Πάτρικ Λη Φέρμορ: Μια ζωή ξεχωριστή

Άρτεμις Κούπερ, Πάτρικ Λη Φέρμορ – Μια περιπέτεια, μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2013, σελ. 635 Συγγραφέας, ταξιδευτής που διψούσε να γνωρίσει τόπους και ανθρώπους, παράτολμος πολεμιστής, ήρωας, γλεντζές, γοητευτικός πολυλογάς, πιστός φίλος, αυθόρμητος, κι όταν χρειαζόταν απόμακρος. Κάπως έτσι ήταν ο Πάτρικ Λη Φέρμορ που τα βιβλία του γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και ο ίδιος θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος ταξιδιωτικός συγγραφέας της εποχής μας, ενώ ο εκδότης του περνούσε ανείπωτες αγωνίες με τις συνεχείς καθυστερήσεις των κειμένων του. Ο Φέρμορ αγάπησε την Ελλάδα, μιλούσε ελληνικά, πολέμησε στην Κρήτη και έζησε πολλά χρόνια στη Μάνη. Πολύ νωρίτερα, όταν ήταν μόλις 18 ετών, το μακρύ ταξίδι του με τα πόδια από την Ολλανδία ως την Κωνσταντινούπολη έγινε μύθος, ενώ η απαγωγή του Γερμανού διοικητή της Κρήτης στρατηγού φον Κράιπε το 1943 έγινε κινηματογραφική ταινία. Η απαγωγή Μια νύχτα του 2011 στο Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών όπου νοσηλευόταν βαριά άρρωστος, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ πετάχτηκε από το κρεβάτι και έτρεξε στο μπαλκόνι έτοιμος να πηδήξει. Τον συγκράτησε η Ελπίδα Μπελογιάννη, φύλακας άγγελός του που είχε έρθει μαζί του από τη Μάνη και δεν τον άφηνε ούτε στιγμή. Στο παραλήρημά του ψιθύριζε κάτι για Γερμανούς. Τα χρόνια του πολέμου που πέρασε στην κατεχόμενη Κρήτη τον είχαν σημαδέψει. Συχνά θυμόταν μαντινάδες, πετούσε λέξεις με κρητική προφορά ή μιλούσε για κοπέλια. Ο ίδιος ωστόσο ποτέ δεν έγραψε για τον πόλεμο στην Κρήτη, τη ζωή στη σπηλιά όπου κρυβόταν με την ομάδα των Κρητικών φίλων του και συναγωνιστών, ή την απαγωγή του στρατηγού Κράιπε. Ήταν την άνοιξη του 1943 στο Κάιρο όπου βρέθηκε για ένα σύντομο διάστημα διακοπών και ενημέρωσης όταν η ιδέα πέρασε στο μυαλό του και μαζί με τον συναγωνιστή και φίλο του Μπίλι Μος άρχισαν να καταστρώνουν το σχέδιο. Με γερμανικές στολές θα σταματούσαν το αυτοκίνητο του στρατηγού κάποιο βράδυ που θα επέστρεφε στη Βίλα Αριάδνη στην Κνωσό και θα τον συλλάμβαναν. Ο ίδιος διηγήθηκε αργότερα πως όταν υπέβαλαν την πρόταση στο Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής, έγινε δεκτή με πολλές επιφυλάξεις, λίγες ελπίδες και άκρα μυστικότητα. Τους έριξαν με αλεξίπτωτο πίσω στην Κρήτη και στην σπηλιά η ομάδα άρχισε την ετοιμασία της επιχείρησης. Στις 4 Απριλίου το βράδυ πέντε άνδρες περίμεναν το αυτοκίνητο του στρατηγού κρυμμένοι πίσω από κάτι θάμνους. Ανάμεσά τους ήταν και δύο Βρετανοί με γερμανικές στολές. Δύο άλλοι Κρητικοί περίμεναν πιο πέρα να δουν το αυτοκίνητο του στρατηγού που επέστρεφε από τις Αρχάνες και να δώσουν σήμα. Όταν φάνηκε το αυτοκίνητο «ο Μος με την πλακέτα του τροχονόμου έκανε σήμα να σταματήσει ενώ από την άλλη πόρτα ο Φέρμορ χαιρέτησε και είπε “papiere bitte” με άψογη προφορά». Ώσπου να βγάλει τα χαρτιά του με σχετική συγκατάβαση ο στρατηγός, η πόρτα άνοιξε και με το όπλο στον ώμο βγήκε από το αυτοκίνητο όπως και ο οδηγός του από την άλλη μεριά. Το πρώτο μέρος της επιχείρησης είχε τελειώσει. Η επιστροφή στο βουνό με τον Φέρμορ καθισμένο στη θέση του στρατηγού με το καπέλο και το σακάκι με τα γαλόνια του και τον Μος στη θέση του οδηγού, ενώ στο πίσω μέρος ήταν ο στρατηγός καλά κρυμμένος κάτω από τα πόδια δυο Κρητικών έτοιμων για τα χειρότερα δεν ήταν ιδιαίτερα εύκολη. Ωστόσο πέρασαν κάπου 20 φυλάκια, ο Φέρμορ ανταπέδιδε τον χαιρετισμό, ώσπου τελικά σε ένα σημείο πριν την Κνωσό πήραν το δρόμο για το βουνό. Εκεί άρχισε η ανάβαση ενώ οι δυο Κρητικοί συναγωνιστές πήραν το αυτοκίνητο και το έκρυψαν μίλια μακριά. Η επιχείρηση είχε πετύχει και εβδομάδες αργότερα ένα υποβρύχιο παρέλαβε τον στρατηγό φον Κράιπε με μερικούς Κρητικούς και με τους δυο Βρετανούς και τους μετέφερε στην Αίγυπτο. Ήταν μια από τις πιο ηρωικές επιχειρήσεις του πολέμου. Η ζωή του Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ γεννήθηκε στην Αγγλία το 1915 και πέθανε σε ηλικία 96 ετών το 2011 έχοντας περάσει τα τελευταία περίπου 20 χρόνια της ζωής του στην Καρδαμύλη της Μάνης, στο σπίτι του που ήταν κτισμένο στα μέτρα του και της γυναίκας του Τζόαν Λη Φέρμορ. Κι οι δυο τους λάτρευαν αυτό το σπίτι όπου περνούσαν τους περισσότερους μήνες του χρόνου και από τις ταράτσες του αγνάντευαν τη θάλασσα ενώ τα ψηλά κυπαρίσσια κι οι ελιές το έκρυβαν από το δρόμο. Όταν κάποτε ρωτήθηκε ποια αισθάνεται πατρίδα του, την Αγγλία ή την Ελλάδα, εκείνος απάντησε πως «πατρίδα είναι εκεί που έχει κανείς τα βιβλία του». Οι τοίχοι του σπιτιού της Καρδαμύλης ήταν γεμάτοι βιβλία: ιστορικά, ποίησης, πεζογραφίας, τέχνης, αρχιτεκτονικής, βοτανικής. Χιλιάδες τόμοι βαλμένοι στα ράφια με μια σειρά αυθαίρετη που εξυπηρετούσε την Τζόαν και τον ίδιο. Ο Φέρμορ βαφτίστηκε Πάτρικ Μιχαήλ Λη Φέρμορ. Ωστόσο κανείς δεν τον φώναξε ποτέ Πάτρικ. Για όλους, στενούς και πιο μακρινούς φίλους και οικογένεια, ήταν ο Πάντι, όνομα που κρατήθηκε και στη βιογραφία του. Το δεύτερο όνομα «Μιχαήλ» είχε καλύτερη τύχη, και του χρησίμεψε ως Μιχάλης όταν κρυβόταν στα βουνά της Κρήτης. Για τους Κρητικούς έμεινε το Μιχάλης και ως το τέλος της ζωής του ήταν ο κυρ Μιχάλης. Στο βιβλίο της η Άρτεμις Κούπερ κράτησε το όνομα Πάντι και το ίδιο υποκοριστικό κρατήθηκε και στην εξαιρετική μετάφραση του Ηλία Μαγκλίνη. Είναι ένα όνομα στο οποίο διατηρείται η οικειότητα και η γοητεία που εξέπεμπε αυτός ο άνθρωπος. Η ίδια οικειότητα υπάρχει και στη φωτογραφία του εξωφύλλου της ελληνικής έκδοσης όπου ξυπόλητος και μάλλον μουτρωμένος κάθεται σταυροπόδι στη στέγη ενός σπιτιού. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στην Ελλάδα, πιθανόν από την Τζόαν, όπως πολλές φωτογραφίες στα βιβλία του είναι δικές της. Ήσυχη, ευγενής και φιλόξενη η Τζόαν ήταν γι’ αυτόν το στήριγμα που είχε ανάγκη, η σύντροφος αλλά και το χαλινάρι σε μια ζωή που από την αρχή ως το τέλος ήταν μια περιπέτεια όπως άλλωστε κι ο τίτλος του βιβλίου. Η ιδέα της βιογραφίας Μιας όμως και μιλάμε για το βιβλίο ας πιάσουμε την ιστορία από την αρχή. Πώς βρέθηκε η Άρτεμις Κούπερ να γράφει αυτήν τη βιογραφία; Καταρχήν ο Πάντι ήταν φίλος της οικογένειάς της και η Άρτεμις τον ήξερε από τότε που ήταν μικρό παιδί. Ήταν φίλος του πατέρα της Τζον Τζούλιους Νόριτς, συγγραφέα βιβλίων για τη Βενετία, το Βυζάντιο κ.ά. Κυρίως όμως ήταν φίλος και μέγας θαυμαστής της γιαγιάς της Νταϊάνα Κούπερ, της οποίας το όνομα της δόθηκε στην ελληνική του εκδοχή για να μην μπερδεύεται η οικογένεια με δύο Νταϊάνες. Στο σπίτι της ακουγόταν συχνά το όνομα του Φέρμορ όπως και ιστορίες για τον πόλεμο στην Κρήτη, για τα ταξίδια του, τις περιπέτειες, τις τρέλες και τους έρωτές του. Θα ήταν λογικό λοιπόν να ζητήσει ο Πάντι από την Άρτεμη να γράψει τη βιογραφία του. Όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Η ιδέα για μια βιογραφία γεννήθηκε στα 1991, όταν ο σύζυγος της Άρτεμης, ιστορικός Άντονι Μπήβερ, έγραφε το βιβλίο του για τη Μάχη της Κρήτης. Ο Μπήβερ ζήτησε στοιχεία από τον Πάντι κι εκείνος έδωσε χείρα βοηθείας. Καλύτερη πηγή πληροφοριών δεν θα μπορούσε κανείς να βρει. Το αποτέλεσμα ήταν καλό, το βιβλίο άρεσε στον Πάντι και η ιδέα της βιογραφίας πέρασε από το μυαλό του Μπήβερ ο οποίος του την πρότεινε σε ένα γράμμα του. Το γράμμα δεν απαντήθηκε ποτέ. Μήνες αργότερα, σε ένα δείπνο ο Μπήβερ βρέθηκε να κάθεται δίπλα στην Τζόαν Λη Φέρμορ, η οποία με το καλημέρα τον ρώτησε τι γίνεται με τη βιογραφία. Της εξήγησε πως ερμήνευσε τη σιωπή του Πάντι στο γράμμα του σαν δείγμα ότι ίσως δεν ήταν έτοιμος για κάτι τέτοιο και πως στο μεταξύ εκείνος είχε ξεκινήσει να γράφει το βιβλίο του για το Στάλινγκραντ. Τότε ρίχτηκε η ιδέα να γράψει το βιβλίο η γυναίκα του. Έτσι μπήκε στον «χορό» η Άρτεμις και τελικά, όπως λέει κι η ίδια, ίσως ήταν καλύτερα γιατί ο Πάντι αισθανόταν πάντα πιο άνετα με τις γυναίκες και δύσκολα θα ανοιγόταν σε έναν άντρα. Η συνεργασία Άρτεμης-Πάντι κράτησε πολλά χρόνια, σχεδόν ως το τέλος της ζωής του, με ατέλειωτα πήγαινε-έλα στην Καρδαμύλη, αμέτρητα φλιτζάνια τσάι και ποτήρια ούζο και με τη συμπαράσταση και τη γνωστή φιλοξενία της Τζόαν. Ο Πάντι δεν μιλούσε εύκολα σε μαγνητόφωνο, μισούσε τη γραφομηχανή, τα χειρόγραφά του δεν διαβάζονταν και, παρ’ όλο που είχε μνήμη ελέφαντα, «ξεχνούσε» πολύ συχνά ιδίως όταν κάποια ερώτηση δεν του άρεσε. Χρειαζόταν κάποιος κοντινός του άνθρωπος με αρκετή υπομονή αλλά και περισσότερη επιμονή ώστε να μπορεί να ασκεί πίεση για μια πληροφορία και να τολμάει να παρακάμπτει το «αυτό όμως μην το βάλεις» που συχνά ακολουθούσε κάποια προσωπική εξομολόγησή του. Η Χώρα του Ποτέ Ο Πάντι πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στο Γουίντον Μπεκ, ένα μικρό χωριό του Νορθάμπτονσαϊρ, όπου τον εμπιστεύθηκε η μητέρα του στο ζεύγος Μάρτιν. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη ξεσπάσει, και η μητέρα του φοβήθηκε να τον πάρει μαζί της στο ταξίδι στην Ινδία όπου ζούσε μόνιμα ο πατέρας του. Ο Σερ Λούις Φέρμορ ήταν διευθυντής του εκεί Γεωλογικού Ινστιτούτου. Καθώς όμως λίγο καιρό πριν είχε βυθιστεί από γερμανική τορπίλη το βρετανικό επιβατικό «Λουζιτάνια» η κυρία Λη Φέρμορ αποφάσισε να αφήσει τον γιο της στην Αγγλία και να πάρει μαζί της μόνο τη μεγαλύτερη αδελφή του Βανέσα. Οι Μάρτιν ήταν αγρότες, είχαν δυο παιδιά μεγαλύτερα από τον Πάντι και ήταν άνθρωποι εμπιστοσύνης. Άλλωστε δεν σκόπευε να αργήσει να επιστρέψει. Οι υπολογισμοί της όμως διαψεύστηκαν και αποκλείστηκε στην Ινδία ως το τέλος του πολέμου. Για τον Πάντι τα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής του στο Γουίντον Μπεκ, τα χρόνια δηλαδή που διαμόρφωσαν πολλές πλευρές του χαρακτήρα του, ήταν τα καλύτερα της ζωής του. Στην αγκαλιά της Μάμμας Μάρτιν είχε την εξασφαλισμένη αγάπη που ασφαλώς θα είχε ανάγκη, στην Μάργκαρετ, τη μεγαλύτερη από τα δυο αδέρφια Μάρτιν εύρισκε μια σίγουρη προστασία στα παιχνίδια με τα άλλα παιδιά του χωριού και, το καλύτερο απ’ όλα, στο ήσυχο Γουίντον Μπεκ είχε απόλυτη ελευθερία να τρέχει στα χωράφια, να χοροπηδάει στα δεμάτια με τα σπαρτά, να σκαρφαλώνει στα δέντρα και να κυλιέται στις λάσπες. Το Γουίντον Μπεκ ήταν ένας παράδεισος ελευθερίας, αγάπης και παιχνιδιού χωρίς ανόητους περιορισμούς. Ήταν σαν ένα παραμύθι που όμως έσβησε με το τέλος του πολέμου και την επιστροφή της μητέρας του από την Ινδία. Ήταν μόλις τεσσάρων ετών, όταν ένα πρωί στο σαλόνι των Μάρτιν βρέθηκε μπροστά σε μια πολύ όμορφη και πολύ καλοντυμένη κυρία με σουβλερά παπούτσια που κρατούσε στα χέρια ένα μικρό σκυλί με πλακουτσωτή μουσούδα. Δίπλα της ήταν ένα κορίτσι ντυμένο ναυτικά, με μια σφυρίχτρα που κρεμόταν από το λαιμό της και του την έδωσε να σφυρίξει. Αν και τον είχαν προετοιμάσει για την επίσκεψη της μητέρας και της αδελφής του και του άρεσε και η σφυρίχτρα, όταν του εξήγησαν πως είχαν έρθει να τον πάρουν στο σπίτι τους στο Λονδίνο, έστριψε, το έβαλε στα πόδια και βρήκε καταφύγιο σε μια από τις κρυψώνες του. Πίσω του έτρεχαν η Μάμμα Μάρτιν, η μητέρα του κι ο σκύλος γαβγίζοντας. Τελικά η κυρία Λη Φέρμορ έφυγε αφήνοντας πίσω την αδελφή του για να βοηθήσει στην επανασύνδεση της οικογένειας. Ο παράδεισος όμως είχε αρχίσει να χάνεται οριστικά. Η προσαρμογή στη ζωή του Λονδίνου έγινε αργά, με γενναία δωροδοκία παιχνιδιών και ρούχων, στα οποία βεβαίως υπήρχε και μια ναυτική στολή με την απαραίτητη σφυρίχτρα. Ο δεσμός ανάμεσα σε μητέρα και γιο πήρε περισσότερο χρόνο, με πολλά παραμύθια και παιδικά βιβλία που η μητέρα διάβαζε στα παιδιά της. Η Αϊλίν Λη Φέρμορ είχε ιρλανδέζικο αίμα. Ήταν κοκέτα, ευφάνταστη, κοινωνική, της άρεσε να παίζει πιάνο, να τραγουδάει και γενικά να αποτελεί μέρος της κοινωνικής ζωής στο Λονδίνο για την οποία κανένα άλλο μέλος της οικογενείας της δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ. Επίσης πίστευε πως έπρεπε να ξέρει τα πάντα για τους πάντες. Ειδικά για το τελευταίο ο Πάντι την είχε χαρακτηρίσει ένα ορυχείο κακοπληροφόρησης, χωρίς να αρνείται πως της χρωστούσε πολλές γνώσεις καθώς και το ενδιαφέρον του για την ιστορία έστω κι αν οι ήρωες χρωματίζονταν συχνά κάπως …πιο υποκειμενικά. Για παράδειγμα, δεν ξέχασε ποτέ την περιγραφή της μητέρας του για την Μαρία Στιούαρτ η οποία «είχε τόσο λευκό δέρμα και τόσο λεπτεπίλεπτο λαιμό που έλεγαν πως καθώς έπινε κόκκινο κρασί μπορούσε κάποιος να το διακρίνει να κυλάει στο λαρύγγι της». Κακοπληροφόρηση; Ασφαλώς, αλλά τι περισσότερο θέλει η φαντασία ενός αγοριού για να πετάξει στα ύψη; Τα πράγματα δυσκόλεψαν όταν ήρθε η στιγμή του σχολείου. Του ήταν δύσκολο να ενταχθεί στην πειθαρχεία του αγγλικού σχολείου και οι δάσκαλοι του πίστευαν ότι «δεν ήταν παιδί που μπορούσε εύκολα να χειραγωγηθεί. Από τη μια, του άρεσε να προοδεύει και να εντυπωσιάζει τον κόσμο, αλλά μια ροπή προς την παρέκκλιση παραμόνευε πάντοτε κάτω από την επιφάνεια, έτοιμη να αναποδογυρίσει μέσα σε μια στιγμή κάθε του προσπάθεια για ευπρέπεια». Μ’ αυτά και άλλα ανάλογα οι αποβολές έπεφταν στα κεφάλια των γονέων του σαν βροχή και άλλαζε σχολεία σαν να ήταν κάλτσες. Ο Πάντι είχε πάντα πρόβλημα με τα μαθηματικά, πράγμα που απογοήτευε τον πατέρα του, έναν άνθρωπο που με σχολαστικότητα ήταν αφοσιωμένος στην επιστήμη του. Και η απογοήτευση ήταν έκδηλη κάθε φορά που επέστρεφε στην Αγγλία για διακοπές. Οι σχέσεις πατέρα και γιου δεν υπήρξαν ποτέ ιδιαίτερα στενές. Το καλοκαίρι του 1932 ο Πάντι πέρασε τις εξετάσεις ακόμη και στα μαθηματικά και με ένα μεγάλο «ουφ» έβγαλε από πάνω του τα σχολικά χρόνια. Για τα μεγάλα πανεπιστήμια δεν γινόταν λόγος καθώς ούτε οι βαθμοί του προσφέρονταν αλλά ούτε και τα οικονομικά της οικογένειας άντεχαν. Το πιθανότερο έμοιαζε μια στρατιωτική σταδιοδρομία και εισαγωγή στο Σάντχερστ, την βρετανική Σχολή Ευελπίδων, προοπτική που δεν ενθουσίασε ιδιαίτερα τον Πάντι. Εκείνη την εποχή έπεσε με τα μούτρα στο διάβασμα, στη γαλλική λογοτεχνία, στις επισκέψεις στα μουσεία, στις εκκλησίες αλλά και στις παμπ του Λονδίνου. Το μέλλον τον απασχολούσε, η ιδέα του στρατού όμως τον έπληττε. Σιγά σιγά άρχισε να παίζει στο μυαλό του η ιδέα του γραψίματος. Ήθελε όμως να γνωρίσει πρώτα τον κόσμο. Αισθανόταν πως είχε έρθει η ώρα να αφήσει πίσω του τη Βρετανία. Ίσως μια διαδρομή με τα πόδια από την Ολλανδία ως τη Κωνσταντινούπολη να ήταν μια ωραία ιδέα. Οι αντιδράσεις όταν ανακοίνωσε την ιδέα του ήταν ποικίλες αλλά τελικά κάμφθηκαν. Το οικογενειακό επίδομα ήταν μια λίρα την εβδομάδα που θα του έστελναν μια φορά το μήνα στα διάφορα προξενεία. Για τον βαρύ χειμώνα είχε προβλέψει τι χρειαζόταν. Στο σακίδιο εκτός από τις αλλαξιές των ρούχων υπήρχε ένας υπνόσακος, χαρτί για σχέδιο, μολύβια σ’ ένα τενεκεδένιο κουτί και τρία βιβλία. Ένα αγγλογερμανικό λεξικό, μια Ποιητική Ανθολογία της Οξφόρδης και οι Ωδές του Οράτιου, που του χάρισε η μητέρα του. Υπήρχαν επίσης και τρεις συστατικές επιστολές προς διαφόρους ευγενείς που αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμες και του άνοιξαν τις πόρτες των πύργων των τελευταίων φεουδαρχών της Μεσευρώπης. Με αυτόν τον εξοπλισμό στάθηκε ένα βράδυ στις αρχές του Δεκεμβρίου του 1933 στο κατάστρωμα ενός πλοίου κι έβλεπε τους φίλους που τον αποχαιρετούσαν από τη Γέφυρα του Πύργου του Λονδίνου. Αργά η φιγούρα τους έσβηνε ώσπου έγιναν μια κουκίδα που χάθηκε στο σκοτάδι. Στα ήσυχα νερά του Τάμεση το μεγάλο ταξίδι είχε αρχίσει. Η εποχή της δωρεάς Το μεγαλύτερο μέρος του ταξιδιού περιγράφεται στο βιβλίο του Η εποχή της δωρεάς, που εκδόθηκε από τον οίκο Murray του Λονδίνου το 1977, κάπου 40 χρόνια μετά από εκείνο το βράδυ του Δεκεμβρίου του 1933, όταν σάλπαρε το ολλανδικό πλοίο στον Τάμεση με κατεύθυνση το λιμάνι του Ρότερνταμ. Το επόμενο πρωί βρέθηκε στην Ολλανδία. Την Ολλανδία την διέσχισε με τα πόδια σε πέντε ημέρες προσπαθώντας να εξοικειωθεί με τον νέο τρόπο ζωής που μόλις τώρα άρχιζε. Αφού πέρασε την τελευταία του νύχτα στις Κάτω Χώρες στο μαγαζί ενός σιδερά στο Ναϊμέχεν, διάβηκε τα σύνορα με τη Γερμανία στις 15 Δεκεμβρίου του 1933. Οι πρώτες εντυπώσεις του από τη νέα χώρα έχουν πολύ ενδιαφέρον, έτσι όπως τις διηγήθηκε στην Άρτεμη Κούπερ. «Ο Χίτλερ εξουσίαζε τη χώρα από τα τέλη Ιανουαρίου του ’33 και από τον Μάρτιο ήταν πλέον ο απόλυτος άρχων. Η λατρεία στο πρόσωπό του είχε λάβει διαστάσεις θρησκευτικές και η ιδέα ενός έθνους που βρισκόταν σε ακμή διαπερνούσε τα πάντα. (...) Λίγο μετά την άφιξή του στην κωμόπολη Γκοχ, ο Πάντι παρακολούθησε την παρέλαση της τοπικής μονάδας των Ταγμάτων Εφόδου (Sturmabteilung ή SA). Με ακλόνητη σιγουριά τραγουδούσαν το “Volk ans Gewehrt!” κρατώντας το ρυθμό με το βήμα και τον ήχο που έκαναν οι μπότες τους στο πλακόστρωτο της κεντρικής πλατείας, όπου τους μίλησε ο διοικητής τους. Τα γερμανικά του Πάντι δεν ήταν τότε αρκετά καλά για να μπορεί να καταλάβει τα πάντα, αλλά [θυμάται πως] “το λιμάρισμα της άρθρωσής του, αν και στερημένο από κάθε νόημα, ξυπνούσε ανατριχίλες”. Αργότερα το ίδιο βράδυ είδε μια ομάδα Φαιοχιτώνων των Ταγμάτων Εφόδου να τραγουδούν σε μια ταβέρνα. Στην αρχή έκαναν μεγάλο σαματά, αργότερα όμως “η φασαρία κόπασε και το γρονθοκόπημα ημέρεψε καθώς το τραγούδισμα έγινε απαλότερο και οι σουρντίνες άρχισαν να κλώθουν πιο περίπλοκες παραλλαγές… Για την ώρα η γοητεία τους με εμπόδισε να συνδέσω τους τραγουδιστές αυτούς με την οργανωμένη τρομοκρατία, τη λεηλασία των εβραϊκών μαγαζιών και το ολονύκτιο κάψιμο των βιβλίων σε μεγάλες πυρές” [παραδέχθηκε ο Πάντι]. Το απόλυτο έμβλημα της νέας τάξης πραγμάτων ήταν ο χαιρετισμός “Xάιλ Χίτλερ” ο οποίος έμοιαζε σα μια σύγχρονη εκδοχή της καρικατούρας του γερμανικού βήματος της χήνας με το οποίο ο Πάντι είχε μεγαλώσει στα χρόνια του μεσοπολέμου. “Άνθρωποι που συναντιόντουσαν στο δρόμο μεταμορφώνονταν έστω και για μια στιγμή σε ζώα του τσίρκου. (…) Οι λέξεις προφέρονταν λες κι εξέφραζαν όχι μια συνήθεια έντεκα μόλις μηνών αλλά ένα έθιμο αιώνων”». Από τις πρώτες μέρες της διαμονής του στη Γερμανία τον εντυπωσίασε το πόσοι Γερμανοί παραδέχονταν πως ήταν Ναζί ενώ ταυτόχρονα του εξηγούσαν ότι προηγουμένως ήταν κομμουνιστές. Του πήρε καιρό να καταλάβει το γιατί. Ο Πάντι ήταν ένα όμορφο χαρούμενο αγόρι που δήλωνε φοιτητής, έπιανε εύκολα κουβέντα με τους θαμώνες στα καφενεία και στις ταβέρνες, ενώ με την πάροδο των ημερών τα γερμανικά του ξεσκονίζονταν και ρουφούσε ό,τι νέο έβλεπε και άκουγε. Στη Βαυαρία βρήκε τους ανθρώπους λιγότερο εκδηλωτικούς για το νέο καθεστώς και συχνά, όταν δεν ήταν κανείς τριγύρω για να τους ακούσει, του εκφράζανε την αμφιβολία τους για το μέλλον και ακόμη και κάποιους φόβους. Το ταξίδι συνεχίστηκε στην Αυστρία όπου πέρασε τρεις βδομάδες στη Βιέννη με μοναχικούς περιπάτους σε μουσεία και πάρκα την ημέρα και ξέφρενες νύχτες στα μπαρ με παρέες νέων που γνώρισε εκεί. Δεν ένιωσε τη μελαγχολία και τους φόβους που ήταν διάχυτοι στην ατμόσφαιρα της πόλης και αργότερα τα έβαλε με τον εαυτό του επειδή δεν είχε συνειδητοποιήσει τι συνέβαινε. «Ανατρέχοντας στα περασμένα», έγραψε το 1963, «τρελαίνομαι από το ότι δεν έβλεπα, δεν έγραφα, δεν κοίταζα, δεν άκουγα – αλλά δεν έχει νόημα να υποκρίνομαι». Ο Φέρμορ είχε κατηγορηθεί ότι έστρεψε το βλέμμα του μακριά από την κρίση. Μετά τη Βιέννη ακολούθησε η Μπρατισλάβα στην Τσεχοσλοβακία όπου φιλοξενήθηκε από φίλους που είχε γνωρίσει στο ταξίδι. Στη συνέχεια πέρασε στην Ουγγαρία, συνεχίζοντας τη διαδρομή του νοτιοανατολικά μπήκε στη Ρουμανία και μετά στη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία. Πέρασε τα Χριστούγεννα φιλοξενούμενος του Βρετανού Προξένου στο Μπουργκάς. Μετά από έναν υψηλό πυρετό και κρίση ελονοσίας ξεκίνησε για το τελευταίο κομμάτι της διαδρομής. Αναγκάστηκε όμως να πάρει το τρένο γιατί ήταν ακόμη αδύναμος. «Μετά από έναν χρόνο και είκοσι μία ημέρες και έχοντας περάσει από σχεδόν επτά χώρες και αφού περπάτησε εκατοντάδες χιλιόμετρα έφθασε στην Κωνσταντινούπολη τις πρώτες ώρες της 31ης Δεκεμβρίου του 1935». Η κούραση από την ελονοσία του στέρησε μια πιο ηρωική είσοδο στην πόλη των ονείρων του. Βρήκε ένα φθηνό ξενοδοχείο στην Πλατεία Ταξίμ όπου έπεσε στο κρεβάτι και κοιμήθηκε βαθιά τα δυο πρώτα μερόνυχτα στην Κωνσταντινούπολη. Η πρώτη γεύση της Ελλάδας Μετά την Πόλη πέρασε στην Ελλάδα, επισκέφθηκε το Άγιον Όρος, απέκτησε καινούργιους φίλους, βρήκε τους Σαρακατσάνους κι έμεινε στις στρούγκες τους. Στην Αθήνα, στο σπίτι του Αλέκου Μάτσα, είδε για πρώτη φορά την Μπαλάσα Καντακουζηνού. Ήταν ο πρώτος μεγάλος του έρωτας που ξεπεράστηκε μόνο όταν γνώρισε την Τζόαν. Η Μπαλάσα ήταν δεκάξι χρόνια μεγαλύτερή του, αλλά αυτός από ιπποτική ευγένεια μείωνε τη διαφορά στα δώδεκα. Με την Μπαλάσα έζησε στην Αθήνα σε ένα μικρό σπίτι στην οδό Τριπόδων στην Πλάκα, μετά πήγαν στον Πόρο κι έμειναν απέναντι στο Λεμονοδάσος που τότε ήταν ευλογημένος τόπος. Εκείνος έγραφε για τα ταξίδια του τα πρωινά κι εκείνη ζωγράφιζε. Μετά ταξίδεψαν στην Ελλάδα και γύρισαν μαζί στη Ρουμανία όπου έμειναν στο παλάτι των Καντακουζηνών στο Βουκουρέστι και στα κτήματά τους στο Μπαλένι της Μολδαβίας. Στη Ρουμανία έμαθε τη γλώσσα και γνώρισε ευγενείς με παλιά ονόματα: Σούτσους, Μουρούζη, Γκίκα, Ροδοκανάκη… Φαίνεται πως το Μπαλένι ήταν γι’ αυτόν ένας άλλος παράδεισος. Ήταν εκεί όταν ανακοινώθηκε η είδηση ότι η Αγγλία κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Είχε έρθει το τέλος του ταξιδιού, του παράδεισου και της ανεμελιάς. Είχε έρθει η ώρα να γυρίσει στην Αγγλία. Αντί να καταταγεί στην Ιρλανδική Φρουρά όπως ήθελε βρέθηκε στο Σώμα Πληροφοριών όπου οι γνώσεις του των ξένων γλωσσών θεωρήθηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες. Έτσι βρέθηκε λίγο αργότερα στον πόλεμο στην Αλβανία ως σύνδεσμος του Ελληνικού Στρατού με τους συμμάχους και όταν έπεσε το Μέτωπο στάλθηκε στην Κρήτη. Οι δεσμοί του με τους Κρητικούς διατηρήθηκαν ως το τέλος της ζωής και ήταν οι πρώτοι που βρέθηκαν δίπλα του τις τελευταίες δύσκολες μέρες στο νοσοκομείο. Ο κυρ Μιχάλης δεν είχε ξεχαστεί.

Πάτρικ Λη Φέρμορ: Μια ζωή ξεχωριστή

Σύνδεση