναι σήμερα ένας από τους βασικούς διαμορφωτές αυτής της πραγματικότητας καθιστά το βιβλίο εκτός από συναρπαστικό και χρήσιμο. Η «ΓΕΝΕΣΙΣ» ΤΟΥ ΓΙΑΝΗ Τόμος Α΄: Οράματα, προφητείες και απίστευτα κατορθώματα ενός θρυλικού δημοσιολόγου. Θορυβώδης Ενθύμηση και Ανακάλημα της Ουτοπουπόλεως. Σύντομη Ελληνο-Ευρωπαϊκή Ιστορία με τον τρόπο του Γιάνη. Πρώτα Κεφάλαια της «Γενέσεως» του Γιάνη: Και η εβδόμη ημέρα αφιερωμένη στα ΜΜΕ, Οι Έλληνες στον Κήπο της Εδέμ, Η πτώση των Ελλήνων, Οι Κάιν της Ευρώπης και οι αιώνιοι Aβέλ-ληνες, Ο Κατακλυσμός του 2010, Ο Πύργος των Βρυξελλών, Η μετονομασία του Μνημονίου σε Συμβόλαιο με τον περιούσιο λαό, Η προαναγγελία της καταστροφής της Ευρωζώνης, Η Διαθήκη της Ιστορίας με τον Γιάνη, Η υπόσχεση της Θεάς TV στον Γιάνη, Ο Άγγελος της Ιστορίας ακολουθεί τον Γιάνη, Ο γάμος του Γιάνη με την Δάφνη, Η προαναγγελία της καταστροφής των Φραγκοτευτόνων, Ο γάμος του Γιάνη με το είδωλό του, Η προφητεία της καταστροφής του Ευρώ, Ο Γιάνης πουλάει τα πρωτοτόκια αντί πινακίου ευρωφακής, Η φυγή του Γιάνη, Το όνειρο του Γιάνη, Θρήνος για τον Γιάνη, Η εγκατάσταση του Γιάνη στα Γόμορρα του Καπιταλισμού, Ο Γιάνης στο Τσίρκο των ΜΜΕ. Τι είχες, Γιάνη, τι ’χα πάντα. Τόμος Β΄ (υπό έκδοση): «Η Έξοδος» του Γιάνη. — ARB [1] Στην ιστοσελίδα Protagon, 28 Απριλίου 2010· διαθέσιμο στο http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=2075 [2] Γιάνης Βαρουφάκης, James K. Galbraith, Stuart Holland, Μια μετριοπαθής πρόταση για την επίλυση της κρίσης του ευρώ, Ποταμός, Αθήνα 2014.

Η «Γένεσις» του Γιάνη: Η δημιουργία του κόσμου των μνημονίων

Σύνδεση