Λένιν, ο θεμελιωτής του ολοκληρωτισμού

«Αιφνιδιάζουμε τους αστούς, αποσπούμε την εξουσία κι έπειτα βλέπουμε». Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης, Το νεκροταφείο των ιδεών 1917-2017, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 232 Stéphane Courtois: Lénine, l’inventeur du totalitarisme, éditions Perrin, Παρίσι 2017, σελ. 450 Στα γαλάζια μάτια της επανάστασης λάμπει η απαραίτητη σκληρότητα. Louis Aragon, Front Rouge (1931) Το έργο σου ο Λένιν σφράγισε με της πράξης τη βούλα κι άρχισε η ΕΣΣΔ την πρόβλεψή σου ολόλαμπρη να ζει – μπρος στον καθρέφτη τ’ ουρανού λευτερωμένη δούλα ρουφάει τον ήλιο δένοντας το τραύμα της μαζί. Γιάννης Ρίτσος, Στο Μαρξ (1933) Ενόσω Χίτλερ και Στάλιν διήνυαν ακόμη τον μήνα του μέλιτος, μετά την υπογραφή του συμφώνου Μολότωφ-Ρίμπεντροπ τον Αύγουστο του 1939, ο ιταλός ιστορικός και συγγραφέας Γκουλιέλμο Φερρέρο έγραφε σε εφημερίδα της Τουλούζης, όπου είχε καταφύγει διωκόμενος από τη φασιστική Ιταλία: «Τα δημοκρατικά καθεστώτα βασίζονται σε δύο απλές και σαφείς αρχές, βγαλμένες από μακρά εμπειρία και όχι από φιλοσοφικά φληναφήματα: ότι η νόμιμη εξουσία πηγάζει από τον λαό κι ότι ο λαός χωρίζεται σε πλειοψηφία και μειοψηφία, με την πλειοψηφία να δικαιούται να κυβερνά και τη μειοψηφία να δικαιούται να την αντιπολιτεύεται». Σε αυτές τις δύο απλές και σαφείς αρχές είχαν ριζικά αντιτεθεί ο Χίτλερ και ο Στάλιν ή ο Μουσολίνι, νωρίτερα, σε διαφορετικό πλαίσιο ο καθένας τους, βέβαια. Αλλά η ιδέα να εξαλειφθεί κάθε κοινοβουλευτική αντιπολίτευση παραμένει κοινή σε όλους και ξεκινά, ακόμη πιο νωρίς, από τον Λένιν. Η «εποχή των άκρων», σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Έρικ Χόμπσμπαουμ για την περίοδο 1914-1991, πλήρωσε με ατέλειωτα μακελειά κι εκατομμύρια θύματα την άρνηση των ως άνω κυρίων και των μόνιμων ή των περιστασιακών οπαδών τους να αντιληφθούν πως οι αδυναμίες των δημοκρατικών κυβερνήσεων, με τις αδικίες και τις ανισότητες που ανέχονται ή και ενθαρρύνουν κατά τις ολιγόχρονες θητείες τους, είναι απείρως προτιμότερες από οποιαδήποτε αιώνια τελειότητα. Και τον μεν ολοκληρωτισμό του Χίτλερ συμμορίες μαχαιροβγαλτών έμειναν μόνο να τον υποστηρίζουν, μετά το 1945. Τις όποιες συμπάθειες διατηρούν κάποιοι δεν τολμούν να τις εκδηλώσουν, ρητά, υπέρ ενός κόσμου στον οποίο οι πιο δυνατοί ή οι πιο καθαρόαιμα άριοι θα διαφεντεύουν όλους τους άλλους, με δικαίωμα ζωής ή θανάτου επάνω τους, όπως οι ρωμαίοι πατρίκιοι τα πλήθη των δούλων τους[1]. Ο ολοκληρωτισμός του Λένιν, όμως, ποτέ δεν έπαψε να ασκεί τη σαγήνη του. Ούτε μετά την εξόντωση των ναυτών της Κροστάνδης, το 1921, ούτε μετά το Χολοντομόρ, τον σκόπιμο λιμό της Ουκρανίας το 1932-33, ούτε μετά τον Μεγάλο Τρόμο στις δίκες της Μόσχας, το 1936-39, ούτε μετά τη σφαγή των 20.000 Πολωνών στρατιωτικών στο δάσος του Κατύν, την άνοιξη του 1940, ούτε μετά την εισβολή των σοβιετικών τανκς στη Βουδαπέστη το 1956 ή στην Πράγα το 1968, μα ούτε και μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το 1989, και την αποκάλυψη της συνεχούς αστυνόμευσης στην Ανατολική Γερμανία ή των φρικτών τυραννιών σε κράτη του ανατολικού μπλοκ όπως η Αλβανία ή η Ρουμανία. Πολύ πρόσφατα, λ.χ., η κ. Μπέτυ Μπαζιάνα δήλωνε με πολλή φυσικότητα: «ο ΣΥΡΙΖΑ πήρε την κυβέρνηση αλλά δεν πήρε την εξουσία».[2] Συνεχίζοντας, έτσι, την αμιγώς λενινιστική αντίληψη περί μονοκομματικού κράτους. (Εξάλλου, η φράση του Λένιν, τον Οκτώβριο του 1917: «αιφνιδιάζουμε τους αστούς, αποσπούμε την εξουσία κι έπειτα βλέπουμε», ίσχυσε απολύτως και για τον ΣΥΡΙΖΑ τον χειμώνα του 2014.) Η επαναστατική αγιοσύνη του Λένιν επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας χάρη στην «τρίπλα» του Χρουστσόφ τον Φεβρουάριο του 1956, με την περίφημη μυστική ομιλία στο 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ. Τρία χρόνια μετά τον θάνατό του, με το ταριχευμένο πτώμα του ακόμη δίπλα σ’ εκείνο του Λένιν, ο Στάλιν καταγγέλθηκε ως παραχαράκτης του μαρξισμού-λενινισμού (καίτοι εκείνος είχε δημιουργήσει τον όρο) και υπεύθυνος για όλες τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν στην ΕΣΣΔ από το 1929 μέχρι το 1953 – με τα Γκουλάγκ, τις ψεύτικες κατηγορίες, τις δίκες και τις εκτελέσεις χιλιάδων μελών του κόμματος κι αφοσιωμένων κομμουνιστών. Από εκεί που η Πράβδα της δεκαετίας του 1930 δημοσίευε στίχους του τύπου: «Ω εσύ Στάλιν, μεγάλε ηγέτη των λαών, / εσύ που γέννησες τον άνθρωπο, / εσύ που γονιμοποιείς τη γη, / εσύ που ξανανιώνεις τους αιώνες, / εσύ που πλέκεις τα μαλλιά της άνοιξης…», ο λατρευτός «ηγέτης των λαών» κατηγορούνταν επισήμως πλέον ως καταχραστής της εξουσίας του και υπεύθυνος φρικτών εγκλημάτων. Μεγαλοφυής πολιτική και ιδεολογική μανούβρα, με την οποία αμαυρωνόταν ο σταλινισμός για να ξεπλυθεί ο λενινισμός – δηλαδή το έδαφος στο οποίο οικοδομήθηκε η σταλινική απολυταρχία. Ώστε να διατηρηθούν, όπως και έγινε, οι ενθουσιώδεις οπαδοί μιας «δικτατορίας του προλεταριάτου», η οποία εξαρχής είχε δείξει ότι διεπόταν από τη δίψα για πλιάτσικο και για καλοπέραση της κομματικής νομενκλατούρας[3]. Όποιος πιστεύει ότι μια κοινωνία τέλειας δικαιοσύνης, ελευθερίας και ισότητας είναι εφικτή, στο άμεσο ή στο μακρινό μέλλον, προσφέρεται ως θύτης ολοκληρωτικού καθεστώτος ή ως θύμα του. Τα αγλαϊσμένα πρόσωπα των αγοριών και των κοριτσιών στα φεστιβάλ της ΚΝΕ, ενόσω ανεμίζουν κόκκινες σημαίες κι ακούν τα απολύτως πληκτικά κηρύγματα κατά του καπιταλισμού από τους γενικούς γραμματείς του κόμματος, συνιστούν την κορυφαία «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο» – την εκμετάλλευση της νεανικής ευπιστίας από κάποιους που είτε δεν κατάλαβαν τίποτε από την ιστορία του κομμουνισμού είτε έχουν κάνει βιοπορισμό τους την εξαπάτηση. Από τη Βίβλο ή από την πλατωνική Πολιτεία και τις αναγεννησιακές Ουτοπίες μέχρι τη θεωρία του Χέγκελ για το κράτος ως έκφανση της «γενικής βούλησης», στην οποία ολοένα πιο πρόθυμα θα υποτάσσεται η ατομική ελευθερία όσο εξελίσσεται ο πολιτισμός, ή τον Μαρξ και την «αποστολή» του προλεταριάτου να εκπληρώσει αυτή την τάση της ιστορικής εξέλιξης, η προσδοκία ενός Παραδείσου δεν ανεστάλη ποτέ. Επί αιώνες, κάποιοι σκοτώνονται να εξασφαλίσουν τάφο στην Ιερουσαλήμ, ώστε να συγκαταλέγονται στους πρώτους που θα επανέλθουν στη ζωή την ημέρα της Κρίσεως. Άλλοι αντιλαμβάνονται διαφορετικά την ίδια προσδοκία. Όποιος όμως πιστεύει πως υπάρχει Παράδεισος σε μερικά βήματα μπρος του, είναι πρόθυμος και να καταβάλει οποιοδήποτε αντίτιμο για την κατάκτησή του. Καίγοντας μερικές χιλιάδες άπιστους, εάν αυτό βοηθά, ή στέλνοντας στα Γκουλάγκ και στον θάνατο από πείνα κι από κακουχίες όσους δεν συμμορφώνονται στην ενότητα του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο, υπό την καθοδήγηση ενός κομματικού μηχανισμού. Ο Λένιν τον Αύγουστο 1917 ξυρισμένος ενώ κρυβόταν σε ένα χωριό κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό Ράζλιβ, 35 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αγίας Πετρούπολης. (Russian State Archive of Social and Political History). Παρά τις ολοφάνερες σχέσεις χριστιανισμού-κομμουνισμού –με προφήτες, ευαγγέλια, μάρτυρες και αγίους– το όραμα των ναζιστών βρισκόταν πιο κοντά στη χριστιανική Δευτέρα Παρουσία. Ο παράδεισός τους θα εγκαθιδρυόταν παράλληλα με μια κόλαση, στην οποία μονίμως θα έμεναν καταδικασμένοι όλοι οι άλλοι. Αντίθετα, ο κομμουνιστικός παράδεισος, ακριβώς επειδή θα απελευθέρωνε όλους της γης τους κολασμένους, μόνο προσωρινά κολαστήρια απαιτούσε. Ώσπου να εκπληρωθούν τα καθήκοντα του πνεύματος και η προλεταριακή συνείδηση να γίνει πανανθρώπινη. Εκεί διέφερε το πρόγραμμα του Χίτλερ από εκείνο του Λένιν. Με το Ο αγών μου το 1925, ο ένας, όπως με το Τι να κάνουμε από το 1902, ο άλλος, είχαν κάνει σαφή την έφεση για παγκόσμια κυριαρχία των κομμάτων τους. Αλλά ο ένας επικαλούνταν μια βιολογική ανωτερότητα, δια της οποίας εδραίωνε τη δουλοκτησία, ενώ ο άλλος μιαν αναπόδραστη ιστορική πορεία, την οποία απλώς επιτάχυνε επ’ ωφελεία των πιο καταπιεσμένων. Γυμνή ομολογία διαρκούς βαρβαρότητας, στην πρώτη περίπτωση, βαρβαρότητα σε δοσολογία αναγκαία για την εκπλήρωση ενός ευγενούς ιδεώδους, στη δεύτερη. Όσο να ’ναι, η διαφορά αποβαίνει κρίσιμη. Συνυπολογίζοντας, μάλιστα, ότι η πρώτη οδήγησε στο μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία –το Ολοκαύτωμα–, ενώ η δεύτερη πιστώνεται με τη συμβολή της στην πανάκριβη, ειδικά σε δικές της θυσίες, νίκη επί του ναζισμού, αυτή η διαφορά γίνεται κολοσσιαία. Ωστόσο, η υποδαύλιση της γενικευμένης δυσαρέσκειας από ένα προηγούμενο καθεστώς, η καλλιέργεια θανάσιμου μίσους προς αντιπάλους (φυλετικούς ή ταξικούς, αντίστοιχα), εν ονόματι «επιστημονικών» αρχών (όπως η ευγονική ή ο ιστορικός υλισμός, αντίστοιχα), και η εγκαθίδρυση μονοκομματικού κράτους, στο οποίο κάθε διαφορετική άποψη από εκείνη του χαρισματικού ηγέτη κρίνεται εγκληματική, είναι καταφανώς κοινές στη χιτλερική και τη λενινιστική εξουσία. Κι αν η επικράτηση του ενός ολοκληρωτισμού βοηθήθηκε, αλίμονο, από μια μοιραία εξέλιξη –το παγκόσμιο οικονομικό κραχ του 1929–, η επικράτηση του άλλου εδράστηκε αποκλειστικά στην εμμονή του Λένιν να απορρίψει κάθε προοπτική δημοκρατικής μεταρρύθμισης, που ξεκινούσε την άνοιξη του 1917 στη Ρωσία, μετά την παραίτηση του Τσάρου. Ακόμη, ο Χίτλερ κέρδισε την άνοδο στην εξουσία χάρη στον εκβιασμό που άσκησε με το 32% της εκλογικής δύναμης, ενώ ο Λένιν κέρδισε τη δική του πιο πραξικοπηματικά, επιβάλλοντας την απόλυτη κυριαρχία των Μπολσεβίκων με μόλις 24% στις εκλογές του Νοεμβρίου 1917. Όπως εξάλλου είχε δηλώσει νωρίτερα: «η έφεση του πλήθους για Συντακτική Συνέλευση είναι καλή, μα μην ξεχνάτε τα όπλα σας»[4]. Είκοσι τρία χρόνια μετά, το 1940, ο Μάο-Τσετούνγκ θα τον επαναλάβει, με τη διάσημη φράση: «η εξουσία βρίσκεται στις κάνες των όπλων». Στις πεντακόσιες σελίδες του βιβλίου του Λένιν, ο εφευρέτης του ολοκληρωτισμού, ο Κουρτουά αρχίζει από τα βιογραφικά στοιχεία του Λένιν: τις σχέσεις με τα μέλη της οικογένειάς του, τις πνευματικές συνθήκες στη Ρωσία της εποχής, τις επιδράσεις που του άσκησαν ο Τσερνισέφσκι και ο Νετσάγιεφ, με τα βιβλία και με τη δράση τους αντίστοιχα, την γένεση των ριζοσπαστικών του θέσεων μετά τον απαγχονισμό του μεγάλου του αδελφού το 1887 για απόπειρα δολοφονίας του τσάρου Αλέξανδρου Β΄, και την πλήρη ριζοσπαστικοποίηση μετά μια περίοδο εξορίας στη Σιβηρία και κατά τις μακρές περιπλανήσεις του σε πόλεις της Ευρώπης. Όπου από τον Δεκέμβριο του 1900 αρχίζει να εκδίδει την εφημερίδα Ίσκρα (στη Λειψία, στο Μόναχο ή τη Γενεύη, ανάλογα με τις μετακινήσεις του) και να επεξεργάζεται την ιδεολογία ενός «ισχυρού κόμματος, έτοιμου να μετατρέψει μια τοπική εξέγερση σε νικηφόρο επανάσταση»[5]. Όλα αυτά, ενόσω κορυφωνόταν ο πολιτικός αναβρασμός σε μιαν αυτοκρατορία που όδευε προς τη διάλυσή της, μεταξύ εξέγερσης του 1905 και σύμπραξης στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι εξηγείται πιο ανάγλυφα η στάση του Λένιν, όταν επιστρέφει στην ήδη επαναστατημένη Πετρούπολη τον Απρίλιο του 1917, να μείνει ανυποχώρητος στην ίδρυση μονοκομματικού κράτους. Κράτους στο οποίο η κοσμοθεωρία του κόμματος συμπίπτει με την κοσμοθεωρία του προλεταριάτου, όπως εξ ολοκλήρου την εκφράζει η σκέψη του ηγέτη. Κάτι που καταφέρνει να επιτύχει μέχρι το 1920, με τη λήξη του «πολεμικού κομμουνισμού». Έχοντας υπογράψει όμως, τον Μάρτιο του 1918, τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, με την οποία εκχωρούσε στους Γερμανούς τη μισή ρωσική αυτοκρατορία, ώστε να εδραιώσει τη δική του εξουσία στην υπόλοιπη μισή. Υπολόγιζε, βέβαια, ότι με το να βοηθήσει τη Γερμανία να συνεχίσει έναν εξαντλητικό για τα εμπόλεμα καπιταλιστικά κράτη πόλεμο θα ξεσπούσε σύντομα η παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση. Κι ακόμα, με την ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς και τους 21 όρους που έθετε, σε όποιο κόμμα άλλης χώρας ήθελε να συμμετέχει (όρους πλήρους υποταγής στο ΚΚΣΕ), εξασφάλιζε για τον εαυτό του την ηγεσία του παγκόσμιου κομμουνισμού. Σε αυτές τις πτυχές της δράσης του Λένιν δίνει μια ιδιαίτερη έμφαση ο Κουρτουά. Ιδίως στο 19ο κεφάλαιο, με τίτλο «Η προμελετημένη δολοφονία της ρωσικής δημοκρατίας», εκθέτει την πολύ κρίσιμη μετάβαση από τις προσπάθειες ενός αρχικού εκδημοκρατισμού, με προετοιμασία Συντακτικής Συνέλευσης, στη μονοκρατορία των Σοβιέτ. Κι εκεί, επίσης, συνοψίζει όλη την προηγηθείσα πνευματική διαμόρφωση που έκανε τον Λένιν ανυποχώρητο εχθρό κάθε πολυφωνίας, εφόσον η «δικτατορία του προλεταριάτου» συνιστούσε, κατ’ αυτόν, «την ανώτερη μορφή των δημοκρατικών θεσμών». Ορισμένα αποσπάσματα που παραθέτει ο Κουρτουά στο βιβλίο, από άρθρα του Λένιν στην Πράβδα ή προσωπικές σημειώσεις του μεταξύ 1917-18, είναι ανατριχιαστικά σε κάθε περίπτωση κι ακόμη περισσότερο για χώρα που μόλις άρχιζε να απαλλάσσεται από τον τσαρικό δεσποτισμό: «Μόνο η απόλυτη νίκη των εργατών και των χωρικών επί των ανυπότακτων αστών και γαιοκτημόνων, μόνο η αμείλικτη στρατιωτική συντριβή των εξεγερμένων δουλοκτητών, θα διασώσει την επανάσταση… Δυστυχώς, η εργατική βία ασκείται ακόμη με χαλαρότητα επάνω τους, ενώ πρέπει να συντριβούν – κάτι που στην επιστημονική του ονομασία λέγεται δικτατορία του προλεταριάτου… Κανένας οίκτος για τους εχθρούς του λαού, τους εχθρούς του σοσιαλισμού, τους εχθρούς των εργατών, τα παράσιτα της αστικής τάξης και τους συνενόχους τους… Πόλεμος για την εξόντωση των πλούσιων και των υπηρετών τους, των διανοουμένων, των λωποδυτών, των τεμπέληδων, των αλητών… Να διωχθούν από τη ρωσική γη όλα τα βλαβερά έντομα, ψύλλοι (λωποδύτες), κοριοί (πλούσιοι) κ.λπ. … Να φυλακιστούν, να σταλούν να καθαρίζουν τουαλέτες κι όταν εκτίσουν τις ποινές τους να τους δοθούν κίτρινες ταυτότητες» (σ. 386-87). Δεν ξέρει κανείς αν διαβάζει κείμενο πολιτικού ηγέτη ή κήρυγμα του Τομάς ντε Τορκεμάδα. Δεδομένου, μάλιστα, ότι «κίτρινη ταυτότητα» έπαιρναν αναγκαστικά οι πόρνες της τσαρικής Ρωσίας, ο συσχετισμός με το κίτρινο άστρο των Εβραίων της χιτλερικής Γερμανίας δεν απέχει πολύ και δικαίως τον υπογραμμίζει ο Κουρτουά. Από ολόκληρο το βιβλίο του, εξάλλου, προκύπτει η φυσιογνωμία ενός Λένιν κομπλεξικού και μεγαλομανούς, ταυτόχρονα. Ενός ατόμου που ζητούσε ν’ αποσπάσει από το σύνολο της ανθρωπότητας τον ίδιο αφοσιωμένο θαυμασμό που του έδειχναν η μητέρα του και η αδελφή του· ενός εκδικητή της άδικης, πράγματι, εκτέλεσης του μεγάλου του αδελφού από το τσαρικό καθεστώς· ενός μεγαλοφυούς που δεν ήταν και τόσο βέβαιος για την μεγαλοφυΐα του κι ενός μαρξιστή που είχε κρατήσει από τον Μαρξ μόνο το μεσσιανικό όραμα της οικουμενικής ισότητας κι αλληλεγγύης. Σ’ αυτό θα πρόσθετα, επίσης, ότι από τη φράση του Προμηθέα του Αισχύλου με την οποία ο Μαρξ έκλεινε τη διατριβή του για τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο, τη φράση «απλώ λόγω τους πάντας εχθαίρω θεούς», ο Λένιν φαίνεται να κράτησε κυρίως την ιδέα ότι ο άνθρωπος εχθρεύεται τους θεούς για να γίνει εκείνος θεός – με πρώτο και καλύτερο τον ίδιο τον Λένιν. Κάτι το οποίο πέτυχε, βέβαια, αν κρίνουμε από την ταρίχευση, το μαυσωλείο και τις λατρευτικές επισκέψεις που ακόμα τελούνται εκεί. Παρά το έκπληκτο βλέμμα σε μιαν από τις τελευταίες φωτογραφίες του, μετά το πολλοστό εγκεφαλικό (με την Κρούπσκαγια να τον σπρώχνει σε αναπηρικό καρότσι), για το πώς ήταν δυνατό να συμβεί σ’ εκείνον τέτοιο κακό – στον μοναδικό ηγέτη-σοφό. Ιδιότητα που ίσχυε ως ένα βαθμό, αφού είχε αναγκάσει σε φυγή τους πιο σημαντικούς διανοητές της χώρας (Μπερντιάεφ, Γιάκομπσον, Μπουλγκάκοφ κ.ά.), μετά τη δήλωση πως «οι λακέδες των κεφαλαιοκρατών διανοούμενοι νομίζουν ότι είναι ο εγκέφαλος του έθνους, ενώ δεν είναι παρά τα κόπρανά του», απομένοντας έτσι, εκεί, το μόνο λαμπρό πνεύμα[6]. Σχετικά εχέγγυα νόμιζε ότι του έδινε, από το 1909, η κατάρριψη κάθε ιδεαλιστικής-αντιδραστικής φιλοσοφίας χάρη στο έργο του Υλισμός και εμπειριοκριτικισμός. Για το οποίο, όμως, ο πολύ πιο ικανός θεωρητικός Γκεόργκι Πλεχάνοφ έγραψε ότι «ο Λένιν αποδεικνύεται με αυτό πρώτης τάξεως φιλόσοφος, με την έννοια ότι ως προς τη φιλοσοφία βρίσκεται ακόμη στην πρώτη τάξη του δημοτικού»! Ας σημειωθεί ότι μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους ο Πλεχάνοφ διέφυγε στη Φινλανδία, όπου πέθανε το 1918. Πριν αρχίσει να ιδρύεται κομματική γραφειοκρατία με νεαρά στελέχη ταχείας εκμάθησης στη μαρξιστική-λενινιστική φιλοσοφία, υπό το πρόσχημα ότι δημιουργείται πλέον ο «νέος άνθρωπος», ο συνειδητός προλετάριος, και πριν ο Λένιν ορίσει ως γραμματέα του κόμματος (με κάποιες αργοπορημένες επιφυλάξεις είναι η αλήθεια) τον πιο άξιο συνεχιστή του έργου του – τον Στάλιν. Στις διακόσιες είκοσι σελίδες του δικού του βιβλίου Το νεκροταφείο των ιδεών 1917-2017, ο Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης αφιερώνει στον Λένιν ένα σχετικά σύντομο κεφάλαιο. Χωρίς τις αναλυτικές, ενίοτε και ψυχαναλυτικές, διεισδύσεις του Κουρτουά στα παιδικά χρόνια, στους εφηβικούς ρεμβασμούς και στις μαθησιακές επιδόσεις του Βλαντίμιρ Ιλίτς Ουλιάνοφ, ο Χατζηπροδρομίδης περνά κατευθείαν στην ουσία του λενινιστικού εγχειρήματος μετά τον Απρίλιο του 1917: «Η απόφαση για κατάληψη της εξουσίας στις συγκεκριμένες συνθήκες, που δεν είχαν καμιά σχέση με τη μαρξική ταξική ανάλυση, άλλαζε όλη τη θεωρητική προβληματική την οποία επικαλούνταν και την υπότασσε στον στόχο της μονοκομματικής εξουσίας. Απ’ τη στιγμή εκείνη όλα τα θεωρητικά και ιδεολογικά προβλήματα αποκτούσαν μόνο εργαλειακό νόημα και υποτάσσονταν στους τακτικούς στόχους του κόμματος… Η θεωρία καταργούνταν κι εμφανιζόταν στη θέση της η προπαγάνδα... Η επίκαιρη μάχη για τον μηχανισμό που κατέχει την αλήθεια γίνεται η εκμηδένιση του αντιπάλου… και η νομιμοποίηση των πράξεων δικαιώνεται από το βέβαιο μέλλον… Καταργείται η ηθική και η εμπειρική γνώση, όλα ανάγονται στο θέσφατο της πίστης» (σ. 43). Αναδεικνύεται με εξαιρετική ευκρίνεια, έτσι, όλη η λενινιστική συλλογιστική: Αφού μπορώ ν’ αποσπάσω με τη βία την απόλυτη εξουσία, την αποσπώ και οικοδομώ τον σοσιαλισμό στη Ρωσία. Το ζήτημα είναι ν’ αρχίσει να ξηλώνεται το πουλόβερ του καπιταλισμού. Γιατί, λοιπόν, να μην αρχίσει το ξήλωμα από «τον πιο αδύναμο κρίκο», αφού οι προλετάριοι των προηγμένων βιομηχανικών χωρών, μαζί με τους αστούς, αλληλοσκοτώνονται υπέρ των πατρίδων τους, καίτοι ο Μαρξ είχε εξηγήσει πως οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδες; Έτσι κι αλλιώς, οι καταπιεσμένοι αδυνατούν να απελευθερωθούν επειδή δεν έχουν συνείδηση της καταπίεσής τους, όπως επίσης εξήγησε ο Μαρξ. Παίρνω λοιπόν τον πιο αγράμματο και οπισθοδρομικό πληθυσμό εμπόλεμης χώρας κι από τις δεισιδαιμονίες και το προαιώνιο πνεύμα υποταγής σε κάποιον ηγέτη-προστάτη, τον περνώ στην πρωτοπορία της απελευθέρωσης των λαών. Οι ενδιάμεσες εκατόμβες είναι ένα ελάχιστο τίμημα μπρος στους αιώνες ευδαιμονίας που περιμένουν την οικουμένη. «Για πρώτη φορά στον σύγχρονο κόσμο», παρατηρεί ο Χατζηπροδρομίδης, «έχουμε τέτοια άνετη επιβολή καλών προθέσεων με την ταυτόχρονα εφιαλτική καταπάτησή τους». Ενόσω σοβιετικοποιούνταν εκών-άκων ο ρωσικός λαός (κυρίως άκων), προσκυνώντας τα χιλιάδες πορτρέτα κι αγάλματα του Λένιν ή του Στάλιν, στη συνέχεια, και ζώντας σε συνθήκες διαρκών στερήσεων, αστυνόμευσης, καχυποψίας και διώξεων, «οι ομοϊδεάτες τους στη Δύση υμνούσαν τον Τύραννο, με όλα τα καλλιτεχνικά μέσα και κυρίως με την ποίηση. Ο ιδεαλισμός θριάμβευε τελικά, στη χώρα που είχε για έμβλημά της τον υλισμό» (σ. 54-55, δική μου η υπογράμμιση). Ούτε ο Χατζηπροδρομίδης, λοιπόν, αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για το ότι ο Λένιν υπήρξε ο θεμελιωτής του ολοκληρωτισμού. Επιπλέον, στο δικό του βιβλίο παρουσιάζεται, με ανάλογα συνοπτικό και εύληπτο τρόπο, το πώς προσφέρθηκαν οι θεωρίες του Μαρξ να καταστούν απολογητική της απόλυτης κομματικής εξουσίας του Λένιν, αρχικά, και του Στάλιν κατόπιν, στα άνετα μονοπάτια που του είχε ανοίξει ο μέγας Βλαντίμιρ. Με όλες τις κατακτήσεις των αστικών επαναστάσεων από τον 17ο και 18ο αιώνα –τυπική ισότητα των πολιτών απέναντι στον νόμο, διάκριση εξουσιών, ελευθερία του λόγου κ.ά.– να καταγγέλλονται και να καταργούνται ακριβώς επειδή ήταν «αστικές κατακτήσεις». Ύποπτες, συνεπώς, για προσχηματικό χαρακτήρα και για την υστεροβουλία να παρεμποδίσουν μια «προλεταριακή δημοκρατία, που θα είναι ένα εκατομμύριο φορές πιο δημοκρατική». Κόσμος παρατηρεί τον κατεστραμμένο Πύργο Νικόλσκαγια αμέσως μετά από τις οδομαχίες των επαναστατών στη Μόσχα τον Οκτώβριο 1917. (Russian State Documentary Film and Photo Archive). Το ενδιαφέρον του βιβλίου για το ελληνικό κοινό, ειδικότερα, έγκειται και στο εκτενές κεφάλαιο που αφιερώνει στο ΚΚΕ και στους ηγέτες του, από την ίδρυσή του μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, καθώς και σ’ ένα σύντομο τελευταίο κεφάλαιο με θέμα τις ημέρες της «πρώτης φοράς αριστερά». Συγκλονιστικές είναι οι μαρτυρίες πολλών γνωστών μελών του ΚΚΕ για τον ηγέτη του εμφυλίου, τον Νίκο Ζαχαριάδη. Εξίσου συγκλονιστικό είναι και το συμπέρασμα του Ζαχαριάδη από το μακελειό του εμφυλίου: «το ΚΚΕ επιτέλεσε το διεθνιστικό του καθήκον». «Καθήκον» το οποίο απέρρεε, ας μην ξεχνάμε, από τους 21 όρους του Λένιν για συμμετοχή στην Τρίτη Διεθνή. Μετά από τις θυσίες στις οποίες είχαν υποβληθεί με την αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής, χιλιάδες ανιδιοτελείς και ηρωικοί αγωνιστές υποχρεώθηκαν να συνεχίσουν να θυσιάζονται σ’ έναν άχρηστο εμφύλιο, καθώς και να εκτελούνται ή να εξορίζονται πολύ μετά το τέλος του, το 1949, μαζί με τα πιστά στη Μόσχα κομματικά στελέχη. Με αποκλειστικό στόχο, όπως εξηγεί ο Χατζηπροδρομίδης, να μπορεί ο Στάλιν να κραδαίνει στον ΟΗΕ τεκμήρια για τα μαρτύρια ελλήνων κομμουνιστών ως δικαιολογία των όσων, πολύ χειρότερων, διέπραττε ο ίδιος στην Πολωνία ή σε άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ. Κι επειδή, κατά την πασίγνωστη ρήση του Μαρξ, η επανάληψη της τραγωδίας είναι η φάρσα, πληρώνουμε πλέον, με τη διακυβέρνησή μας από «ψύλλους» και «κοριούς» όπως θα έλεγε ο Λένιν, την προδιάθεση ενός λαού που πιστεύει κατά 90% στα θρησκευτικά θαύματα να πιστέψει, έστω κατά ένα 35%, και στα πολιτικά. Το ευτύχημα είναι ότι οι λενινιστές του ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλησαν να υπαγάγουν το εμπόριο σε αδειοδοτήσεις «λαϊκών επιτροπών τροφοδοσίας», όπως ο Λένιν μεταξύ 1918-21, παγώνοντας την παραγωγή και την κυκλοφορία προϊόντων και προκαλώντας έναν αβυσσαλέο πληθωρισμό. Η δική τους «ΝΕΠ» (νέα οικονομική πολιτική), δηλαδή ο δικός τους συμβιβασμός με τον καπιταλισμό, αποφασίστηκε σε μόλις 17 ώρες. Όπως σωστά συνοψίζει στον πρόλογό του ο εκδότης του βιβλίου, η πλήρης αποτυχία της οκτωβριανής επανάστασης μπορεί να αποδοθεί στη λάθος εφαρμογή μιας σωστής θεωρίας, λόγω προσώπων που δοκίμασαν να την εφαρμόσουν ή λόγω συνθηκών της χώρας όπου έγινε η δοκιμή. Μπορεί όμως να αποδοθεί και σε λάθη της ίδιας της θεωρίας, η οποία είχε υποτιμήσει πολλές από τις άλλες παραμέτρους που συνέχουν μια κοινωνία, πέρα από τη δομική αντίθεση μεταξύ παραγωγικών δυνάμεων και σχέσεων παραγωγής. Το Νεκροταφείο των ιδεών διερευνά όλες τις εκδοχές αιτίων της αποτυχίας, μέχρι την Ελλάδα της εποχής μας. Κι όπως επίσης σωστά σημειώνεται στον πρόλογο: «Υπάρχει ριζική διαφορά ανάμεσα στον Μαρξ και στους επιγόνους του που άσκησαν εξουσία. Ο Μαρξ δεν έβαψε τα χέρια του με αίμα, ενώ οι επίγονοι ευθύνονται για εκατόμβες νεκρών, εκατομμύρια κατεστραμμένες ζωές και απίστευτες θηριωδίες». Οι μαρξιστές-λενινιστές που μας κυβερνούν, σε συνδυασμό μάλιστα με τους ένα βήμα πριν τους χρυσαυγίτες ΑΝΕΛ, ευτυχώς δεν εννοούν να προωθήσουν τον παγκόσμιο σοσιαλισμό βουτώντας τα χέρια τους στο αίμα. Αρκούνται, καταφανώς, να τα βουτούν σε λαδομπούκια. Είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία ο κομμουνισμός διατηρεί την άμωμη κι αμόλυντη αρχική του σημασία: μιας κοινωνίας τέλειας δικαιοσύνης, αλληλεγγύης και ισότητας. Κατά συνέπεια, αντικομμουνιστής γίνεται μόνο ο μοχθηρός ατομικιστής που επιθυμεί τη στυγνή εκμετάλλευση, τις στερήσεις και τα βάσανα των άλλων, ώστε ο ίδιος να απολαμβάνει προνόμια και μιαν εντελώς σαδιστική χαρά. Το τι ενδιαμέσως έδωσαν οι κοινωνίες στις οποίες τα κομμουνιστικά ιδεώδη τέθηκαν σε εφαρμογή, δεν αμαυρώνει διόλου τον κομμουνισμό. Κατά τον ίδιο τρόπο που μεγάλες καταστροφές, με απώλειες πολλών νεαρών και αθώων υπάρξεων, διόλου δεν μειώνουν το πανάγαθο και το παντοδύναμο του Υψίστου. «Ο θεός μάς φύλαξε», δηλώνουν μονίμως κάποιοι που σώθηκαν σε έναν μεγάλο σεισμό, σε μια πυρκαγιά, σε μια πλημμύρα ή σε ένα οποιοδήποτε δυστύχημα, ενώ δίπλα κείτονται δεκάδες ακρωτηριασμένοι και νεκροί. Τους οποίους, για τους δικούς του μυστηριώδεις λόγους, ο θεός δεν μπήκε στον κόπο να «φυλάξει». Η σωτηρία όσων επιβίωσαν αρκεί για να επαληθεύσει τη μέριμνά του προς αυτούς, ειδικά. Εξακολουθεί, έτσι, να παραμένει κανείς κομμουνιστής με την ίδια λογική που εξακολουθεί να παραμένει πιστός. «Λογική» η οποία έγκειται στο να βλέπεις τον κόσμο sub specie aeternitatis – υπό το πρίσμα του αιώνιου. Ο σοσιαλιστικός, όπως και ο θεολογικός παράδεισος υπάρχουν. Θα το διαπιστώσουμε όλοι στη Δευτέρα Παρουσία ή στην επιτυχή εφαρμογή των «προβλέψεων» του Μαρξ και του Ένγκελς. Έστω και αν αυτή συντελεστεί λίγο πριν τη Δευτέρα Παρουσία. Για όποιον μπορεί να κοιτά τον κόσμο υπ’ αυτό το πρίσμα, τα θύματα του Λένιν δεν είναι παρά ασήμαντες αβαρίες. Μετά τα 2,5 εκατομμύρια νεκρών Ρώσων στον Πρώτο Πόλεμο, τα άλλα 2 εκατομμύρια νεκρών στις συγκρούσεις του εμφυλίου, τα 2 εκατομμύρια νεκρών από τον τύφο που προκλήθηκε λόγω των συνθηκών, τα 5 εκατομμύρια νεκρών από πείνα ή τα 2 εκατομμύρια προσφύγων κάθε κοινωνικής προέλευσης μέχρι τον θάνατο του Λένιν το 1924[7], δεν αποτελούν παρά ελάχιστο ποσοστό ως προς τα θύματα ανάλογων σφαγών σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, από τις περσικές ως τις ναπολεόντειες εκστρατείες. Ακόμη κι αν προστεθούν σε αυτό το ποσοστό οι εν συνεχεία εφάμιλλες συνδρομές των Στάλιν, Μάο, Πολ-Ποτ κ.ά., μαζί με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Χιροσίμα ή τις εισβολές των Αμερικανών σε Βιετνάμ και Ιράκ. Τα βιβλία του Κουρτουά και του Χατζηπροδρομίδη είναι συμπληρωματικά, τόσο εξαιτίας της θεματικής όσο κι εξαιτίας μιας μακράς προηγούμενης θητείας των συγγραφέων στη μαοϊκή και στην ορθόδοξη Αριστερά, αντίστοιχα. Κι ακόμη γιατί τονίζουν, τελειώνοντας, τον θρησκευτικό χαρακτήρα της πίστης στα κομμουνιστικά ιδεώδη. Πίστης διαρκώς έτοιμης να δικαιώσει άχρηστες κι αμέτρητες θυσίες οπαδών ή εξοντώσεις αντιπάλων. Στα χρόνια της αθωότητας του Διαφωτισμού, ο σεισμός του 1755 στη Λισαβόνα, με τα 60.000 θύματα, δημιούργησε βάσιμες αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη θεού. Κι ενώ τα έξι εκατομμύρια Εβραίων στα κρεματόρια του ναζισμού εδραίωσαν μια σχεδόν οικουμενική βδελυγμία προς αυτή την ιδεολογία, τα θύματα του άλλου ολοκληρωτισμού φαίνεται να μην αρκούν για να ταρακουνήσουν τους ανά τον κόσμο οπαδούς του. Με τη χώρα μας, αλίμονο, να χαρίζει υψηλότατα εκλογικά ποσοστά και στους δύο ολοκληρωτισμούς. [1] Όχι πως λείπουν οι Νεοναζί στις μέρες μας, αλλά οι περισσότεροί τους είναι αμιγής υπόκοσμος. Οι οπαδοί του συντηρητισμού ή και μιας αυταρχικής ακροδεξιάς, ανατριχιαστικά πολλαπλασιαζόμενοι στις μέρες μας, δεν ταυτίζονται οπωσδήποτε μαζί τους. [2] Βλ. Εφημερίδα των Συντακτών, 7.1.2018, διαθέσιμο στο https://goo.gl/VV9RGJ [3] Όπως εξηγεί ο Ορλάντο Φάιτζες (A People’s Tragedy, The Russian Revolution 1891-1924, Pimlico 1996, σ. 520-36), στον οποίο πολύ συχνά παραπέμπει ο Κουρτουά στο δικό του βιβλίο, η πλειονότητα των ποινικών κρατουμένων, που αποφυλακίστηκαν μαζί με τους πολιτικούς τον Φεβρουάριο του 1917, έσπευσαν να γίνουν Μπολσεβίκοι και να επωφεληθούν από το σύνθημα του Λένιν «Πλιατσικολογήστε τους πλιατσικολόγους». Η συμμετοχή τους στη δήμευση περιουσιών ή στην κατάσχεση τραπεζικών καταθέσεων και στην καταλήστευση όλων των τραπεζικών θυρίδων ήταν αποφασιστική. Κάτι στο οποίο συνέδραμε η παραδοσιακή πεποίθηση της αγροτικής και θρησκευόμενης Ρωσίας, ότι ο πλούτος είναι ανήθικος και τα αγαθά πρέπει να διαμοιράζονται στην κοινότητα, πολύ περισσότερο από όσο συνέδραμαν οι θεωρίες του Μαρξ ή του Προυντόν. [4] Την πλειοψηφία στις εκλογές είχαν πάρει οι Εσέροι και το υπόλοιπο ποσοστό μοιραζόταν μεταξύ Μενσεβίκων, Καντέτ, Σοσιαλεπαναστατών κ.ά. Αλλά τη συνεδρίαση της Συντακτικής Συνέλευσης στο ανάκτορο της Ταυρίδας τη διέλυσαν κατηγορώντας την ως πρόσχημα αστικής κυριαρχίας, στις 18 Ιανουαρίου 1918 (5 Ιανουαρίου για τους Ρώσους), οι σύντροφοι του Λένιν που δεν είχαν «ξεχάσει τα όπλα τους». Μόλις οι υποστηρικτές της Συντακτικής δοκίμασαν να διαδηλώσουν, διαμαρτυρόμενοι, πυροβολήθηκαν από τους φιλομπολσεβίκους ναύτες της Κροστάνδης, οι οποίοι είχαν καταλάβει το ανάκτορο. Στους πρώτους νεκρούς περιλαμβανόταν και μια νεαρή σοσιαλδημοκράτισσα ονόματι Γκορμπατσόφσκαγια, της οποίας η μητέρα είχε πεθάνει στις τσαρικές φυλακές. Και όπως σημειώνει ο Στεφάν Κουρτουά: «Το καθεστώς εγκαινίαζε την αιμοσταγή εξουσία του σκοτώνοντας μια Γκορμπατσόφσκαγια, ενώ το 1991 κατέρρεε υπό την αιγίδα ενός Γκορμπατσόφ. Συχνά η ιστορία γίνεται εξόχως ειρωνική» (σ. 390). [5] Η ονομασία της εφημερίδας (Ίσκρα – Σπίθα) σε αυτό ακριβώς αποσκοπούσε. [6] Με τη διαρροή εγκεφάλων να συνεχίζεται πολύ μετά τον θάνατο του Λένιν, αφού συγγραφείς όπως ο Κουζνέτσοφ ή ο Σουβόροφ, επιστήμονες όπως ο Λάκατος ή ο Ποενάρου, σκηνοθέτες όπως ο Μίλος Φόρμαν, χορογράφοι όπως ο Μπαλανσίν, χορευτές όπως ο Νουρέγιεφ ή ο Μπαρίσνικοφ κι ένα πλήθος άλλες προσωπικότητες εξακολούθησαν να εγκαταλείπουν το ανατολικό μπλοκ. Έως και η κόρη του Στάλιν, η Σβετλάνα Αλιλούγεβα, η οποία με άκρα μυστικότητα διέφυγε το 1967 στις ΗΠΑ, μέσω Νέου Δελχί, αφήνοντας επίσης πίσω της τον σοσιαλιστικό παράδεισο των εργατών. [7] Τα νούμερα είναι από τη μελέτη του Κουρτουά, σ. 433.

Λένιν, ο θεμελιωτής του ολοκληρωτισμού

Σύνδεση