Τα θεμέλια του δικαίου

Ο Έλμερ Πάλμερ γνώριζε ότι ο παππούς του, Φράνσις Πάλμερ, είχε συντάξει διαθήκη με την οποία τον όριζε κληρονόμο του, αφήνοντάς του το μεγαλύτερο τμήμα της αξιόλογης περιουσίας του. Επειδή ανησυχούσε ότι ο παππούς του θα άλλαζε τη διαθήκη, και ήθελε σε κάθε περίπτωση να αποκτήσει αμέσως την περιουσία, ο Έλμερ σκότωσε τον παππού με δηλητήριο. Στην περίφημη ιστορική υπόθεση Ριγκς κατά Πάλμερ[1] –την οποία διδάσκονται και σήμερα όλοι οι φοιτητές νομικής στην Αμερική– το Εφετείο της Νέας Υόρκης κλήθηκε να κρίνει αν η κληρονομιά είχε νομίμως περιέλθει στον Έλμερ με το θάνατο του παππού του. Το δίκαιο μιας έννομης τάξης συχνά περιλαμβάνει διατάξεις που ρητά αποκλείουν από την κληρονομιά ορισμένα πρόσωπα. Το άρθρο 1860 του Αστικού Κώδικα, επί παραδείγματι, ορίζει ότι είναι ανάξιος να κληρονομήσει εκείνος που από πρόθεση θανάτωσε τον κληρονομούμενο. Δεν υπήρχε όμως ανάλογη διάταξη στο νόμο που ρύθμιζε τα της κληρονομικής διαδοχής στη Νέα Υόρκη, ούτε και προηγούμενη δικαστική απόφαση που απέκλειε από την κληρονομιά κάποιον που φέρθηκε όπως ο Έλμερ. Αντιθέτως, ο σχετικός νόμος φαινόταν να καθιστά την ύπαρξη νόμιμα συντεταγμένης διαθήκης ικανή συνθήκη προκειμένου να κληρονομήσει το πρόσωπο που ορίζεται με αυτή. Με το δεδομένο ότι η διαθήκη είχε πράγματι συνταχθεί νόμιμα και ο διαθέτης είχε αποβιώσει, φαινόταν ότι ο Έλμερ είχε καταστεί νόμιμος κληρονόμος. Παρά ταύτα, το δικαστήριο έκρινε ότι όλοι οι νόμοι όπως και όλες οι συμβάσεις καθορίζονται ως προς τη λειτουργία και τα έννομα αποτελέσματά τους από γενικές ηθικές αρχές, μεταξύ άλλων την αρχή ότι δεν επιτρέπεται κάποιος να ωφελείται από την αδικία που ο ίδιος διέπραξε. Έτσι έκρινε ότι ο Έλμερ δεν είχε δικαίωμα, από τη διαθήκη ή άλλο λόγο, στην κληρονομιά του παππού του. Στην πρώτη του μείζονα δημοσίευση, το 1967, ο Ρόναλντ Ντουόρκιν επισήμανε ότι η υπόθεση Ριγκς δεν είναι ασυνήθιστη. Αντίθετα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του είδους των υποθέσεων που δημοσιεύονται στα νομικά περιοδικά και διδάσκονται στις νομικές σχολές.[2] Υποθέσεις σαν αυτή, ισχυρίστηκε ο Ντουόρκιν, αναδεικνύουν μια θεμελιώδη αδυναμία της κρατούσης (τότε και τώρα) θεωρίας για τη φύση του δικαίου – του νομικού θετικισμού. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το ερώτημα αν ένα δικαίωμα ή μια υποχρέωση υφίσταται στο δίκαιο δεν είναι παρά το ερώτημα αν το δικαίωμα ή η υποχρέωση περιέχεται σε ένα κανόνα δικαίου. Όμως το δίκαιο είναι ένα ιδιαίτερο, αυτοτελές κανονιστικό πεδίο, αποτελούμενο από ένα σύνολο κανόνων που συγκροτούν ένα σύστημα. Έτσι, η ισχύς ενός κανόνα δικαίου δεν εξαρτάται από το αν τον θεμελιώνουν ουσιαστικοί ηθικοί λόγοι. Αντιθέτως, εξαρτάται αποκλειστικά από το αν ανήκει στο σύστημα. Αυτό με τη σειρά του εξαρτάται από το ιστορικό γεγονός της προέλευσής του από τις πράξεις ή την πρακτική θεσμών και οργάνων με ανεγνωρισμένη κανονιστική εξουσία. Ένας κανόνας μπορεί να ανήκει στο σύστημα επειδή διατυπώνεται ρητά στο κείμενο νόμου που ψηφίστηκε και δημοσιεύθηκε από τη Βουλή ή υιοθετείται ρητά ή σιωπηρά από δημόσια αρχή στα πλαίσια της αναγνωρισμένης εξουσίας της, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο πολλώ δε μάλλον την ουσιαστική ορθότητα των ρυθμίσεών του. Όταν ένα δικαστήριο αναγνωρίζει την ύπαρξη ενός δικαιώματος που δεν περιέχεται σε τέτοιο κανόνα, το δικαίωμα δεν μπορεί να θεωρηθεί υφιστάμενο πριν από την απόφαση και ανεξάρτητα από αυτήν. Το δικαστήριο στην πραγματικότητα δημιουργεί το δικαίωμα εκ των υστέρων, ασκώντας εξαιρετική, οιονεί νομοθετική εξουσία, την οποία έχουν τα δικαστήρια προκειμένου να είναι σε θέση να λύνουν διαφορές στο περιθώριο του δικαίου, πχ όπου οι κανόνες αντιφάσκουν η αφήνουν ρυθμιστικά κενά. Το μοντέλο αυτό δεν είναι σε θέση, κατά τον Ντουόρκιν, να εξηγήσει υποθέσεις σαν τη Ριγκς. Το δικαστήριο στην περίπτωση αυτή, όπως γίνεται γενικά δεκτό, δεν ενήργησε αυθαιρέτως, ούτε υπερέβη τη δικαιοδοσία του, αρνούμενο να αποδώσει την κληρονομιά στον Έλμερ κατ’ επίκληση της αρχής περί ωφελείας από ίδια αδικία. Το μοντέλο των κανόνων μας καλεί συνεπώς να επιλέξουμε μεταξύ δύο, μη πειστικών κατά τον Ντουόρκιν, εκδοχών. Θα πρέπει να δεχθούμε ότι ηθικές αρχές σαν αυτή μπορούν εν τέλει να θεωρηθούν ότι ανήκουν και αυτές στο δίκαιο, ακόμη και αν δεν έχουν προηγουμένως υιοθετηθεί με πράξη ή πρακτική κάποιου θεσμού ή οργάνου, χωρίς παρά ταύτα να θίγεται η βασική θέση ότι το περιεχόμενο του δικαίου καθορίζεται από παράγοντες ιστορικούς και πάντως μη ηθικούς. Άλλως, θα πρέπει να δεχθούμε ότι το δικαστήριο στηρίχθηκε σε ηθικές αρχές που δεν ανήκουν στο δίκαιο, ώστε έκρινε τη διαφορά στο περιθώριο του δικαίου, ασκώντας την εξαιρετική νομοθετική εξουσία που του παρέχεται. Πράγματι, μετά τη δημοσίευση της μελέτης του Ντουόρκιν, οι υποστηρικτές του νομικού θετικισμού επεχείρησαν να δείξουν ότι ο ρόλος των ηθικών αρχών στο δίκαιο μπορεί να εξηγηθεί με τρόπο συμβατό με το μοντέλο των κανόνων με έναν από τους δύο αυτούς τρόπους. Κάποιοι επέλεξαν την πρώτη, ‘περιεκτική’ εκδοχή, υποστηρίζοντας ότι ορισμένες ηθικές αρχές μπορεί να θεωρηθούν ότι ανήκουν στο σύστημα, εφόσον και για το λόγο ότι γίνεται δεκτό στη νομική πρακτική ότι οι αρχές αυτές είναι νομικά δεσμευτικές. Έτσι δεν θίγεται, κατά την άποψη αυτή, η βασική θέση του μοντέλου των κανόνων, ότι το περιεχόμενο του δικαίου καθορίζεται από μη ηθικούς παράγοντες πολιτικής ιστορίας και πρακτικής, ακόμη και αν η ιστορία και πρακτική τυχαίνει να αποδίδει στις ηθικές αρχές δεσμευτικό ρόλο στο δίκαιο. Άλλοι υποστήριξαν τη δεύτερη, «αποκλειστική» εκδοχή, με το επιχείρημα ότι ένα δικαστήριο μπορεί να θεωρηθεί ότι κρίνει με βάση το δίκαιο μόνον όταν περιορίζεται στην εφαρμογή της ηθικής κρίσης ενός θεσμού ή οργάνου, κωδικοποιημένης στους κανόνες του δικαίου. Στην περίπτωση αυτή, το δικαστήριο δεν υπεισέρχεται στο ζήτημα της ουσιαστικής ορθότητας της κρίσης, αλλά βασίζεται στο ιστορικό γεγονός ότι ο θεσμός ή το όργανο την είχε εκφέρει και υποτάσσει τη δική του κρίση στην αυθεντία της. Αντιθέτως, όταν ένα δικαστήριο επικαλείται κάποια ηθική αρχή, αναπόφευκτα κάνει το ίδιο μια ηθική κρίση –π.χ., ότι η επαγωγή της κληρονομιάς στον Έλμερ θα συνιστούσε ανεπίτρεπτη ωφέλεια από αδικία– ώστε πρέπει να θεωρηθεί ότι έχει εκφύγει των ορίων του δικαίου και δημιουργεί πλέον εκείνο νέα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Το δικαστήριο μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ότι έχει καθήκον, όχι απλώς ευχέρεια, να λάβει υπ’ όψιν του την ηθική αρχή που επικαλείται, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται ότι η ηθική αρχή ανήκει στο δίκαιο. Τα δικαστήρια έχουν συχνά καθήκον να λάβουν υπ’ όψιν τους παράγοντες εκτός του συστήματος, όπως όταν λαμβάνουν υπ’ όψιν τους κανόνες άλλης έννομης τάξης σε ορισμένες διαφορές στις οποίες εμπλέκονται αλλοδαποί.[3] Και οι δύο εκδοχές προϋποθέτουν ότι το κρίσιμο φαινόμενο που επισημαίνει ο Ντουόρκιν, το οποίο καλείται να εξηγήσει κάθε θεωρία για τη φύση του δικαίου, είναι η συχνή αναφορά, όχι μόνον σε κανόνες αλλά και σε ηθικές αρχές κατά την αιτιολόγηση των δικαστικών αποφάσεων, χωρίς περαιτέρω εξειδίκευση ως προς τον συγκεκριμένο ρόλο των αρχών και των κανόνων στην αιτιολόγηση. Προϋποθέτουν επίσης ότι το αντικείμενο όλων των θεωριών του δικαίου είναι οι όροι τους οποίους ένα δεδομένο μέτρο συμπεριφοράς πρέπει να πληροί ώστε να περιλαμβάνεται στο σύνολο ρυθμίσεων που αποτελεί το δίκαιο. Θεωρούν, τέλος, ότι δεν αμφισβητείται ότι οι όροι αυτοί είναι πρώτα-πρώτα μη ηθικοί, ιστορικοί όροι προέλευσης, ώστε το περιεχόμενο του δικαίου αποτελείται κατά βάσιν από τεθειμένους κανόνες που πληρούν τέτοιους όρους, ενώ το εριζόμενο ζήτημα είναι τι πρόσθετο ρόλο θα μπορούσε να έχει η ηθική. Με αυτά τα δεδομένα, δεν μένουν πολλά περιθώρια για το ρόλο που θα μπορούσε να έχει η ηθική στο δίκαιο. Η ηθική θα μπορούσε να λειτουργεί ως συμπλήρωμα των τεθειμένων κανόνων, καλύπτοντας ρυθμιστικά κενά. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαμε να πούμε ότι το δίκαιο περιλαμβάνει, παράλληλα με τους κανόνες που πληρούν ιστορικούς όρους προέλευσης, και αρχές που πληρούν ουσιαστικούς ηθικούς όρους. Η ηθική θα μπορούσε εξάλλου να λειτουργεί εν είδει φίλτρου, περιορίζοντας τις αδικίες που ενδεχομένως ανακύπτουν κατά την εφαρμογή των τεθειμένων κανόνων. Στην περίπτωση αυτή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, πέραν των ιστορικών, κάθε κανόνας πρέπει επιπροσθέτως να πληροί κάποιους ελάχιστους ηθικούς όρους προκειμένου να ανήκει στο δίκαιο. Κατά συνέπεια, μια θεωρία του δικαίου που αποδίδει κάποιο ρόλο στην ηθική, δεν μπορεί παρά να είναι υβριδική, δεχόμενη ότι, θεμελιωδώς, το δίκαιο είναι ένα σύστημα τεθειμένων κανόνων, η ισχύς των οποίων εξαρτάται από την προέλευσή τους, το οποίο η ηθική διευρύνει ή περιορίζει.[4] Οι δύο εκδοχές υποτιμούν το πρόβλημα για τον θετικισμό που εγείρεται από την λειτουργία των ηθικών αρχών κατά τη διάγνωση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων στο δίκαιο. Ηθικές αρχές σαν αυτή που επικαλέστηκε το δικαστήριο στην υπόθεση Ριγκς δεν φαίνεται να λειτουργούν παράλληλα ή επικουρικά προς κανόνες, η ύπαρξη και το περιεχόμενο των οποίων εξαρτάται από ιστορικούς παράγοντες. Το δικαστήριο δικαιολόγησε την απόφασή του λέγοντας ότι ηθικές αρχές σαν αυτή που επικαλέστηκε καθορίζουν τη λειτουργία και τα έννομα αποτελέσματα των νόμων. Τούτο ισχύει, κατά το δικαστήριο, για όλους τους νόμους. Ο ρόλος που αποδίδει στις αρχές το δικαστήριο είναι δηλαδή θεμελιώδης. Δεν είναι λοιπόν απλό να εντάξουμε ηθικές αρχές που έχουν αυτόν τον ρόλο στο μοντέλο των κανόνων. Υπό το πρίσμα του δικαίου ως ενός ιδιαίτερου συστήματος κανόνων, ο νόμος περί κληρονομικής διαδοχής είχε ως αποτέλεσμα την μεταβολή του περιεχομένου του συστήματος κανόνων δικαίου της Νέας Υόρκης, π.χ. με την προσθήκη ή την τροποποίηση προϋφισταμένων κανόνων. Αν όμως δεχθούμε την άποψη του δικαστηρίου, υπό το πρίσμα πάντα του συστήματος κανόνων, το ποιοι κανόνες προστέθηκαν ή τροποποιήθηκαν από την εισαγωγή του νόμου αυτού εξαρτάται από την αρχή περί ωφελείας από ίδια αδικία. Δεν θα ήταν ακριβές, λοιπόν, να παραστήσουμε το ρόλο των ηθικών αρχών λέγοντας ότι λειτουργούν παράλληλα ή θέτουν όρια στην εφαρμογή των κανόνων που εισήχθησαν με το νόμο. Αυτό θα προϋπέθετε κανόνες η ύπαρξη και το περιεχόμενο των οποίων ήταν δεδομένη, ανεξάρτητα από τις ηθικές αρχές. Αντίθετα, οι αρχές, κατά την άποψη που εξετάζουμε, θεμελιώνουν και προσδιορίζουν το περιεχόμενο των κανόνων που εισάγονται ή τροποποιούνται με τους νόμους, ώστε ένας κανόνας ανήκει στο σύνολο μόνον εφόσον κάποιες ηθικές αρχές το επιτρέπουν ή το επιβάλλουν. Εφόσον εμμείνουμε στο πρίσμα του συστήματος κανόνων, ίσως θα μπορούσαμε παρά ταύτα να διατυπώσουμε το συμπέρασμα αυτό, λέγοντας ότι οι ηθικές αρχές αποτελούν πρόσθετους όρους ισχύος των κανόνων που ανήκουν στο σύστημα. Αυτή η διατύπωση μάλλον συσκοτίζει παρά αποκαλύπτει τον μηχανισμό με τον οποίο οι νόμοι ή άλλες πολιτικές αποφάσεις και πρακτικές διαμορφώνουν, σύμφωνα με την παρούσα άποψη, δικαιώματα και υποχρεώσεις. Σε κάθε περίπτωση, το συμπέρασμα είναι ασφαλώς ασύμβατο με τη βασική θετικιστική θέση ότι το δίκαιο αποτελείται, τουλάχιστον κατά βάσιν ή εν μέρει, από κανόνες η ισχύς των οποίων τελικά εξαρτάται από ιστορικούς, μη ηθικούς παράγοντες. Στην πραγματικότητα, ο θεμελιώδης ρόλος των ηθικών αρχών συνηγορεί υπέρ μιας ακόμη ριζικότερης απόρριψης του μοντέλου των κανόνων. Μια άποψη που αναγνωρίζει τον θεμελιώδη ρόλο των ηθικών αρχών δεν έχει λόγο να παρεμβάλλει κανόνες μεταξύ αφενός των πολιτικών αποφάσεων και πρακτικών και αφετέρου των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που διαμορφώνονται ως αποτέλεσμα αυτών. Η εισαγωγή της έννοιας του συστήματος κανόνων, ως παρένθετου θεωρητικού στοιχείου μεταξύ πολιτικών αποφάσεων και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που αυτές διαμορφώνουν, υπηρετεί συγκεκριμένο θεωρητικό σκοπό. Επιχειρεί να δώσει περιεχόμενο στη βασική θετικιστική ιδέα, ότι οι πολιτική ιστορία δημιουργεί, από μόνη της, ένα αυτοτελές κανονιστικό πεδίο, ανεξάρτητο από την ηθική, μετατρέποντας το ηθικό ερώτημα που αφορά την πραγματική κανονιστική σημασία των πολιτικών αποφάσεων σε ιστορικό ερώτημα περί του τι ανήκει στο σύστημα. Η έννοια του συστήματος κανόνων είναι όμως περιττή για μια θεωρία που δεν επιχειρεί να παρακάμψει το ηθικό ερώτημα αλλά αντίθετα δέχεται ότι η ηθική καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι νόμοι και άλλες πολιτικές αποφάσεις διαμορφώνουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας. Εκείνο που θα πρέπει λοιπόν να πούμε, είναι ότι η εισαγωγή του νόμου περί κληρονομικής διαδοχής στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης είχε ως αποτέλεσμα την μεταβολή κάποιων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που υφίσταντο προηγουμένως στο δίκαιο. Το αποτέλεσμα αυτό –η ακριβής μεταβολή που επήλθε– καθορίζεται από ορισμένες ηθικές αρχές που αφορούν όχι μόνο το ουσιαστικό περιεχόμενο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που προκύπτουν αλλά, θεμελιωδώς, τον ίδιο τον διαμορφωτικό ως προς αυτά ρόλο των νόμων, δικαστικών αποφάσεων και λοιπών πράξεων και πρακτικών των πολιτικών θεσμών και οργάνων. Κατά μείζονα λόγο, η ηθική δεν έχει το ρόλο φίλτρου ή συμπληρώματος σε κανόνες που οι πράξεις και πρακτικές τάχα δημιουργούν ανεξαρτήτως της ηθικής, αλλά είναι αυτό που καθιστά τις πράξεις και πρακτικές κανονιστικά σημαντικές και έτσι ικανές να έχουν οποιοδήποτε αποτέλεσμα επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών μας. Με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να υποστηρίξουμε μια καθαρή, μη υβριδική θεωρία. Η κυριαρχία του μοντέλου των κανόνων στη σκέψη των φιλοσόφων καθιστά την καθαρή προσέγγιση δυσδιάκριτη. Όλοι ανεξαιρέτως εκείνοι που επιχειρούν να αντικρούσουν τα επιχειρήματα του Ντουόρκιν, αποδίδουν σε αυτόν κάποια παραλλαγή υβριδικής θεώρησης του δικαίου, όπου οι ηθικές αρχές εμπλουτίζουν ή περιορίζουν το σύστημα των τεθειμένων κανόνων. Στην πρώιμη μελέτη του μοντέλου των κανόνων, ο Ντουόρκιν συνομολογεί κάποιες παραδοχές του θετικισμού, προκειμένου να δείξει ότι δεν συνηγορούν υπέρ των θετικιστικών συμπερασμάτων, και δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνει κανείς αν αυτό γίνεται χάριν του επιχειρήματος και μόνον. Πολύ σύντομα όμως, ο Ντουόρκιν ρητά διευκρίνισε ότι η απόψεις του δεν αφορούν το περιεχόμενο του υποτιθέμενου συστήματος κανόνων. Οι κανόνες που διδάσκουμε στους φοιτητές και αναφέρουμε στα δικόγραφα και τις αποφάσεις δεν θεμελιώνουν, αλλά συνοψίζουν τον ηθικό αντίκτυπο της πολιτικής ιστορίας στο πεδίο των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Η αναφορά σε ένα κανόνα δεν υποκαθιστά, με άλλα λόγια, την ουσιαστική ηθική κρίση, αλλά αντίθετα αποτελεί το συμπέρασμα ενός ηθικού συλλογισμού.[5] Τότε, καθώς και στη μακρά σειρά μελετών που ακολούθησαν τα επόμενα 45 χρόνια, περιλαμβανομένης της μονογραφίας του Η Αυτοκρατορία του Δικαίου, ο Ντουόρκιν ανέπτυξε μια θεωρία του δικαίου που πρέπει να αντιληφθούμε ως μη υβριδική, καθαρή ηθική.[6] Αυτό φαίνεται, πάνω από όλα, από τον κεντρικό ρόλο που δίνει ο Ντουόρκιν στο ερώτημα, πού οφείλεται η δεσμευτική, διαμορφωτική δικαιωμάτων και υποχρεώσεων δύναμη της πολιτικής ιστορίας. Αυτό είναι, κατά τον Ντουόρκιν, το θεμελιώδες ερμηνευτικό ζήτημα στο δίκαιο. Γιατί πρέπει, όπως οι νομικοί σιωπηρά δέχονται, όταν καλούμεθα να κρίνουμε και να επιβάλουμε σε κάποιον, με την εξαναγκαστική δύναμη του κράτους, την ικανοποίηση μιας αξίωσης, να λάβουμε υπ’ όψιν μας τους νόμους και τις προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις και εν γένει την πολιτική ιστορία των θεσμών και οργάνων; Γιατί να μην κρίνουμε με βάση τι θα ήταν καλύτερο να γίνει στην υπό κρίση περίπτωση, αγνοώντας το παρελθόν και κοιτώντας μόνο μπροστά; Η υπόθεση του Ντουόρκιν είναι ότι έχουμε ιδιαίτερους ηθικούς λόγους να δώσουμε βάρος στην πολιτική ιστορία.[7] Η πολιτική έχει τη δύναμη να εξειδικεύει αφηρημένες υποχρεώσεις, να τρέπει ηθικά ουδέτερες πράξεις σε υποχρεωτικές, και εν γένει να επηρεάζει αυτά που οφείλουμε και δικαιούμεθα από τους άλλους. Η διαμορφωτική κανονιστική δύναμη της πολιτικής οφείλεται σε μια σειρά ηθικών παραγόντων. Η ψήφιση και δημοσίευση ενός νόμου συχνά αποτελεί το πέρας μιας διαδικασίας στην οποία όλοι έχουν την ευκαιρία, έστω εμμέσως, να συμμετάσχουν ώστε να επηρεάσουν το αποτέλεσμά της. Σε κάθε περίπτωση, προειδοποιεί και δημιουργεί προσδοκίες για τη μέλλουσα συμπεριφορά των άλλων καθώς και των δημοσίων αρχών και οργάνων, και ενθαρρύνει τον σχεδιασμό σε αυτή τη βάση. Θεμελιωδώς, η κανονιστική δύναμη της πολιτικής οφείλεται στην αφηρημένη ηθική αρχή της πολιτικής ακεραιότητας, που αποτελεί το θεμέλιο του δικαίου. Η αρχή αυτή ορίζει ότι η εξαναγκαστική εξουσία μιας πολιτικής κοινότητας επιτρέπεται να ασκηθεί μόνον εφόσον αυτό θα ήταν από ηθική άποψη συνεπές με τις πράξεις και τα λόγια των πολιτικών θεσμών και οργάνων. Με τον τρόπο αυτό, εισάγεται μια διάσταση ισότιμης μεταχείρισης στην ιδέα του κράτους δικαίου. Από τη φύση του, το δίκαιο απαιτεί να μην ωφελήσουμε ή επιβαρύνουμε κάποιον κατά την άσκηση της πολιτικής εξουσίας, παρά μόνον αν την ίδια ωφέλεια ή βάρος θα επεκτείναμε αδιακρίτως σε κάθε άλλον που βρίσκεται σε παρόμοια, από ηθική άποψη, θέση. Έτσι, η αξία που ενσωματώνει το δίκαιο είναι μια συνιστώσα της αξίας της ίσης φροντίδας και σεβασμού, που είναι η «αρετή των κυριάρχων».[8] Για τον θετικισμό, η δεσμευτικότητα του δικαίου δεν είναι ηθική, αλλά ενδοσυστημική. Η ύπαρξη μιας υποχρέωσης στο δίκαιο σημαίνει ότι το σύστημα περιέχει ένα κανόνα με αντίστοιχο περιεχόμενο, πράγμα που εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση των πολιτικών θεσμών και οργάνων. Το αν η υποχρέωση είναι, από τη φύση της ως ενδοσυστημικά δεσμευτικής, ταυτόχρονα και γνήσια ηθική, εξαρτάται από τη σχέση του συστήματος του δικαίου με το ανεξάρτητο σύστημα της ηθικής. Έτσι, ο δικαιϊκός χαρακτήρας μιας υποχρέωσης δεν συνεπάγεται τον ηθικό, παρά μόνον αν προϋποθέσουμε την ύπαρξη μιας αφηρημένης και γενικής γνήσιας υποχρέωσης υποταγής στις επιταγές του συστήματος, όποιες και αν είναι αυτές. Είναι δύσκολο να υποστηριχθεί ότι μια τέτοια υποχρέωση υφίσταται, ακόμη και υπό ιδανικές πολιτικές συνθήκες.[9] Στην υπόθεση του Ντουόρκιν δεν υπάρχει ενδιάμεσο είδος συστημικής δεσμευτικότητας που χρειάζεται κάποιας μορφής ηθική επικύρωση προκειμένου να τραπεί σε γνήσια. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα στο δίκαιο είναι εκείνα τα γνήσια ηθικά δικαιώματα και υποχρεώσεις τα οποία, για λόγους ηθικής συνέπειας προς την πολιτική ιστορία, τα δικαστήρια έχουν καθήκον να αναγνωρίσουν και επιβάλουν. Ο ηθικός χαρακτήρας τους δεν εξαρτάται από την ύπαρξη μιας περαιτέρω υποχρέωσης υποταγής στις επιταγές κάποιου υποτιθέμενου συστήματος. Αντίθετα, προκύπτει απευθείας από την ηθική σημασία που η αρχή της ακεραιότητας προσδίδει στις πολιτικές πράξεις που τα διαμορφώνουν. [1] Riggs v Palmer, 115 NY 506 (1889). [2] Ronald Dworkin, “The Model of Rules”, 35 U. Chi. L. Rev. 14 (1967-1968), αναδημοσιευμένο ως “The Model of Rules I”, Taking Rights Seriously, Harvard University Press (1978). Ευρέως διαθέσιμο στο διαδίκτυο. [3] Βλ., για μεν την περιεκτική εκδοχή του θετικισμού, Jules Coleman, The Practice of Principle, Oxford University Press, Οξφόρδη 2001, για δε την αποκλειστική εκδοχή, Joseph Raz, “Legal Principles and the Limits of Law”, Yale Law Journal, 81(5) (1972) 823-854. [4] Για τη διάκριση μεταξύ υβριδικών και καθαρών ηθικών θεωριών για τη φύση του δικαίου, βλ. Nicos Stavropoulos, “Legal Interpretivism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2014 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = . [5] Ronald Dworkin, “Social Rules and Legal Theory”, 81 Yale Law Journal (1972), 855-90, αναδ. ως “The Model of Rules II”, Taking Rights Seriously. Ευρέως διαθέσιμο στο διαδίκτυο. [6] Βλ. Taking Rights Seriously (1978) (ιδίως το κεφάλαιο “Hard Cases”), A Matter of Principle (1985), Law's Empire (1986), Justice in Robes (2006), Justice for Hedgehogs (2011) (κεφάλαιο “Law”). Όλα στις εκδόσεις Harvard University Press, Καίμπριτζ Μασαχουσέτης. [7] Βλ Nicos Stavropoulos, “The Relevance of Coercion: Some Preliminaries”, 22 Ratio Juris (2009), 339-358, για το ρόλο του εξαναγκασμού και της πολιτικής αρχής της ισότητας στην εξήγηση της δεσμευτικής δύναμης της πολιτικής ιστορίας. [8] Ronald Dworkin, Sovereign Virtue: The Theory and Practice of Equality, Harvard University Press, Καίμπριτζ ΜΑ 2000. [9] Joseph Raz, The Morality of Freedom, Oxford University Press, Οξφόρδη 1986.

Σύνδεση