Σε είκοσι χρόνια, χωρίς αμφιβολία θα λέμε ότι το 2025 ήταν η χρονιά που η Ευρώπη άδραξε ή έχασε την ευκαιρία να γίνει και πάλι σημαντικός παίκτης της παγκόσμιας ιστορίας και, κυρίως, να παραμείνει ελεύθερη και να ελέγχει τη μοίρα της.

Τόσο πολλά ζητήματα αξίζουν να συζητηθούν έντονα και ξεκάθαρα και να γίνουν πράξη. Και όμως, σε τόσο πολλές περιπτώσεις, το μόνο που ακούμε από την Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι κενή ρητορική που δεν λέει τίποτα ουσιαστικό. Ας πάρουμε μερικά παραδείγματα:

Όσον αφορά τη βιομηχανική της παρακμή: αμέτρητες ομιλίες και εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής του Μάριο Ντράγκι, καταγγέλλουν δικαίως την απουσία μεγάλων πρωταθλητών σε πολλούς σημαντικούς τομείς του μέλλοντος στην Ευρώπη, την ανησυχητική επιδείνωση της ανταγωνιστικότητάς της, τη μείωση της ικανότητάς της για καινοτομία, τη στενότητα των αγορών της, την ηλιθιότητα των κανόνων ανταγωνισμού, την άρνησή της να χρηματοδοτήσει τη στρατιωτική βιομηχανία, ακόμη και αν είναι διπλή [η χρηματοδότηση], την απουσία βιομηχανικής πολιτικής και κοινής χρηματοδότησης της καινοτομίας και την απώλεια κυριαρχίας που θα προκύψει. Και παρ’ όλα αυτά δεν γίνεται τίποτε. Αναμφίβολα επειδή, ως επί το πλείστον, αυτή η έκθεση, όπως και πολλές άλλες πριν από αυτήν, είναι περισσότερο μια έκθεση γεγονότων παρά ένα λεπτομερές περίγραμμα για το τι πρέπει να γίνει. Και επειδή κανείς, ούτε στην Κομισιόν, ούτε στο Συμβούλιο Υπουργών, δεν έχει αφιερώσει χρόνο από τη δημοσίευσή της πριν από εννέα μήνες για να τη μετατρέψει σε λίστα λεπτομερών κατευθυντήριων γραμμών προς υποβολή στο Συμβούλιο από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Κομισιόν. Η αντίσταση του παλιού κόσμου, στην Ευρώπη και αλλού, που αρκείται σε μια κατάσταση όπου ο καθένας είναι κύριος του δικού του μικρού βασιλείου, αντί να επιδιώκει να δημιουργήσει ηπειρωτικούς γίγαντες, έχει καταφέρει έτσι, προς το παρόν, να παραλύσει κάθε κινητοποίηση για μια ευρωπαϊκή βιομηχανία του μέλλοντος. Ωστόσο, δεν έχουν χαθεί όλα: σε πολλούς τομείς, μια ευρωπαϊκή εταιρεία εξακολουθεί να είναι η πρώτη στον κόσμο ή τουλάχιστον μεταξύ των τριών πρώτων· και δεν υπάρχει σχεδόν κανένας τομέας στον οποίο να μην υπάρχουν τουλάχιστον δύο ευρωπαϊκές εταιρείες μεταξύ των δέκα πρώτων στον κόσμο. Το μόνο που χρειάζεται είναι ισχυρή πολιτική βούληση για να κερδηθεί αυτή η μάχη στους νέους τομείς.

Όσον αφορά την Ουκρανία: Ενώ οι Ευρωπαίοι ηγέτες, και πρώτα και κύρια οι Γάλλοι και οι Γερμανοί, είναι πολύ δραστήριοι στο διπλωματικό μέτωπο και φαίνεται να έχουν καταφέρει προς το παρόν να καθυστερήσουν με επιδέξιο τρόπο τη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος θα εγκαταλείψει την Ουκρανία στους Ρώσους, είναι σαφές στο Κίεβο, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Λονδίνο, τη Μόσχα και το Πεκίνο ότι αυτό θα συμβεί, είτε σε μια εβδομάδα είτε σε ένα χρόνο. Και ξέρουμε επίσης ότι οι Ρώσοι περιμένουν απλώς αυτή τη στιγμή για να δώσουν τη χαριστική βολή στον ηρωικό ουκρανικό στρατό. Τι περιμένουν λοιπόν οι Ευρωπαίοι για να αρχίσουν να παράγουν μαζικά τα όπλα που χρειάζονται για τους ίδιους και για τους Ουκρανούς; Και σε αυτόν τον τομέα, κανείς δεν αναλαμβάνει δράση. Και εδώ πάλι, δεν βρισκόμαστε σε μια οικονομία πολέμου.

Όσον αφορά την Γροιλανδία: ενώ ο πρόεδρος των ΗΠΑ επαναλαμβάνει σε κάθε ευκαιρία την πρόθεσή του, η οποία είναι απολύτως λογική από γεωπολιτική άποψη, να καταλάβει αυτό το έδαφος, η προστασία της κυριαρχίας του, η οποία είναι τόσο σημαντική για την Ευρώπη για τους ίδιους λόγους, θα απαιτούσε την υποστήριξη της Δανίας από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ιδίως στρατιωτικά, πολύ περισσότερο από ό,τι σήμερα. Επίσης, πριν οι ΗΠΑ μεταφέρουν εκεί μεγάλο αριθμό στρατευμάτων (κάτι που θα μπορούσε να συμβεί με νόμιμο τρόπο ανά πάσα στιγμή), γιατί οι ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν προσφερθεί να εγκαταστήσουν στρατεύματα στη Δανία σε ένδειξη αλληλεγγύης, σε ευρωπαϊκή επίπεδο (εκτός αν ένα τέτοιο αίτημα έχει γίνει εμπιστευτικά και έχει απορριφθεί, εξίσου εμπιστευτικά, πράγμα που θα ήταν παράλογο); Για άλλη μια φορά, κανείς δεν μιλάει για κινητοποίηση ή για να τεθούμε σε κατάσταση οικονομίας πολέμου.

Όσον αφορά την Αφρική: σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταλείπουν την ήπειρο αυτή, και ενώ η Κίνα συνεχίζει να προοδεύει οικονομικά και η Ρωσία στρατιωτικά, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η Αφρική είναι ο κύριος φυσικός εταίρος της ΕΕ μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Και παρά ταύτα δεν γίνεται τίποτα, ούτε στις Βρυξέλλες ούτε στις μεγάλες πρωτεύουσες, για να επανεξετάσουμε τη στρατηγική μας και να καταλάβουμε μια θέση που θα ήταν πολύ επικίνδυνο να την αφήσουμε σε άλλους. Και εδώ, πάλι, δεν έχουμε κινητοποιηθεί. Και εδώ πάλι, όλα θα κριθούν τους επόμενους μήνες.

Όσον αφορά τη Μέση Ανατολή: η απουσία μας από όλες τις διαπραγματεύσεις, η αδυναμία μας να ακουστεί η φωνή μας, η παραλυσία μας, μας εμπόδισαν μέχρι στιγμής να επιβάλουμε πολύ αυστηρές και άμεσες κυρώσεις σε μια εγκληματική ισραηλινή κυβέρνηση που δυσφημεί το Σιωνιστικό εγχείρημα· ούτε μας επιτρέπουν να συμμετάσχουμε στην επείγουσα διάσωση του απελπισμένου πληθυσμού της Γάζας, ούτε στον αγώνα κατά της Χαμάς, ούτε να παίξουμε ρόλο στην ανοικοδόμηση μιας Παλαιστινιακής Αρχής που να είναι επιτέλους αξιόπιστη, ειλικρινής και ικανή να γίνει η κυβέρνηση μιας Παλαιστίνης αναγνωρισμένης εντός ασφαλών και αναγνωρισμένων συνόρων. Για άλλη μια φορά, δεν υπήρξε καμία κινητοποίηση στην Ευρώπη, παρά μόνο ομιλίες, παρ’ όλο που αυτό είναι επείγον, ακόμη και ζωτικής σημασίας, και η ευθύνη και η τιμή της Ευρώπης διακυβεύονται ιδιαίτερα λόγω του ρόλου που έπαιξαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στην αρχική χάραξη των συνόρων των χωρών αυτής της περιοχής.

Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε αυτόν τον κατάλογο, μιλώντας για το κλίμα, τη βιοποικιλότητα, την εκπαίδευση και τη στροφή προς μια κυκλική οικονομία.

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την αμέλεια σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, παρά μόνο με την εκπληκτική αφάνεια του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την αβυσσαλέα ανικανότητα του Εκτελεστικού Αντιπροέδρου της Κομισιόν [Στεφάν Σεζουρνέ] που είναι «υπεύθυνοι για την ευημερία και τη βιομηχανική στρατηγική», την αυτοκρατορική βούληση της Προέδρου της Κομισιόν να ελέγχει τα πάντα, να καταπνίγει κάθε πρωτοβουλία που δεν προέρχεται από αυτήν και να ρυθμίζει τις υπηρεσίες της· και, πάνω απ’ όλα, με την έλλειψη συνειδητοποίησης από τους εθνικούς ηγέτες και τους λαούς της Ευρώπης του εξαιρετικά επείγοντος χαρακτήρα της κατάστασης.

Μπορούμε να παραμείνουμε κύριοι της μοίρας μας. Μπορούμε να γίνουμε και πάλι σημαντικός παίκτης της ιστορίας. Η Ευρώπη έχει μια τεράστια ευκαιρία. Αλλά πρέπει να την αδράξουμε.

© 2025 Jacques Attali

― Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη

Σημ. ARB: Το άρθρο «Où en est l’Europe, face aux enjeux du monde ?» του Ζακ Ατταλί δημοσιεύθηκε στην Les Echos στις 22 Μαΐου 2025.