Θερβάντες και ελληνική μυθολογία

For Hal in memory Οι μελετητές των έργων του Θερβάντες έχουν ασχοληθεί εκτενώς με την επίδραση που είχε η κλασική λογοτεχνία στην πλοκή και τους χαρακτήρες του[1]. Η οικειότητα του Θερβάντες με τον αρχαίο κόσμο είναι εμφανής στη Γαλάτεια (Galatea)[2], στις Παραδειγματικές νουβέλες (Novelas ejemplares)[3], στον Προλύτη Βιδριέρα (El licenciado Vidriera), αλλά και στον Δον Κιχότε[4]. Οι παρατηρήσεις τους επικεντρώνονται στην επιρροή ή και σε ομοιότητες με την ελληνική λογοτεχνία, τις τραγωδίες, την όποια πρόσβαση είχε στα ομηρικά έπη, τους φιλοσόφους, τους λατίνους συγγραφείς, ειδικά την Αινειάδα του Βιργιλίου και τις Ωδές του Οράτιου, αλλά και την Βίβλο[5]. Εδώ πρέπει να προστεθούν τα παράλληλα στοιχεία μεταξύ των ηρώων στους Βατράχους του Αριστοφάνη, Διόνυσος - Ξανθίας, και των δον Κιχότε - Σάντσο Πάνθα, στον Δον Κιχότε. Αυτά τα ζευγάρια έγιναν πρότυπα που ακολουθούνται ως τις σύγχρονες κωμωδίες[6]. Ο Αριστοφάνης ασκεί κριτική στους αρχαίους τραγικούς και ο Θερβάντες σατιρίζει τους ιππότες της Ισπανίας του 16ου αιώνα. Και στις δύο περιπτώσεις δίνονται συμβουλές: ο χορός συμβουλεύει τους πολίτες των Αθηνών πώς να κρίνουν τους τραγικούς και ο δον Κιχότε συμβουλεύει τον Σάντσο Πάνθα πώς να κυβερνά[7]. Στους Βατράχους υπάρχουν και οπτικές ομοιότητες μεταξύ του Ξανθία και του Σάντσο Πάνθα: και οι δύο είναι καβάλα στα γαϊδούρια και παραπονούνται για τα σκληρά σαμάρια και τον πόνο των οπισθίων τους! Στον «Προλύτη Βιδριέρα» οι ποιητές χαρακτηρίζονται, λίγο-πολύ, σαν αλαζόνες και ανόητοι, με την εξαίρεση μερικών καλών. Και εδώ επαναλαμβάνονται οι Αριστοφανικές γραμμές των Βατράχων. Όσον αφορά την κατάβαση στον Κάτω Κόσμο, στον Δον Κιχότε υπάρχουν παραλληλίες στις ηρωικές πράξεις του Οδυσσέα, του Ορφέα και του Αινεία, ώστε το επεισόδιο του δον Κιχότε στη Σπηλιά του Μοντεσίνος δεν αποτελεί έκπληξη. Η επικοινωνία με τα είδωλα των νεκρών είναι η τελική, δραματική δοκιμασία του ήρωα. Σκοπός αυτής εργασίας είναι να εξετάσει πρώτα την εκτεταμένη χρήση της ελληνικής μυθολογίας, κυρίως στον Δον Κιχότε, όπου μερικές ιστορίες είναι ευρύτερα και άλλες πολύ λίγο γνωστές και, δεύτερον, τι θεωρούσε ο Θερβάντες ότι θα γνώριζαν οι αναγνώστες του γι’ αυτά. Θεοί και ήρωες αναφέρονται με μεγάλη συχνότητα σε παρομοιώσεις, μεταφορές και παραδείγματα. Τα κλασικά λογοτεχνικά έργα, γενικά, μπορούμε να πούμε, είναι σαν το κρεμμύδι. Μπορεί να διαβαστούν σε στρώματα από το εξωτερικό ως τον πυρήνα. Μερικοί από τους αναγνώστες του Θερβάντες θα έμεναν στις αστείες ιστορίες της ιπποσύνης· άλλοι, οι πιο μορφωμένοι, θα προχωρούσαν βαθύτερα στην αφήγηση του κειμένου. Ο Απόλλωνας είναι ο πιο συχνά αναφερόμενος θεός. Αυτός φέρνει την Αυγή, σαν Φοίβος ανεβαίνει από τις ρόδινες πύλες της Ανατολής ή συγκρίνεται με έναν όμορφο νέο. Αλλά ο Θερβάντες αναφέρει με αόριστο τρόπο και ένα γεγονός που συνέβη στην Κοιλάδα των Τεμπών στη Θεσσαλία, όπου εκείνο το «αχάριστο πουλί», ο κόρακας, ενημέρωσε τον Απόλλωνα για την απιστία της Κορωνίδας. Η Κορωνίδα θανατώθηκε και ο κόρακας από λευκός έγινε μαύρος. Ο αναγνώστης έπρεπε να ξέρει την σχέση του Απόλλωνα και της Κορωνίδας, μητέρας του Ασκληπιού, μια μάλλον δύσκολη δοκιμασία[8]. Επίσης ο Απόλλωνας αναφέρεται με χαρακτηριστικά ή τοπικά ονόματά του, όπως Τοξότης, Ευρύαλος, Ιατρός, πατέρας της Ποίησης, εφευρέτης της Μουσικής, Φοίβος, Θυμβραίος (όπως ήταν γνωστός στην Θύμβρη της Τρωάδας). Αυτά τα ονόματα φαίνεται να τοποθετήθηκαν στην αφήγηση για να ενημερώσουν τον αναγνώστη. Εδώ, ο Θερβάντες κάνει αυτό που έκανε ο Όμηρος, διδάσκει. Η Άρτεμις δεν εμφανίζεται καθεαυτή, αλλά ο αναγνώστης θα έπρεπε να αναγνωρίσει την παρουσία της σε μία υποδηλούμενη παρομοίωση στην περιγραφή της ωραίας βοσκοπούλας Μαρθέλα, η οποία δηλώνει πως δεν ενδιαφέρεται να αγαπήσει κανέναν και πως η επιλογή της είναι να διατηρήσει την αγνότητά της και να ζήσει στο δάσος.[9] Ο Δίας ο Υψιβρεμέτης, που ωστόσο επιλέγει να μη βρέξει,[10] και ο Ποσειδώνας που αναφέρεται σε μια απίστευτη ιστορία, περιλαμβάνονται στη διήγηση έτσι ώστε η πληροφόρηση για το ελληνικό Πάνθεο να εμπλουτισθεί με περισσότερες προσωπικότητες. Μία ενδιαφέρουσα πρόκληση για τον αναγνώστη είναι η υποδηλούμενη παρουσία τριών θεών, Διονύσου, Ηφαίστου και Άρη, με μόνη αναφορά στις ιδιότητές τους, ο θεός του γέλιου, ο θεός των σιδηρουργών και ο θεός των μαχών. Και εδώ ο Θερβάντες έχει τον ρόλο του δασκάλου. Αλλού συνδαυλίζει τις γνώσεις των αναγνωστών του αναφερόμενος έμμεσα στον Φαέθωνα, όταν συμβουλεύει το μουλάρι που τραβάει την άμαξά του να μην παραπατάει και πέσει σαν τον νέο που προσπάθησε να οδηγήσει το άρμα του πατέρα του, του Ήλιου. Ο γίγαντας Βριάρεως έρχεται στον νου καθώς αντικρίζει τους ανεμόμυλους[11]. Στην ιστορία της Αλτισιδόρα, όπου ο δον Κιχότε προκάλεσε τον θάνατό της γιατί δεν ανταποκρίθηκε στον έρωτά της, ο Μίνωας και ο Ραδάμανθυς θα ήταν οι κριτές του δον Κιχότε, στον Κάτω Κόσμο[12]. Ημίθεοι, ήρωες και άλλες μυθικές προσωπικότητες έχουν σημαντική παρουσία στην πορεία της αφήγησης. Ο δον Κιχότε απέρριψε τον έρωτα της Αλτισιδόρα και της Ντοροτέα για χάρη της Ντουλθινέα, όπως έκανε ο Οδυσσέας στην περίπτωση της Καλυψώς και της Ναυσικάς για χάρη της Πηνελόπης. Ο Θερβάντες δεν χάνει την ευκαιρία να αφηγηθεί ολόκληρο τον Τρωικό Πόλεμο, καθώς αναφέρει τις παραπάνω γοητευτικές γυναίκες συμπεριλαμβανομένης και της Ελένης, τις οποίες ωστόσο θεωρεί, συγκρινόμενες, κατώτερης ομορφιάς από αυτήν της Ντουλθινέα. Συνολικά, ο Θερβάντες ακολουθεί το πρότυπο της Οδύσσειας. Στο πρώτο μέρος του Δον Κιχότε αφηγείται τις περιπέτειες του ήρωα, ενώ το δεύτερο μέρος είναι η ιστορία της επιστροφής του. Μας λέει, επίσης, ότι θα φύγει ξανά. Σε μορφή διδαχής, ο δον Κιχότε λέει στον Σάντσο Πάνθα ότι μέσω της σύνεσης και των βασάνων[13] κάποιος (και υπονοεί τον εαυτό του) επιτυγχάνει μια φήμη συγκρίσιμη με αυτήν του Οδυσσέα. Η ταπείνωση είναι μέρος της δοκιμασίας του ήρωα, σαν κι αυτήν στην οποία υποβάλλεται ο δον Κιχότε γελοιοποιούμενος από τον Σανσόν και παρόμοια με την ταπείνωση του Οδυσσέα από τους μνηστήρες. Άλλος παραλληλισμός είναι η αντιγραφή, ουσιαστικά, της ομηρικής σκηνής στην κατάβαση του δον Κιχότε στον Άδη μέσα από μια σπηλιά[14]. Εκεί συναντά μαγεμένους ανθρώπους, κάτι αποδεκτό από την Εκκλησία, σε αντίθεση με τις αντίστοιχες εμπειρίες του Οδυσσέα και του Αινεία που συνάντησαν τις ψυχές των νεκρών. Ο Αρμάς (Frederick de Armas) συγκρίνει αυτό το περιστατικό με τον νεκρό στρατιώτη του Λουκανού και παρατηρεί ομοιότητες με την προετοιμασία της Μήδειας να επαναφέρει τη νεότητα στον Αίσονα, όπως περιγράφεται στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου[15]. Αυτή η τελευταία σύγκριση είναι μάλλον ατυχής. Κλείνοντας τον κύκλο των συγκρίσεων με τον Όμηρο, ο δον Κιχότε καυχιέται πως, αν ζούσε στην εποχή του Τρωικού Πολέμου, θα είχε σκοτώσει τον Πάρη… Αλλού κάνει απλή αναφορά στον Δούρειο Ίππο. Η φήμη του δον Κιχότε σε σχέση με εκείνη του Ομήρου έχει κοινό σημείο την επιθυμία πολλών πόλεων που διεκδικούσαν την τιμή της γενέτειράς του. Ο ιππότης Μπερνάρδο ντελ Κάρπιο με ηράκλεια δύναμη σηκώνει από το έδαφος τον Ρολάνδο και τον πνίγει, ακριβώς όπως ο Ηρακλής στραγγάλισε τον γίγαντα Ακταίωνα! Ενδιαφέρον είναι επίσης ότι ο Ρολάνδος ή Ορλάνδος ήταν τρωτός στην φτέρνα του αριστερού ποδιού του. Ο Αχιλλέας δεν αναφέρεται, αλλά η σύγκριση υπονοείται. Ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης προβάλλονται σαν παράδειγμα προστασίας της αδελφοσύνης. Η φαντασία του Σάντσο Πάνθα παραβάλλεται με αυτήν του Θησέα, με τον τρόπο που διέφυγε από τον Λαβύρινθο[16]. Οι νύμφες, οι δρυάδες και οι σάτυροι μνημονεύονται ποιητικά. Σε ένα σκωπτικό σχόλιο για την ευθραυστότητα της γυναικείας αρετής, ο Θερβάντες γράφει «…όπου Δανάες έχει η πλάση, θα υπάρχει και χρυσή βροχή…»[17]. Για να ολοκληρώσει την εικόνα του μυθολογικού κύκλου, η αφήγηση του Θερβάντες οδηγεί τον αναγνώστη του στον Κάτω Κόσμο, όπου ο Τάνταλος, ο Σίσυφος, ο Τιτυός και ο Ιξίων υπομένουν τα μαρτύριά τους. Και το κάνει αυτό με τη μορφή ενός άσματος πάνω από τον τάφο του Γρισόστομο. Δεν παραλείπει μία λίστα φανταστικών πλασμάτων, όπως ο Γρύπας που τον ιππεύει ένας ιππότης και ο Πήγασος που αναφέρεται σε μια παρομοίωση στην ιστορία της Ντοροτέα. Αλλού, ο δον Κιχότε υπόσχεται σε μια ερωτοχτυπημένη νέα ότι θα της έφερνε «έναν πλόκαμο απ’ τα μαλλιά της Μέδουσας, που ήταν όλα φίδια»[18], αν εκείνη το επιθυμούσε. Και για να μην παραλείψει κανένα μυθολογικό τέρας, επικρίνει τους συγγραφείς μυθιστορημάτων συγκρίνοντάς τους με την ανομοιομορφία της Χίμαιρας[19]. Σε άλλο σημείο προειδοποιεί τον αναγνώστη γράφοντας πως η μάθηση μπορεί να είναι δύσκολη σαν το πέρασμα ανάμεσα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη[20]. Αλλά υπενθυμίζει στους αναγνώστες του πως εκτός από τις μυθολογικές ιστορίες και πρόσωπα, πρέπει να γνωρίζουν και ιστορικές μορφές, όπως π.χ. τον Αλέξανδρο, του οποίου ο Βουκεφάλας ήταν υποδεέστερος από το άλογο του δον Κιχότε! Ο Καίσαρας, ο Κάτων, ο Κίμων, ο Αριστοτέλης, οι Φαραώ και οι Πτολεμαίοι[21], ο Πλάτωνας που τον αναφέρει έμμεσα σχολιάζοντας τον Χρυσό Αιώνα[22], ο Ζώπυρος, ο Επιμενίδης και το παράδοξό του[23], ο Διοσκουρίδης[24] και τα βότανά του, που θεωρούνταν σημαντικά για τη ζωή του ανθρώπου, ο Ιπποκράτης[25] και ο Δημοσθένης ήταν παραδείγματα που ο Σάντσο Πάνθα θα έπρεπε να ακολουθήσει εάν επρόκειτο να γίνει καλός κυβερνήτης. Ως προς τον Πλάτωνα, ο Θερβάντες δείχνει εξοικειωμένος με τους διαλόγους του, πράγμα που γίνεται φανερό καθώς μιμείται την Σωκρατική μέθοδο σε μερικούς διαλόγους των έργων του. Επιπλέον, ο Θερβάντες επαινεί την ομορφιά της Ντουλθινέα που τη βρίσκει άξια να απαθανατισθεί από γλύπτες και ζωγράφους σαν τον Λύσιππο, τον Παρράσιο, τον Τιμάνθη και τον Απελλή[26]. Για να ολοκληρώσει την περιγραφή του αρχαίου πολιτισμού, ο Θερβάντες προχωρά στη περιγραφή τόπων και χώρων που σχετίζονται με μυθολογικές ιστορίες. Στη ρομαντική ιστορία της όμορφης Λεάντρα, το δάσος μετατρέπεται σε δασότοπο της «ποιμενικής Αρκαδίας».[27] Σε άλλο σημείο της διήγησης, μια νέα κοπέλα τρέχει να κρυφτεί σε κάποιο λαβύρινθο, σαν εκείνον της Κρήτης. Ο Πηνειός ποταμός αναφέρεται ως η τοποθεσία της ιστορίας του Απόλλωνα και της Δάφνης. Συχνά κάνει αναφορές στα Ηλύσια Πεδία. Για να δικαιολογήσει τον δον Κιχότε, που κάποια στιγμή αναγκάζεται να πάει καβάλα στον γάιδαρο του Σάντσο[28], αναθυμάται τον Σιληνό που μπήκε στην «εκατόμπυλη πόλη» πάνω σ’ ένα γαϊδουράκι. Εδώ πάλι δοκιμάζει τις γνώσεις του αναγνώστη του και συνεχίζει προσθέτοντας μερικούς αρχαιολογικούς χώρους για να επεκτείνει περαιτέρω τους γνωστικούς του ορίζοντες. Και το κάνει με την διήγηση του γεγονότος του εμπρησμού του ναού της Αρτέμιδας στην Έφεσο από τον Ηρόστρατο,[29] ενώ στο ίδιο χωρίο αναφέρει έμμεσα το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού ως τον τάφο όπου η βασίλισσα Αρτεμισία έθαψε τον σύζυγό της. Η γεωγραφία της Ελλάδας καλύπτεται ευρέως: η Αρκαδία, η Θράκη, οι Κυκλάδες, τα Κύθηρα, η Ρόδος και η Πάρος που φημίζεται για τα μάρμαρά της! O Μιγκέλ ντε Θερβάντες από τον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο. Αλλά η χρήση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς στη λογοτεχνία δεν ήταν μια εντελώς νέα ιδέα την εποχή του Θερβάντες. Λόγου χάρη, ο Πορτογάλος ποιητής Καμόες (1524-1580) σχεδόν αντέγραψε τον σχεδιασμό της Ομηρικής Οδύσσειας για το έπος Οι Λουσιάδες (Os Lusíadas).[30] Η Οδύσσεια, τα Αργοναυτικά και η Αινειάδα ήταν τα πρότυπα που χρησιμοποίησε ο Καμόες για να σχεδιάσει τις περιπέτειες του ήρωά του Βάσκο ντα Γκάμα, στην πορεία του προς τις Ινδίες με προστάτιδα την Αφροδίτη και εχθρό του τον Διόνυσο. Οι πιο πάνω ακαδημαϊκές γνώσεις έβρισκαν απήχηση στους μορφωμένους αναγνώστες και δίδασκαν τους λιγότερο πεπαιδευμένους μέσω της διασκεδαστικής σάτιρας. Είναι αρκετά ενδιαφέρον το ότι ο Θερβάντες επικρίνει άλλους συγγραφείς που έκαναν το ίδιο, δηλαδή δανείζονταν ονόματα και πράγματα από την Ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα για τα έργα τους. Τους κατηγορούσε για επίδειξη του μορφωτικού τους επιπέδου από το οποίο είχαν όμως και έσοδα… Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί για τη θέση της Εκκλησίας την εποχή της Ιεράς Εξέτασης, ιδιαίτερα στην Ισπανία. Ο Θερβάντες ήταν μάλλον Ιουδαϊκής καταγωγής, αν κρίνουμε από το ότι βαφτίστηκε όταν ήταν είκοσι δύο χρονών και εμφατικά δήλωσε πως δεν έχει σχέση με «εβραϊκό αίμα» (εκδόθηκε «Βεβαίωση καθαρότητος αίματος και ιδαλγίας»), προκειμένου να καταταγεί στον Ισπανικό Στρατό. Διότι μια τέτοια υποψία θα μπορούσε να ήταν πραγματικά εναντίον του. Παρ’ όλα αυτά ο ήρωάς του επιτέθηκε στους στρατιώτες της Αγίας Αδελφότητας και ορκίστηκε στον «Παντοδύναμο Δία». Είναι προφανές ότι η Ιερά Εξέταση δεν ασχολήθηκε με τις παλιές και νεκρές θρησκείες. Επικεντρωνόταν εναντίον διαφορετικών δογμάτων, των αιρετικών και εναντίον επιστημόνων των οποίων οι θεωρίες ήταν αντίθετες με το γράμμα της Βίβλου.[31] Στην πραγματικότητα οι Ιησουίτες ήταν υποστηρικτές των κλασικών γραμμάτων –και εξακολουθούν να είναι– και ο Θερβάντες ήταν προϊόν του εκπαιδευτικού τους συστήματος, γεγονός που του επέτρεψε να γράψει ένα εγχειρίδιο Ελληνικής μυθολογίας, ιστορίας και γεωγραφίας μέσω του Δον Κιχότε. Εκτός από την σχολική παιδεία, για τον Θερβάντες και τους συγχρόνους του λόγιους υπήρχαν πολλές ευκαιρίες για πρόσβαση στα κλασικά κείμενα. Η Ισπανία ήταν μάλλον στην περιφέρεια της Αναγέννησης και Βυζαντινοί διανοούμενοι δεν πήγαν ως εκεί, με μόνη (;) πιθανή εξαίρεση τον Χρυσολωρά.[32] Αλλά υπήρχαν 1.500 ελληνικά χειρόγραφα στην Μαδρίτη έως το 1671, όταν καταστράφηκαν από πυρκαγιά. Η Βιβλιοθήκη του Τολέδου διέθετε ένα πλούσιο απόθεμα Ελληνικών χειρογράφων μεταφρασμένων στα Αραβικά, τα οποία εν συνεχεία είχαν μεταφραστεί στα Λατινικά από μελετητές, ήδη από τον 11ο αιώνα. Βέβαια, Λατίνοι συγγραφείς, όπως ο Βιργίλιος και ο Οβίδιος, ήταν εύκολα προσιτοί. Αλλά ακόμα και η φυσική παρουσία ή μνήμη τόπων και μνημείων στην Ισπανία που χρονολογούνται στον 7ο αι. π.Χ., θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τον Θερβάντες.[33] Ο συγγραφέας του Δον Κιχότε είχε μια βαθιά προσωπική σχέση με την εξιδανικευμένη αρετή της αρχαίας Ελλάδας. Είχε γράψει πως το πιο σημαντικό γεγονός της ζωής του ήταν η συμμετοχή του στη ναυμαχία της Ναυπάκτου, όπου ενωμένοι ο Ισπανικός, ο Ενετικός και ο Παπικός στόλος κατέστρεψαν ολοσχερώς τον τουρκικό το 1571. Ό,τι ήταν η ναυμαχία της Σαλαμίνας για τον Αισχύλο ήταν η ναυμαχία της Ναυπάκτου για τον Θερβάντες[34], που προφανώς είχε ενστερνισθεί τη σημασία της στρατιωτικής αρετής. Αναρωτιέται κανείς αν ήξερε ότι στους Βατράχους του Αριστοφάνη ακόμα κι ένας σκλάβος κρινόταν από το στρατιωτικό του ήθος, καθώς ο Χάρων λέει στον Ξάνθο: «Δοῦλον οὐκ ἄγω, εἰ μὴ νεναυμάχηκε». Για τον Θερβάντες δεν υπάρχει επιτύμβιο επίγραμμα. Εμπειρογνώμονες εξετάζουν τα οστά που βρέθηκαν στη Μονή του Τάγματος των Ανυπόδητων Μοναχών της Αγίας Τριάδας (Convento de las Trinitarias Descalzas), στη Μαδρίτη, ελπίζοντας να λύσουν το μυστήριο της ταφής του.[35] Σημ. ARB: Οι παραπομπές στην ελληνική έκδοση σημειώνονται με ΔΚ και αναφέρονται στη μετάφραση της Μελίνας Παναγιωτίδου: Μιγκέλ Ντε Θερβάντες, Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα. Ο ευφάνταστος ιδαλγός Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Μέρος Ι΄, 2009, Μέρος ΙΙ, 2018. Η συγγραφέας χρησιμοποίησε τις αγγλικές μεταφράσεις των Samuel Putman και Thomas Shelton. Όπου ήταν εφικτό παραπέμπουμε και στην ελληνική έκδοση, για διευκόλυνση του αναγνώστη της ARB. Ευχαριστούμε πολύ τη Μελίνα Παναγιωτίδου για τις υποδείξεις της και τον εντοπισμό των παραπομπών στην ελληνική έκδοση. [1] Ο Jean Charles Sismondi στο Literature of the South of Europe, δημοσιευμένο στο Λονδίνο το 1853, συγκρίνει την La Numancia με τους Πέρσες του Αισχύλου. Ακολουθεί ο Frederick de Armas με το “Classical Tragedy and Cervantes’ La Numancia”, Neophilologus 58, 1974, 34-40 και το “The Necromancy of Imitation: Lucan and Cervantes’, La Numancia”, στο Literary Theory and Spanish Golden Age Drama, ed. Barbara Simerka, Bucknell University Press, Λιούισμπεργκ 1996, 246-258. [2] Mark Singleton, “The Persiles Mystery” στο Cervantes Across the Centuries, 256-263, όπου σχολιάζονται η Galatia και το Journey to Parnassus. Βλ. επίσης Alban Forcione, Cervantes, Aristotle and the Persiles, Princeton University Press, Πρίνστον 1970. Την υπόδειξη αυτών των δημοσιευμάτων μού έκανε ο Harold Evjen. [3] [Στα ελληνικά κυκλοφορούν οι Υποδειγματικές νουβέλες σε δυο τόμους από τις εκδόσεις Printa, σε μετάφραση Σοφίας Κορνάρου και πρόλογο Γιώργου Γεωργούση (α΄ τόμος, 2003, β΄ τόμος, 2004). Tο 1989 είχαν εκδοθεί οι Παραδειγματικές νουβέλες 1 από τις εκδόσεις Γνώση, σε μετάφραση Ηλία Ματθαίου, με τίτλο Η τσιγγανοπούλα]. [4] [Putman]: Cervantes, Don Quixote, μεταφρασμένο από τον Samuel Putman (Νέα Υόρκη, 1955), με μια πολύ καλή εισαγωγή για τη λογοτεχνία του Θερβάντες. [5] [Shelton]: Miguel de Cervantes, Don Quixote of the Mancha, μεταφρασμένο από τον Thomas Shelton, (P.F. Collier & Son Co., Νέα Υόρκη 1909), 54. Και Putman, 28. [6] Ζεύγη: Χοντρός και Λιγνός, Άμποτ και Κοστέλο, Φασουλής και Περικλέτος στην ποίηση του Σουρή. [7] Putman, Μέρος ΙΙ, κεφ. LIII, 653. [8] Ό.π., Μέρος Ι, κεφ. XLIΙΙ, 317. [9] Ό.π., Μέρος Ι, κεφ. XIV, 148. [10] Ό.π., Μέρος ΙΙ, κεφ. I. 382. [ΔΚ ΙΙ, κεφ. 1, σ. 51]. [11] Ό.π., Μέρος Ι, κεφ. VIII, 110. [12] Ό.π., Μέρος ΙΙ, κεφ. LXIX, 685. [13] [ΔΚ Ι, κεφ. 25]. [14] Putman, Μέρος II, κεφ. XXII-XXIII, 535. [15] Frederick de Armas, Cervantes, Raphael and the Classics, Cambridge University Press, Καίμπριτζ 1998, 146, υποσ. 25. [16] Σε ένα άλλο σημείο, αυτός ο μύθος αναφέρεται λανθασμένα, ο ήρωας είναι ο Περσέας αντί του Θησέα. [ΔΚ Ι, κεφ. 25, σ. 344]. Putman, Μέρος Ι, κεφ. XXV, 276, υποσ. 8. [17] [ΔΚ Ι, κεφ. 33, σ. 466]. Shelton, 333. [18] [ΔΚ Ι, κεφ. 43, σ. 622] [19] Putman, Μέρος Ι, κεφ. XLVII, 318, 352. [20] [ΔΚ Ι, κεφ. 37]. [21] Putman, Μέρος ΙΙ, κεφ. VI, 425. [22] Ό.π., Μέρος ΙΙ, κεφ ΙΙ, 312. [23] Ό.π., Μέρος ΙΙ, κεφ. LI, 637, υποσ. 1. Shelton, 233. [24] Ο Διοσκουρίδης μεταφράστηκε στα Λατινικά το 1570 από τον Andrés Laguna. [25] Putman, Μέρος ΙΙ, κεφ. XLV, 608, υποσ. 4, παρατηρεί ότι ο Θερβάντες έκανε σ’ αυτό το σημείο ένα ιστορικό λάθος. [26] Ό.π., Μέρος ΙΙ, κεφ. XXXII, 534. [27] [ΔΚ Ι, κεφ. 51]. [28] [ΔΚ Ι, κεφ. 15]. [29] Putman, Μέρος ΙΙ, κεφ. VIII, 441. [30] Luís de Camões, The Lusiad: Or, The Discovery of India, μετάφραση του William Julius Mickle. Jackson and Lister, Οξφόρδη 1776. Γι’ αυτή την αναφορά ευχαριστώ την Elsa Dias. [31] Άρθουρ Καίσλερ, Οι Υπνοβάτες: Πυθαγόρας, Κέπλερ, Γαλιλαίος, Νεύτωνας, Χατζηνικολή, Αθήνα 1975. [32] A. A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453, μετάφραση Δημοσθένης Σαβράμης, Εκδόσεις Μπεργκαδή, Αθήνα 1954, 906. Manuel Fernandes Gallego, Πανόραμα της Ελληνικής Φιλολογίας στην Ισπανία, Ισπανικό Μορφωτικό Ίδρυμα «Βασίλισσα Σοφία», Αθήνα 1989, 9-27. Μεταφράσεις αρχαίων Ελληνικών δραμάτων υπήρχαν στην Ισπανία: Πέρσες (1518), Προμηθέας Δεσμώτης (1552), Οι Επτά επί Θήβας (1552) και Αίας (1557). [33] Οι Σάμιοι είχαν ιδρύσει έναν εμπορικό σταθμό στην Ταρτησσό, το 630 π.χ. Οι Έλληνες της Μασσαλίας αποίκισαν την Ιβηρική κατά τον 6ο αι. π.Χ. Παρόμοιες δραστηριότητες ανέδειξαν και οι Ρόδιοι. Βλ. John Boardman, The Greeks Overseas, Thames and Hudson, Λονδίνο 1973, 216-218. [34] Για το επιτύμβιο επίγραμμα του Αισχύλου βλ. Παυσανίας 1.14.5, Αθήναιος 14.627c. [35] The Denver Post, 25 Ιανουαρίου 2015.

Θερβάντες και ελληνική μυθολογία

Σύνδεση