Τον κέρδισε η γαστρονομία

Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης για τη συνθήκη των Βερσαλλιών ο Ζωρζ Κλεμανσώ ρώτησε τον πρωθυπουργό της Πολωνίας Ιγκνάτσυ Γιαν Παντερέφσκι ποια σχέση έχει με τον διάσημο πιανίστα. Ο Παντερέφσκι απάντησε περήφανα ότι είναι ο ίδιος. Και ο «τίγρης» γελώντας είπε: «Τι ξεπεσμός!». Οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι δεν έχουν πάντοτε την καλύτερη φήμη και με έκπληξη μαθαίνουμε ότι τόσο διαφορετικές ιδιότητες μπορεί να συνδυάζονται στο ίδιο πρόσωπο. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Αλμπέρτος Αρούχ. Η φήμη του Αλμπέρτου Αρούχ στην Ελλάδα προέρχεται κυρίως από τη μοναδική γνώση του στον χώρο της γαστρονομίας και τη φιλοσοφική του προσέγγιση στον διατροφικό πολιτισμό. Είναι αναμφίβολα ο τομέας που τον κέρδισε και στον οποίο διέπρεψε. Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Αλμπέρτος ήταν και ένας εξαιρετικός ιστορικός και φιλόσοφος της οικονομικής επιστήμης. Το συγγραφικό του έργο στον χώρο αυτό ήταν μικρό: τα διδακτικά του καθήκοντα και η εξαιρετικά παραγωγική ενασχόληση με τη φιλοσοφία του φαγητού στέρησαν την επιστήμη μας από ένα δυνατό μυαλό. Η διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου το 1978 είχε τίτλο Empirical testing and theory validation: A structural explanation on persistent controversy in economics. Οι θεωρητικές αντιπαραθέσεις στην οικονομική επιστήμη και η επιστημολογία της ήταν πάντοτε κεντρικές στη σκέψη του. Το 1987 δημοσιεύει στο εαρινό τεύχος του Journal of Post-Keynesian Economics –το βασικό διεθνές περιοδικό της μετακεϋνσιανής σκέψης– το άρθρο “The Mumpsimus of Economists and the Role of Time and Uncertainty in the Progress of Economic Knowledge”. Το άρθρο αυτό αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη διαμάχη σχετικά με τους αποκαλούμενους «υδραυλικούς» (hydraulic) ή «νόθους» (bastard) Κεϋνσιανούς και τον ρόλο του χρόνου και της αβεβαιότητας στην οικονομική θεωρία, μια συζήτηση που είχε ανοίξει μετά τον Κέυνς η γενιά των επιγόνων του και ιδιαίτερα η Τζόαν Ρόμπινσον. Ο Αρούχ έπαιρνε θέση υπέρ ενός γνήσιου Κεϋνσιανισμού. Ο μεγάλος Αυστρο-Κεϋνσιανός οικονομολόγος Tζ. Λ. Σ. Σακλ, σε επιστολή του στον Αλμπέρτο, χαρακτήρισε το άρθρο αυτό «magnificent» και ότι «αν κάτι πρόκειται να κατεδαφίσει τα τείχη του νεοκλασικού κάστρου του λάθους, η δική σου πολιορκητική μηχανή του λόγου μπορεί να το κάνει». Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα το άρθρο αυτό έχει ακόμα αναφορές στη σχετική βιβλιογραφία. Με την ευκαιρία, ο όρος «mumpsimus» αναφέρεται σε ιδέες και πρακτικές οι οποίες επιμένουν να υιοθετούνται λόγω παράδοσης ή συνήθειας παρ’ όλον ότι έχουν αποδειχθεί λανθασμένες. Επινοήθηκε μάλλον από τον Έρασμο με αναφορά σε έναν παπά ο οποίος επέμενε στη λατινική λειτουργία να λέει mumpsimus αντί του ορθού sumpsimus γιατί το έλεγε για χρόνια. Η ιστορία με τον παπά δεν είναι εντελώς τυχαία. Ο παραλληλισμός της οικονομικής επιστήμης με τη θρησκεία υπήρξε το δεύτερο σημαντικό άρθρο του Αρούχ. Στο δοκίμιο του “Canon and heresy: religion as a way of telling the story of economics”, που δημοσιεύθηκε στον συλλογικό τόμο The Canon in the History of Economics: Critical Essays σε επιμέλεια του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου (Routledge, Λονδίνο 2000), ο Αλμπέρτος Αρούχ παρουσιάζει τη διαμάχη των οικονομικών θεωριών ως εάν να πρόκειται για διαμάχη μεταξύ θρησκευτικών δογμάτων και αιρέσεων. Όπως όμως εύστοχα παρατήρησε ο Τζων Πούλεν στην βιβλιοκριτική τού τόμου (“The Quest for the Canon: Holy Grail or Empty Economic Box?”, History of Economics Review, No. 32, Summer 2000, pp. 96-105) η διαφορά του Αρούχ από άλλους που χρησιμοποίησαν τη θρησκεία μεταφορικά, ήταν ότι ο Αρούχ εξέφραζε τον ίδιο σκεπτικισμό και ως προς τη θεωρητική «ορθοδοξία» και ως προς τις «αιρέσεις» που ζητούσαν να την αντικαταστήσουν. Δεκατρία χρόνια μετά το mumpsimus ο Αρούχ στέκεται κριτικά απέναντι σε ολόκληρη την οικονομική επιστήμη. Πιθανόν ο εγωισμός και η οίηση των οικονομολόγων, ορθόδοξων και αιρετικών, να πληγώνονται από την κριτική του Αρούχ, αλλά η τελευταία παγκόσμια κρίση έδειξε πόσο δικαιολογημένος ήταν ο σκεπτικισμός του. Ήταν αυτή η προκλητικότητα του Αλμπέρτου, το πάντα κριτικό και τεκμηριωμένα περιπαικτικό μάτι του, αυτή η ενασχόλησή του με τη φιλοσοφία που τον έκανε ξεχωριστό. Αποφάσισε να διαθέσει τα χαρίσματά του στη φιλοσοφική κριτική της γαστρονομίας αντί στα οικονομικά. Ίσως όχι άδικα. Η επιστήμη αυτή –που υπηρέτησε ο Αλμπέρτος ως δάσκαλος και ερευνητής– τρώει τα παιδιά της. Προϊόντος του χρόνου η κριτική σκέψη γινόταν ολοένα και λιγότερο αποδεκτή στους κόλπους της πανεπιστημιακής κοινότητας. Σοφά ποιών ο εστέτ Αλμπέρτος ασχολήθηκε με το φαγητό αντί να φαγωθεί.

Τον κέρδισε η γαστρονομία

Σύνδεση