Από την ποιητική της αναπηρίας στην αναπηρία των θεσμών

Είναι κοινός τόπος της λογοτεχνικής κριτικής ότι η αναπαράσταση της αναπηρίας στη λογοτεχνία συνήθως συνδέεται με μια σειρά από αρνητικά στερεότυπα. Είναι κοινός τόπος της λογοτεχνικής κριτικής ότι η αναπαράσταση της αναπηρίας στη λογοτεχνία συνήθως συνδέεται με μια σειρά από αρνητικά στερεότυπα, έκδοχα ενός πολιτισμικού ιμπεριαλισμού, έκτυπου στα λογοτεχνικά κείμενα και υπαγορευμένου από την ηγεμονία της αρτιμελούς κανονικότητας.[1] Παράλληλα, η έννοια της αναπηρίας, όπως και οι έννοιες φύλο, έθνος, ηλικία και άλλες, όπου ενέχεται η έννοια της φυσικής διαφοράς, δεν έχουν σταθερό περιεχόμενο· είναι μέρος ενός πολιτισμικά διαμορφωμένου σημασιακού δικτύου και πρέπει κάθε φορά να ερμηνεύονται, αφού σε κάθε εποχή ανασημασιοδοτούνται. Στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής κριτικής, τα τελευταία χρόνια, η αναπηρία έχει συνδεθεί με την μετα-αποικιοκρατική ιδεολογία στη βάση του εξής παραλληλισμού: οι θεωρούμενοι φυσιολογικοί άνθρωποι συμπεριφέρονται απέναντι στους ανάπηρους σαν αποικιοκράτες, δηλαδή οι πράξεις τους καθορίζονται από πατερναλισμό, εθνοκεντρισμό, αρνητικά στερεότυπα και η στόχευσή τους είναι η οικονομική εκμετάλλευση και η δημιουργία τεχνητών εξαρτήσεων. Συχνά οι εμπειρίες της αναπηρίας και της αποικιοκρατίας έχουν συνδεθεί με τέτοιον τρόπο ώστε έχει δημιουργηθεί κοινή ρητορική και κυρίως ένας μεγάλος αριθμός κοινών μεταφορών: η αποικιοκρατία είναι δυνατόν να προσληφθεί μέσα από τη μεταφορά της αναπηρίας και της αρρώστιας του εθνικού σώματος, ενώ συχνά χρησιμοποιείται ως σύμβολο των κακών της αποικιοκρατίας· αντιστρόφως, η ρητορική που σημαίνει την κοινωνική εκβολή του προβλήματος της αναπηρίας παραπέμπει σε θέματα και δηλώνεται με όρους που σχετίζονται άμεσα με την αποικιοκρατία (εξορία, σύνορα, εγκλεισμός, κτλ.).[2] Ασφαλώς, η αναπαράσταση των ανάπηρων χαρακτήρων στη λογοτεχνία, είναι μια πολιτική πράξη και συνδέεται άμεσα με την τάση της εξουσίας να αντιμετωπίζει τις μειονότητες διαιρώντας και απομονώνοντας. Η εξεικόνιση των ανάπηρων χαρακτήρων είναι πρωτίστως μια πολιτισμική κατασκευή, η οποία συνήθως ορίζεται από την κυρίαρχη ιδεολογία. Η τάση π.χ. του παλαιότερου κινηματογράφου να απομονώνει στα έργα τους ανάπηρους χαρακτήρες είναι συμβατή με τον τρόπο με τον οποίο η συμβατική κοινωνία αντιμετώπιζε τους ανάπηρους επί αιώνες: έκανε ό,τι είναι δυνατόν για να διατηρήσει την εξουσία της κρατώντας τις μειονότητες, στις οποίες ανήκουν οι ανάπηροι, «στη θέση τους», δηλαδή εκτός κοινωνίας. Στην περίπτωση των αναπήρων, η βιομηχανία του κινηματογράφου δημιούργησε με τα χρόνια μια σειρά στερεότυπα, τόσο σταθερά και διαβρωτικά, ώστε να γίνουν βασικό όχημα πρόσληψης των αναπήρων από την κοινωνία και να συσκοτίσουν την πρόσληψη της αναπηρίας από τους ίδιους τους ανάπηρους, οι οποίοι δεν ένιωθαν αναγκαστικά απομονωμένοι και περιθωριακοί.[3] Επιπλέον, η απεικόνιση των αναπήρων στα κινηματογραφικά έργα συχνά είναι αναξιόπιστη, αφού δεν αναπαριστά τις εμπειρίες και τον τρόπο ζωής των αναπήρων στην πραγματικότητα. Παρόμοια στερεότυπα αναδύονται και από τα λογοτεχνικά έργα, ενώ και εδώ υπάρχει χάσμα ανάμεσα στην πραγματικότητα και στους πλασματικούς χαρακτήρες ή τα προσωπεία που την ενσαρκώνουν στη λογοτεχνία. Ιδίως το παραδοσιακό μυθιστόρημα συνιστά καθρέφτη της οπτικής της κανονικότητας, ενώ οι ανάπηροι χαρακτήρες συνήθως αποτυπώνονται με τέτοιον τρόπο ώστε να απωθούνται στο περιθώριο όχι μόνο της πλασματικής κοινωνίας, αλλά και της αφήγησης. Η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει να επιδείξει πολλούς ανάπηρους κάθε είδους· το ίδιο και η νεοελληνική πεζογραφία. Το θέμα είναι επίσης κοινό και στην ξένη λογοτεχνία.[4] Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι η λειτουργία της αναπηρίας στην ξένη λογοτεχνία από τον Σαίξπηρ και τον Θερβάντες ως τον Ίβο Άντριτς και τον Ιόν Λούκα Καρατζιάλε έχει μελετηθεί, ενώ για τη νεοελληνική λογοτεχνία το θέμα αποτελεί ένα βασικό ζητούμενο της βιβλιογραφίας, καθώς οι ελάχιστες επιμέρους εργασίες ή σποραδικές παρατηρήσεις απλώς ανοίγουν τη μελέτη ενός πολύ σημαντικού επιστημονικού πεδίου για το οποίο έχει ξοδευτεί πολύ μελάνι διεθνώς.[5] Μια καλά συγκροτημένη και επαρκώς τεκμηριωμένη πρόταση για τη θεραπεία αυτής της έλλειψης στην ελληνική βιβλιογραφία κατατέθηκε πρόσφατα στην «1η προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛΙΔΕΚ [Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας] για την ενίσχυση μεταδιδακτορικών ερευνητών/τριών». Το προτεινόμενο ερευνητικό πρόγραμμα είχε στόχο να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο αναπαρίσταται η αναπηρία στη νεοελληνική πεζογραφία της περιόδου 1880-1939, δηλαδή στην εποχή της μετάβασης από την παράδοση στον μοντερνισμό. Από τον διάσημο «κουτσό» ζητιάνο του ομώνυμου έργου του Ανδρέα Καρκαβίτσα ως τον αιρετικό ανώνυμο και εν πολλοίς άγνωστο κωφάλαλο του Γιάννη Σκαρίμπα στο διήγημα «Ούλοι μαζί κι ο έρωτας», διάφοροι ανάπηροι ήρωες λειτουργούν ως μια «αφηγηματική προσθήκη», κατά τους θεωρητικούς των Λογοτεχνικών και Πολιτισμικών Σπουδών Αναπηρίας Μίτσελ και Σνάιντερ.[6] Ο όρος αναφέρεται στη συγκεκριμένη συμβολική ή μεταφορική σημασία που η αναπηρία μπορεί να έχει μέσα σε κάθε λογοτεχνικό έργο. Η εξέταση ενός μεγάλου σώματος πεζογραφικών έργων είχε στόχο να αποκαλύψει πώς οι διαφορετικές αναπηρίες (π.χ. αισθητηριακές, σωματικές, διανοητικές) αναπαρίστανται σε κάθε περίοδο της νεοελληνικής πεζογραφίας και κυρίως πώς η αναπηρία μπορεί να συμφωνεί με τις ιδεολογικές παραμέτρους, τις πολιτικές αξίες, τα λογοτεχνικά χαρακτηριστικά και τις αισθητικές αρχές κάθε λογοτεχνικής σχολής ή κινήματος (π.χ. του νατουραλισμού ή του μοντερνισμού). Η ευκαιρία να μελετηθεί ένα πεδίο αιχμής της διεθνούς βιβλιογραφίας (η ποιητική της αναπηρίας) και στην ελληνική πεζογραφία χάθηκε χωρίς καν να αξιολογηθεί η πρόταση, εξαιτίας της γνωστής αναπηρίας των θεσμών. Η πρόταση με τίτλο «Disability in Modern Greek prose fiction 1880-1939» υποβλήθηκε από πρώην φοιτητή του Πανεπιστημίου Πατρών, ακολούθως μεταπτυχιακό φοιτητή του Institut National des Langues et Civilisations Orientales στο Παρίσι, μετέπειτα διδάκτορα του King’s College του Λονδίνου (αριστούχο σε όλα τα στάδια των σπουδών του και υπότροφο του ΙΚΥ), και η ομάδα συγκροτήθηκε από επίσης αριστούχους διδάκτορες και υποψήφιους διδάκτορες ‒ ένα μέλος της μάλιστα εκπονεί διατριβή στο Πανεπιστήμιο Πατρών ακριβώς με θέμα την αναπαράσταση των διαταραχών λόγου στη νεοελληνική πεζογραφία της ίδιας περιόδου. Όταν δημοσιεύτηκε η προκήρυξη και ενώ ο υποψήφιος μεταδιδάκτορας ετοίμαζε την πρόταση, αρκετοί συνάδελφοι, προφανώς υποψιασμένοι για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν τα πολιτικά συστήματα, τον αποθάρρυναν ως προς την υποβολή πρότασης (που πάντα απαιτεί κόπο και χρόνο), με το επιχείρημα ότι οι προτάσεις ήταν ήδη «δοσμένες». Επειδή, όμως, στην Ελλάδα της κρίσης κάθε προκήρυξη λειτουργεί σαν τονωτική ένεση για τους άνεργους νέους επιστήμονες και επειδή, όπως λέει ο Τσέχωφ, «πάντα υπάρχει ελπίδα, έστω κι αν δεν υπάρχει πιθανότητα», η πρόταση υποβλήθηκε, για να δικαιωθούν όσοι εξαρχής είδαν την ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ ως μηχανισμό «χειραγώγησης της έρευνας και χρηματοδότησης των ημέτερων» και έκαναν λόγο για «θολές διαδικασίες αξιολόγησης» και για «υποκειμενικό παράγοντα».[7] Παραθέτω συνοπτικά την περιπέτεια της πρότασης και τα ερωτηματικά που προκύπτουν: Αυθαίρετη μετακίνηση της πρότασης σε άλλη επιστημονική περιοχή από αυτή στην οποία υποβλήθηκε. Η πρόταση υποβλήθηκε στην επιστημονική περιοχή έρευνας 6 «Social sciences», στην υποκατηγορία «Cultures and cultural production» και στην ειδικότερη κατηγορία «Literature». Η πρόταση αφορούσε τόσο την αναπαράσταση της αναπηρίας (φυσικής, γνωστικής, αισθητηριακής, ψυχικής και πνευματικής) στα έργα της νεοελληνικής πεζογραφίας κατά τη μετάβαση από την παράδοση στον μοντερνισμό, όσο και στους τρόπους με τους οποίους το θέμα της αναπηρίας επιδρά στην αφηγηματική μορφή, την τεχνοτροπία και την ιδεολογία των έργων αυτών. Επομένως, η προτεινόμενη έρευνα όχι μόνο είχε αντικείμενο μελέτης τα λογοτεχνικά κείμενα (ορθώς δηλαδή επιλέχτηκε η ειδικότερη κατηγορία «Literature»), αλλά και αφορούσε άμεσα την κοινωνική διάσταση της πολιτισμικής παραγωγής (επομένως, ήταν συμβατή με την κατηγορία «Social sciences» και την υποκατηγορία «Cultures and cultural production», στις οποίες είχε ενταχθεί η ειδικότερη κατηγορία «literature»). Η πρόταση μετακινήθηκε αυθαίρετα και δίχως καμιά εξήγηση στην επιστημονική περιοχή έρευνας 7 («Humanities»), γεγονός που γεννά πολλά ερωτηματικά, καθώς στην περιοχή αυτή δεν υπάρχει απολύτως καμία σχετική με το θέμα της ερευνητικής πρότασης ειδικότερη κατηγορία. Με άλλα λόγια, η πρόταση δεν θα έπρεπε να είχε κριθεί σαν να αφορά την πρόσληψη της αρχαιότητας ή την αρχαιολογία. Εσφαλμένη αναγραφή τίτλου άλλης πίνακες κατάταξης Η πρόταση εμφανίστηκε στον προσωρινό πίνακα κατάταξης όχι μόνον σε άλλη επιστημονική περιοχή έρευνας, αλλά και με τον τίτλο μιας άλλης πρότασης («Implicit and Explicit Prosody, Punctuation and Pragmatic Competence in School-aged Children and Adolescents with ASD: A Missing Cue for Reading Comprehension») στον ίδιο κωδικό. Δεν μπορώ να γνωρίζω για πόσο καιρό η πρόταση ήταν συνδεδεμένη με τον τίτλο μιας άλλης πρότασης, εάν έχει κριθεί με βάση έναν τίτλο που δεν ανταποκρινόταν στο περιεχόμενό άλλης ή εάν έχει δοθεί στην πρόταση η αξιολόγηση και η βαθμολογία κάποιας άλλης πρότασης. Και δεν μπορώ να γνωρίζω αν η όλη σύγχυση οφείλεται σε προχειρότητα ή δόλο. «Οι γενικότητες [δεν] σώζουν». Η αμφιβολία που μόλις περιέγραψα ενισχύεται από το γεγονός ότι στο κείμενο της αξιολόγησης δεν υπήρχε καμιά απολύτως εξατομικευμένη αναφορά στο θέμα, την επιστημονική περιοχή ή το περιεχόμενο της πρότασης, στα ονόματα, το προηγούμενο επιστημονικό έργο (ή έστω στον αριθμό) των ερευνητών, ούτε οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που να δείχνει πως η αξιολόγηση αυτή γράφτηκε για τη συγκεκριμένη πρόταση. Εξάλλου, η ίδια η αξιολόγηση ήταν τόσο αόριστη που θα μπορούσε να αφορά σχεδόν οποιαδήποτε πρόταση. Εξίσου ατεκμηρίωτη ήταν και η βαθμολογία που δόθηκε στην πρόταση. Από τις παρατηρήσεις των αξιολογητών προκύπτει πως η πρόταση όχι μόνον δεν διαβάστηκε από ειδικούς που να μπορούν να την αξιολογήσουν, αλλά ούτε καν διαβάστηκε. Π.χ.: Στην αξιολόγηση σημειώνεται ότι «η πρόταση βασίζεται σε σχετικά μικρό corpus» και ως εκ τούτου το «θέμα της έρευνας» θεωρείται «περιορισμένου εύρους». Φυσικά είναι αυταπάτη ότι «οι γενικότητες σώζουν»: το corpus των λογοτεχνικών κειμένων όχι μόνον δεν ήταν μικρό, αλλά, αντιθέτως, θα ευσταθούσε πιο πολύ το επιχείρημα ότι ήταν υπερβολικά μεγάλο για τον συγκεκριμένο χρόνο που θα διαρκούσε το ερευνητικό πρόγραμμα, αφού το corpus της έρευνας αποτελούνταν από 740 τόμους που περιλαμβάνουν είτε μυθιστορήματα είτε συλλογές με διηγήματα. Η πρόταση είχε στόχο τη διερεύνηση τόσο των στρατηγικών, μέσα από τις οποίες αναπαριστάται η αναπηρία στη νεοελληνική πεζογραφία, όσο και της αναπηρίας ως μεταφοράς για την κοινωνική κρίση και την ατομική κατάρρευση μέσα στο σώμα της λογοτεχνίας. Για τη σημασία και το εύρος του πολύ δυναμικού κλάδου των Cultural and literary disability studies μπορεί κανείς να δει δύο ακόμα πολύ σημαντικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πολύ κοντά στην υποβολή της πρότασης.[8] Το καθένα από τα δύο αυτά βιβλία δείχνει, από ξεχωριστή αφετηρία, πόσες αδιερεύνητες περιοχές υπάρχουν στην περιοχή των λογοτεχνικών σπουδών αναπηρίας, αλλά και πόσο μπορεί η μελέτη αυτού του πεδίου να ανανεώσει τη φιλολογία και να αναδείξει την κοινωνική διάσταση των πολιτισμικών σπουδών. Ιδίως για τη νεοελληνική φιλολογία και τις ελληνικές πολιτισμικές σπουδές, η συγκεκριμένη περιοχή είναι τελείως αχαρτογράφητη. Δεν θα επεκταθώ σε περισσότερα επιχειρήματα τα οποία είναι στη διάθεση του κάθε ενδιαφερόμενου. Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω είναι νομίζω προφανές πως η αξιολόγηση της συγκεκριμένης ερευνητικής πρότασης όχι μόνο δεν ευσταθεί, αλλά και δεν θα μπορούσε να έχει γραφτεί από κάποιον που θα είχε διαβάσει έστω τις πρώτες δύο σελίδες της πρότασης. Το λυπηρό (για τους ανθρώπους της έρευνας και της επιστήμης) συμπέρασμα είναι πως η πρόταση δεν διαβάστηκε ποτέ και από κανέναν τους δέκα μήνες που μεσολάβησαν από την υποβολή της έως την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων. Και επειδή ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να εμπιστεύονται την προσωπική τους εμπειρία περισσότερο από τη φημολογία, ο wannabe επιστημονικός υπεύθυνος υπέβαλε ένσταση. Η απάντηση («Η Επιτροπή Ενστάσεων συμφωνεί με την αξιολόγηση και τη βαθμολογία της Θεματικής Επιτροπής και επίσης πιστεύει ότι ορθώς μετακινήθηκε στις Ανθρωπιστικές επιστήμες») επιβεβαίωσε αυτό που ήδη είχε διαφανεί στην αξιολόγηση: ότι η πρόταση αυτή δεν απασχόλησε ποτέ κανέναν. Εύλογα σκέφτεται κανείς ότι η πρόταση προφανώς λειτούργησε ως άλλοθι για να χρηματοδοτηθούν οι προτάσεις, που είχε αποφασιστεί εξαρχής ότι θα χρηματοδοτηθούν. Η σκέψη επιβεβαιώθηκε όταν ανακοινώθηκε από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) η σύσταση των επιτροπών κρίσεων και ενστάσεων. Φάνηκε τότε καθαρά πως οι ίδιοι άνθρωποι που έφτιαξαν την πίτα, είχαν και το μαχαίρι και τη μοίρασαν κατά το γούστο τους. Χωρίς καν να τηρήσουν τα προσχήματα. Χωρίς καμιά αναστολή για την ώρα της «αποκάλυψης». Και για να μη θεωρηθεί ότι το παρόν κείμενο ρίχνει απλώς λάδι στη φωτιά που κατά καιρούς αναζωπυρώνεται όταν δίνεται δημοσιότητα στη δίκαιη αγανάκτηση διαφορετικών ομάδων που σχετίστηκαν με το ΕΛΙΔΕΚ, παραθέτω μόνο αντικειμενικά στοιχεία. Από την σύγκριση του καταλόγου των προτάσεων που χρηματοδοτήθηκαν στη θεματική περιοχή «Ανθρωπιστικές επιστήμες» με τον κατάλογο των μελών που έκριναν, προκύπτουν τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία: 1) Το μόνο Τμήμα που εκπροσωπείται από δύο μέλη στην επταμελή επιτροπή αξιολόγησης είναι το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Έτσι, πέντε προτάσεις, δηλαδή το ένα τρίτο των προτάσεων που χρηματοδοτήθηκαν, αφορούν την Ιστορία και την Αρχαιολογία και έχουν υποβληθεί από το συγκεκριμένο Τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης (ή το Ίδρυμά του, το ΙΤΕ) ‒ για να διευκολύνω τη σύγκριση επισημαίνω ότι από όλα τα τμήματα του ΕΚΠΑ συνολικά χρηματοδοτήθηκαν τέσσερις προτάσεις και από όλα τα τμήματα όλων των άλλων πανεπιστημίων της χώρας από μία). Τυχαίο; 2) Η μοναδική πρόταση που χρηματοδοτήθηκε στο Πανεπιστήμιο Πατρών προέρχεται από διδάκτορα μέλους της επταμελούς επιτροπής αξιολόγησης. Κι αυτό τυχαίο; (Ευτυχώς πρόκειται για άξιο επιστήμονα, αλλά αυτό δεν αίρει τη «σύμπτωση»). Αναρωτιέμαι πόσες τέτοιες «συμπτώσεις» θα αποκαλυφθούν αν ενωθούν οι εμπειρίες όσων σχετίστηκαν καθ’ οιονδήποτε τρόπο με το ΕΛΙΔΕΚ. (Εξυπακούεται ότι περιορίζομαι μόνο σε αντικειμενικά δεδομένα των οποίων έχω άμεση προσωπική γνώση και όχι σε αφηγήσεις ατέλειωτων παραδειγμάτων από δεδομένα άλλων απορριφθέντων ή ακόμη και κριτών των οποίων οι θετικές αξιολογήσεις προτάσεων εξαφανίστηκαν, διότι προφανώς δεν συμβάδιζαν με το αρχικό πλάνο ή και αξιολογητών που ένιωσαν έκπληξη με τα αποτελέσματα, διότι δεν είχαν αντιληφθεί ότι… κ.ο.κ.). Ο νέος συνάδελφος του οποίου η πρόταση απορρίφθηκε επιμένει ότι «παρόλο που the joke is on us που ασχοληθήκαμε, δεν πειράζει, διαβάσαμε και συζητήσαμε ενδιαφέροντα πράγματα με αυτήν την αφορμή ‒ ας κρατήσουμε αυτό». Η υποψήφια διδάκτορας που μπήκε στην ομάδα είδε τη «2η προκήρυξη υποτροφιών του ΕΛΙΔΕΚ, για υποψήφιους διδάκτορες», και με ρωτάει αν έχει νόημα να υποβάλει πρόταση έπειτα από τη συγκεκριμένη εμπειρία. Κι εγώ σκέφτομαι με αγανάκτηση τον «Πολιτευτή» του Διονύση Σαββόπουλου, που σήμερα, ακόμη πιο σκοτεινός από τον απεχθή πρόγονό του τού 1979, εξακολουθεί να στοιχειώνει όσους πίστεψαν ή και εξακολουθούν να πιστεύουν στο ηθικό πλεονέκτημα της Αριστεράς. [1] Για την ιστορία της αναπηρίας βλ. C. Barnes - G. Mercer, Disability, Polity Press, UK, 2003. [2] Βλ. Mark Sherry, “(Post)colonizing disability”, Lennard J. Davis (επιμ.), Enforcing Normalcy: Disability, Deafness, and the Body, Verso, Νέα Υόρκη 1995, 94-106. [3] Martin F. Norden, The Cinema of Isolation: A History of Physical Disability in the Movies, Rutgers University Press, Νιου Τζέρσεϊ 1994, 2-3. [4] Lennard J. Davis, The Disability Studies Reader, Routledge, Λονδίνο-Νέα Υόρκη 2010. Ειδικότερες παρατηρήσεις για την αναπαράσταση της αναπηρίας στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα βλ. 13-14. [5] Στο βιβλίο του Οι κωφάλαλοι στην ξένη και τη νεοελληνική λογοτεχνία, Παπαδήμας, Αθήνα 1992, ο Βασίλης Λαζανάς καταγράφει ενδεικτικά περιπτώσεις κωφάλαλων σε διάφορα λογοτεχνικά έργα, ενώ το θέμα της αναπηρίας περνά ακροθιγώς από ένα κεφάλαιο του βιβλίου της Μαρίτας Παπαρούση, Το σώμα και η διαπραγμάτευση της διαφοράς στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2012. Για την ξένη λογοτεχνία περιττεύει η παράθεση βιβλιογραφίας, καθώς πρόκειται για ένα πολύ δυναμικό θέμα των λογοτεχνικών και πολιτισμικών σπουδών, το οποίο στην Ελλάδα ακόμη περιμένει τον μελετητή του. [6] David Mitchell - Sharon Snyder, “Narrative prosthesis”, Lennard J. Davis, ό.π., 274-287. [7] Μια πρόχειρη περιήγηση στο διαδίκτυο είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς τη γενικευμένη καταγγελτική στάση, πέρα από τις αναμενόμενες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης. Αρκεί να διαβάσει κανείς τη διαμαρτυρία της «Ένωσης Ελλήνων Ερευνητών: Διαδικασία προκήρυξης και αξιολόγησης ερευνητικών προτάσεων από το ΕΛΙΔΕΚ», στις 26.4.2018, όπου γίνεται λόγος για «απουσία καθορισμένων και δημοσιοποιημένων εκ των προτέρων κριτηρίων προκειμένου να αποκλείεται η εμπλοκή του υποκειμενικού παράγοντα» και για «αμφιλεγόμενη τήρηση διαφανών και αξιοκρατικών κανόνων». https://goo.gl/3v7eBS (10.6.2018). [8] Το πρώτο είναι της Maren Linett με τίτλο Bodies of Modernism: Physical Disability in Transatlantic Modernist Literature, στη σειρά «Corporealities: Discourses of Disability», The University of Michigan Press, 2016 και το δεύτερο είναι η πολυαναμενόμενη προσθήκη στη σειρά «Cambridge Companions to Literature» σε επιμέλεια της Clare Barker με τίτλο The Cambridge Companion to Literature and Disability, το οποίο κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2017.

Από την ποιητική της αναπηρίας στην αναπηρία των θεσμών

Σύνδεση