Ντάλια Ραμπικόβιτς

Να μην αφήσω ίχνη να μη σκορπίσω σημάδια Στο μέρος αυτό εγώ έτσι κι αλλιώς δεν θα μείνω. Να μην γράφω γράμματα, να μη μαζεύω σουβενίρ, φωτογραφίες, να μη μαζεύω έγγραφα, να μη μαζεύω το καλοκαίρι, να μη σοβατίσω, να μην επιδιορθώσω, να μην εγκατασταθώ... έγραφε η Ντάλια Ραμπικόβιτς τον Αύγουστο του ’83 στο ποίημα “Πρόχειρο” που δημοσιεύθηκε στη συλλογή της «Αληθινή αγάπη». Αλλά αντίθετα με το ποίημα, η Ντάλια Ραμπικόβιτς ήθελε να αφήσει ίχνη. Ασχολούνταν με την επιμέλεια των βιβλίων της. Δεν πετούσε τίποτα από τα γραπτά της. Είχε πολιτική γνώμη, συμμετείχε στα κοινωνικά δρώμενα και βέβαια είχε την σπάνια ομορφιά της. Μετά τον θάνατό της ο γιος της Ιντό Κλιρ συγκέντρωσε όλη την ποιητική και λοιπή κληρονομιά της, που δεν είναι λίγη, σε δέκα μεγάλες κούτες. Ο κριτικός Μπαρούχ Κούρτσβάιλ (1907 - 1972) αποκάλεσε την ποίησή της «ποίηση αλήθειας», και πράγματι διαβάζοντας τα ποιήματά της διαπιστώνουμε ότι μιλάει σε αυτά για όλα τα σκαμπανεβάσματα της ζωής της. Τις αρρώστιες της, τους προβληματισμούς της, τα ιδεολογικά και πολιτικά της πιστεύω. Η Ραμπικόβιτς γεννήθηκε και πέθανε στο Τελ Αβίβ (1936 - 2005). Τρεις εβδομάδες πριν τα έκτα της γενέθλια ο πατέρας της σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Μετά το δυστύχημα η οικογένεια μετακόμισε στο κιμπούτς Γκέβα. Η Ντάλια δεν κατάφερε να εγκλιματιστεί στη ζωή του κιμπούτς και σε ηλικία δεκατριών ετών στάλθηκε σε θετή οικογένεια στην Χάιφα. Από μικρή ηλικία παρουσίασε ψυχολογικά προβλήματα. Σπούδασε εβραϊκή και αγγλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και παράλληλα δίδαξε σε γυμνάσια. Το 1972 πήρε υποτροφία για σπουδές στην λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Έχει γράψει ποιήματα, διηγήματα και παιδικά βιβλία. Η ποίηση της Ντάλια Ραμπικόβιτς έτυχε μεγάλης εκτίμησης και της απονεμήθηκαν πολλά βραβεία συμπεριλαμβανομένου του βραβείου Ισραήλ (1998), του υψηλότερου κρατικού βραβείου που απονέμει η χώρα. Η ζωή της ήταν μια σειρά από καταθλίψεις και αναρρώσεις, πράγμα που εκφράζεται στην ποίησή της. Τα ποιήματά της αποκαλύπτουν τις θύελλες της ψυχής της και κινούνται ανάμεσα σε μια τεράστια ζωτικότητα και επιθυμία να ανήκει και να συμμετέχει σε κάθε ηθική και πολιτική διαδικασία της χώρας, από τη μια, και καταθλίψεις και απόπειρες αυτοκτονίας, από την άλλη. Για τις καταθλίψεις της η ίδια έγραψε: «Η κατάθλιψή μου είναι μια μόνιμη ποταπότητα. Δεν πάσχω από μανιοκατάθλιψη. Όταν βρίσκομαι σε κατάθλιψη μισώ τόσο τον εαυτό μου όσο κανέναν άλλον στον κόσμο». Στις 21 Αυγούστου 2005 η Ντάλια Ραμπικόβιτς βρέθηκε νεκρή στο δωμάτιό της. Η πρώτη υπόθεση ήταν ότι έβαλε τέλος στη ζωή της, και σχετικά ασχολήθηκε όλος ο Τύπος στο Ισραήλ. Όμως η νεκροψία που έγινε με πρωτοβουλία της οικογένειάς της απέρριψε αυτήν την υπόθεση, αφού δεν βρέθηκαν στον οργανισμό της ποσότητες φαρμάκων που θα μπορούσαν να επιφέρουν τον θάνατο. Ο ισραηλινός γλύπτης Γιγκαέλ Τουμάρκιν την απαθανάτισε με άγαλμα στον «Κήπο Μεΐρ» του Τελ Αβίβ. Στο σπίτι όπου έζησε ο Δήμος του Τελ Αβίβ τοποθέτησε αναμνηστική πλάκα. Τα πρώτα της ποιήματα δημοσιεύθηκαν τη δεκαετία του 1950 σε λογοτεχνικά περιοδικά. Δημοσίευσε το πρώτο ποίημά της σε ηλικία 14 ετών στο περιοδικό Ορλογκίν που διηύθυνε ο μεγάλος ποιητής Αβραάμ Σλόνσκι. Με την έκδοση των δύο πρώτων συλλογών της κέρδισε την εκτίμηση του Σλόνσκι αλλά και του λεπτολόγου κριτικού Μπαρούχ Κούρτσβάιλ, οι οποίοι την ενθάρρυναν να συνεχίσει. Για το πρώτο της βιβλίο «Αγάπη του πορτοκαλιού», ο Κούρτσβάιλ έγραψε: «Η Ντάλια Ραμπικόβιτς έχει το δικό της λυρικό ύφος. Δεν έχει την ανάγκη των δρόμων που χάραξαν οι μιμητές της μοντέρνας μόδας διότι τα ποιήματά της έχουν τη σφραγίδα του πηγαίου. Ακόμα και ο αρνητικός εξωτισμός των ποιημάτων της δεν προέρχεται από τις ερωτήσεις, αλλά είναι αναπόσπαστο μέρος του ποιητικού της κόσμου, της ιδιαίτερης πραγματικότητάς της που ανυψώνεται σε μια ποίηση αλήθειας (...) Αυτή η σεμνή της συλλογή ποιημάτων υπερβαίνει, στην ποιητική της αξία, στον πηγαίο χαρακτήρα και στην αξιοπιστία της, δεκάδες βιβλία ποιημάτων, είτε παραδοσιακού χαρακτήρα είτε μοντέρνου που είδαν το φως στο Ισραήλ». Η Ραμπικόβιτς έγραψε περί τις εξήντα ποιητικές συλλογές. Η ποίησή της, αν και έντονα προσωπική, δανείζεται στοιχεία από τη μυθολογία, την Ιστορία, τη Βίβλο, με αποτέλεσμα να καθίσταται οικουμενική. Παρά το γεγονός ότι θίγει ακραίες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης (τον πόνο, την απώλεια, την αποτυχία), η διαύγειά της είναι σαν μια πηγή καθαρού νερού, μια πηγή γοητείας. Η αίσθηση της αδικίας, της προσβολής, η θλίψη και ο ψυχικός τραυματισμός, που απορρέουν από την επαφή με τον αποξενωμένο κόσμο, βρίσκει λυρική και προσωπική έκφραση στα ποιήματα της Ντάλια Ραμπικόβιτς. Τα συναισθήματα αυτά εμφανίζονται σε διάφορες παραλλαγές, και από πλευράς καλλιτεχνικού σχεδιασμού και από πλευράς του αδικούντος. Στα πρώτα της ποιήματα, η αδικημένη είναι ένα μικρό τρυφερό κοριτσάκι, ενώ ο αδικών είναι ο πατέρας της. Στα μεταγενέστερα ποιήματά της ο κύκλος της αδικίας διευρύνεται και γίνεται όλο και πιο αόριστος. Το «εγώ» που αναφέρεται στα περισσότερα ποιήματά της αφορά μια αδικημένη γυναίκα, και οι αδικούντες είναι η κοινωνία ή ο αγαπημένος· πονάει που δεν μπορεί να αποκτήσει εξ ολοκλήρου τον αγαπημένο ή για την ανικανότητά της να υποφέρει την κοινωνία ή για την απροθυμία της κοινωνίας να την δεχτεί όπως είναι κτλ. Καμιά φορά ο αδικών εμφανίζεται στο κείμενο και καμιά φορά είναι αόριστος, δεν είναι σαφής, δεν είναι συγκεκριμένος. Η ποιήτρια εμφανίζεται στα ποιήματα ως αδικούμενη από κάποια ανωτέρα δύναμη. Και η αίσθηση της αδικίας απορρέει καμιά φορά από την σύγκριση με τους άλλους. Σε ένα από τα ποιήματά της, που μεταφράζω για την Athens Review of Books, έγραψε: «… εξ αρχής παραιτούμαι από τιμές / και δεν μοιάζω με κόρες θεών». Κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα θα ήθελα να προσθέσω μόνο μια φράση για την Ντάλια Ραμπικόβιτς, παρ’ όλο που η ίδια δεν θα συμφωνούσε με μια τέτοια γνώμη: «μπορούμε να αγαπήσουμε μια ποιήτρια αν δεν είναι Αγία». ΑΠΟΠΕΙΡΑ Θυμήσου που μου υποσχέθηκες να ’ρθεις στην γιορτή μια ώρα αφού σκοτεινιάσει. Άφησα κάπου κάποια χρέη και ίσως θελήσεις να τα ξοφλήσεις; Επειδή θα ’ρθεις μετά το σκοτάδι δεν θα σ’ αντιληφθούν επειδή θα έρθεις μετά το σκοτάδι εγώ θα σ’ αντιληφθώ. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί το σπίτι θερμαίνεται και δεν είναι ζεστό λες κι οι τοίχοι του σπιτιού σπαρταρούν από πόνο μέσα στο τσιμέντο, κι εμείς οι ίδιοι τα αναβάλλουμε όλα από μέρα σε μέρα μέχρι το τέλος των ημερών άλλωστε είναι απάτη να φερόμαστε λες κι είμαστε παιδιά θεού. Θυμήσου που μου υποσχέθηκες να ’ρθεις στη γιορτή μια ώρα αφού σκοτεινιάσει, εγώ από την πλευρά μου θα παραλείψω τις αδικίες ή τους θυμούς μέχρι να ’ρθεις. Μην πιστεύεις ούτε στα λόγια μου όταν αυτά είναι φαύλα ή θεσπέσια, κοιμάμαι όπως ο κάθε άνθρωπος και δεν ασχολούμαι με μάγια. Εξ αρχής παραιτούμαι από διακρίσεις και δεν μοιάζω με κόρες θεών θυμήσου πού και πότε. Από τη συλλογή «Σκληρός χειμώνας» (“Ζεστές μνήμες”), 1964. ΛΑΧΤΑΡΑ Εκεί λαχτάρα γνώρισα που όμοιά της άλλη δεν είχε και η μέρα εκείνη ήταν η εβδόμη το Σάββατο και όλα τα φύλλα των δένδρων δυνάμωναν προς τα ψηλά. Και το φως στριφογύριζε πλημυρίζοντας σαν ποτάμι που ξεχυνόταν και η ρόδα του ματιού την ρόδα του ήλιου λαχταρούσε τότε λαχτάρα γνώρισα που όμοιά της άλλη δεν είχε. Οι κορφές των θάμνων προειδοποίησαν και το φως χορτασμό δεν είχε έλιωσε στα κύματα του ποταμού και σε όλους τους παφλασμούς του νερού του έλαμπε και το κεφάλι μου ήταν στα μάτια του σαν πορτοκάλι να το καταπιεί. Κίτρινα ρόδα ποταμού ανοίξαν το στόμα τους να καταπιούν τον παφλασμό του ποταμού βιαστικά και ο μίσχος του χόρτου που έπλεε και η μέρα εκείνη ήταν η εβδόμη το Σάββατο και όλα τα φύλλα των δένδρων δυναμώναν με ηδονή προς τα πάνω και τότε λαχτάρα γνώρισα που όμοιά της άλλη δεν είχε. Συλλογή «Αγάπη του πορτοκαλιού» (“Λεκέδες φωτός”), 1959. ΜΩΡΟ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΔΕΝ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ Σε γούβες υπονόμων στη Σάμπρα και Σατίλα εκεί ποσότητες ανθρώπων μεταφέρατε αξιόλογες από τον κόσμο της ζωής στον κόσμο της αλήθειας. Τη μία νύχτα μετά την άλλη. Πρώτα πυροβόλησαν μετά κρέμασαν στο τέλος σφάξανε με μαχαίρια. Τρομαγμένες γυναίκες εμφανίστηκαν με κομμένη την ανάσα πάνω σε σωρό χώματος: «Εκεί μας σφάζουν στη Σατίλα». Μια λεπτή ουρά αρχιμηνιάτικου φεγγαριού ήταν κρεμασμένη πάνω από τα στρατόπεδα. Οι δικοί μας στρατιώτες φωτίζαν τον τόπο με λάμπες σαν φως της ημέρας. «Επιστρέψτε στο στρατόπεδο, εμπρός μαρς!» διέταξε ο στρατιώτης τις γυναίκες που τσίριζαν από τη Σάμπρα και τη Σατίλα. Έπρεπε να εκτελέσει διαταγές. Και τα παιδιά ήταν ήδη αφημένα στις βουρκώδεις γούβες, τα στόματά τους ανοιχτά γαλήνια. Κανείς δεν θα τους κάνει κακό. Μωρό δύο φορές δεν σκοτώνουν. Κι η ουρά του φεγγαριού όλο και γέμιζε μέχρι που έγινε ολόκληρο χρυσό καρβέλι. Δικοί μας γλυκοί στρατιώτες, τίποτα δεν ζήτησαν για τους εαυτούς τους, πόσο δυνατή η πεθυμιά τους να γυρίσουν σπίτι εν ειρήνη. Από τη συλλογή «Αληθινή αγάπη», 1986. Η ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ Τις ωραίες στιγμές η Σταχτοπούτα τις πέρασε εκεί κάτω στην κουζίνα ήταν ελεύθερο πνεύμα ας το πούμε αυτό έτσι. Έβαλε τα χέρια στα μηνίγγια της τα μαλλιά της ήταν όλο λίπος. Έπλευσε με τη σκέψη της σε μέρη μακρινά ανυπολόγιστα ανεξήγητα αισθήσεις που ήξερε χωρίς να τις ονοματίζει. Και κατέβασε τα μάτια της στην ποδιά τη λεκιασμένη και βρωμισμένη και ήξερε πόσο μεγάλη η απόσταση από ’δώ εκεί αν γίνεται να την φαντασθείς, και ό,τι αρχίζει εδώ και τώρα δεν έχει τέλος στον χρόνο ούτε σημείο στον χρόνο. Και έκανε γύρω της κύκλο και έβαλε σημάδι φανταστικό βέβαια. Και είδε εκείνες τις δύο να βγαίνουν με τα καλύτερα ρούχα τους κομψές, μεγαλοπρεπείς, έσταζαν αρώματα με κορδωμένα λαρύγγια Και δεν πολυήθελε να βρίσκεται στη θέση τους. Άπειρους θησαυρούς είχε στη φαντασία της στην κυριολεξία άπειρους και ασχημάτιστους. Είχε ένα μικρό κουβάρι ζεστασιάς στο λαρύγγι και δυνατό χτυποκάρδι, αρρωστημένο. Και εκείνη ήταν έξω απ’ όλους κλαψιάρα, ευέξαπτη ανά πάσα στιγμή έτοιμη να πάψει να υπάρχει. Είχε ένα σημείο θέασης σπάνιο στη μακρότητά του, σαν να καθόταν στον πλανήτη Άρη το άστρο του πολέμου. Και έσφιξε τις μπουνιές της και είπε: Πάω για πόλεμο. Και μετά αποκοιμήθηκε. Από τη συλλογή «Αληθινή αγάπη», 1986. ΑΚΟΜΑ ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ Αν μπορούσα μόνο να σε αποκτήσω ολόκληρο πώς γίνεται να σε αποκτήσω ολόκληρο, περισσότερο ακόμα και απ’ τ’ αγαπημένα γλυπτά περισσότερο κι απ’ τα πιο λαξευμένα βουνά. Περισσότερο απ’ τα ορυχεία φλεγόμενου άνθρακα, ας πούμε ορυχεία σβησμένου άνθρακα και την ανάσα της μέρας που καίει σαν φούρνος. Αν μπορούσα να σε αποκτήσω για όλα τα χρόνια πώς μπορώ να σε αποκτήσω απ’ όλα τα χρόνια, πώς γίνεται να μακρύνω το ένα χέρι σαν ένα παραπόταμο ποταμού στην Αφρική, όπως βλέπουμε στ’ όνειρο τον κόλπο των καταιγίδων όπως βλέπουμε στ’ όνειρο ένα πλοίο που βούλιαξε, όπως φανταζόμαστε τα σύννεφα σαν συννεφένιο στρώμα τριαντάφυλλα σύννεφα σαν στρώμα για το σώμα, όμως αν το θελήσεις δεν θα σε σηκώσουν μην πιστεύεις πως θα σε σηκώσουν. Αν γινόταν να αποκτήσω ολόκληρο το όλο σου αν γινόταν να σε αποκτήσω όπως το μέταλλο ας πούμε σαν στήλες χαλκού, ας πούμε σαν στήλη χαλκού πορφυρού (η στήλη που θυμήθηκα το τελευταίο καλοκαίρι). Και τον βυθό της θάλασσας που δεν είδα και τον βυθό της θάλασσας που βλέπω φορτίο χιλίων συστάδων αέρος χιλίων και εκατό βαριών αναπνοών. Αν γινόταν να σε αποκτήσω ολόκληρο στο τώρα πώς γίνεται να γίνεις για μένα ό,τι για μένα είμαι εγώ. Από τη συλλογή «Σκληρός χειμώνας» (“Ζεστές μνήμες”), 1964 Η ΜΗΧΑΝΟΚΙΝΗΤΗ ΚΟΥΚΛΑ Τη νύχτα αυτή ήμουν μια μηχανοκίνητη κούκλα που έστριβε δεξιά κι αριστερά, προς κάθε μεριά, έπεσα όμως μπρούμυτα στη γη κι έγινα θρύψαλα, έμπειρα χέρια προσπάθησαν να κολλήσουν τα συντρίμμια μου. Ξανάγινα λοιπόν μια επισκευασμένη κούκλα με συνεπείς και υπάκουους τρόπους, αλλά δεν ήμουν παρά μιας δεύτερης κατηγορίας κούκλα, σαν σπασμένο κλαρί πιασμένο στους έλικες της κληματαριάς. Μετά πήγα για χορό σ’ ένα πάρτι, με παρατήσανε όμως με τις γάτες και τα σκυλιά, αν και τα βήματά μου ήταν όπως πρέπει ρυθμικά. Και είχα τα μαλλιά μου χρυσά και είχα τα μάτια μου γαλανά και είχα φουστάνι με τα χρώματα των λουλουδιών του κήπου και είχα ψάθινο καπέλο με κεράσια στολισμένο. Από τη συλλογή «Αγάπη του πορτοκαλιού», 1959.

Σύνδεση