Λερές φουστανέλες και πρόσφατα ωά

Από την πενιχρή, ούτως ή άλλως, βιβλιοθήκη του παππού μου, διατηρούνται τρία βιβλία όλα κι όλα, και τα τρία μάλιστα είναι του πολυγραφότερου, ίσως, συγγραφέα της ελληνικής γλώσσας Αριστείδη Ν. Κυριακού (1864-1919), τριάντα δύο από τα έργα του οποίου ήταν ληστρικού περιεχομένου. Τα πολυσέλιδα αυτά βιβλία είναι Ο Μαύρος Αρχιληστής και ο Φων Κολοκοτρώνης, η Κασσιανή και Οι λησταί του Δήλεσι, που θα μας απασχολήσει εδώ. Η εγκυκλοπαίδεια του «Ηλίου» τον βιογραφεί ως δημοσιογράφο, θεατρικό συγγραφέα και μυθιστοριογράφο, γιο του ηθοποιού Νικολάου Κυριακού. (Όπως ο πατέρας του, ο οποίος «επετύγχανε προ πάντων εις κωμικούς ρόλους», και ο παππούς του, Ιωάννης Κυριακός, με καταγωγή από τη Σύρο, ήταν «εκ των πρώτων μετά την αποκατάστασιν Ελλήνων ηθοποιών»). «Εν αρχή του σταδίου του ησχολήθη με την δημοσιογραφίαν, διατελέσας και αρχισυντάκτης της εφημερίδος Χρόνος, εν η εδημοσιεύθη το μυθιστόρημά του Η Κασσιανή, όπερ εκδοθέν αργότερον εις βιβλίον, εγνώρισεν σημαντικήν επιτυχίαν. Εγκαταλείψας την δημοσιογραφίαν, επεδόθη συστηματικώτερον εις την συγγραφήν μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων». Σε διαφημιστικό κείμενο του περιοδικού Φαντασία (1962), ο συγγραφέας χαρακτηρίζεται ως «ο Έλλην Αλέξανδρος Δουμάς». Συνολικά ο Κυριακός, βενιζελικός και υπέρμαχος της Μεγάλης Ιδέας, «έγραψε 120 περίπου μυθιστορήματα, άγνωστο αριθμό διηγημάτων, 17 θεατρικά έργα, μετέφρασε ή διασκεύασε 10 περίπου ξένα μυθιστορήματα», κ.λπ. Όλα με εντυπωσιακή επιτυχία και πολλαπλές εκδόσεις. Τίποτε άλλο «δεν είναι γνωστό για την ιδιωτική του ζωή», πλην του ότι πέθανε σε ηλικία 55 ετών. (Βλ. την διεξοδική μονογραφία τού Απόστολου Δούρβαρη[1], όπου και «Ανθολόγιο» από διάφορα έργα του). «Μορφή ανεξερεύνητη και αμφιλεγόμενη» τον χαρακτηρίζει και ο Χρήστος Α. Δερμεντζόπουλος στη μελέτη του Το ληστρικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα[2], πολύτιμο βοήθημα για τη μελέτη του είδους. Το μυθιστόρημα Οι λησταί του Δήλεσι (188 δεκαεξασέλιδα φυλλάδια 21,5 Χ 14,5 εκ. με αραιή εικονογράφηση, ήτοι 1.518 σελίδες) έχει θέμα την περιβόητη ιστορία μιας ομάδας Άγγλων και Ιταλών περιηγητών οι οποίοι στα τέλη Μαρτίου του 1870 επισκέφθηκαν τoν Τύμβο και την ευρύτερη περιοχή της μάχης του Μαραθώνα, και στην επιστροφή τούς συνέλαβαν ληστές, τους κράτησαν ομήρους ζητώντας λύτρα και, εντέλει, στις 9 Απριλίου, ενώ ο χειμώνας τέλειωνε και ζύγωνε η Λαμπρή, (τo Πάσχα έπεφτε στις 12 Απριλίου), έσφαξαν τέσσερις από αυτούς στο Δήλεσι, κοντά στα Οινόφυτα. Το γεγονός δημιούργησε τεράστια προβλήματα τόσο στην εξωτερική πολιτική (σχέσεις με Αγγλία και Ιταλία) όσο και στο εσωτερικό της χώρας, λόγω της εμπλοκής πολιτικών προσώπων (παραίτηση κυβέρνησης Ζαΐμη), ενώ η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από τον ευρωπαϊκό Τύπο ως «ντροπή για τον πολιτισμό». Το έργο του Κυριακού («μιας παρεξηγημένης και σχεδόν άγνωστης μορφής της γραμματολογίας μας», γράφει ορθότατα ο σερραίος συλλέκτης και συγγραφέας Π. Δούρβαρης), πρωτοκυκλοφόρησε το 1909. Το 1952 δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Η Βραδυνή, το σύντομο (144 σελίδες) μυθιστόρημα Οι λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών, που έγραψε κατά παραγγελίαν ο Μ. Καραγάτσης, πάνω ακριβώς στον τύπο των ληστρικών μυθιστορημάτων. Αναφέρεται και αυτό στη σφαγή του Δήλεσι και τυπώθηκε σε αυτοτελές βιβλίο για πρώτη φορά μόλις το 1999.[3] «Οι Λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών είναι ένα άρτιο υφολογικά και αφηγηματικά έργο. Η δράση του είναι συνεχής, η πλοκή κάνει τον αναγνώστη να το διαβάζει απνευστί, η ατμόσφαιρά του είναι αποδομένη με τον πιο πειστικό, λογοτεχνικά, τρόπο. Ένα λογοτεχνικό κόσμημα. Τα μηνύματά του είναι αρκετά σαφή. Η αμφισβήτηση του Μ. Καραγάτση προς τις πολιτικές δυνάμεις μεταφράζει τις απόψεις του για το κράτος και τους πολιτικούς της δημοκρατίας, τους οποίους υπαινίσσεται αδύνατους και επιρρεπείς στην μικροπολιτική. Αποδίδοντας τη ληστεία στην έλλειψη δυνατού κράτους, και μάλιστα δυνατής χωροφυλακής, μετατρέπει το αφήγημά του περισσότερο σ’ ένα δοκίμιο πολιτικής κριτικής και λιγότερο σε ένα δοκίμιο ιστορικής ερμηνείας, όπως έκανε σε άλλα του έργα. Η τελική, μάλιστα, απόδοση της ευθύνης της υπόθεσης σε έναν Άγγλο υπήκοο λειτουργεί ανακουφιστικά για τον αναγνώστη, αλλά και επικρίνει ανοικτά την αδυναμία και την εξάρτηση του κράτους, εννοώντας τόσο το κράτος του 19ου αιώνα όσο και το κράτος του 1950», γράφει ο καθηγητής Ν. Ε. Καραπιδάκης στο επίμετρο της έκδοσης. «Στις προθέσεις του μυθιστορήματος βρίσκεται και ο εξωραϊσμός του σώματος της πάλαι ποτέ Χωροφυλακής. Άλλωστε συνηγορεί και ο χρόνος δημοσίευσής του στην εφημερίδα Βραδυνή. Ωστόσο ο σημερινός αναγνώστης καλύτερα να αγνοήσει τη δίνη των μετεμφυλιακών παθών και να απολαύσει μια πληθωρική, ατίθαση κάποτε και ατημέλητη λογοτεχνική γραφή. Ίσως μάλιστα αυτή η μυθιστορηματική εκδοχή των Αρβανιτάκηδων να φέρει στον νου τις κινηματογραφικές αντανακλάσεις της ιστορίας τους, τον Μεγαλέξαντρο του Θ. Αγγελόπουλου, προπάντων Τον καιρό των Ελλήνων του Λ. Παπαστάθη», γράφει η Μάρη Θεοδοσοπούλου σε κριτική της στο Βήμα (13.2.2000). Πάντως, το 1964, ο Ανδρέας Εμπειρίκος έχει πρόσφατο το συγκεκριμένο έργο του φίλου του Καραγάτση, που έχει πεθάνει τρία χρόνια πριν (και του έχει πιθανότατα αναζωπυρώσει το ενδιαφέρον για τα ληστρικά), ώστε στο εκτενέστερο ένθετο επεισόδιο του ποιητικού του «Δρόμου» (γράφτηκε στις 23/1), του οποίου ευτύχησα να είμαι ο πρώτος εκδότης (Τραμ, Θεσσαλονίκη 1974), αναφέρεται στο περιστατικό και μοιρολογεί τα θύματα. Αντιγράφω ολόκληρο το επεισόδιο (από την Οκτάνα): Όμως ο δρόμος, αν και από παντού περνά, δεν είναι πάντα της αμεριμνησίας ή της συνήθους συλλογής. Kαμμιά φορά φωνές ακούονται την νύκτα, φωνές μιας γυναικός που άνδρες πολλοί σ’ ένα χαντάκι την βιάζουν, ή άλλες φορές, άλλες φωνές – εκείνο το δυσοίωνο παράγγελμα: «Στον τόπο!» που μέγαν τρόμον έσπερνε μέσ’ στις ψυχές των οδοιπόρων, όταν μαχαίρια άστραφταν και καριοφίλια ή γκράδες, εμπρός στα στήθη των ταξιδιωτών, όταν στον δρόμο αυτόν, μοίρα κακή τους έριχνε στα χέρια των ληστανταρτών, που φουστανέλλα λερή φορώντας, έτσι καθώς προβάλλανε από την μπούκα μιας σπηλιάς, με παλληκάρια μοιάζανε του Οδυσσέα Ανδρούτσου, σαν νά ’ταν ο τόπος το Xάνι της Γραβιάς και οι ταξιδιώται τούτοι, στρατιώται του Kιοσέ Mεχμέτ ή του Ομέρ Bρυώνη – έτσι, καθώς απ’ το Πικέρμι ξεκινώντας, περνώντας μέσ’ απ’ την Nταού Πεντέλη, από τον δρόμο αυτόν, προς μονοπάτια δύσβατα τους λόρδους οδηγούσαν (ξανθά παιδιά της Ινγκλιτέρας που στην Ελλάδα ήρθανε και αγιάσαν) με τα χαντζάρια οι λησταί κεντρίζοντάς τους (ω Εδουάρδε Xέρμπερτ! ω Bάινερ, ντε Mπόυλ και Λόυντ!) ώσπου να φθάσουν σε σίγουρα λημέρια, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη, για λύτρα βασιλικά ή για μαχαίρι (στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Xρυσό κριάρια) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή (για δες καιρό που διάλεξε ο Xάρος να με πάρη) ενώ ο χειμώνας τέλειωνε και ζύγωνε η Λαμπρή, και μύριζε παντού πολύ το πεύκο, το θυμάρι, για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, (ω, Αρβανιτάκη Tάκο ! ω, Αρβανιτάκη Xρήστο! ω, Γερογιάννη και μαύρε εσύ Kαταρραχιά !) για λύτρα βασιλικά ή για σφαγή, κοντά στη Σκάλα του Ωρωπού, στου Δήλεσι τα μέρη. Ο «Δρόμος» είναι ένα ποίημα που έχει συζητηθεί και σχολιαστεί πολύ, τόσο για τις εσωτερικές του ρίμες στην ρυθμική κορύφωση της έντασης με τάσεις δεκαπεντασύλλαβου (: στου Δήλεσι τα μέρη / για λύτρα βασιλικά ή για μαχαίρι. // Ο Xάρος να με πάρη… και μύριζε παντού πολύ το πεύκο, το θυμάρι), όσο και στον συσχετισμό του με την οδυνηρή ανάμνηση της σύλληψης του ποιητή τον Δεκέμβρη του 1944 από την ΟΠΛΑ, την ομηρία του και την πορεία προς την ίδια περιοχή που έδρασαν οι Αρβανιτάκηδες, στα Κρώρα. Βλ. πρόσφατα Γιώργης Γιατρομανωλάκης, «Ανδρέας Εμπειρίκος: πορεία προς τα (αιώνια) Κρώρα»[4]: «Όπως θα περίμενε κάποιος, ο Εμπειρίκος, ύστερα από αυτήν την περιπέτεια, θα είχε απεμπολήσει την παλαιά, αριστερή ιδεολογία του. Κάθε άλλο. “Θεραπευμένος” από το τραύμα της ομηρείας του (η συγγραφή του Μεγάλου Ανατολικού βοήθησε προς τούτο), ο Εμπειρίκος συχνά θα εκφράσει την εμπιστοσύνη του στη μετεμφυλιωτική, κοινοβουλευτική Αριστερά. Σε κείμενά του και σε απομαγνητοφωνημένες δηλώσεις του για τις εκλογές της 17/11/1974, ο ποιητής προκρίνει την υπερψήφιση της ΕΔΑ». Στο συγκεκριμένο επεισόδιο του ποιήματος, να προσθέσω απλώς την παρατήρηση ότι η στάση του Εμπειρίκου απέναντι τόσο στους λόρδους, όσο και στους ληστές εμφανίζεται επαμφοτερίζουσα (όπως και απέναντι στην Αριστερά αλλού). Τους μεν χαρακτηρίζει όχι απλώς ληστές, αλλά «λησταντάρτες» (ληστές που στασιάζουν κατά του κράτους ‒ η λέξη μαρτυρείται από το 1892), οι οποίοι όμως «με παλληκάρια μοιάζανε του Οδυσσέα Ανδρούτσου»), ενώ οι ευρωπαίοι ταξιδιώτες από τη μια του θυμίζουν επιτιθέμενους Τούρκους και Τουρκαλβανούς, σύμφωνα με το πνεύμα μιας μερίδας του τότε αγροτικού κυρίως πληθυσμού, που έβλεπε τους ληστές ως ένα είδος συνεχιστών των «κλεφτών και των αρματολών» που απονέμουν δικαιοσύνη ‒ αντίθετα από το απρόσωπο και αδιάφορο νεοσύστατο κράτος), από την άλλη καθαγιάζονται («ξανθά παιδιά της Ινγκλιτέρας που στην Ελλάδα ήρθανε και αγιάσαν»), παραπέμποντας στον Αθανάσιο Διάκο («για δες καιρό που διάλεξε…») και άλλα θύματα των Τούρκων αυτή τη φορά, οι οποίοι εκτελούσαν εντολές του μνημονευόμενου Ομέρ Βρυώνη και του ιεραρχικά ανώτερού του Κιοσέ Μεχμέτ. Αλλά και η παράθεση του δημοτικού στιχουργήματος «Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά και στο Χρυσό [Χρισσό] κριάρια» (που συνεχίζεται με το πασίγνωστο: «και στης Μαρί(τσ)ας την ποδιά σφάζονται παλληκάρια») μετακινεί το τοπίο δυτικότερα από την ακτή του νότιου Ευβοϊκού (Δήλεσι) στη Φωκίδα, προσεγγίζοντας τη Γραβιά (η μάχη στο χάνι και η νίκη του Ανδρούτσου επί του στρατού τού Αλβανού πασά Βρυώνη έπεται χρονολογικά της εκτέλεσης του Διάκου) και παραπέμπει, ασφαλώς, στη θρυλική εκ Σαλώνων (Άμφισσας) Μαρί(τσ)α (Δασκαλάκη ή Δασκαλοπούλου, από το χωριό Πενταγιοί) την Πενταγιώτισσα, για την οποία ο Αριστείδης Κυριακός έχει γράψει επίσης (όπως και ο Νιρβάνας κ.ά.) άλλο ογκωδέστατο (1800 σελίδες) μυθιστόρημα (1908), αλλά και ομώνυμο θεατρικό δράμα (1910) που ανέβηκε στη σκηνή με τεράστια επιτυχία. Ως προς «το δυσοίωνο παράγγελμα: “Στον τόπο”!», το συναντούμε επί λέξει στο μυθιστόρημα του Κυριακού: «‒Σταθήτε μωρέ, στον τόπο, ανέκραξαν προς τους αμαξηλάτας και τους περιηγητάς» (Οι λησταί του Δήλεσι, σ. 291). Εγκυκλοπαιδικά διερευνώντας, τώρα, τα τουφέκια της γαλλικής βιομηχανίας Gras (οι γκράδες) άρχισαν να κατασκευάζονται από το 1874 (η σφαγή του Δήλεσι προηγήθηκε τέσσερα χρόνια). Επομένως μάλλον άλλων τύπων όπλα χρησιμοποιούσαν εκείνη την εποχή. Άλλωστε και στις εικόνες που διανθίζουν το μυθιστόρημα εικονίζονται κυρίως μακρύκαννα καριοφίλια, με τον χαρακτηριστικό πυραμιδοειδή υποκόπανο. Ένας άλλος λήσταρχος ομολογεί (υπό μυθιστορηματικούς, βεβαίως, όρους, στο επίσης ογκώδες δημιούργημα του ακαταπόνητου Κυριακού Ο λήσταρχος Σκαρτσιώρας και η Αμερικάνα Όττω: «πήρα τον γκρα…». Αλλά είμαστε στο 1903 πια, και οι αναχρονισμοί είναι συχνό φαινόμενο στη λογοτεχνία. Τέλος, τα «βασιλικά λύτρα» που απαίτησαν αρχικά οι ληστές ήταν 25.000 χρυσές λίρες Αγγλίας, οι οποίες αυξήθηκαν αργότερα σε 50.000 και αμνηστία. Έλληνες ληστές φέρνουν αιχμαλώτους στην Αθήνα. Το πρωτοσέλιδο του The Illustrated London News, Σάββατο 11 Ιουνίου 1870. Σε σύγκρουση που ακολούθησε στο Δήλεσι (Μεγάλη Παρασκευή) μεταξύ απαγωγέων και αποσπάσματος της χωροφυλακής και δύο λόχων στρατού, μόνο ο Τάκος (ή Τάκης) κατόρθωσε να διαφύγει. Οι περισσότεροι ληστές σκοτώθηκαν επιτόπου, ανάμεσά τους και ο αδελφός του Χρήστος, ενώ εννέα που συνελήφθησαν εκτελέστηκαν αργότερα με λαιμητόμο. Για τους διαπρεπείς αυτούς αδελφούς, ο Κυριακός επιφύλαξε ξεχωριστό τόμο 900 σελίδων: Οι λήσταρχοι Αρβανιτάκηδες (1912). Να σημειώσουμε ότι ο «μαύρος» (Γεώργιος) Καταρραχιάς ήταν ο κύριος φυσικός αυτουργός της σφαγής, προς τιμήν του δε, ο Ηλίας Οικονομόπουλος, συνεχιστής έργων του Κυριακού, έγραψε το 460 σελίδων μυθιστόρημα Ο φοβερός Καταρραχιάς και η αρχόντισσα της Ρούμελης (1924). Ιδού η περιγραφή των ληστρικών κεφαλών που κρεμάστηκαν προς παραδειγματισμόν στο Πεδίον του Άρεως: «Τα κρανία ήσαν σχετικώς μικρά, πάσαι δε αι κεφαλαί πωγωνοφόροι, εκτός της του Καταρραχιά, ήτις ην στρογγύλη και εύσαρκος μάλλον των άλλων. Μακρότερον πώγωνα έφερεν η κεφαλή του Χορμόβα (Γερογιάννη), όστις ην ο πρεσβύτερος των φονευθέντων. Τούτου δε και η φυσιογνωμία ην η μάλλον φοβερά και αποτρόπαιος» (εφημ. Αιών, 16.9.1870). Το γεγονός της σφαγής έχει κάνει προφανώς ισχυρή εντύπωση στον Εμπειρίκο που αναμφισβήτητα είχε διαβάσει στο παρελθόν το έργο του Κυριακού και παρόμοια άλλων, και φαίνεται πως διέγνωσε νωρίς εκείνο που δεν έβλεπαν οι λόγιοι, ενώ ήδη εργαζόταν (1945-1951) στη σύνθεση του Μεγάλου Ανατολικού. Έγραψε δηλαδή συνειδητά ένα γιγάντιο «λαϊκό» μυθιστόρημα, στην ίδια έκταση, σε παρόμοια γλώσσα και με εξίσου αναλυτικές μέχρι κορεσμού περιγραφές, με διαφορετική, ασφαλώς, θεματολογία, στόχο και περιεχόμενο. Και με διαφορετικό, εννοείται, πολιτισμικό υπόβαθρο. Εις επίρρωσιν, παραθέτω λίγα περιστατικά από τους Ληστάς του Δήλεσι. Ας απολαύσουμε, καταρχήν, την περιγραφή της «λιμπερτίνας» ποιήτριας Ορτάνς Κολλέ[5], Γαλλίδας ερωμένης του λήσταρχου Τασούλη (μάλλον φανταστικά πρόσωπα και οι δύο): Και όπως ήτο εξηπλωμένη, διεφαίνετο, κάτω από το φόρεμα, το αγαλματώδες σώμα της, με τας ξετρελλαινούσας καλλιτεχνικάς γραμμάς του. Και ήτο εν τη στάσει εκείνη ωραία. Και γόησσα και προκλητική, ως ηρωίς ειδυλλίου... Πόσην ώραν εκοιμήθη η κυρία Κολλέ, δεν ενθυμείτο κατόπιν... Αλλ’ όταν εξύπνησεν από τον θόρυβον συντριβουμένων υπό το πέλμα ποδός κλάδων, ευρέθη ανελπίστως, ενώπιον ανδρός αγνώστου... Ήτο ωραίος ο ανήρ εκείνος. Ηλιοκαής αλλά συμπαθής την φυσιογνωμίαν, ήτο πάνοπλος και έφερε λερήν φουστανέλλαν... Στον «Δρόμο» ο Εμπειρίκος περιγράφει πανομοιότυπα την ενδυμασία των «ληστανταρτών, που φουστανέλλα λερή φορώντας ...». (Ειδικά για το θέμα της «λερής φουστανέλλας», βλ. Χ. Δερμεντζόπουλο, ο οποίος επίσης κάνει μνεία του εμπειρίκειου «Δρόμου»[6]: Και, παρακάτω: Η κυρία Κολλέ, σχεδόν έκφρων, χωρίς να συλλογισθή τι έπραττε, χωρίς να αναμετρήση τας συνεπείας του ασυνέτου τολμήματός της, εξεκούμβωσεν εν νευρική ταραχή και με ασύλληπτον ταχύτητα, το από λαιμού και κάτω μέρος της εσθήτος της, απέσυρεν ένθεν και ένθεν αυτήν, και αποκαλύπτουσα ολόγυμνον το πάλλευκον και πλούσιον και γαλακτώδες και αφρόπλαστον στήθος, εις τους ονειρώδεις θησαυρούς αυτού. [...] Τα στήθη τα γυμνά, μέσα από τα βάθη των οποίων εξώρμα το άρωμα της σαρκός ανάμικτον με άρωμα βιολέττας. Τα στήθη τα θαυμάσια, τα οποία επλαισίωσεν ένα πέλαγος από μωβ δαντέλλας. Τα στήθη τα μεθύοντα και μαγεύοντα, τον είχον τώρα συναρπάσει [...]. Ο ληστής έστη προς στιγμήν αμφιρρέπων. Έπειτα εξ αποφάσεως, ώρμησε προς την κυρίαν Κολλέ. Την ενηγκαλίσθη. Την έσφιξε με όλην την τρέλλαν τού ποθούντος εις την αγκαλιά του. Και τέλος, εκόλλησε τα διψασμένα από φιλήματα χείλη του επάνω εις τα γυμνά τής Γαλλίδος στήθη, ψιθυρίζων: ‒ Σε αγαπώ νεράιδα του βουνού... Σε αγαπώ [κ.ο.κ.] Και η νυξ των ερώτων ήρχισεν. Πολύ αργότερα, και αφού έχει συλληφθεί ο Τασούλης, η Γαλλίδα ποιήτρια απεργάζεται την φυγάδευσή του με κάθε μέσον, «άνευ ορίων, άνευ όρων»: Γνωρίζομεν ήδη τας ιδέας υπό των οποίων ενεφορείτο η κυρία Κολλέ προκειμένου περί των απολαύσεων της ζωής. Η Γαλλίς εξεχώριζε τας απολαύσεις ταύτας από κάθε άλλο αίσθημα. Εντεύθεν ο λόγος δια τον οποίον δεν εδυσφόρει προκειμένου να διέλθη ώρας απολαύσεως μετ’ ανδρός ο οποίος δεν της ήτο αντιπαθής. Την τοιαύτην πράξιν εθεώρει ως επιβαλλομένην από τας ανάγκας του οργανισμού. ‒ Εγεννήθημεν διά την απόλαυσιν. Έλεγεν. Και επανελάμβανε. Τούτου ένεκεν και κατά την νύκτα εκείνην δεν αφήκε τον επιστάτην [τον δεσμοφύλακα του αγαπημένου της] να φύγη λυπημένος. Τον εκράτησε σιμά της. Ερρίφθη εις τας αγκάλας του, εχόρτασεν από τα φιλήματά του. Και ενσαρκώθη τέλος από τους γλυκείς ερωτικούς του λόγους. Και τέλος επήλθεν η υψίστη στιγμή της απολαύσεως, μεθ’ ήν νέοι δεσμοί συνέδεσαν τον επιστάτην προς εκείνην. Τούτο εξηκολούθησε και τας επομένας ημέρας. Και εν τω αναμένειν την κατάλληλον ευκαιρίαν της δραπετεύσεως του Τασούλη, η κ. Κολλέ απελάμβανεν ηδυπαθώς την ζωήν εις τας αγκάλας του επιστάτου. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Κυριακός είναι ασφαλώς «η απλή καθαρεύουσα των εφημερίδων της εποχής», γράφει ο Π. Δούρβαρης, προσθέτοντας: «που όμως η παιδεία και το συγγραφικό ταλέντο του την έκαναν πλουσιότερη και πλαστικότερη». Η επόμενη σκηνή (ανάλογου περιεχομένου με την πρώτη που παραθέσαμε) προηγείται χρονικά, αλλά μπορούμε πάλι να την διαβάσουμε έχοντας κατά νου τον αναλόγου όγκου (περί τις 2.000 σελίδες) Μεγάλο Ανατολικό και τις γλωσσικές τους και άλλες αντιστοιχίες μικτών αισθημάτων: Ο λόρδος Μογκάστερ κατενόη ότι η πράξις του, δεν ήτο πράξις τιμίου ανδρός. Αλλά ο πόθος της απολαύσεως, τον ώθη προς το ανόμημα. Και χωρίς να σταθμίση καν, τας ενδεχομένας συνεπείας του τολμηρού του διαβήματος, διηυθύνθη προς τον κοιτώνα της κυρίας Λόυδ, ήνοιξε την θύραν σιγά-σιγά, και εισήλθεν... Όπισθεν διαφανών λευκών παραπετασμάτων, εξαρτωμένων από της οροφής, κάτω από λεπτά παραπετάσματα, και επάνω εις κομψήν κλίνην, εκοιμάτο ακόμη ύπνον ανύποπτον, η κυρία Λόυδ. Ο λόρδος Μογκάστερ, τρέμων τώρα από φόβον και από συγκίνησιν, επροχώρησε δειλά-δειλά προς την κλίνην, απέσυρε μετά προσοχής τα παραπετάσματα, και αφήκε ψίθυρον θαυμασμού. Η κυρία Λόυδ, εκοιμάτο. Αλλ’ οι βραχίονές της, μέχρι των ώμων ήσαν γυμνοί, και τα στήθη της, τα εκθαμβωτικώς λευκά στήθη της, μάτην επειρώντο να κρύψουν, την ξετρελλαίνουσαν γυμνότητά των, κάτω από τας μουσελίνας και τας δαντέλλας της νυκτικής εσθήτος... Έμεινε προς στιγμήν αμφιρρέπων ο λόρδος Μογκάστερ... Η κοιμωμένη εκείνη ωραία, του είλκυσεν, αλλά και εν ταυτώ, του ενέπνεε σεβασμόν. Αλλ’ η πάλη, η εντός του συναφθείσα, η πάλη μεταξύ του ευγενούς και του ερωτευμένου έληξε ταχέως. Και ο έρως και ο πόθος κατίσχυσαν. Και ο λόρδος Μογκάστερ τώρα, ώρμησε προς την κοιμωμένην γυναίκα, επήρε ημίγυμνον μέσα εις τας αγκάλας του, εκόλλησε διάπυρα τα χείλη του επί των χειλέων της, την ησπάσθη, και εν ώ χρόνω εκείνη αφυπνίζετο έντρομος, εψιθύρισε σιγά-σιγά: − Τζέννυ... ωραία μου Τζέννυ... Σε αγαπώ... Σημειωτέον ότι ο λόρδος Μογκάστερ λαγνουργεί επί της ωραίας Τζέννυς άνοιξη του 1870, ο δε λόρδος Κλίφφορντ, επί του Μεγάλου Ανατολικού, τρία μυθιστορηματικά χρόνια νωρίτερα, άνοιξη και πάλι, του 1867. Και ένα γλαφυρό απόσπασμα από το παρατιθέμενο ημερολόγιο του Λόιντ («σημειώσεις αίτινες ευρέθησαν επ’ αυτού όταν εσφάγη» από τον Χρήστο Αρβανιτάκη ιδιοχείρως): Παρασκευή. 8 π.μ. μέχρι 7:39 μ.μ. Ωραιοτάτη ημέρα. Θέα του όρους Δέλφι εν Ευβοία, χιονοσκεπούς. Ανεχωρήσαμεν την 8 μ.μ. επτά λησταί. Εγώ επί ημιόνου, ο Έρμπερτ και Βόυλ επί λευκών ίππων. Ίππος φέρων ενδύματα ημών και τα χρειώδη. Οι λοιποί λησταί έπονται. Διερχόμεθα το δάσος του Τατοΐου, κλεισώρια [...] Θόρυβος και ανησυχία ότι κατεβαίνομεν την πεδιάδα [...] Υπεδέχθη ημάς ο δήμαρχος. Γενική συμφιλίωσις μετά των Αλβανών κατοίκων. Πρόσφατα ωά (φρέσκα αυγά, sic!). [1] Απόστολος Δούρβαρης, Ο Αριστείδης Ν. Κυριακός και το λαϊκό ανάγνωσμα, Στιγμή, Αθήνα 1992. [2] Χρήστος Α. Δερμεντζόπουλος, Το ληστρικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα. Μύθοι - Παραστάσεις - Ιδεολογία, Πλέθρον, Αθήνα 1997. Γενικότερα βλ. μεταξύ άλλων και Βασίλη Τζανακάρη, Οι λήσταρχοι: Τα παλληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν, Μεταίχμιο, Αθήνα 2016. [3] Πρώτη έκδοση: Καστανιώτης, Αθήνα 1999, νέα έκδοση Βιβλιοπωλείον της Εστίας 2010. [4] Το Βήμα, 11.12.2016. Βλ. https://goo.gl/EnJ1mw [5] Μήπως η Γαλλίδα αυτή Ορτάνς, «λιμπερτίνα», ούτως ειπείν, και ελαφρών για την ηθική της εποχής ηθών, μας οδηγεί μέχρι την ομώνυμη, συμπατριώτισσα και σύγχρονή της Μαντάμ Ορτάνς (Αδελίνα Γκιτάρ) του Καζαντζάκη; [6] Δερμεντζόπουλος, ό.π., σ. 140, σημ. 6.

Λερές φουστανέλες και πρόσφατα ωά

Σύνδεση