Το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγματος

Οι πυροβολισμοί κατά των διαδηλωτών στην πλατεία Συντάγματος στις 3 Δεκεμβρίου 1944 ήταν η σπίθα που έβαλε φωτιά σε μια ήδη τεταμένη πολιτική κατάσταση. Υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες ιστορικές απόψεις για τα Δεκεμβριανά: Ξεκίνησε κάποιος εσκεμμένα τον εμφύλιο στην Αθήνα και ήταν οι πυροβολισμοί στην πλατεία Συντάγματος μέρος κάποιου σχεδίου;[1] Τα γεγονότα της 3ης Δεκεμβρίου έγιναν τόσο σημαντικά επίσης επειδή προσέλκυσαν αμέσως το διεθνές ενδιαφέρον, αφού εκτυλίχθηκαν μπροστά σε ξένους απεσταλμένους και πολλούς Αμερικανούς στρατιώτες, οι οποίοι (σε αντίθεση με τους Βρετανούς) θεωρούσαν εαυτούς ουδέτερους στην εντεινόμενη πολιτική διαμάχη μεταξύ αριστεράς και κέντρου/δεξιάς στην Ελλάδα. Το 1978, δημοσίευσα μια μελέτη για το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγματος.[2] Το άρθρο μου βασιζόταν σε δημοσιευμένες και αδημοσίευτες μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, και πολλοί από τους μάρτυρες που ήταν παρόντες εκείνη την ημέρα στην Αθήνα ήταν ακόμη εν ζωή και μπορούσε κανείς να μιλήσει μαζί τους – συμπεριλαμβανομένης της γνωστής Βρετανίδας πολεμικής ανταποκρίτριας Κλαιρ Χόλλινγκγουορθ, η οποία μου πρωτομίλησε για έναν έξοχο φωτογράφο, τον Ντμίτρι Κέσσελ, που είχε τραβήξει φωτογραφίες στην Αθήνα. Το άρθρο μου περιλάμβανε μερικές φωτογραφίες από την πλατεία Συντάγματος, και μία από αυτές ήταν του πολεμικού ανταποκριτή του Life στο σημείο, του Ντμίτρι Κέσσελ. Η φωτογραφία αυτή του Κέσσελ έδειχνε έναν αστυνομικό γονατισμένο μπροστά από διαδηλωτές πεσμένους στον δρόμο, και καπνό, προφανώς από χειροβομβίδα που εξερράγη. Η φωτογραφία αυτή εμφανίστηκε λίγο αργότερα στους New York Times, στις 17 Δεκεμβρίου 1944. Το αναπόδραστο συμπέρασμα ήταν ότι ο Κέσσελ πρέπει να είχε βγάλει πολύ περισσότερες φωτογραφίες από το συλλαλητήριο στο Σύνταγμα, γι’ αυτό επικοινώνησα μαζί του τον Ιανουάριο του 1979, και με τη βοήθειά του σύντομα έλαβα άδεια από τα αρχεία του Time/Life στη Νέα Υόρκη να αναζητήσω και άλλες δικές του φωτογραφίες από την Ελλάδα. Ανακάλυψα ότι το Life διέθετε μεγάλο αριθμό εξαιρετικών φωτογραφιών από την παραμονή του Κέσσελ στην Ελλάδα, από τη στιγμή της άφιξής του με στρατιωτικό πλοίο στον Πειραιά, στις 22 Οκτωβρίου 1944, λίγες μέρες αφότου κατέφτασαν οι πρώτοι Βρετανοί στρατιώτες μαζί με την «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Η πρώτη φωτογραφία του Κέσσελ έδειχνε ένα πλοιάριο στα ανοιχτά του Πειραιά που καλωσόριζε το καράβι του. Έχοντας φτάσει στην Ελλάδα μόνο λίγες μέρες αφότου είχαν φύγει οι Γερμανοί από την Αθήνα, ο Κέσσελ μίσθωσε ένα αυτοκίνητο και ακολούθησε την υποχώρηση των Γερμανών στρατιωτών. Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε ο πρώτος συμμαχικός ρεπόρτερ που είδε και κατέγραψε τις καταστροφές και τις ζωές που χάθηκαν εξαιτίας της κατοχής. Στη Λαμία, ο Κέσσελ φωτογράφισε τους ηγέτες του ΕΛΑΣ. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, φωτογράφισε τους θριαμβευτικούς εορτασμούς των 26 χρόνων του ΚΚΕ στην πλατεία Συντάγματος τον Νοέμβριο, και παρέμεινε στην Αθήνα στη διάρκεια των μαχών του Δεκεμβρίου. Η φωτογραφία του γονατισμένου αστυνομικού από το συλλαλητήριο στο Σύνταγμα ήταν, όπως περίμενα, μία από τις πολλές εκείνης της ημέρας, καταγράφοντας πως μια τεταμένη, αλλά ειρηνική διαδήλωση μετατράπηκε σε λουτρό αίματος από τα πυρά των αστυνομικών. Μια γρήγορη ματιά στα αρχεία στη Νέα Υόρκη με οδήγησε στην απόφαση να επιχειρήσω να γράψω ένα βιβλίο με επιλεγμένες φωτογραφίες του Κέσσελ από την Ελλάδα. Από το Time/Life ήταν εξυπηρετικοί και μου επέτρεψαν να μελετήσω όλες τις διαθέσιμες εκτυπώσεις και, σε κάποιες περιπτώσεις, τα πρωτότυπα αρνητικά. Επίσης βρήκα έναν αμερικανικό εκδοτικό οίκο που ενδιαφερόταν για το εγχείρημα. Ο Ντμίτρι Κέσσελ, όταν τον γνώρισα, ήταν διάσημος φωτογράφος που είχε ημιαποσυρθεί και διέμενε στο Παρίσι. Ευτυχώς του άρεσε το εγχείρημά μου. Τον επισκέφθηκα με φωτοτυπίες των φωτογραφιών που είχα πάρει από το Life στη Νέα Υόρκη, και με βοήθησε να ταυτοποιήσω τα άτομα και τις καταστάσεις στις φωτογραφίες, μου δάνεισε τις σημειώσεις του από την Ελλάδα, και μου μίλησε για τις εμπειρίες του εκεί από το 1944. Η επιλογή των φωτογραφιών, μαζί με τον ιστορικό σχολιασμό κάθε εικόνας, ολοκληρώθηκε το 1981. Περιλάμβανε μια ιστορική εισαγωγή. Για πολλούς λόγους, ωστόσο, το βιβλίο δεν εκδόθηκε ποτέ – αλλά, ευτυχώς, πολλές από τις καλύτερες φωτογραφίες του Κέσσελ από την Ελλάδα (και οι περισσότερες από εκείνες που είχα επιλέξει και εγώ για το δικό μου βιβλίο) εκδόθηκαν στην Ελλάδα πολλά χρόνια αργότερα, το 1994, από τις εκδόσεις Άμμος, σε έναν όμορφο τόμο με αναπαραγωγές σε υψηλή ανάλυση και εισαγωγή από τον ίδιο τον Κέσσελ. Οι 23 φωτογραφίες από την αρχή των πυροβολισμών στην πλατεία Συντάγματος Ο Ντμίτρι Κέσσελ τράβηξε 23 φωτογραφίες κατά την πρώτη φάση των γεγονότων στο Σύνταγμα στις 3 Δεκεμβρίου 1944. Ως σύνολο, οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν μια οπτική μαρτυρία του τι συνέβη κατά τη διάρκεια του ολιγόλεπτου διαστήματος, κατά το οποίο η κεφαλή της πορείας έφτασε σταδιακά στο Σύνταγμα. Δείχνουν τους αστυνομικούς να επιχειρούν να απωθήσουν τους διαδηλωτές, και μερικές τεταμένες, αλλά μη βίαιες συνομιλίες μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών. Ο Κέσσελ ήταν μέσα σε όλα αυτά. Κατόπιν βλέπουμε τους αστυνομικούς να αποσύρονται με τάξη προς την Πανεπιστημίου και την πορεία να αρχίζει να κινείται προς την ίδια κατεύθυνση. Η 9η φωτογραφία στο πρώτο ρολό του φιλμ που τράβηξε ο Κέσσελ (στο Dmitri Kessel, «Ελλάδα 1944», φωτογραφία αριθμός 34). Η αμέσως επόμενη, η 10η στο ρολό (δεν υπάρχει στο βιβλίο), μοιάζει να αποδίδει ακριβώς τη στιγμή που συνέβη κάτι πολύ σοβαρό, ίσως ένας πυροβολισμός. Ο Κέσσελ είχε πλέον υποχωρήσει για να καλυφθεί στο τοιχίο δίπλα στο δρομάκι που ανεβαίνει στα Παλαιά Ανάκτορα. Μετά, μια φωτογραφία δείχνει τους διαδηλωτές να σταματούν ξαφνικά, ενώ η προσοχή όλων δείχνει να εστιάζεται προς την κατεύθυνση της Μεγάλης Βρετανίας. Στην επόμενη φωτογραφία, οι διαδηλωτές τρέχουν ορμητικά και πολλοί ρίχνονται στον δρόμο. Η επόμενη φωτογραφία του Κέσσελ ήταν κενή. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες δείχνουν τον δρόμο μπροστά από τα Παλαιά Ανάκτορα, πρώτα με πολλούς διαδηλωτές ξαπλωμένους κάτω, και σιγά σιγά να αδειάζει εκτός από μερικούς τραυματίες και νεκρούς. Αυτές οι 23 φωτογραφίες τραβήχτηκαν σε δύο ρολά φιλμ, δώδεκα στάσεων το καθένα. Τη μία (τον αριθμό 11 του πρώτου ρολού), δεν την εμφάνισαν ποτέ, ίσως επειδή ο Κέσσελ ήταν υπερβολικά ταραγμένος. Η μοναδική φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στους New York Times τον Δεκέμβριο του 1944 είναι ο αριθμός 17 από το δεύτερο ρολό. Ο αρχισυντάκτης μάλλον την επέλεξε ως την πιο δραματική οπτικά, με τον καπνό από μια χειροβομβίδα που εκρήγνυται και τον γονατισμένο αστυνομικό μπροστά στους πεσμένους νεκρούς ή τραυματίες στον δρόμο. Σήμερα, πολλές από αυτές τις 23 φωτογραφίες είναι διαθέσιμες και χρησιμοποιούνται συχνά για να επενδύσουν οπτικά τα γεγονότα στην πλατεία Συντάγματος εκείνης της ημέρας. Πιστεύω ότι οι καλύτερες αναπαραγωγές σε χαρτί είναι εκείνες στο βιβλίο του ίδιου του Κέσσελ από το 1994: Dmitri Kessel: Ελλάδα του 1944. Όμως υπάρχει ένα νέο στοιχείο για αυτές τις 23 φωτογραφίες, το οποίο αποτελεί και τον σκοπό του άρθρου μου τώρα στην Athens Review of Books: Τον Ιούλιο του 1979, μπόρεσα να εξακριβώσω την αλληλουχία αυτών των 23 φωτογραφιών, επειδή το προσωπικό του Time/Life είχε την καλοσύνη να μου επιτρέψει να μελετήσω τα πρωτότυπα αρνητικά των δύο φιλμ που καλύπτουν την έναρξη του συλλαλητηρίου στο Σύνταγμα και την αρχή των πυροβολισμών. Η εξέταση των πρωτότυπων αρνητικών ήταν απαραίτητη για να διαπιστωθεί η αλληλουχία των δώδεκα φωτογραφιών κάθε ρολού, επειδή τα ρολά είχαν κοπεί σε κομμάτια των δύο στάσεων το καθένα λίγο μετά την εμφάνισή τους. Ο διαχωρισμός έγινε με το χέρι, και τα κοψίματα δεν είναι εντελώς συμμετρικά. Επιπλέον, το φιλμ, κατά την επεξεργασία του, απέκτησε στις άκρες μερικούς ακανόνιστους λεκέδες από χημικά. Τα κοψίματα και οι λεκέδες λειτούργησαν ως στοιχεία για τη λύση του παζλ, και κατέστησαν δυνατή την εξακρίβωση της αλληλουχίας των φωτογραφιών κάθε ρολού. Ως εκ τούτου, αυτές οι 23 φωτογραφίες αφηγούνται πλέον μαζί την αδιάσπαστη ιστορία όσων είδε ο Κέσσελ. Οι σημειώσεις του Κέσσελ στις φωτογραφίες του από την 3η Δεκεμβρίου στο Σύνταγμα Ο Κέσσελ κανονικά κρατούσε λεπτομερείς σημειώσεις των πραγμάτων που φωτογράφιζε και τις έστελνε στους αρχισυντάκτες του στο περιοδικό Life. Έτσι έχουμε τα ονόματα των ανθρώπων και των τοποθεσιών που φωτογράφισε στην Ελλάδα και συχνά όσα του έλεγαν επιτόπου για τις ιστορίες πίσω από αυτές. Όμως δεν είχε χρόνο να το κάνει αυτό για τις 23 φωτογραφίες των αρχικών πυροβολισμών στην πλατεία Συντάγματος και για τις πολλές άλλες φωτογραφίες των όσων ακολούθησαν τις επόμενες ώρες μετά την επιστροφή των διαδηλωτών στην περιοχή μπροστά από τη Μεγάλη Βρετανία. Μία από τις φωτογραφίες αυτές είναι ιδιαίτερα γνωστή:[3] Όρθιοι γύρω από τρία σώματα που κείτονται στον δρόμο ακριβώς μπροστά από τη γωνία του ξενοδοχείου (στο σημείο που είχαν μεταφερθεί από τους διαδηλωτές), οι οργισμένοι διαδηλωτές φωνάζουν στους δημοσιογράφους και τους αξιωματικούς που στέκονται από πάνω τους. Πάνω, η 16η και κάτω η 17η φωτογραφία στο δεύτερο ρολό (στο Dmitri Kessel, «Ελλάδα 1944», φωτογραφίες αριθμοί 38 και 39). Οι σημειώσεις του Κέσσελ για την 3η Δεκεμβρίου αποτελούν μια σημαντική έγγραφη μαρτυρία που δεν ήταν διαθέσιμη για το άρθρο που έγραψα το 1978. Η τωρινή περίσταση μοιάζει κατάλληλη για να τις δημοσιοποιήσω. Από τη φωτοτυπία που διαθέτω λείπουν μερικές λέξεις από την αρχή (σημειώνονται με <>): «Να μια πολύ κακή λίστα με λεζάντες για τις φωτογραφίες των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην . Ειλικρινά ήμουν τόσο ταραγμένος και τα πράγματα κινήθηκαν τόσο γρήγορα που δεν μπόρεσα να κρατήσω σαφή του φιλμ μου, όμως είναι προφανές και θα ταυτοποιηθεί εύκολα. Άρχισα να τραβάω το υλικό στις 10 π.μ., οι πρώτες φωτογραφίες δείχνουν τα βρετανικά τεθωρακισμένα γύρω και πάνω στην πλατεία Συντάγματος και τον κλοιό της ελληνικής αστυνομία που αποκλείει τους δρόμους που οδηγούν στην πλατεία Συντάγματος. ΡΟΛΟ A΄ 1-7 Βρετανικά τεθωρακισμένα και Έλληνες αστυνομικοί στη γωνία των οδών Πανεπιστημίου και Κηφισίας. 8-11 Βρετανικά τεθωρακισμένα στην πλατεία Συντάγματος. Μια μικρή ομάδα διαδηλωτών επευφημεί το πλήρωμα του τεθωρακισμένου. 12. Έλληνες αστυνομικοί περιπολούν στους δρόμους της Αθήνας. Τα επεισόδια ξεκίνησαν όταν οι διαδηλωτές προσπάθησαν να φύγουν από την πλατεία Συντάγματος και να βγουν στην οδό Πανεπιστημίου. Στα επόμενα ρολά θα δείτε τους αστυνομικούς να προσπαθούν να εμποδίσουν το πλήθος, και αφού δεν μπόρεσαν, οι αστυνομικοί υποχώρησαν στο αρχηγείο τους στη γωνία Πανεπιστημίου και Κηφισίας και κάποιοι κάθισαν πίσω από τους τοίχους του δρόμου του παλιού βασιλικού ανακτόρου και χωρίς καμία προειδοποίηση που να μπόρεσα να αντιληφθώ άρχισαν να πυροβολούν μέσα στο πλήθος που κατέβαινε την Πανεπιστημίου. Το πλήθος απλώθηκε στο οδόστρωμα. Οι αστυνομικοί συνέχισαν να πυροβολούν. Όταν η αστυνομία έπαψε να πυροβολεί, οι διαδηλωτές κατέφυγαν στην πλατεία Συντάγματος αφήνοντας πίσω τους νεκρούς τους. Βοήθησαν μερικούς από τους τραυματίες να φύγουν· άλλοι περιμαζεύτηκαν από τα ασθενοφόρα που εμφανίστηκαν αμέσως μετά τους πυροβολισμούς. Λίγα λεπτά αργότερα οι διαδηλωτές ξαναβγήκαν αψηφώντας τα όπλα της αστυνομίας. Μάζεψαν τους νεκρούς τους και τους μετέφεραν στον δρόμο φωνάζοντας ικετευτικά «Ρούσβελτ! Ρούσβελτ!». Προχώρησαν προς τα κεντρικά της αστυνομίας και οι αστυνομικοί άνοιξαν πάλι πυρ. Άφησαν τους νεκρούς τους στη γωνία κοντά στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία και έτρεξαν να βρουν καταφύγιο. Ύστερα επέστρεψαν και σκέπασαν τα σώματα με τη βρετανική σημαία. Κατόπιν άρχισαν να κινούνται απειλητικά προς το αρχηγείο της αστυνομίας. Ένας αστυνομικός πιάστηκε κοντά στο ξενοδοχείο ΜΒ, το πλήθος παραλίγο να τον λιντσάρει, αλλά σώθηκε από τρεις ανταποκριτές: τον Τζέφφρυ Χορ των London Times, τον Φρέντρικ Σόλσμπερυ του London Daily Herald και τον Κωνσταντίνο Πούλο του Overseas News Agency. Αυτά τα γεγονότα καλύφθηκαν στα ρολά με αριθμό 2, 3, 4, 5, 6 και 7. Γύρω στο μεσημέρι, βρετανικά τανκς ήρθαν και στάθμευσαν γύρω από το αρχηγείο της αστυνομίας για να το προστατεύσουν από το απειλητικό πλήθος. Ρολό αρ. 8 – Οι διαδηλωτές συρρέουν κατά χιλιάδες στην πλατεία Συντάγματος. Στάσεις 10-11 Έλληνας αξιωματικός της αεροπορίας απευθύνεται στο πλήθος. Ρολό αρ. 9 – Στάσεις 1-3, πλήθη απειλούν το αρχηγείο της αστυνομίας. Βρετανικά τανκς στα δεξιά. Στάσεις 11-12, Διαδηλωτές δέρνουν συνεργάτη των Γερμανών. Ρολό αρ. 10 – Διαδηλωτές προχωρούν μαζικά στην Πανεπιστημίου. Γονατίζουν για να προσευχηθούν στο σημείο όπου σκοτώθηκαν σύντροφοι μπροστά στα ανάκτορα. Ρολά 11 – Διαδήλωση που κατεβαίνει την Πανεπιστημίου, κουβαλώντας τεράστιες βρετανικές, αμερικανικές και ελληνικές σημαίες και φωνάζοντας «Ζήτω η Αμερική!» «Ρούσβελτ! Ρούσβελτ!». Ρολό 12 – Τρεις μ.μ.: Έρημη Πανεπιστημίου. Κηλίδες αίματος και στεφάνια από λουλούδια τοποθετημένα στα σημεία όπου σκοτώθηκαν διαδηλωτές. Βρετανικά τανκς και Έλληνες αστυνομικοί συνωθούνται γύρω τους. Διαβάστε τη λεπτομερή διήγηση του Ρέτζ. Ίνγκραμ». Εδώ τελειώνουν οι σημειώσεις του Κέσσελ. Πιστεύω ότι αξίζει να ληφθούν υπόψη σε μελλοντικές ιστορικές μελέτες των γεγονότων εκείνης της ημέρας. Η αξία αυτών των φωτογραφιών ως ιστορικής πηγής Όταν είδα πρώτη φορά τις φωτογραφίες του Ντμίτρι Κέσσελ από τη διαδήλωση στις 3 Δεκεμβρίου, διαπίστωσα με ευχαρίστηση ότι οι φωτογραφίες –στη σωστή σειρά τους– έδειχναν να συμφωνούν με την περιγραφή των γεγονότων που είχα πρόσφατα ανασυνθέσει από άλλες αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων. Ένιωσα ότι οι φωτογραφίες «επιβεβαίωσαν» την ιστορία όπως την είχα παρουσιάσει στο άρθρο μου. Ταυτόχρονα, όμως, οι φωτογραφίες έδειχναν να περιέχουν πληροφορίες εντελώς διαφορετικού είδους από εκείνες που δίνονται –ή δύναται να δοθούν– από τις γραπτές και προφορικές πηγές. Μια φωτογραφία λέει στους ιστορικούς πώς ήταν το σημείο, πώς ήταν ντυμένοι οι άνθρωποι, πού ακριβώς βρίσκονταν σε μια κατά τα λοιπά πολύ γνωστή τοποθεσία. Στην περίπτωση του συλλαλητηρίου στο Σύνταγμα, οι φωτογραφίες του Κέσσελ μας λένε σε ποιο ακριβώς σημείο είχαν φτάσει οι πρώτοι διαδηλωτές όταν συνέβη κάτι που έκανε τους πάντες να σταματήσουν και να πέσουν στον δρόμο για να καλυφθούν. Ορισμένες από τις πληροφορίες αυτές μπορούν να συμπεριληφθούν σε μια γραπτή αφήγηση. Η 3η φωτογραφία στο πρώτο ρολό (στο Dmitri Kessel, «Ελλάδα 1944», φωτογραφία αρ. 35). Όμως υπάρχει ένας τύπος ερωτήματος, που οι φωτογραφίες δεν βοηθούν να απαντηθεί: Τι ήλπιζε να πετύχει η διαδήλωση αγνοώντας την κυβερνητική απαγόρευση εκείνη την ημέρα; Το ερώτημα αυτό θα ήταν ίσως καλό να χωριστεί στα δύο: Τι ήθελαν να πετύχουν οι πολιτικοί ηγέτες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στέλνοντας τους διαδηλωτές προς τον αστυνομικό κλοιό; Και τι ήθελαν ή ήλπιζαν να πετύχουν οι μεμονωμένοι διαδηλωτές; Από την άλλη πλευρά: γιατί άνοιξαν ξαφνικά πυρ οι αστυνομικοί; Η φωτογραφίες δεν δείχνουν ότι οι διαδηλωτές «έκαναν επίθεση», μολονότι κινούνταν μαζικά προς τα εμπρός, όταν κάτι ξαφνικό ξεκίνησε τους πυροβολισμούς. Ίσως ισχύει ότι ένας άντρας έτρεξε μπροστά και άρχισε να πυροβολεί, όπως έγραψε ένας αξιόπιστος μάρτυρας, ο Ουίλλιαμ Χάρντυ ΜακΝήλ, το 1946.[4] Ήταν προβοκάτορας; Κι αν ναι, ποιας πλευράς; Είναι παράξενη και συγκινητική εμπειρία να κοιτά κανείς αυτές τις φωτογραφίες ανδρών, γυναικών και παιδιών που αντιπαρατίθενται με τους αστυνομικούς των Αθηνών λίγα λεπτά ή λίγες στιγμές πριν από τους πυροβολισμούς. Μία φωτογραφία[5] μοιάζει να αποδίδει ακριβώς τη στιγμή που κάτι συνέβη το οποίο άλλαξε την κατάσταση –κάτι που είδαν; ή μια βολή;– και στην επόμενη φωτογραφία το πλήθος τρέχει να καλυφθεί. Οι φωτογραφίες δείχνουν πώς φαίνονταν όλα αυτά (από τη θέση όπου βρισκόταν ο Κέσσελ), αλλά δεν προσθέτουν κάτι στην ιστορική κατανόηση του τι σκόπευαν ή ήλπιζαν να πετύχουν με τις αποφάσεις και τις πράξεις τους όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ενήργησαν και πήραν αποφάσεις εκείνη την ημέρα: Γιατί προχώρησαν οι διαδηλωτές, και γιατί άνοιξε πυρ η αστυνομία; Απαντήσεις σε τέτοια –σημαντικά– ερωτήματα πρέπει να αναζητηθούν σε άλλα είδη πηγών. Ωστόσο, είμαι βέβαιος ότι η ιστορική χρησιμότητα των φωτογραφιών του Ντμίτρι Κέσσελ από την πλατεία Συντάγματος ενισχύεται από τη γνώση της ακριβούς σειράς με την οποία τραβήχτηκαν. — Μετάφραση: Νίνα Μπούρη [1] Αυτό το άρθρο θα ασχοληθεί μόνο με τις φωτογραφίες του Ντμίτρι Κέσσελ από την 3η Δεκεμβρίου, όχι την ιστορία των Δεκεμβριανών. Για μια χρήσιμη ανάλυση του ερωτήματος αν υπήρχε «σχέδιο», βλ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος: «Υπήρχε σχέδιο στα Δεκεμβριανά;» (Καθημερινή, 14 Δεκεμβρίου 2014). [2] Lars Bærentzen: “The Demonstration in Syntagma Square on Sunday the 3rd of December, 1944” [Το συλλαλητήριο στην πλατεία Συντάγματος την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944]. Στο: Scandinavian Studies in Modern Greek, αρ. 2, 1978, σσ. 3-52. [3] Dmitri Kessel, Ελλάδα 1944, Άμμος, Αθήνα 1994, σ. 97. [4] Πολλές αφηγήσεις αναφέρουν έναν άντρα ο οποίος βγήκε ξαφνικά τρέχοντας από το αρχηγείο της αστυνομίας και άρχισε να πυροβολεί. Στο άρθρο μου το 1978 εντόπισα την πηγή αυτής της λεπτομέρειας στο βιβλίο The Greek Dilemma [Το ελληνικό δίλημμα] του Ουίλλιαμ Χάρντυ ΜακΝήλ (σ. 140). Όταν ρώτησα τον καθηγητή ΜακΝήλ για την πηγή του, είπε απλά: «Τον είδα με τα μάτια μου» και σε μια επιστολή (Μάρτιος 1988) το επιβεβαίωσε και έγραψε: «Θυμάμαι πράγματι ότι είδα έναν άντρα, ντυμένο με μια στολή που νομίζω ότι ήταν Ταγμάτων Ασφαλείας –σε κάθε περίπτωση όχι η γκρίζα της αστυνομίας των Αθηνών– να βγαίνει τρέχοντας από το αρχηγείο της Αστυνομίας και να πυροβολεί από γονατιστή θέση το πλήθος που προχωρούσε βόρεια κατά μήκος της πλατείας Συντάγματος, δηλαδή μπροστά από το κτίριο της Βουλής, με κατεύθυνση προς το αρχηγείο της Αστυνομίας. » Ταυτόχρονα, ή ίσως ακόμη και μια στιγμή πριν ο άντρας ανοίξει πυρ, ο αστυνομικός κλοιός είχε αρχίσει να πυροβολεί καλυμμένος πίσω από το χαμηλό τοιχίο που φαίνεται στη φωτογραφία αριθμός 13 του Κέσσελ και εξής. Εκείνη την ώρα περπατούσα από την αμερικανική πρεσβεία, που τότε βρισκόταν εκεί κοντά στη Βασιλίσσης Σοφίας, προς την πλατεία, γνωρίζοντας ότι θα γινόταν αντιπαράθεση στις 11 το πρωί. Ήμουν περίπου 45 μέτρα μακριά από τους αστυνομικούς, όταν άνοιξαν πυρ, και παρέμεινα όρθιος, ενώ πολλοί εμπειρότεροι από μένα έπεσαν στο έδαφος – ή έσκυψαν χαμηλά στα ρείθρα». [5] Dmitri Kessel, Ελλάδα 1944, φωτογραφία αριθμός 35 στη σελίδα 88.

Το συλλαλητήριο της 3ης Δεκεμβρίου 1944 στην πλατεία Συντάγματος

Σύνδεση