Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843)

Ο Κολοκοτρώνης μπήκε στην Επανάσταση στα 51 του χρόνια, ηλικία που του εξασφάλισε και το παρατσούκλι «Γέρος του Μοριά», όταν το προσδόκιμο στην Ελλάδα ήταν το 35ο έτος. Υπήρξε άτομο ιδιαίτερης ευφυΐας, με μεγάλο χάρισμα λόγου και ηγετικά προσόντα. Οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίες του κατά των Οθωμανών τον κατέστησαν άτυπο αρχηγό των επαναστατημένων. Η Διήγησις του βίου του στον Γεώργιο Τερτσέτη αποτέλεσε τα προφορικά του απομνημονεύματα με πλήθος εύστοχες παρατηρήσεις για τα συμβάντα στον Αγώνα.

Συγκρίνοντας την Ελληνική Παλιγγενεσία με άλλες ευρωπαϊκές επαναστάσεις χαρακτηρίζει τον ελληνικό Αγώνα σύγκρουση ετεροδόξων και αλλοεθνών, σε αντίθεση με τη Γαλλική Επανάσταση η οποία κατ’ αυτόν υπήρξε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Γάλλων.

Τον λόγο που έβγαλε στην Πνύκα στους μαθητές της Γενναδείου Σχολής τον άρχισε με τα λόγια: «Εις τον τόπο τούτο, όπου εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημηγορούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί, και άνδρες με τους οποίους δεν είμαι άξιος να συγκριθώ και ούτε να φθάσω τα ίχνη των. Εγώ επιθυμούσα να σας ιδώ, παιδιά μου, εις την μεγάλη δόξα των προπατόρων μας,…». Με τα λόγια «Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, οπού ημείς ελευθερώσαμε» τέλειωνε τον λόγο του, αναφέροντας τέσσερα θεμέλια της πολιτείας, με τελευταίο την «φρόνιμον ελευθερία».

Κωνσταντίνος Κανάρης (1790-1877)

Από τους πιο αγαπητούς αγωνιστές, ο «μπουρλοτιέρης των ψυχών» έζησε 87 χρόνια ανάμεσα στους Έλληνες ως πολεμιστής της θάλασσας και πρωθυπουργός δυσκόλων περιστάσεων.

Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας τη νύχτα της 6ης προς 7η Ιουνίου 1822 στέρησε τον στόλο που κατέστρεψε τη Χίο από τον ναύαρχο Καρά Αλή. Από δική του περιγραφή μαθαίνουμε ότι ενώ πλησίαζε με το πυρπολικό του τον στόχο του είπε στον εαυτό του για να αποκλείσει κάθε οδό επιστροφής: «Κωνσταντή, θα πεθάνεις».

Όταν πυρπόλησε στην Τένεδο ένα οθωμανικό δίκροτο, στις 29 Οκτωβρίου 1822, ο διοικητής της αγγλικής κορβέτας «Περσεύς» χάρισε το σπαθί του στον μπουρλοτιέρη για τον ηρωισμό του αυτόν. Έγινε διάσημος σε όλη την Ευρώπη για τις μεγάλες του επιτυχίες στη θάλασσα. Διετέλεσε πρωθυπουργός το 1864, το 1865 και στην οικουμενική κυβέρνηση του 1877. Πέθανε ως πρωθυπουργός τον ίδιο χρόνο.

Οδυσσέας Ανδρούτσος (1789-1825)

Αυτός ο γίγας της ανατολικής Ρούμελης, που συναγωνιζόταν άλογα στο τρέξιμο και ήταν ο ισχυρότερος από τους γενναίους οπλαρχηγούς, ο Οδυσσέας ήξερε γράμματα και είχε μεγάλη ευχέρεια στον προφορικό λόγο. Γυρεύοντας εθελοντές για να κλειστούν μαζί του στο Χάνι της Γραβιάς πιάστηκε στον χορό με όσα παλικάρια ήθελαν να πεθάνουν μαζί του. Προκάλεσε μεγάλες απώλειες στον Ομέρ Βρυώνη εμποδίζοντας την κάθοδό του στην πολιορκημένη Τριπολιτσά και την ενίσχυση των Τούρκων στην Πελοπόννησο. Ο Ανδρούτσος ανακηρύχθηκε τότε αρχιστράτηγος της ανατολικής Στερεάς και ανακατέλαβε τη Λιβαδειά από τους Οθωμανούς.

Η απόφασή του να διορίσει φρούραρχο της Ακρόπολης των Αθηνών το πρωτοπαλίκαρό του Γιάννη Γκούρα προετοίμασε άθελά του και τη δική του πτώση. Η συνεργασία του με τον εχθρό υπήρξε κατά τη γνώμη συγχρόνων τρόπος διαφυγής από τις μηχανορραφίες του Κωλέττη. Η δολοφονία του από τον Γκούρα αποτέλεσε ένα από τα πιο μελανά σημεία των αιματηρών ανταγωνισμών ανάμεσα στους επαναστατημένους Έλληνες.

Γεώργιος Καραϊσκάκης (1780-1827)

Υπόδειγμα της αξιοκρατίας που χαρακτηρίζει τους αυτοδημιούργητους αρματολούς, ο νόθος γιός της καλόγριας κατάφερε να αναδειχθεί ως προϊόν επιλογής αναμφισβήτητος ηγέτης των Αγράφων. Ανάλωσε το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας του ως μισθοφόρος και ως επιδρομέας της Πελοποννήσου, στον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στη Ρούμελη και τον Μοριά.

Όταν κάποιος αρματολός τον έβρισε μπάσταρδο του έδωσε πληρωμένη απάντηση: «Εγώ γεννήθηκα μπάσταρδος, εσύ έγινες μόνος σου». Μεταμορφώθηκε στο τελευταίο έτος της ζωής του: «Όταν θέλω γίνομαι άγγελος και όταν θέλω διάβολος. Εις το εξής αποφάσισα να γίνω άγγελος». Με τις ευλογίες του Κολοκοτρώνη ο Καραϊσκάκης ανέλαβε τον αγώνα εναντίον του Κιουταχή στην Στερεά Ελλάδα, και έγινε ο άγγελος στην πιο δύσκολη στιγμή του Αγώνα, με τον Ιμπραήμ να καταστρέφει τον Μοριά και τον Κιουταχή να κατέχει την Ρούμελη. Αν και το νήμα της ζωής του κόπηκε την πιο κρίσιμη στιγμή της δράσης του, η υστεροφημία του έμεινε ζωντανή για να μας θυμίζει την αξία των πιο ικανών του Αγώνα.

Αθανάσιος Διάκος (1786-1821)

Ο πιο όμορφος αγωνιστής που εγκατέλειψε τον μοναχισμό γιατί, καθώς λένε οι σύγχρονοί του, έχασε τον αγώνα με τα εγκόσμια. Από νεαρή ηλικία οδηγήθηκε στο αρματολίκι του Γούλα Σκαλτσά και έπειτα στη σωματοφυλακή του Αλή Πασά υπό τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Έγινε αρματολός της ανατολικής Ρούμελης, ενώ μυήθηκε και στην Φιλική Εταιρεία. Στις 30 Μαρτίου 1821 ύψωσε τη σημαία της επανάστασης στη Λιβαδειά. Αντιμετώπισε τις οθωμανικές δυνάμεις στη γέφυρα της Αλαμάνας, πολέμησε ηρωικά μη θέλοντας να υποχωρήσει και πιάστηκε τραυματισμένος από τον Ομέρ Βρυώνη. Του δόθηκε, καθώς λέγεται, η ευκαιρία να τουρκέψει αλλά την αρνήθηκε με αποστροφή. Με τη θανάτωσή του στη σούβλα έγινε πρότυπο ηρωισμού, καθώς και η τελευταία του ρήση «για ιδές καιρόν που διάλεξε ο Χάρος να με πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι». Εννοούσε έτσι και την άνοιξη της ελευθερίας των Ελλήνων που μόλις χάραζε.

Νικηταράς - Νικήτας Σταματελόπουλος (1787-1849)

Ανιψιός και παλικάρι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, τον οποίο ακολούθησε μετά τον φόνο του πατέρα του στα Επτάνησα και υπηρέτησε ως εθελοντής σε αγγλικό σώμα. Έλαβε μέρος στην εξάμηνη πολιορκία της Τριπολιτσάς και στη μάχη στο Βαλτέτσι. Απέκρουσε με 200 άνδρες την επίθεση 6.000 Τούρκων στη μάχη των Δολιανών, στις 18 Μαΐου 1821. Τότε απέκτησε το όνομα Νικηταράς και το παρατσούκλι τουρκοφάγος. Πολέμησε ακόμα σε πολλά μέτωπα εκτός Πελοποννήσου, όπως στη Λιβαδειά με εντολή να ανακόψει την πορεία του Ομέρ Βρυώνη προς τον Μοριά. Στον πόλεμο κατά του Δράμαλη αναδείχθηκε ο γενναιότερος από τους γενναίους. Στον εμφύλιο πόλεμο βρέθηκε στο πλευρό του Κολοκοτρώνη και αργότερα του Καποδίστρια, τον οποίο υποστήριξε έως το τέλος. Παραπέμφθηκε σε δίκη από τους Βαυαρούς ως αντιοθωνιστής και μέλος της ρωσόφιλης Φιλορθόδοξης Εταιρείας, αλλά τελικά αθωώθηκε. Τυφλός και πάμπτωχος στα τελευταία του χρόνια, έγινε σύμβολο του αδικημένου αγωνιστή, τίτλο που διεκδικούσε άδικα ο Μακρυγιάννης.

Μάρκος Μπότσαρης (1790-1823)

Ο διάσημος Σουλιώτης πολέμαρχος διέγραψε την σύντομη τροχιά του στο επαναστατικό στερέωμα. Ως έφηβος υπηρέτησε στο σύνταγμα Ηπειρωτών και Πελοποννησίων που ιδρύθηκε στην Κέρκυρα υπό την Γαλλική διοίκηση. Διέθετε μόρφωση ασυνήθιστη για οπλαρχηγό της εποχής και συνέταξε ελληνοαλβανικό λεξικό. Διαπραγματεύθηκε ως εκπρόσωπος των Σουλιωτών με τον Αλή πασά την ελευθερία της πατρίδας του έναντι υπηρεσιών κατά του Σουλτάνου. Άρχισε τον αγώνα εναντίον των Οθωμανών με λαμπρές νίκες ως αρχηγός των Σουλιωτών και κέρδισε τον σεβασμό φίλων και αντιπάλων. Στις 11 Οκτωβρίου 1822 η ελληνική κυβέρνηση αφαίρεσε την αρχιστρατηγία της Δυτικής Στερεάς από τον Γεώργιο Βαρνακιώτη και την έδωσε στον Μπότσαρη. Τον Σουλιώτη οπλαρχηγό χαρακτήρισε «άνδρα που κοινώς ευυποληπτείται εις όλην την Δυτικήν Ελλάδα». Έπεσε στον νυκτερινό αιφνιδιασμό κατά του Μουστάμπεη στο Καρπενήσι. Κηδεύτηκε στο Μεσολόγγι και ο θάνατος αυτού του τίμιου αγωνιστή, ο οποίος έσκισε όταν του δόθηκε το δίπλωμα του στρατηγού λέγοντας ότι τα αξιώματα κερδίζονται στο πεδίο της τιμής μπροστά στον εχθρό, συγκλόνισε το πανελλήνιο.