Ο Ηλίας Βενέζης μέσα από την αλληλογραφία του

Η αλληλογραφία του Ηλία Βενέζη, βρίσκεται στα Αρχεία της Γενναδείου Βιβλιοθήκης μαζί με το υπόλοιπο αρχείο, και η καταγραφή της ξεκίνησε με την υποστήριξη του Demos Foundation και βρίσκεται σε εξέλιξη. Το αρχείο της αλληλογραφίας απαρτίζεται, μέχρι στιγμής, από 1.312 επιστολές ελλήνων επιστολογράφων, 798 ξένων και 57 αντίγραφα επιστολών του συγγραφέα σε Έλληνες και ξένους συνεργάτες των οποίων οι επιστολές δεν σώζονται. Η ζωή του Ηλία Βενέζη και η λογοτεχνική του δράση δεν είναι άγνωστες, όπως άγνωστες δεν είναι και οι θέσεις που κατείχε και οι σχέσεις του με την Ακαδημία, το Εθνικό Θέατρο, την Ελληνική Ραδιοφωνία, τις εφημερίδες Βήμα και Ακρόπολις. Αυτό που έχει να προσφέρει το συγκεκριμένο αρχείο, πέρα από την αμεσότητα της επαφής με τα τεκμήρια, είναι η δυνατότητα προσέγγισης θεμάτων τα οποία ενδεχομένως διαλανθάνουν του ενδιαφέροντος των ερευνητών ή θα μπορούσαν να φωτίσουν περισσότερο πτυχές της ζωής του που έχουν ήδη μελετηθεί. Σε ό,τι πάντως έχει να κάνει με τον ίδιο τον συγγραφέα και τον τρόπο που φαίνεται να βίωσε τη «Γενιά του Τριάντα», η αλληλογραφία επιβεβαιώνει πλήρως τα περισσότερα από τα στοιχεία τα οποία ο ίδιος θεωρούσε σημαντικά γι’ αυτή τη γενιά, όπως τα αναφέρει στην επιφυλλίδα του στο Βήμα της 12ης Μαρτίου 1963: τη διεύρυνση του ορίζοντα της λογοτεχνίας «προς τα νέα ρεύματα των Ευρωπαϊκών Γραμμάτων», την αγάπη της για την ελληνική ιστορία, το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για την ελληνική λογοτεχνία μέσω των μεταφράσεων, την ενίσχυση και την προβολή των νεότερων συγγραφέων με την καθιέρωση λογοτεχνικών βραβείων. Πράγματι, το αρχείο της αλληλογραφίας καλύπτει ένα ευρύ φάσμα γεγονότων από τη ζωή του λογοτέχνη, με αποτέλεσμα η αξία του να μην είναι μόνο λογοτεχνική, αλλά ταυτοχρόνως και ιστορική, πολιτική, κοινωνική, συμβάλλοντας όχι μόνο στη μελέτη του τρόπου με τον οποίο τα λογοτεχνικά κείμενα της εποχής του κυκλοφόρησαν, προωθήθηκαν ή συζητήθηκαν στη δημόσια σφαίρα αλλά και στο ρόλο των διανοουμένων και τη σχέση τους με την κοινωνία. Παράλληλα καλύπτει και κάποιες όχι και τόσο γνωστές πτυχές της ζωής του, όπως είναι η ανάβασή του με τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύνδεσμο στην ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ή, σε πιο προσωπικό επίπεδο, οι συγγραφικές του συνήθειες, καθώς στην επιστολή της παραίτησής του προς την Τράπεζα της Ελλάδος στις 16.4.1957 επισημαίνει πως επί 33 χρόνια δεν δέχτηκε ποτέ, «όπως με λεπτότητα του προσέφεραν», να δουλεύει λιγότερο για να έχει την άνεση να γράφει, και εργαζόταν «τις νύχτες και τα ξημερώματα» για να γράψει το έργο του. Ένα από τα μεγαλύτερα τμήματα της αλληλογραφίας καλύπτεται από την επικοινωνία του συγγραφέα με τους εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού και τους μεταφραστές του έργου του. Η αλληλογραφία αυτή έχει πολλά στοιχεία σχετικά με τα συμβόλαια και τα συγγραφικά του δικαιώματα, τις κινήσεις των πωλήσεων, σημειώσεις με μεταφραστικά σχόλια και διευκρινίσεις. Έχει επίσης σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας των εκδοτικών οίκων στο εξωτερικό, τα ενδιαφέροντά τους σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, την πολιτική τους προς τους ξένους συγγραφείς. Η πρώτη προσέγγιση στον συγγραφέα για να δώσει την άδεια για τη γαλλική μετάφραση στο Νούμερο 31328 χρονολογείται από το 1933, δύο μόλις χρόνια από τη δημοσίευσή του. Έκτοτε η αλληλογραφία για τη μετάφραση των βιβλίων του είναι πυκνή και συνεχής καλύπτοντας όλες τις γνωστές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τη βόρειο και νότιο Αμερική, αλλά και χώρες όπως η Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία, Αίγυπτος, Νότιος Αφρική. Για την προώθηση του έργου του στο εξωτερικό δραστηριοποιείται και τον στηρίζει ένα πλέγμα φίλων και συγγενών, με πρώτους τον αδελφό του Θάνο Μέλλο που ζει στην Αμερική και τον στενό του φίλο Θράσο Καστανάκη που βρίσκεται στη Γαλλία. Όμως την προβολή του έργου του και τη διευκόλυνση της επικοινωνίας του με τους εκδοτικούς οίκους έχουν αναλάβει και πολλοί ακαδημαϊκοί και φίλοι που κάνουν μεταφράσεις διηγημάτων του, συνθέτουν ανθολογίες για τη νεοελληνική λογοτεχνία ή δημοσιεύουν κριτικές για το έργο του σε περιοδικά. Οι πιο συχνοί από αυτούς είναι ο Ι. Κακριδής, η Ισιδώρα Ρόζενταλ-Καμαρινέα, το ζεύγος Μιλλιέξ και το ζεύγος Μερλιέ, o Πιερ Αμαντρύ, ο Ρόναλντ Χάμπε, ο Χέμπουτ Φλούμε, ο Κίμων Φράιαρ, ο Μάριο Βίττι. Ο κύκλος των συνομιλητών του στην Ελλάδα ήταν πάντα ξεχωριστός και ευρύς: Ξεκινώντας με τον συμπατριώτη και δάσκαλό του Φώτη Κόντογλου, αλληλογραφούσε συχνά με σημαντικούς ανθρώπους και φίλους από τη Μυτιλήνη: τον Μητρ. Μυτιλήνης Ιάκωβο, τον Ορέστη Κανέλλη, τον Δημ. Βερναρδάκη από την Εταιρεία Λεσβιακών Σπουδών, τον Αλέκο Πεσμαζόγλου από τον Ερασιτεχνικό Φιλοτεχνικό Όμιλο «Το Μπουρίνι». Στην Αθήνα, το ευρετήριο ονομάτων στο αρχείο του καλύπτει σχεδόν όλους τους γνωστούς λογοτέχνες και –μεταξύ άλλων– τους: Ξενόπουλο, Παλαμά, Σκαρίμπα, Άγρα, Σαμαράκη, Αθανασιάδη-Νόβα, Θεοτοκά, Πανσέληνο, Τερζάκη, Πρεβελάκη, Καραγάτση, Καζαντζάκη, Βάρναλη, Σικελιανό, καθώς και καλλιτέχνες, λόγιους και ανθρώπους του θεάτρου: Κόντογλου, Βαλσαμάκη, Χατζηκυριάκο Γκίκα, Παπανούτσο, Παναγιωτόπουλο, Παπατσώνη, Μινωτή, Παξινού, Κατσέλη, Κυβέλη, Γληνό, Πράτσικα. Η αλληλογραφία του με τον Φώτη Κόντογλου είναι ιδιαίτερα σημαντική, όχι μόνο γιατί αντικατοπτρίζει την ιδιοσυγκρασία των δύο ανδρών αλλά και γιατί περιλαμβάνει μια από τις πιο ουσιαστικές συνομιλίες περί λογοτεχνίας. Με αφορμή την έκδοση της Αιολικής Γης, ξεκινά το 1944 μια αλληλογραφία με πολυσέλιδες επιστολές στις οποίες ο Φώτης Κόντογλου εκφράζει την κριτική του στο έργο του συγγραφέα: Τρεις φορές διάβασα το βιβλίο σου «Αιολική Γη». Ένα τεφτέρι γέμισα απόσα σκέφτηκα κι απ’ όσα αισθάνθηκα. Η καρδιά μου έσταζε αίμα που βρισκόμουνα στη θέση του κριτή. Μπορούσα ναδιαφορήσω. Αλλά δεν το θέλησα. Είδες τι λες για την ευθύνη. Απάνω μου αυτή η λέξη είνε γραμμένη από τότες που γεννήθηκα, σαν κατάρα. «Κάνε και λίγο τον αδιάφορο!» μου λέγανε πάντα. […] Δε θέλησες ποτές νάρθεις να κουβεντιάσουμε σοβαρά. Δε θα σούκανα τον έξυπνο, ούτε τον παιδαγωγό κι τον αισθητικό. Δε φιλοδοξώ να κάνω το δάσκαλο. Αλλά θαρρώ πως θα σε δυνάμωνα, μέσα στον εαυτό σου, γιατί από δύο τέχνες που δούλεψα σα σκύλος, έμαθα πολλά. Κάθησε και σκέψου, φίλε μου Ηλία. Τα παινέματα και τους θριάμβους μου τα κάνανε και μένα και μου τα κάνουνε ακόμα. Αλλοίμονο αν σε μαγέψουνε οι σειρήνες! Να εχτιμάς τη γνώμη εκείνων που είνε αγνοί και γνήσιοι άνθρωποι. Αυτοί να σε ενδιαφέρουν. Το ψεύδος έχει πάρει σβάρνα όλα τα πάντα και μας έχει ζαλίσει. Κάθισε μονάχος, μη φοβάσαι· αν σε θρέψει αυτό που έγραψες, εσένα, τον εαυτό σου, σαν αναγνώστη, τότε μην ακούς κανέναν. Μην νομίζεις πως όλα είνε αξιομνημόνευτα, όσα περνάνε από το κεφάλι μας. Μη θέλουμε νάμαστε (ο εαυτός μας) κάποιος, άλλος, που είνε πειό λεπτός και πειό ευχάριστος στους άλλους, από τον αληθινό εαυτό μας. Μην κάνεις με την αισθηματολογία σχήματα κομψά και γλυκά και ευπρόσδεκτα. Νάσαι σκληρός, ηθικός με τη βαθύτερη σημασία. Μην είσαι φιλόδοξος και νάρκισσος, όπως οι πολλοί άνθρωποι της ανόητης εποχής μας. Καθάρισε μέσα σου τρία πράγματα και πες τα χωρίς πολλά χρώματα και ρεφλεδάκια, που τόσο τα νοστιμεύονται οι αναγνώστες. Πολοί αναγνώστες είνε πειό απαιτητικοί απο’όσο εμείς. Αυτούς νάχεις για μέτρο, κι ας μη «ασχολούνται με τη λογοτεχνία.» […] Ο κόσμος που μας διαβάζει δεν έχει το δικαίωμα να μας κάνει νευρόσπαστα, κατά τα γούστα του, αλλά εμείς πρέπει να τον ανεβάζουμε. Κι ούτε θέματα συμπαθητικά και ωραία υπάρχουνε για τον αληθινό τεχνίτη· ο τεχνίτης πρέπει ν’ανεβάζει το θέμα, κι όχι το θέμα ν’ανεβάζει τον τεχνίτη. Μην μεθάς με τα χειροκροτήματα των πολλών που είνε μοιραίοι και θέλουνε να παρηγοριούνται βλέποντας μέσα σ’ έναν καθρέφτη που τους παρουσιάζουμε, για να βλέπουνε τον εαυτό τους. Υπάρχει μια πραγματικότητα που δεν περνά και που δεν παλιώνει, η πραγματικότητα της αληθινής τέχνης. Αλλοίμονο στον τεχνίτη που βάζει μέσα στο έργο του την εξωτερική πραγματικότητα, γιατί δε μπορεί να βάλει την εσωτερική. Οι τεχνίτες δημιουργούνε πραγματικότητες. Αλλά οι μέτριοι τεχνίτες δώσανε την πραγματικότητα της εποχής τους ξώπετσα, κινηματογραφικά. Για τούτο η πολλή γλυκύτητα στις τέχνες, που μεθά τους κακομαθημένους, είνε σημάδι που πρέπει να κάνει να κλαίγει ο τεχνίτης εκείνος απάνου στη δάφνη του θριάμβου του. Ενώ σε μια δεύτερη, εξίσου πολυσέλιδη, επιστολή προσπαθεί να εξηγήσει περισσότερο τη θέση του: Πόσο με συγκίνησε το γράμμα σου. Μ’ έφερε σε συντριβή κι έτριψε τα μούτρα του εγωϊσμού μου· γιατί, ύστερ’ από όλα, εσύ έχεις δίκειο, αφού εγώ φέρθηκα άπρεπα. […] Αλλά να πούμε και του στραβού το δίκειο. Αν είμουνα αδιάφορος για σένα, δε θάνοιγα το στόμα μου. Τι με μέλλει εμένα! Ό,τι θέλεις πες μου, εγώ περίμενα άλλο πράμα. Από το Νούμερο, η Αιολική Γη μούκανε την εντύπωση πως έχει πολλή φιλολογία (που λέμε), ώστε δε βαστιόμουνα. Βρε Ηλία, βρε πολύ τα επιτηδεύεσαι, πολύ τα γλυκαίνεις! Σα να τάλεγα στον εαυτό μου. […] Μου ήρθε σα μανία με όλους αυτουνούς τους ανθρωπάκηδες που γράφουνε, γράφουνε, ό,τι τους καπνίσει. Γιατί κι εγώ μόχθησα ώστε ν’ ανέβει λίγο το αναγνωστικό κοινό. Βλέποντας λοιπόν πως γύριζε πίσω στην εύκολη αισθηματολογία, είχα γίνει έξω φρενών. Γιατί οι δημοσιογράφοι που κάνουνε σαν κύμβαλα αλαλάζοντα, εκφυλίζουνε τον κόσμο, τον θρέφουνε με ψευτιά. Μπορεί νάχεις δίκειο λέγοντας πως η κάθε ιδιοσυγκρασία βρίσκει το δρόμο της, μα ίσαμε ένα σημείο έχεις δίκειο. Πέρα απο κει όχι, γιατί υπάρχουνε νόμοι στην τέχνη. Η γνησιότητα φαίνεται μόλο που πολλές φορές είναι αστάθμητη. Διαβάζοντας πολλά κομμάτια από τη Γαλήνη, και την αρχή της Αιολικής Γης, αισθανόμουνα κάποια θέρμη, μα πάγωσα άμα προχώρησα, κι είδα την επιτήδεψη να νοθεύει το αίσθημά σου. Βέβαια είσαι ποιητική φύση, αλλά η πειθαρχία η βαθύτερη λείπει. Δεν το λέγω αλαφρειά, κ’ επειδή ξέρω πως θα κάνεις καλύτερα έργα, ξέρω καλά πως θα με θυμηθείς. Αγαπητέ Ηλία σαντάρδο δεν έγινα ποτές για παληοελλαδίτικες παληανθρωπιές και ζηλοφθονίες, σαντάρδο έγινα κάποτε κάποτε για ωραίες, γενναίες και ανώτερες ιδέες. Για τούτο μην σε πλανεύουνε οι κοτσομπόληδες της φιλολογοτεχνίας… Η δημοτικότητα εδώ στην Ελλάδα επιτυχαίνεται με την πολιτική, αυτό το συχαμερό πράμα που μολεύει τη ζωή της Ελλάδας σ’όλα τα πάντα. Φαντάζεσαι πως δεν έχω άλλη δουλειά να κάνω, παρά να γίνω σημαιοφόρος σε μασκαράδες της Αποκριάς; Να ξέρεις όμως, πως όσα να πούνε καταπάνου σου, τίποτε δε μπορούνε να σε κάνουνε, αν το έργο σου είνε αληθινό· Κανένας δεν μπορεί να σκοτώσει κάτι πούνε να ζήσει, όπως και κανένας δε μπορεί να ζωογονήσει ό,τι είνε για να πεθάνει. Γιατί αν λάθος εκτίμησα τη δουλειά σου, εγώ θα γίνω ρεζίλι, κ’ έχω όλη την ευθύνη γι’ αυτό. Άλλως τε, εγώ είμαι ένας ιδιότροπος άνθρωπος· με τα γούστα που έχω, και που άλλος δε θάχε το θάρρος να τάχει: μανία με τα παληά, παλαιοντολογία, θρήσκος, πράμα περιφρονημένο και γελοίο για τον σημερινό τον κόσμο, αγάπη στους απλούς και στους χοντροκομμένους, πρωτόγονος και ασυγχρόνιστος. Αν, μ’ αυτά τα παλαιά εργαλεία κέρδισα κάποιες ψυχές, αυτό λένε πως γίνηκε από την πολλή ειλικρίνεια και την πολλή πίστη πούχω σ’ ό,τι λέγω. Αυτά τα δυο ας σε κάνουνε κ’ εσένα να με δικαιολογήσεις στις κρίσεις μου, πούνε σκληρές, αλλά όχι ψεύτικες κ’ ταπεινές. Εξ άλλου το δικό σου το βιβλίο μονάχα δεν είνε σύμφωνο με το ξεροκέφαλό μου? μήπως έχω ένα βιβλίο του Παλαμά στη βιβλιοθήκη μου; Το ενδιαφέρον του Ηλία Βενέζη για τους νεότερους πεζογράφους, ποιητές και ανθρώπους των τεχνών γενικότερα, φαίνεται ήδη από τα πρώτα χρόνια της λογοτεχνικής του δραστηριότητας αλλά διατρέχει και ολόκληρο το αρχείο του, είτε μέσα από την ενασχόλησή του με τα βραβεία της ομάδας των Δώδεκα, και την Ίδρυση του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη, είτε μέσα από τη συμμετοχή του σε επιτροπές βραβείων και διαγωνισμών για το θέατρο, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία. Μια από τις πρώτες επιστολές του αρχείου της αλληλογραφίας του η οποία χρονολογείται στις 25.11.1935 είναι η απάντηση του Γρηγορίου Ξενόπουλου σε επιστολή του Ηλία Βενέζη για την εξορία του Κ. Βάρναλη. Στην επιστολή αυτή ο Ηλίας Βενέζης φαίνεται να έχει παραπονεθεί στον Γ. Ξενόπουλο για την αδιαφορία της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και να του ζητά να συγκαλέσει γενική συνέλευση για το θέμα. Ο Γ. Ξενόπουλος αφού τον διαβεβαιώνει ότι «αφού [η Εταιρεία] προστατεύει τα ηθικά και υλικά συμφέροντα των Λογοτεχνών, έχει την υποχρέωση να υπερασπίζεται όσο μπορεί και τους καταδιωκομένους», αναφέρεται εκτενώς στις ενέργειες που έχουν γίνει και τον παροτρύνει εφόσον δεν είναι ικανοποιημένος, να συνεχίσει την πίεση: «αν πάλι νομίζετε πως στην περίσταση αυτή δεν εκάμαμε ότι μπορούσαμε ως θέλετε να μας ελέγξετε γι’ αδιαφορία, δεν έχετε παρά να ζητήσετε μαζί με άλλους τη σύγκληση όπως ορίζει το Καταστατικό μας». Η υπεράσπιση της ελευθερίας των ιδεών και των «ηθικών και υλικών συμφερόντων των Λογοτεχνών» φαίνεται να χαρακτηρίζουν τον Ηλία Βενέζη όχι μόνο στα πρώτα χρόνια της ζωής του αλλά και σ’ αυτά της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδας, με αποτέλεσμα συχνά να βάλλεται από όλες τις πολιτικές παρατάξεις. Η περίπτωση της εκλογής του στην Ακαδημία είναι αρκετά ενδεικτική: Ενώ υποβάλει την υποψηφιότητά του για την έδρα της Λογοτεχνίας στην Ακαδημία Αθηνών στις 11 Ιουνίου 1956 και στην πρώτη ψηφοφορία την 1η Δεκεμβρίου του 1956 βγαίνει πρώτος (με 8 ψήφους, ενώ από 2 ψήφους πήραν οι Πετσάλης και Μυριβήλης), τελικά δημιουργείται μια εμπλοκή εξαιτίας μιας ανώνυμης καταγγελίας που φαίνεται να τον χαρακτηρίζει ανθέλληνα και κομμουνιστή. Έτσι στις 19 Δεκεμβρίου του 1956 αναγκάζεται να στείλει επιστολή στον πρόεδρο του σώματος, Κωνσταντίνο Ρωμαίο, με την οποία επιχειρεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του και την πεποίθησή του ότι οι λογοτέχνες είναι αφιερωμένοι στη θεραπεία του Πνεύματος, και «στέκονται έξω από κάθε πολιτικό ανταγωνισμό». Η εκλογή του γίνεται τελικά στις 17 Ιανουαρίου 1957 και δέχεται έναν μεγάλο αριθμό συγχαρητηρίων επιστολών, καρτών και τηλεγραφημάτων από Έλληνες και ξένους. Ενδεικτική, ωστόσο, της πολιτικής ατμόσφαιρας της εποχής αλλά και της απήχησης που είχε το έργο του σε ένα ευρύ φάσμα αναγνωστών είναι η επιστολή του Α.Κ., φοιτητή της Νομικής [20.1.1957], ο οποίος ενώ του μιλά συγκινημένος για ένα κομμάτι από το μυθιστόρημά του Ωκεανός που είχε διαβάσει στην Αυγή, του δηλώνει ότι νιώθει την ανάγκη να του εκφράσει τη λύπη του για την εκλογή του στην Ακαδημία, γιατί όπως λέει: «με το πνεύμα που επικρατεί στην χώρα μας σήμερα αν είχατε μείνει πιστός στις ιδέες που εκφράζονται στο κομάτι σας που διάβασα, δεν θα είχατε γίνει ακαδημαϊκός, όπως και τόσοι άλλοι.». Στο ίδιο πλαίσιο διαφωτιστική είναι και μια άλλη επιστολή από την Έλλη Αλεξίου, λίγα χρόνια νωρίτερα, στις 29.7.1953, η οποία του γράφει από τη Βουδαπέστη έχοντας μπροστά της, όπως λέει, τα αποτελέσματα των βραβείων του Παγκόσμιου Συμβουλίου της Ειρήνης: Εμείς οι έλληνες απουσιάσαμε μέχρι τώρα απ’αυτές τις σειρές ονομάτων. Κι όμως θα είχαμε να επιδείξουμε στο Συμβούλιο αξιόλογα ειρηνιστικά έργα και αντιπολεμικά. Και συλλογίστηκα ανάμεσα σ’όλα το δικό σου συγγραφικό έργο. Κι ανεξάρτητα αν τον τελευταίο καιρό ίσως ν’αποξενωθήκαμε, τα κείμενα μένουν κείμενα, και το έργο σου είναι σαφώς αντιπολεμικό και ειρηνιστικό, απ’το πρώτο ως το τελευταίο. Θυμάμαι μάλιστα εσύ μπορεί να το’χεις ξεχάσει, πως η «Γαλήνη» σου θα ονομαζότανε «Ειρήνη» και μεταβαφτίστηκε σε «Γαλήνη» γιατί και η λέξη «Ειρήνη» βρισκότανε απ’το δικτάτορα Μεταξά σε διωγμό. Έχω λοιπόν τη γνώμη πως συγγραφείς, ειδικά σαν και σένα, μπορούν και οφείλουν να προβάλουν το έργο τους στο Π. Σ. Ει. Εσύ δεν έγινες ειρηνιστής τώρα. Είσαι, παλιός, ειλικρινής, ειρηνιστής. Και το έργο σου, ένα-ένα βιβλίο χωριστά, οφείλεις να το καταστήσεις γνωστό σ’ αυτόν τον Παγκόσμιο Οργανισμό που αγωνίζεται για την ειρήνη. Εκεί είναι η θέση του. Να στείλεις τα βιβλία σου. Διάβασα πως μερικά, μεταφράστηκαν στις ξένες γλώσσες. Αυτό θα ευκολύνει τη γρήγορη κατανόησή τους. Ανεξάρτητα απο ιδεολογίες και πολιτικές τοποθετήσεις το Παγκ. Συμβ. ενδιαφέρεται πως κι ως πιο βαθμό τα άτομα συντελούν στη στερέωση της ειρήνης. […] Η σημερινή κατάσταση είναι τέτια που επιβάλλει να πάψουν πια αυτοί οι διχασμοί ολότελα ανάμεσα σε ανθρώπους που γνωρίζονται και αλληλοεκτιμιούνται. Θα πρέπει να γίνουν προσπάθειες και απο δω κι απο κει για να σπάσει η απομόνωση. Επειδή όμως, όσο και νάναι, οι δικές σας συνθήκες είναι δύσκολες και θα σου δυσκόλευαν ίσως τη ζωή, γι’αυτό φρόντισα η καθηγήτρια Dumuid απ’ την Ελβετία να εμφανίζεται σαν ο αποστολέας. Στην ίδια Mme Marie Louise Dumuid … μπορείς να στείλεις την απάντησή σου, που θα μου διαβιβάσει. Ίσως το πιο συγκινητικό κομμάτι του αρχείου είναι αυτό που αναφέρεται στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν αποσύρεται στη Μυτιλήνη και λαμβάνει μια πληθώρα επιστολών από φίλους στην Ελλάδα και το εξωτερικό με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Εφταλού το 1972 και την επέτειο των 50 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Πέτρος Χάρης από την Νέα Εστία, αναφερόμενος στο αφιέρωμα που ετοίμαζαν για την επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής, του δηλώνει πως η συμβολή του είναι σημαντική και πως αυτό το αφιέρωμα χωρίς εκείνον «δεν το καταλαβαίνει». Συγκινητική, άλλωστε, είναι και η αλληλογραφία του με τους απλούς αναγνώστες των έργων του και τους ακροατές του στο ραδιόφωνο. Ανάμεσά τους και ο στρατιώτης-διερμηνέας Κ. Ταχτσής που με αφορμή ένα άρθρο του Βενέζη για τον Μικρό Πρίγκιπα στο Βήμα, του διηγείται σε επιστολή το 1951, πως η δική του μετάφραση για το συγκεκριμένο βιβλίο δεν μπόρεσε να φτάσει στο τυπογραφείο και του αποκαλύπτει ότι από τα δεκαεννιά του χρόνια, όταν πρωτοδιάβασε την Αιολική Γη, ήθελε να τον γνωρίσει. Άλλοι πάλι αναγνώστες, μεγαλύτερης ηλικίας, του στέλνουν πολυσέλιδες προσωπικές μαρτυρίες για τα ιστορικά θέματα που αναπτύσσει στις επιφυλλίδες του, ενώ δεκαεξάχρονοι μαθητές και μαθήτριες του Γυμνασίου του ζητούν φωτογραφίες του με την υπογραφή του, τον συγκρίνουν με τον Τσέχωφ, τον ρωτούν για τις συγγραφικές του συνήθειες, και «το μυστικό της επιτυχίας ενός μυθιστορήματος», κάνουν συλλογή των εκδόσεων συγκεκριμένων βιβλίων του [Αιολική Γη], τον παροτρύνουν να γράφει, να μη σταματήσει ποτέ να γράφει. Δύο από αυτές τις επιστολές είναι αρκετά χαρακτηριστικές. Η πρώτη αποτελεί ανταπόκριση ενός ακροατή από το ραδιόφωνο τον Μάιο του 1954, σχόλιο σε μια εκπομπή του Βενέζη για το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, και η δεύτερη το γράμμα ενός απλού αναγνώστη, τον Δεκέμβριο του 1943, τη χρονιά που πρωτοδημοσιεύεται η Αιολική Γη, μέσα στον πόλεμο. Και οι δύο, πέρα από το ενδιαφέρον που έχουν για την εποχή που περιγράφουν, φαίνονται ιδιαίτερα επίκαιρες, και δείχνουν με τον καλύτερο τρόπο την αγάπη που είχαν οι αναγνώστες του Ηλία Βενέζη στο έργο του, και τη δύναμη που έχει ο λόγος του.

Ο Ηλίας Βενέζης μέσα από την αλληλογραφία του

Σύνδεση