Μια παγκόσμια ιστορία για τον 21ο αιώνα

Κάθε καμπή στην παγκόσμια ιστορία βρίσκει τον ιστορικό που ψάχνει στο παρελθόν την αφετηρία της. Peter Frankopan, The Silk Roads: A New History of the World, Vintage, Νέα Υόρκη 2017, σελ. 672 Κάθε καμπή στην παγκόσμια ιστορία βρίσκει τον ιστορικό που ψάχνει στο παρελθόν την αφετηρία της. Έτσι ο Άνταμ Σμιθ σημειώνει το 1776 στον Πλούτο των Εθνών ότι η ανακάλυψη της Αμερικής και η διάπλευση του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, για να βρεθεί ο Μαγγελάνος στις ανατολικές Ινδίες, υπήρξαν τα πιο σημαντικά γεγονότα της ανθρώπινης ιστορίας. Η προφητεία του Όσβαλντ Σπένγκλερ το 1917 ότι η διάσπαση οδηγούσε την Ευρώπη στην παρακμή άφηνε μια πόρτα ανοιχτή για κάποια μελλοντική συνεργασία που ίσως θα ανέτρεπε το αποτέλεσμα αυτό. Ο Πήτερ Φράνκοπαν από την Οξφόρδη παρέδωσε το 2017 μερικές εκατοντάδες σελίδες αναζήτησης των μεγάλων εμπορικών οδών ανάμεσα στον ανατολικό-ασιατικό και τον δυτικό-κόσμο της σήμερον. Η νέα ιστορία του φέρει τον τίτλο Silk Roads και θα αποκτήσει νέο περιεχόμενο καθώς η Κίνα κατασκευάζει ήδη τα περάσματα του εμπορίου της μέσα από την Ασία που θα μεταμορφώσουν αυτή την ήπειρο, αλλά και τη θέση της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία. Η ιστορία του Φράνκοπαν είναι ένα έργο ζωής που φιλοδοξεί να αλλάξει την κατεύθυνση της σκέψης μας. Αν το αγαθό που έφερε ο Αλέξανδρος στην Ασία ήταν η ελληνική γλώσσα, οι ολετήρες του Τσένγκις Χαν εξασφάλισαν με τρομακτική βία την ενότητα και συνεπώς το μέλλον του μεγαλύτερου τμήματος της Ασίας. Η βία άλλωστε, μας θυμίζει ο συγγραφέας (όπως και ο Μαρξ), είναι η μαμή της ιστορίας. Προσκυνητές από την Μέκκα (όλων των ηλικιών) είχαν την κακή τύχη να συναντήσουν στον Ινδικό Ωκεανό τα πλοία των Πορτογάλων με επικεφαλής τον περίφημο θαλασσοπόρο Βάσκο ντα Γκάμα, που ανακάλυψε τον δρόμο για την Ινδία. Ο ήρωας της Πορτογαλίας βύθισε το πλοίο με τα γυναικόπαιδα, όπως θα έκανε κάθε «καλός χριστιανός» της εποχής. Ιδιαίτερη θέση στην ιστορία του Φράνκοπαν έχουν οι ανταγωνισμοί της τριάδας Βυζάντιο, Περσία, Μουσουλμάνοι Άραβες. Αν ο σημερινός Πρόεδρος των ΗΠΑ διαβάσει το βιβλίο αυτό ίσως κατανοήσει πολλά από όσα αγνοεί. Πριν η Βρετανία γίνει θαλασσοκράτειρα οι ναυπηγοί της, με κορυφαίο τον Μάθιου Μπέικερ, καταγίνονταν με τη δημιουργία αξιόμαχων πλοίων για την Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄. Τα πλοία καταναυμάχησαν τους Ισπανούς και εξασφάλισαν κάμποσους αιώνες υπεροχής στις θάλασσες. Η φροντίδα του Ισλάμ για τη δίκαιη κατανομή των αγαθών δεν ευνοούσε το μεγάλο κέρδος στο εμπόριο των πιστών. Έτσι η ανάπτυξη που γνώρισε η Ευρώπη την εποχή της Αναγέννησης δεν έφτασε ποτέ στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Καθώς ο πρωτότοκος χριστιανός κληρονομούσε το σύνολο της ακίνητης περιουσίας των γονιών του εις βάρος των μικρότερων αδερφών, η συγκέντρωση κεφαλαίου και η επένδυσή του έγινε εφικτή. Η Περσία εμφανίζεται συνεχώς στο έργο του Φράνκοπαν με λεπτομέρειες σε διάφορους αιώνες. Όταν η Ρωσία των Τσάρων καταφέρνει να υποτάξει το σύνολο της επικράτειάς της, επεκτείνεται στις περιοχές των Οθωμανών και αργότερα αναγκάζει τους Πέρσες να δεχτούν την προστασία της. Η κεντρική Ασία έπεσε σταδιακά στα χέρια των Ρώσων του 19ου αιώνα. Σύντομα η ρωσική πλεονεξία ενόχλησε τους Βρετανούς. Η ευκαιρία να τιμωρήσουν τον Τσάρο τούς δόθηκε με τον Κριμαϊκό πόλεμο. Παρ’ όλα αυτά η Ρωσία συνέχισε να αυξάνεται. Στις αρχές του εικοστού αιώνα γνώριζε μια πολιτισμική άνοιξη, αλλά και σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Οι ξένες επενδύσεις έφταναν με μεγάλη πυκνότητα στην ευρωπαϊκή ιδίως Ρωσία. Ο Ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος του 1905 και το ταπεινωτικό του αποτέλεσμα για τη Ρωσία καθυστέρησε την ρωσική πρόοδο χωρίς να αναστείλει την εδαφική της επέκταση. Το 1910 η διείσδυση στη Μογγολία και στο κινεζικό Τουρκεστάν ανησυχούσε τους μεγάλους της Ευρώπης. Επτά χρόνια αργότερα και αφού οι ρωσικές δυνάμεις αποδεκατίζονταν στον Πρώτο Μεγάλο Πόλεμο, οι Γερμανοί έστειλαν τον Λένιν για να σταματήσει μια και καλή την ρωσική προέλαση τριών αιώνων. Από τις πιο ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις του Φράνκοπαν είναι η περιγραφή των κινήτρων της ναζιστικής Γερμανίας όταν εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση. Η επιχείρηση αποσκοπούσε στην επίλυση της τροφοδοσίας της Γερμανίας με αγροτικά προϊόντα που θα αντλούσε στο εξής από την Ουκρανία. Ο εμπνευστής της επιχείρησης Χέρμπερτ Μπακ (Herbert Backe), ο οποίος είχε μελετήσει την παραγωγικότητα της μεγάλης στέπας και την υψηλή ποιότητα των δημητριακών της, ήταν χαρακτηριστικός τύπος Ναζιστή οραματιστή. Αυτός ο μικρόσωμος παρανοϊκός χώρισε τη Σοβιετική Ένωση στον εύφορο Νότο και τον άγονο Βορρά. Η στρατηγική του, την οποία υιοθέτησε πλήρως ο Χίτλερ, ήταν η αρπαγή της παραγωγής του Νότου για να διατεθεί στους Γερμανούς, με αποτέλεσμα να πεινάσει τόσο ο πληθυσμός του Νότου, όσο και ο ελλειμματικός Βορράς. Οι ίδιοι που χάραξαν αυτή την πολιτική υπολόγιζαν ότι θα πέθαιναν περί τα 11.000.000 άνθρωποι από λιμό. Οι εξελίξεις του πολέμου αποφάσισαν διαφορετικά. Από όλα τα λάθη που διέπραξαν οι ΗΠΑ κατά τη μεταπολεμική εποχή, οι μεγαλύτερες αστοχίες και οι χειρότερες προβλέψεις των ιθυνόντων έγιναν από την κυβέρνηση Μπους του νεότερου ως προς το Ιράκ. Η κατάληψη της χώρας το 2003 από Αμερικανούς και Βρετανούς έγινε γιατί η Ουάσινγκτον πίστευε ότι ο ιρακινός δικτάτορας διέθετε όπλα μαζικής καταστροφής. Ουδεμία όμως απόδειξη υπήρχε για την υπόθεση αυτή, ούτε προέκυψε ακόμα και μετά την κατοχή της χώρας. Η εκτέλεση του Σαντάμ Χουσεΐν επέτρεψε την είσοδο κάθε λογής εξτρεμιστών στο Ιράκ. Έτσι, ενώ ο υπουργός Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ και ο σύμβουλός του νεοσυντηρητικός Πωλ Γούλφοβιτς, προέβλεπαν ότι ο ενεργειακός πλούτος το Ιράκ εγγυόταν για μια γρήγορη ανάκαμψη και μια ειρηνική Δημοκρατία, η χώρα πέρασε από την κόλαση τρομοκρατικών ενεργειών και του εμφυλίου. Τόσα χρόνια αργότερα η οικονομία εξακολουθεί να μαστίζεται από τεράστια προβλήματα, η ασφάλεια λανθάνει και η δημοκρατία απουσιάζει. Ο Φράνκοπαν θυμίζει ότι και εδώ η ιστορία διαψεύδει τις επιπόλαιες προβλέψεις των σχεδιαστών. Το βιβλίο τελειώνει με χάραξη νέων οδών του μεταξιού, αυτή τη φορά από τον μελλοντικό άρχοντα της Ασίας, την Κίνα. Ο νέος αυτοκράτορας είναι ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ. Το 2013, πριν αποκτήσει το σημερινό του αξίωμα, είχε δηλώσει ότι επί 2000 χρόνια η χώρα του συμβίωνε με διάφορες φυλές στη γειτονιά της. «Είναι προτεραιότητά μας να επιτείνουμε τη συνεργασία μας με τις χώρες της κεντρικής Ασίας για μια νέα ζώνη οικονομικής ανάπτυξης». Με άλλα λόγια ενός νέου δρόμου του μεταξιού.

Μια παγκόσμια ιστορία για τον 21ο αιώνα

Σύνδεση