Λόρδος Βύρων: Μια δαιμόνια παράσταση

This man Is of no common order, as his port And presence here denote; ... his aspirations Have been beyond the dwellers of the earth. Manfred, Act II Ο άνδρας αυτός Δεν είν’ απ’ τους συνήθεις, όπως ο τρόπος Και η παρουσία του εδώ δηλώνουν· … οι βλέψεις του Πάντα ήταν πέρα απ’ τα όρια όσων ζουν σ’ αυτή τη γη.[1] Μάνφρεντ, Πράξη II Τη Δευτέρα του Πάσχα του 1824 τριάντα εφτά κανονιές βρόντηξαν από τη μεγάλη ντάπια του Μεσολογγίου, όλα τα δημόσια κτίρια και τα καταστήματα κλείνουν με διαταγή του πρίγκιπα Μαυροκορδάτου, και πριν περάσει πολύς χρόνος ο κόσμος μαθαίνει απ’ άκρη σ’ άκρη αυτό που έχει συμβεί στο δύσμοιρο αυτό και ελώδες ελληνικό οχυρό: ο Λόρδος Βύρων έχει πεθάνει. Αυτός ο σπουδαίος ποιητής, που μετά τον Σαίξπηρ άπλωσε τον αγγλικό λόγο σε όλον τον κόσμο. Για μια εικοσαετία μια ενθουσιασμένη νεολαία, μια εποχή γοητευμένη, έβλεπε στο πρόσωπό του, στην περήφανη, ευέξαπτη, συχνά θεατρική και κάποιες φορές πραγματικά ηρωική μορφή του, τον ποιητή της Ελευθερίας: Η Ρωσία αγκάλιασε τις ιδέες του με τον Πούσκιν, η Πολωνία με τον Μίκιεβιτς, η Γαλλία με τον Ουγκώ, τον Λαμαρτίνο και τον Μυσσέ, και στη Γερμανία ανοίγει η πετρωμένη καρδιά, η πάντα σφαλισμένη για κάθε τι το νεανικό, ανοίγει για μια ακόμη φορά με αγάπη η καρδιά του Γκαίτε γι’ αυτήν την εξαίσια νεανική μορφή. Ακόμη κι η Αγγλία, η καταφρονημένη, χλευασμένη, με χιλιάδες καμτσίκια και στίχους του μαστιγωμένη Αγγλία, σκύβει ευλαβικά το κεφάλι μπροστά στη σορό του ήρωα που επιστρέφει στην πατρίδα. Και η Εκκλησία μπορεί να κλείνει στον αμαρτωλό συγγραφέα του Κάιν το Αβαείο του Ουέστμινστερ, ο θάνατός του όμως σκεπάζει με το μαύρο πέπλο της εθνικής συμφοράς ολόκληρη τη χώρα. Ποτέ ίσως δεν έχει θρηνήσει ολόκληρος ο κόσμος τόσο ομόψυχα και τόσο συγκλονισμένος την απώλεια ενός ποιητή, ενώ ο μέγιστος των επιζώντων ανοίγει ξανά το μέγιστο των έργων του, τον Φάουστ, και του προσθέτει, «ζηλόφθονα τραγουδώντας τη μοίρα του», ένα σπαρακτικό μοιρολόι. Αχ! Για ζωή ευτυχισμένη γεννημένος, δύναμη είχες, αρχοντόπουλο, μεγάλη· μα σαν ανθός, με χίλια μύρια κάλλη, είσαι απ’ του Χάρου το δρεπάνι θερισμένος. Έκλεινε η καρδιά σου μια οικουμένη· με συμπόνια ευγενική στον κάθε πόνο, από έρωτα η ζωή σου φλογισμένη, ποιητής με το δικό σου πάντα τόνο. Τα νιάτα σου δεν είχαν κρατημό· λεύτερα πήδησες στον άδικο χαμό. Απ’ τις συνήθειες του κόσμου και το νόμο μακριά, με βιά συ πήρες άλλο δρόμο. Βγήκε μέσ’ απ’ την ψυχή σου η γενναία ορμή και δράση· μα στην κορυφή να φτάσει δεν το μπόρεσε η πνοή σου.[2] Με τις δύο αυτές στροφές, οι οποίες αμέσως μετά, με τον δυσοίωνο στίχο «Αλλά και ποιος το καταφέρνει; Θλιβερή ερώτηση, που μέσα της φωλιάζει η μοίρα», μπολιάζουν το πεπρωμένο στον αιώνιο χαρακτήρα της ποίησης, ο Γκαίτε έχει εγχαράξει τη ζωή του Λόρδου Βύρωνα πάνω σε μαύρο γρανίτη. Άφθαρτη στον χρόνο στέκει αυτή η επιτύμβια πλάκα στο τραγικό τοπίο του Φάουστ, διαιωνίζοντας όχι μόνο το πορτραίτο του ξεχωριστού αυτού ανθρώπου, αλλά και το έργο του. Γιατί το έργο του Λόρδου Βύρωνα δεν είναι πάντα φτιαγμένο από ορείχαλκο: ήδη έχουν ξεθωριάσει σε μεγάλο βαθμό τα λαμπερά του χρώματα, η θαυμαστή μεγαλοπρέπεια της μορφής του βαθμιαία έχει χαθεί και δύσκολα συλλαμβάνει πλέον η γενιά και η εποχή μας τη μαγεία που κάποτε εξέπεμπε το έργο του σ’ όλη την οικουμένη, επισκιάζοντας αμείλικτα του Σέλλεϋ την ευγενέστερη και του Κητς τη διαυγέστερη ιδιοφυΐα. Ο Βύρων είναι σήμερα περισσότερο μια μορφή παρά ποιητής. Η ζωή του, αυτή η ιλιγγιώδης, δραματική, κάποτε θεατρική ζωή, που συνίσταται περισσότερο στα βιώματά του παρά στο ποιητικό του έργο, είναι ένας ηρωικός μύθος, μια περιπαθής απεικόνιση του ποιητή, παρά ο ποιητής ο ίδιος. Διέθετε όλη τη γοητεία ενός φαινομένου, ήταν ακριβώς ο ποιητής που ονειρεύεται η νεολαία: ευγενής από καταγωγή και από ιδιοσυγκρασία, νεανικά ωραίος, παράτολμος και περήφανος, παρασυρμένος σε περιπέτειες, θεοποιημένος από τις γυναίκες, απείθαρχος απέναντι στους νόμους, διέθετε τον ρομαντισμό του αντάρτη ενάντια στην εποχή. Ζούσε σαν ένας απόβλητος άρχοντας στα παραδείσια τοπία της Ιταλίας και της Ελβετίας και έφυγε από τη ζωή στο πλευρό ενός υποδουλωμένου λαού σε έναν απελευθερωτικό αγώνα. Τον περιέβαλλαν πύρινοι και ζοφεροί θρύλοι: όταν οι Άγγλοι ήρθαν στη Βενετία, δωροδόκησαν τους γονδολιέρηδες για πληροφορίες σχετικές με τα όργια και τις βεγγέρες του. Ακόμη και ο Γκαίτε και ο Γκρίλπαρτσερ, μοναχικοί και μονόχνοτοι γέροντες, μιλούν με κάποιον σεβασμό και με κρυφό φθόνο για τους φοβερούς μύθους της ζωής του. Όπου κάνει την εμφάνισή του, η μορφή του είναι μεγαλοπρεπής· έχει στοιχεία Αναγέννησης ή/και Αρχαιότητας στα στενά πλαίσια της εποχής: στο Λίντο ιππεύει κάθε πρωί ατίθασα αραβικά άτια, διασχίζει κολυμπώντας, πρώτος αυτός Εγγλέζος τον Ελλήσποντο, ανάβει στην ακρογιαλιά του Λιβόρνο ‒εξαίσιο σύμβολο των παγανιστικών του τάσεων‒ την πυρά της καύσης του νεκρού Σέλλεϋ, και βγάζει από τις στάχτες την άθικτη καρδιά του. Ταξιδεύει με υπηρέτες, ιπποκόμους και σκυλιά από ανάκτορο σε ανάκτορο ως “cicisbeo” (καβαλιέρος, επίσημος συνοδός) μιας Ιταλίδας κόμισσας και κατασκηνώνει για μια ολόκληρη νύχτα στον τάφο του Δάντη, απαγγέλλοντας ποιήματα. Επισκέπτεται πασάδες της Αλβανίας και γίνεται δεκτός απ’ αυτούς με πριγκιπικές τιμές. Γυναίκες αυτοκτονούν για χάρη του, και ένα ολόκληρο βασίλειο τον καταδιώκει με μπράβους και νόμους ‒ αυτός όμως στέκει ορθός, νεανικός και ωραίος, υπέροχα αγέρωχος και ανυπόταχτος εναντίον όλων. Υψώνει με τολμηρά ποιήματα το ανάστημά του σε άρχοντες και βασιλιάδες, ακόμη και στον Θεό της Βίβλου και στην Εκκλησία. Έτσι, τη νεανική του ηλικία την κάνει ποίημα ηρωικό, που μπροστά του ωχριούν Χάρολντ και Δον Ζουάν, και η νεολαία, μπουχτισμένη από τους μελιστάλαχτους ποιητές, από Βέρθερους και Ρενέ, που παίρνουν στα χέρια τους το πιστόλι για χάρη κάποιας νέας από αξιοσέβαστη αστική οικογένεια, κουρασμένη από τους παλιούς σκωπτικούς και αισθηματίες συγγραφείς, τους Ρουσώ και Βολταίρους, ακόμη και από τους Γκαίτε και όλους τους ποιητές της ρομπ ντε σαμπρ, που γράφουν στο σπίτι τους, στην καλοζεσταμένη τους κάμαρη, φορώντας τις παντόφλες και τη σπιτική σκούφια τους. Αυτή λοιπόν η νεολαία στρέφεται με θέρμη προς τον εραστή της περιπέτειας, αυτόν που ζει ακραία και ριψοκίνδυνα, μέσα στα σαλπίσματα του πολέμου και του έρωτα. Με τον Βύρωνα ο κόσμος ξαναβρίσκει τη νιότη του: είχε πια αποκάμει όντας πάντα όμορφα αστικός και φρόνιμος. Από τότε που ο Ναπολέων μαράζωνε εκτοπισμένος στην Αγία Ελένη, η Ευρώπη είχε μείνει χωρίς ήρωες: ο Βύρων ξαναδίνει ζωή στον ρομαντισμό της νεολαίας, δίνει ανοιχτά και με τρόπο θεατρικό υπόσταση στα πιο μύχια όνειρά της και οδηγεί τον εαυτό του μπροστά στα έκθαμβα μάτια της, ηρωικά και δραματικά, στον πρέποντα θάνατο. Τζέιμς Μακγκίλβρεϊ, Λόρδος Βύρων, χ.χ., Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας. Αυτό έκανε τον Βύρωνα στην εποχή του τόσο μεγάλο, αυτό και το πυκνό σκοτάδι μυστηρίου γύρω από το άτομό του, από τη μορφή του, το τραγικό έρεβος του πνεύματος, η σχεδόν κομπαστική μάσκα κοσμικής οδύνης και μελαγχολίας. Οι ποιητές που είχαν προηγηθεί ήταν οι ιδανικοί συνήγοροι του Καλού: Ο Σίλερ ήταν ο πρεσβευτής μιας ελεύθερης πίστης, όπως ο Μίλτον και ο Κλόπστοκ της θρησκευτικής ‒ όλοι τους ήταν συνασπισμένοι σε μια μεγάλη κοινότητα, ήταν οι κήρυκες ενός καλύτερου και ηθικότερου κόσμου. Ο Βύρων όμως ντύνεται τον σκοτεινό μανδύα. Οι ήρωές του, οι μεταμορφώσεις του είναι οι κουρσάροι, οι ληστές, οι μάγοι, οι ρέμπελοι, οι απόβλητοι της κοινωνίας, οι πεπτωκότες άγγελοι, ενώ τον Κάιν, τον πρώτο στασιαστή κατά του Θεού, τον επιλέγει ως αγαπημένη του φιγούρα. Εμφανίζεται ως ο μονήρης, ο καταφρονητής της ανθρωπότητας μετά από όλους τους εραστές της, το μέτωπό του δείχνει σκοτεινιασμένο από στασιαστικές σκέψεις. Η ψυχή του είναι ποτισμένη με απόκρυφα εγκλήματα. Τα δεινά χιλιετιών αντηχούν στη φωνή του, όταν αυτός, ο διωγμένος από την πατρίδα του, καταγγέλλει μέσα από τα λόγια, από τους στίχους του Δάντη την εποχή του. Αυτός εισάγει τον Σατανισμό, τον οποίο με τόσο ποιητικά υπέροχο τρόπο εξυψώνει κατόπιν ο Μπωντλαίρ, την εξύμνηση του Κακού και του κινδύνου που ενυπάρχουν στη σάρκα, την αναγόρευση του «αμαρτήματος» σε εξέγερση κατά του μέχρι τότε κυρίαρχου αγίου Πνεύματος, την περηφάνια για την ανταρσία του μεμονωμένου ατόμου ως ανταρσία όλου του κόσμου. Ασυναίσθητα ανοίγει τον δρόμο για την επανάσταση του ατομικισμού, που έναν αιώνα αργότερα βρίσκει την έκφρασή του στο πρόσωπο του Νίτσε. Και η νεολαία, αιώνια επαναστατημένη, υποδέχεται πρόθυμα αυτή την ορμή προς την ελευθερία που υπάρχει και ζει μόνο για τον εαυτό της, και όχι πλέον για το ασαφές ιδανικό μιας κοινής για όλους ελευθερίας, και μαγεύεται από τον τραγικό του ζόφο. Δεν χορταίνει να βλέπει τον εαυτό της στο πορτρέτο αυτού του σκοτεινού αγγέλου, που ο Θεός αγάπησε και απέπεμψε από τους ουρανούς Του. Τον Προμηθέα, για τον οποίο έγραψαν ο Γκαίτε και ο Σέλλεϋ, ο Βύρων τον ενσάρκωσε για την εποχή του. Αυτό εξηγεί και την τρομερή γοητεία του, η οποία μετέτρεψε για μισόν αιώνα τον εχθρό του Θεού σε θεό μιας ολόκληρης νεολαίας. Στο τιτάνιο αυτό πνεύμα του Βύρωνα δεν ενυπήρχε ίσως τίποτα γνησιότερο και πιο αληθινό από μια τρομερή περηφάνια, μια έπαρση χωρίς στόχο και μέτρο, που ήταν δυνατόν να αναφλεγεί από το παραμικρό και δεν μπορούσε να κορεστεί από οποιονδήποτε θρίαμβο, μια έπαρση, που κανενός είδους δόξα δεν μπορούσε να την εξευμενίσει και που ακόμη και ένα βασιλικό στέμμα (που του είχε πράγματι προσφερθεί από τους Έλληνες) δεν γινόταν να την ικανοποιήσει. Η παραμικρή επίκριση ήταν ικανή να κάνει τον μεγάλο αυτόν ποιητή σωματικό ράκος. Αναφέρεται ότι χλόμιαζε και άρχιζε να τρέμει από οργή, όταν τα λόγια κάποιου μπορεί να έπλητταν τη φιλαρέσκειά του, και ο μοχθηρός, ύπουλος, παθολογικά αρρωστημένος χαρακτήρας της σάτιράς του κατά των κριτικών του (του Σάουδι προπάντων, τον οποίο είχε καρφώσει στον σταυρό της χλεύης του), κατά της διαζευγμένης από τον ίδιο γυναίκας του, κατά των πολιτικών εχθρών του, φανερώνει το εύφλεκτο της ιδιοσυγκρασίας του. Όμως αυτή ακριβώς η έπαρση, αυτή η μανιασμένη θέληση για αυτοεπιβεβαίωση είναι που τον έκανε μεγάλο, καθώς ωθούσε αμείλικτα τις δυνάμεις του στα άκρα, πράγμα που αποκτούσε σωματική υπόσταση, ή είχε μάλλον (θα ήταν ενδιαφέρον να το εξετάσει κανείς μέσα από ψυχαναλυτικό πρίσμα) σωματικές καταβολές. Τα φυσικά ελαττώματά του αυτός τα μετέβαλλε σε δύναμη με όπλο τη θέλησή του. Ο Βύρων είχε όμορφα χέρια, που αρεσκόταν να επιδεικνύει, επιβλητική κορμοστασιά, που με φοβερή επιμονή κρατούσε λεπτή και λυγερή (με το πέρασμα των χρόνων δεν έτρωγε σχεδόν καθόλου, για να διατηρήσει τη σιλουέτα του). Χώλαινε όμως από το ένα πόδι, πράγμα για το οποίο η υστερική μητέρα του τον είχε στο παρελθόν χλευάσει, ενώ το ίδιο έκαναν και οι συμμαθητές του. Η περηφάνια του τον έκανε να στραφεί αμέσως στην εντατική εκγύμναση του σώματός του. Έγινε ο καλύτερος ιππέας, ένας εξαιρετικός ξιφομάχος, κολύμπησε με το ελαττωματικό του πόδι ‒σαν τον Λέανδρο προς την Ηρώ‒ στον Ελλήσποντο. Η ατσάλινη θέλησή του αναπλήρωνε τα πάντα. Η Μαίρη Τσάργουορθ, ο νεανικός του έρωτας, είχε περιφρονήσει το “lame boy”· και το χωλό αυτό αγόρι δεν το ’βαλε κάτω, μέχρι που δέκα χρόνια αργότερα έκανε ερωμένη του αυτή την παντρεμένη πια γυναίκα. Είχε πάντα την ακατανίκητη μανία να αποδεικνύει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα. Έτσι εμφανίστηκε μια και μοναδική φορά στο Κοινοβούλιο, για να μην ξαναπατήσει, μετά από τη λαμπρή απήχηση της ομιλίας του. Η πεισματική περηφάνια του ήταν το κίνητρο που τον οδήγησε στην πολιτική και τον πόλεμο, και στην ουσία αυτή ήταν που τον ώθησε και στην ποίηση. Θα τολμούσα να διατυπώσω την άποψη ότι ο Βύρων δεν ήταν ένας ατόφιος, ένας γεννημένος ποιητής, αλλά ότι η ποίησή του ήταν απόρροια των εξωτερικών περιστάσεων της ζωής του. Κατά βάθος περιφρονούσε τη λογοτεχνία, με υπεροπτικό τρόπο αρνήθηκε να πάρει ποτέ έστω και ένα σελίνι για κάποιον στίχο του, μολονότι τον βάραιναν ουκ ολίγα χρέη. Ο μόνος τον οποίο θεώρησε άξιο της συναναστροφής του ήταν ο τζέντλεμαν Σέλλεϋ, ενώ δέχτηκε με ψυχρότητα το χέρι που του έτεινε με σχεδόν υπηρετική θέρμη ο Γκαίτε. Ως φοιτητής είχε γράψει μια μικρή συλλογή κακών στίχων, την οποία ο ίδιος είχε περιφρονητικά τιτλοφορήσει “Hours of idleness” (Ώρες αργίας). Την εποχή εκείνη έγραφε στίχους με τον ίδιο τρόπο που πυροβολούσε με πιστόλια και ίππευε άλογα μέχρις εξοντώσεως, από καθαρή πλήξη αριστοκρατικού χαρακτήρα και από αθλητικό πνεύμα. Όταν όμως η Επιθεώρηση του Εδιμβούργου (Edinburgh Review) χλεύασε τους στίχους του, η ματαιοδοξία του δέχτηκε φοβερό πλήγμα. Αρχικά, με πνεύμα άκρως βιτριολικό έγραψε ως απάντηση το σατιρικό κείμενο “English Bards and Scotch Reviewers” (Άγγλοι βάρδοι και Σκοτσέζοι κριτικοί), και τώρα είχε έρθει η ώρα να αποδείξει στον όχλο των διανοουμένων ότι αυτός, ο Λόρδος Βύρων, είναι ικανός να είναι ποιητής. Έτσι ξεκίνησαν αμέσως αυτές οι ανήκουστες καταπονήσεις της θέλησής του. Ένα χρόνο αργότερα ήταν ήδη διάσημος. Η φύση του όμως τον κέντριζε ανυποχώρητα να αντιπαρατίθεται στους μεγάλους του καιρού του και του παρελθόντος, να ξεπεράσει τον Φάουστ του Γκαίτε με τον Μάνφρεντ, τον Σαίξπηρ με νέα δράματα, τη Θεία Κωμωδία του Δάντη με ένα καινούργιο έπος, τον Δον Ζουάν. Έτσι ξεκινά εκείνη η μεγαλειώδης φρενίτιδα, εκείνη η διάπυρη μανία μιας ποιητικής βούλησης, αποκλειστικά από μια χωρίς μέτρο υπερηφάνεια. Έτσι έκανε τη φλόγα του να κορώσει, έριξε όλη τη ζωή του στην πυρκαγιά της θέλησής του. Από έπαρση και δύναμη πηγάζει αυτό το μοναδικό έργο ποιητικής αυτοπυρπόλησης, το οποίο καταυγάζει ολόκληρη την Ευρώπη και από το οποίο μια πορφυρή ανταύγεια πλανιέται και σήμερα ακόμη στην ατμόσφαιρα. Φυσικά επρόκειτο μόνο για μια πορφυρή ανταύγεια. Γιατί η ποίηση του Λόρδου Βύρωνα λίγο μόνο μας θερμαίνει εσωτερικά. Τα πάθη του είναι για μας περισσότερο ζωγραφισμένες φλόγες, οι σκέψεις του και τα κάποτε τόσο συγκλονιστικά του πάθη μάλλον μια ψυχρή θεατρική βροντή και μια πολύχρωμη απομίμηση. Όλα τα εγωπαθή μαρτύρια λίγο αντέχουν στο χρόνο, και όλη εκείνη η «ηθελημένη θλίψη», την οποία ο Δάντης ρίχνει στον προθάλαμο του Καθαρτηρίου, κουράζει, τη στιγμή που το αληθινό κοσμικό μαρτύριο, ο συγκλονισμός του αισθήματος μπροστά στην «ασθενικότητα του κόσμου», τη στιγμή που η συμπονετική τραγικότητα ενός Χαίλντερλιν, η εξαίσια συγκίνηση, η ενσυναίσθηση ενός Κητς διατρέχουν ως άφθαρτη μελωδία τους αιώνες. Οι Βυρώνειες χειρονομίες, τις οποίες παραλαμβάνει στη συνέχεια ο Χάινε, αυτές οι πομπώδεις Προμηθεϊκές εκδηλώσεις του ποιητή: «Αχ, ο δύσμοιρος εγώ Άτλας, τι κόσμο από οδύνες πρέπει να σηκώνω στη ράχη μου», μας προκαλούν σήμερα μάλλον αμηχανία. Φαντάζουν μάλιστα μέχρι κακόγουστες και απωθητικές, ενώ ο αντίποδάς τους, το οξύ δηκτικό πνεύμα, που ξαφνικά εναλλάσσεται μ’ αυτές τις παθητικές θρηνωδίες, μοιάζει συνήθως κενός και ρηχός. Είναι πάντα επικίνδυνο για έναν ποιητή να υποκύπτει στην ευφυΐα του και να την καταχράται ως αιχμηρό χιούμορ. Η σάτιρα, που κατατέμνει τη ζωντανή σάρκα της σύγχρονης εποχής, γρήγορα αμβλύνεται και αδειάζει από περιεχόμενο για την επόμενη γενιά. Όλες οι εκατοντάδες στροφές του Δον Ζουάν κατά του Λόρδου Κάσλρι, του Σάουδι και κατά των εντελώς περιστασιακών προσωπικών εχθρών του, στίχοι που ξεπήδησαν από το μοχθηρό και πολεμοχαρές πνεύμα της εποχής και είχαν άκρως εκρηκτικές συνέπειες, σήμερα δεν αποτελούν παρά νοτισμένη πυρίτιδα, περιττό έρμα. Έτσι, από τα μεγάλα εκείνα έπη στην ουσία δεν έχει απομείνει ζωντανό τίποτα, πέρα από τα σκηνικά, εκείνα τα λαμπερά τροπικά τοπία, κάποιες μεμονωμένες σκηνές, σαν εκείνη που ο Ντελακρουά απαθανάτισε στον πίνακά του Το Ναυάγιο του Δον Ζουάν. Θυμόμαστε τον Πύργο του Σιγιόν, από το Πεδίο Μάχης του Βατερλό, μένουν στη μνήμη μας κάποιες μεμονωμένες όμορφες στην πλαστικότητά τους στροφές. Μονάχα όμως τα θεατρικά κοστούμια του Βυρώνειου κόσμου έχουν απομείνει, κι αυτά όμως κακομοιριασμένα ντύνουν τις μορφές του έργου του, που έχουν εκφυλιστεί σε μαριονέτες. Η Ιστορία, όσο παράλογα κι αν δείχνει να ακολουθεί τον δρόμο της, είναι ωστόσο σε τελική ανάλυση αμείλικτα δίκαιη. Ξεχωρίζει το τεχνητό από το αληθινό, αφήνει ακόμη και το πλέον σπουδαιοφανές αίσθημα να μαραθεί, και κρατάει μόνο το ζωντανό. Έτσι από τα αισθήματα του Βύρωνα έμεινε μόνο το βαθύτατα δικό του, η έπαρση. Όταν ο Μάνφρεντ στις τελευταίες στιγμές του ορθώνεται με σιδερένια αποφασιστικότητα από το νεκρικό του κρεβάτι, προγκάει τα κακά πνεύματα, διώχνει κακήν κακώς τον ιερέα, για να φύγει ελεύθερος, περήφανος και άφοβος από τη ζωή, όταν ο Κάιν ορθώνει με τρόπο επιβλητικό το ανάστημά του στον Θεό ‒ στις σκηνές αυτές έχει απαθανατιστεί θαυμάσια η δαιμονική απείθεια του Βύρωνα, και ίσως ακόμη και σε κάποια ποιήματα, που πηγάζουν από τις εσώτερες δονήσεις της ψυχής του (όπως στο «Αποχαιρετισμός στην Αγγλία», στις «Στροφές για την Αυγούστα» και σ’ εκείνο το τελευταίο εξαίσιο ποίημά του, με το οποίο αναγγέλλει τον ελεύθερα επιλεγμένο θάνατό του). Αυτά είναι που εξέχουν στον χρόνο, άφθαρτα μνημεία της άγιας, της παγανιστικής αλαζονείας, πάνω από το πάλαι ποτέ πολλά υποσχόμενο και τώρα ερειπωμένο ποιητικό έργο. Έτσι μένει ο Βύρων στο μυαλό μας: Περισσότερο ως μορφή, παρά ως ιδιοφυΐα, περισσότερο ως ειδωλολατρική φύση, παρά ως ποιητής, ένα πολύχρωμο ποίημα της ζωής, τέτοιο που ο μέγας Δημιουργός, ο άρχων του κόσμου σπάνια έχει πλάσει τόσο ατόφιο και δραματικό. Η παρουσία του Βύρωνα φαντάζει στα μάτια μας λιγότερο ποιητικά δημιουργική από ό,τι θεατρική, η παράσταση όμως αυτή είναι πολύχρωμη και μεγαλόπρεπη, είναι αλησμόνητη, όπως ίσως καμιά άλλη σ’ ολόκληρο τον αιώνα. Υπάρχουν φορές που η δημιουργός φύση συγκεντρώνει με τρόπο δραματικό, όπως σε μια καταιγίδα, ολόκληρο το φάσμα των δυνάμεών της σε έναν και μοναδικό άνθρωπο, δημιουργώντας ένα σύντομο ηρωικό έργο, για να συνειδητοποιήσει συγκλονισμένος ο κόσμος όλες τις δυνατότητές της. Μια τέτοιου είδους παράσταση με πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο υπήρξε το ποίημα ζωής του Βύρωνα, μια εξαίσια κορύφωση εξωτερικών περιστάσεων, ένα λαμπερό ξεδίπλωμα γήινου αισθήματος, ποτισμένου από υψηλές ιδέες και από το μουρμουρητό μιας εξώκοσμης μελωδίας, εφήμερο ως ον, κι ωστόσο αλησμόνητο ως φαινόμενο, έτσι που εμείς σήμερα φέρνουμε στο μυαλό μας τον ποιητή περισσότερο ως μια λαμπερή θεατρική παράσταση και την πτώση του ως μια εξαίσια στροφή από το αιώνιο ηρωικό ποίημα της ανθρωπότητας. [1924] — Μετάφραση: Δημήτρης Δημοκίδης Επιμέλεια: Χ.Ε. Μαραβέλιας [1] Η απόδοση των στίχων είναι του Μίλτου Φραγκόπουλου. [2] Γκαίτε, Φάουστ, μετάφραση - σχόλια Ι. Παυλάκη, Αστήρ, Αθήναι 1982.

Λόρδος Βύρων: Μια δαιμόνια παράσταση

Σύνδεση