Στην Καθημερινή της 4.12.2021 δημοσιεύθηκε μία λειχτική επιστολή του αναγνώστη της εφημερίδας κ. Φίλιππου Κ. Σπυρόπουλου (βλ. https://bit.ly/31FzzJC), με αφορμή το άρθρο του Τάκη Θεοδωρόπουλου για την αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον η οποία δημοσιεύθηκε ολόκληρη στο τεύχος 133 της Athens Review of Books. Μπορούμε με ασφάλεια να συμπεράνουμε ότι ο εν λόγω αναγνώστης πάσχει από αδυναμία κατανόησης κειμένων. Γιατί ο Τ. Θεοδωρόπουλος στο άρθρο του έγραφε: «Τις πληροφορίες τις αντλώ από το τελευταίο τεύχος της επιθεώρησης Athens Review of Books. Σ’ αυτό ο ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας Περικλής Βαλλιάνος παρουσιάζει για πρώτη φορά μεταφρασμένη στα ελληνικά την αλληλογραφία του Αδαμάντιου Κοραή με τον Τόμας Τζέφερσον, συνοδεύοντάς τη με εκτενή σχολιασμό για τον ελληνικό Διαφωτισμό και το πνευματικό κίνημα του “αντι-κοραϊσμού” που τον συνόδευσε.» (βλ. https://bit.ly/31xBCzD). Το άρθρο λέει για την αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον ότι για πρώτη φορά μεταφράστηκε ολόκληρη στα ελληνικά. Δεν λέει ότι ο καθηγητής Περικλής Βαλλιάνος ή η ARB ανακαλύψαμε αυτή την αλληλογραφία όπως άλλοι ανακάλυψαν την Αμερική. Δηλαδή αν ο εν λόγω αναγνώστης της καλής εφημερίδας ανέτρεχε –όπως όφειλε– στην επίμοχθη εργασία του καθηγητή Βαλλιάνου στην οποία παραπέμπει ο Τ. Θεοδωρόπουλος, θα καταλάβαινε (ο επιστολογράφος) για τι πράμα γράφει. Διότι εκεί θα διάβαζε: «Η αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον (1823-1825) όφειλε να αποτελεί κεντρικό συστατικό της ιστορικής και πολιτικής παιδείας των νεοελλήνων. Αντ’ αυτού, εκτός από τους ειδικούς, παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό.» Δηλαδή δεν ισχυρίζεται, ούτε εμείς ισχυριστήκαμε, ότι η αλληλογραφία αυτή ήταν άγνωστη στους ειδικούς, αλλά ότι δεν είχε ποτέ μεταφραστεί ολόκληρη στα ελληνικά, πράγμα που τώρα και για πρώτη φορά έγινε.
Με εύλογη λοιπόν υπερηφάνεια πιστεύουμε ότι η συμβολή αυτή ήταν από τις σημαντικότερες, αν όχι η σημαντικότερη, από όσα γράφτηκαν ή τελέσθηκαν για τα 200 χρόνια της Επανάστασης. Επανάστασης την οποία ο επιστολογράφος θεωρεί αποτέλεσμα «της ύψωσης του λάβαρου», γεγονότος ιστορικά ανύπαρκτου. Με την ευκαιρία μάς γνωρίζει ο κ. Σπυρόπουλος ότι η λέξη ελευθερία ετυμολογικά προέρχεται από το «ελεύσομαι», ενώ μέσα στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα της επιστολής μάλλον με το «Κύριε ελέησον» συνδέεται.
Μάλιστα, για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για το ιδεολογικό περιβάλλον της επιστολής, ο κ. Σπυρόπουλος μας ...γνωστοποιεί ότι η αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον υπάρχει στο «κλασικό [sic] έργο του Απ. Β. Δασκαλάκη, καθηγητή της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διατελέσαντος πρυτάνεως αυτού, “Ο Αδαμάντιος Κοραής και η ελευθερία των Ελλήνων”». Παραλείπει όμως να μας πει ο επιστολογράφος ότι ο εν λόγω «κλασικός» ήταν ο πιο τακτικός ίσως επιφυλλιδογράφος του δημοσιογραφικού οργάνου της δικτατορίας των συνταγματαρχών Ελεύθερος Κόσμος. Παραλείπει επίσης να μας πει ότι ο περί ού ο λόγος καθηγητής είναι ο συγγραφέας του έργου Ιστορία Ελληνικής Χωροφυλακής 1936-1950 (Εκδόσεις: Αρχηγείον Χωροφυλακής, 1973), έργου και έτους εκδόσεως εξόχως δηλωτικών. Κυρίως όμως ο καλός επιστολογράφος δεν φαίνεται να θεώρησε αναγκαίο να διαβάσει τις σελίδες από το …«κλασικό» πόνημα του Δασκαλάκη στις οποίες μας παραπέμπει. Διότι αν τις είχε διαβάσει θα διαπίστωνε ότι εκεί ο Δασκαλάκης δεν παραθέτει την αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον, αλλ’ απλώς την σχολιάζει, χωρίς μάλιστα να φαίνεται πως έχει γνώση του συνόλου της.
ΤΡΕΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Το παραπάνω κείμενο στάλθηκε στην Καθημερινή για δημοσίευση με την ρητή διευκρίνιση να δημοσιευθεί «ως άρθρο, και σε καμιά περίπτωση ως επιστολή». Αλλιώς φυσικά θα προτιμούσα να μη δημοσιευθεί. Κι όμως, το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 10 Δεκεμβρίου ως… επιστολή αναγνώστη (!) με την αυθαίρετη προσθήκη και της γνωστής εναρκτήριας προσφώνησης «Κύριε Διευθυντά».
2. Η δημοσίευση της πλήρους αλληλογραφίας μεταξύ Κοραή - Τζέφερσον στην Athens Review of Books χαρακτηρίστηκε «εκδοτικό γεγονός της χρονιάς». Επιστήμονες οι οποίοι μίλησαν στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (Περικλής Βαλλιάνος, Απόστολος Γεωργιάδης, Δημήτρης Δημηρούλης, Φιλήμων Παιονίδης, Ιωάννης Σαρμάς, Γιάννης Στεφανίδης, Ιωάννης Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου) θεώρησαν το γεγονός ίσως το σημαντικότερο από τις εκδηλώσεις και δράσεις σχετικά με τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Ο καθηγητής Θάνος Βερέμης έγραψε: «Μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του περιοδικού “Athens Review of Books” είναι η δημοσίευση της αλληλογραφίας Αδαμάντιου Κοραή και Θωμά Τζέφερσον, … Ο Περικλής Βαλλιάνος σχολιάζει με ευστοχία τη μετάφραση των επιστολών προσφέροντας έτσι το σημαντικότερο εύρημα στον πανηγυρισμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση.» (Τα Νέα, 2.12.2021).
3. Προσεχώς η αλληλογραφία Κοραή - Τζέφερσον θα κυκλοφορήσει και σε βιβλίο, στο οποίο θα προστεθεί το μνημειώδες εκτενέστατο φιλελληνικό κήρυγμα του φίλου των Κοραή και Τζέφερσον, Έντουαρντ Έβερετ, που κινητοποίησε τη δημοκρατική κοινή γνώμη σε όλη την Αμερική υπέρ του ελληνικού Αγώνα.
