Κίνα και Αμερική, η μεγάλη αποσύζευξη;

Ο εν εξελίξει εμπορικός πόλεμος είναι συνέπεια της αδυναμίας μιας σειράς Αμερικανών προέδρων να υψώσουν το ανάστημά τους απέναντι στην Κίνα καθώς αυτή επέστρεφε στον αυστηρό κρατικό έλεγχο της οικονομίας. Το τίμημα πληρώνει σήμερα η διεθνής οικονομία. Στην εποχή μας, η μακροπρόθεσμη προοπτική –μια έκφραση ταυτισμένη με τον Τζον Μέιναρντ Κέινς– δεν είναι δημοφιλής. Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι στο παγκόσμιο εμπόριο παίζει τον σοβαρότερο ρόλο. Ο ιδρυτής του σύγχρονου κράτους της Σιγκαπούρης, Λι Κουάν Γιου, έδινε την παρακάτω εξήγηση τη δεκαετία του 1990, όταν η Κίνα βρισκόταν στο κατώφλι της παγκοσμιοποίησης. Δώστε σε ένα έθνος τη δυνατότητα να συμμετάσχει στις διεθνείς συναλλαγές αγαθών και υπηρεσιών, έλεγε ο Λι, και «θα παραμείνει εντός των ορίων του, η δε πλεονάζουσα ενέργεια, δεξιότητες και ορμή του θα χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή αγαθών ή υπηρεσιών ή στην πραγματοποίηση επενδύσεων και τη βελτίωση της τύχης του λαού του». Εάν σε ένα έθνος δεν δοθεί αυτή η ευκαιρία, υποστήριζε ο Λι σε μια μάλλον δαρβινιστική προσέγγιση, η επιθυμία του να αναπτυχθεί με τη βία θα είναι ισχυρή. Έχοντας κατά νου την Ιαπωνία της δεκαετίας του 1940 και τη σύγχρονη Κίνα, προειδοποιούσε ότι αν η Δύση προσπαθήσει να απομονώσει οικονομικά την Κίνα, τότε «θα πρέπει να προετοιμαστεί για στρατιωτική σύγκρουση κάποια στιγμή». Το παραπάνω επιχείρημα έπεισε τους παγκόσμιους ηγέτες να εντάξουν την Κίνα στην οικογένεια των διεθνών εμπορικών εταίρων και να τη δεχθούν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) το 2001. Οι διαφωνούντες με αυτή την κίνηση τη θεωρούν σήμερα ως το αποκορύφωμα της αλαζονείας μιας παγκόσμιας κάστας οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που αντιλαμβάνονται περισσότερο ως φυσικό τους χώρο ένα εταιρικό σεμινάριο σε ορεινό θέρετρο παρά τη γραμμή παραγωγής ενός εργοστασίου της Πενσιλβάνιας. Κατά τους επικριτές, ο συμβιβασμός και η αδράνεια των ελίτ οδήγησαν στην αποδυνάμωση της αμερικανικής εργατικής τάξης, και αυτό έγινε μετά την είσοδο της Κίνας στον ΠΟΕ που της επέτρεψε να κλέψει θέσεις εργασίας και να καταστρέψει βιομηχανίες – εκεί βασίζεται το κίνημα του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, με κεντρικό του σύνθημα να Κάνει την Αμερική Μεγάλη Ξανά. Το 2016, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζέι Ντι Βανς εξέφρασε μεγάλο μέρος του κοινού αισθήματος όταν εξύμνησε τις αρετές των χαμένων επαρχιακών πόλεων, στα απομνημονεύματά του με τίτλο Το τραγούδι του χιλμπίλη[1] (Hillbilly Elegy), ένα έργο με τέτοιο έντονο αποτύπωμα στον μέσο αμερικανό αναγνώστη, που κάνει τους δασμούς και τον προστατευτισμό να φαντάζουν στα μάτια τους ως λογικές λύσεις. Το πρόβλημα με την ανάλυση Βανς-Τραμπ είναι ότι λέει τη μισή αλήθεια. Δεν αληθεύει ότι η Κίνα μπήκε στον ΠΟΕ με ευκολία. Μάλιστα έγινε δεκτή μετά από χρόνια σκληρών διαπραγματεύσεων και δεσμεύθηκε με πολύ σκληρούς γι’ αυτήν όρους. Αληθεύει όμως ότι στη συνέχεια παραβίασε τους κανόνες χωρίς να τιμωρηθεί. Όπως πάντα, η ιστορία αναδύεται μέσα από τις γραπτές πηγές. Η έρευνα για το βιβλίο μου για το Χονγκ Κονγκ με τίτλο The Gate to China[2] (Η πύλη προς την Κίνα), με οδήγησε στα αρχεία του ΠΟΕ στη Γενεύη, στα οποία καταγράφεται η σισύφεια πορεία της Λαϊκής Δημοκρατίας προς την ένταξη στη συνομοταξία των εμπορικών κολοσσών. Τα έγγραφα που περιλαμβάνονται στα αρχεία αυτά είναι περιεκτικά και αμερόληπτα. Τόμας Ναστ, «Νόμος περί αποκλεισμού των Κινέζων», Harper's Weekly, 23 Ιουλίου 1870. Museum of Chinese in America, Νέα Υόρκη. Αξίζει να θυμηθούμε τα ιστορικά γεγονότα που συνδέονται με τον Λι Κουάν Γιου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η άνοδος της Κίνας ήταν αναπόφευκτη. Το Δέλτα του ποταμού Περλ ήταν η μεγαλύτερη βιομηχανική ζώνη στον κόσμο. Οι κεφαλαιούχοι και τα υψηλόβαθμα στελέχη των επιχειρήσεων του Χονγκ Κονγκ προκάλεσαν μια δεύτερη μεγάλη εσωτερική μετανάστευση της κινεζικής βιομηχανίας, που θα μπορούσε να συγκριθεί με εκείνη του 1949. Δεν ήταν κάτι που μπορούσε να αγνοηθεί. Η επίσημη Στατιστική Επετηρίδα της Γκουανγκντόνγκ αναφέρει για το έτος 1996 ότι η παραγωγή των εργοστασίων ηλεκτρονικών ειδών είχε τουλάχιστον εικοσαπλασιαστεί μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, η παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων είχε δεκαπλασιαστεί και η παραγωγή πλαστικών είχε εικοσαπλασιαστεί. Μια σειρά βιομηχανικών κλάδων στην Γκουανγκντόνγκ, την κινεζική επαρχία δίπλα στο Χονγκ Κονγκ, σημείωνε ανάπτυξη της τάξης του 40% κάθε 12 μήνες. Ο Τζον Μποντ, μετέπειτα πρόεδρος του ομίλου HSBC Holdings, θυμήθηκε τη «στιγμή επιφοίτησης» που βίωσε όταν ο [πρωθυπουργός] Ζου Ρονγκζί, γνωστός για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του, είπε στους τραπεζίτες ότι η Κίνα πρέπει να ανοιχτεί στον κόσμο και να ενσωματωθεί στο εμπορικό σύστημα. Ο Μποντ του έθεσε ένα ερώτημα ανάλογο του «ερωτήματος του Νήνταμ», που είχε διατυπώσει ο ευρυμαθής ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ, Τζόζεφ Νήνταμ, διερωτώμενος γιατί η αυτοκρατορική Κίνα είχε μείνει πίσω από τη σύγχρονη Ευρώπη στα μαθηματικά, την επιστήμη και την τεχνολογία. «Πώς μπορεί το 22% του παγκόσμιου πληθυσμού να αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 4% του παγκόσμιου ΑΕΠ;», ρώτησε ο τραπεζίτης. Η απάντηση του Ζου Ρονγκζί προκύπτει από τα αρχεία της Γενεύης. Ήδη από το 1986 η Κίνα είχε υποβάλει αίτηση για ένταξη στη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT), που είχε τεθεί σε ισχύ το 1946 για τη μείωση των δασμών και των εμποδίων στο εμπόριο. Οι μεγάλες εμπορικές δυνάμεις είχαν συμφωνήσει τη μετεξέλιξη και ενσωμάτωσή της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) που θα ξεκινούσε τη λειτουργία του από την 1η Ιανουαρίου 1995. Ως διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κίνας και στη συνέχεια ως πρωθυπουργός, ο Ζου ηγήθηκε της μάχης για την ένταξη. Όσα ακολούθησαν τότε θυμίζουν σε πολλά το σήμερα. Ο Ζου διαφώνησε με τους σκληροπυρηνικούς μαρξιστές στο εσωτερικό της χώρας και ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους ομολόγους της Κίνας στη Γενεύη. Αυτό προκάλεσε την οργή των φανατικών, που κυκλοφόρησαν ένα εθνικιστικό σύγγραμμα με τίτλο China Can Say No[3] (Η Κίνα μπορεί να πει όχι) με μεγάλη απήχηση στο κοινό. Οι συνομιλίες άρχισαν να παραπαίουν όταν η Κίνα υποτίμησε το νόμισμά της την 1η Ιανουαρίου 1994, επιβεβαιώνοντας έτσι τους επικριτές της που την έβλεπαν ως ένα γιγάντιο αναδυόμενο αρπακτικό. Ακόμα μεγαλύτερο ήταν το πλήγμα όταν οι ΗΠΑ βομβάρδισαν «κατά λάθος» την κινεζική πρεσβεία στο Βελιγράδι το 1999. Παρ’ όλα αυτά, οι συνομιλίες και οι εμπορικές συναλλαγές συνεχίστηκαν. Η αρχική «μυστική» έκθεση της ομάδας εργασίας της Γενεύης για την ένταξη δίνει ανεκτίμητες πληροφορίες για τη διαδικασία. Η ομάδα εργασίας συνεδρίασε κεκλεισμένων των θυρών 21 φορές μεταξύ Μαρτίου 1996 και 17 Σεπτεμβρίου 2001. Η τελική έκθεση φτάνει σχεδόν τις 200 σελίδες. Σε αυτήν φαίνεται ότι τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της Κίνας αμφισβητήθηκαν έντονα και της ασκήθηκαν πιέσεις να ανοίξει τις αγορές της και να καταργήσει το σύστημα διακρίσεων κατά των ξένων επιχειρήσεων. Ο κύριος διαπραγματευτής του Ζου, Λονγκ Γιονγκτού, συμφώνησε να άρει τα γραφειοκρατικά εμπόδια στις εισαγωγές. Οι αντίπαλοί του επιδόθηκαν σε μια εξονυχιστική εξέταση των φόρων, των αδειών επιχειρήσεων και των δοκιμών προϊόντων στην Κίνα. Ερεύνησαν σε βάθος κάθε λεπτομέρεια, όπως τα περιθώρια κέρδους των φαρμακευτικών προϊόντων και τις διαδικασίες επιθεώρησης στην παραγωγή λεβήτων. Απαίτησαν δεσμεύσεις ως προς την πνευματική ιδιοκτησία, την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τα εμπορικά σήματα, τα δεδομένα των δοκιμών προϊόντων, τα εμπορικά μυστικά, τις δημόσιες συμβάσεις, τα δικαιώματα των μετόχων και τα ένδικα μέσα. Οι συνομιλίες διήρκεσαν για πέντε ολόκληρα χρόνια μετά τη σύσταση του ΠΟΕ. Συγχρόνως, η Κίνα διαπραγματευόταν απευθείας με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον επέλεξε μια ικανότατη δικηγόρο, τη Σαρλίν Μπαρσέφσκι, για να διαπραγματευτεί με το Πεκίνο. Οι Αμερικανοί πίστευαν ότι είχαν αφήσει την Ιαπωνία να ενταχθεί πολύ εύκολα στην GATT και στον ΠΟΕ, για γεωπολιτικούς λόγους. Δεν είχαν όμως πρόθεση να επαναλάβουν το λάθος. Ως αποτέλεσμα, οι συνομιλίες προχωρούσαν με μεγάλη δυσκολία και χρειάστηκε η άμεση επικοινωνία του Αμερικανού προέδρου Κλίντον με τον Κινέζο πρόεδρο, Ζιάνγκ Ζεμίν, για να βγουν από το αδιέξοδο. Στη συνέχεια, η Μπαρσέφσκι μετέβη στο Πεκίνο για την επικύρωση της συμφωνίας, κάτι που όλοι παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα καθώς εξελισσόταν ένα παιχνίδι κατασκοπείας, αποχωρήσεων και συγκαλύψεων. Όπως χαρακτηριστικά αποκάλυψε αργότερα ο επικεφαλής των Κινέζων διαπραγματευτών, Λονγκ, το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας του ήταν μια σκληρή ρήτρα αντιντάμπινγκ. Σε μια μεταμεσονύκτια συνεδρίαση του Κρατικού Συμβουλίου της Κίνας, ο πρωθυπουργός Ζου υπέγραψε εντέλει όλους τους όρους. Η Κίνα μπήκε στον ΠΟΕ στις 11 Δεκεμβρίου 2001. Η συμφωνία επέβαλε στη Λαϊκή Δημοκρατία πολύ αυστηρότερους όρους από ό,τι σε άλλα υποψήφια κράτη. Το κείμενο αριθμούσε 1.500 σελίδες και ζύγιζε 13 κιλά. Την εποχή εκείνη η αξία των εμπορικών συναλλαγών της Κίνας έφτανε τα 500 δισεκατομμύρια δολάρια, δήλωνε ο Λονγκ μια δεκαετία μετά, αναφερόμενος στο παρελθόν. Έως τότε, το 2011 δηλαδή, η αξία τους είχε διπλασιαστεί. Μέσα στην πρώτη δεκαετία της ένταξής της στον ΠΟΕ, η Κίνα έγινε ο μεγαλύτερος εξαγωγέας στον κόσμο και η χώρα με τα μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα. Η πρόταση για την ένταξη της Κίνας στοιχειοθετήθηκε από τον Νίκολας Λάρντι, ερευνητή του Ινστιτούτου Brookings, και παρουσιάστηκε ενώπιον της Επιτροπής Επιθεώρησης Οικονομικών και Ασφαλείας ΗΠΑ-Κίνας το 2001.[4] «Οι Ηνωμένες Πολιτείες επωφελούνται σημαντικά από τις περαιτέρω οικονομικές μεταρρυθμίσεις της Κίνας και την καλύτερη ενσωμάτωσή της στην παγκόσμια οικονομία», εξηγούσε ο Λάρντι, προσθέτοντας: «Είναι προφανές ότι αυτό εξυπηρετεί τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ». Ένα τέταρτο του αιώνα όμως μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά. Δεν ωφελεί να αναλύσουμε εις βάθος όσα πιστεύουν ο Βανς και ο Τραμπ, αλλά λίγοι μπορούν να αμφισβητήσουν ότι η Κίνα τους πρόδωσε και η καλύτερη έκφραση της προσγείωσής τους στην πραγματικότητα προήλθε από τη διαπραγματεύτρια του Μπιλ Κλίντον, Σαρλίν Μπαρσέφσκι. Μιλώντας σε podcast του Ινστιτούτου Brookings το 2019, παραδέχθηκε ότι κανένας Αμερικανός πρόεδρος δεν ύψωσε το ανάστημά του απέναντι στην Κίνα καθώς αυτή επέστρεφε στον αυστηρό κρατικό έλεγχο της οικονομίας υπό τον πρόεδρο Χου Τζιντάο και τον διάδοχό του, Σι Τζινπίνγκ. Η Μπαρσέφσκι είπε ότι ο Τζορτζ Μπους, ο Μπαράκ Ομπάμα και ο Ντόναλντ Τραμπ απέτυχαν να χρησιμοποιήσουν τους μηχανισμούς επιβολής των συμφωνηθέντων, που με πολύ κόπο είχαν ενσωματωθεί στη συμφωνία του ΠΟΕ, για να αντιταχθούν. Οι ευθύνες ανήκουν σε μια σειρά εμπλεκόμενων, από τους καθησυχαστικούς συμβούλους του Λευκού Οίκου και τα πεινασμένα πολιτικά και οικονομικά στελέχη έως τους διαπραγματευτές που ήταν βυθισμένοι στις ψευδαισθήσεις τους – το ποιος φαίνεται ως υπεύθυνος κάθε φορά εξαρτάται από το ποιος αποδίδει τις ευθύνες. «Υπήρξαν τεράστιες ευκαιρίες… που οι ΗΠΑ άφησαν ανεκμετάλλευτες», λέει η Μπαρσέφσκι. Σε αντίθεση, οι ΗΠΑ επέλεξαν να προχωρήσουν σε μια σειρά «στρατηγικών διαλόγων με την Κίνα», τους οποίους θεωρεί «πομφόλυγες» και αποτελούν πλέον το μέσο με το οποίο η Κίνα ασκεί τους χειρισμούς της στις Ηνωμένες Πολιτείες. © 2025 Michael Sheridan / Engelsberg Ideas ― Μετάφραση: Νατάσα Μωράκη [1] Τζέιμς Ντέιβιντ Βανς, Το τραγούδι του χιλμπίλη. Αναμνήσεις μιας οικογένειας και μιας κοινωνίας σε κρίση, μτφρ. Αριστείδης Μαλλιαρός, επιμ. Θάνος Σαμαρτζής, Δώμα, Αθήνα 2018. (Σ.τ.Μ.) [2] Michael Sheridan, The Gate to China. A New History of the People's Republic and Hong Kong, Oxford University Press, 2021. [3] https://tinyurl.com/5ebx3kkx [4] https://tinyurl.com/394uvus9

Κίνα και Αμερική, η μεγάλη αποσύζευξη;

Σύνδεση