Η άλλη όψη της εξουσίας

Το πολυδιαβασμένο αυτό βιβλίο περιέχει πλούτο πληροφοριών για τα εσωτερικά ζητήματα της νέας αμερικανικής κυβέρνησης. Michael Wolff, Fire and Fury. Inside the Trump White House, Little Brown, Λονδίνο 2018, σελ. 322 Το πολυδιαβασμένο αυτό βιβλίο περιέχει πλούτο πληροφοριών για τα εσωτερικά ζητήματα της νέας αμερικανικής κυβέρνησης. Εκτός από τα τρία βασικά υπουργεία, Άμυνας, Εξωτερικών και Οικονομικών, στις άλλες θέσεις εναλλάσσονται διαρκώς νέα άτομα. Ο ανασφαλής Ντόναλντ Τραμπ δεν κρατάει τους συνεργάτες του για πολύ. Βασικό κριτήριο επάρκειας αποτελεί η αφοσίωσή τους στον ίδιο. Πρωταγωνιστής κατά το πρώτο δεκάμηνο της θητείας του Τραμπ υπήρξε ο επικεφαλής της χάραξης στρατηγικής Στιβ Μπάνον. Δεν θα ήταν υπερβολική η διαπίστωση ότι ο 63χρονος εξ απορρήτων του Προέδρου είναι και ο πρωταγωνιστής του έργου αυτού. Πρόκειται για έναν προβληματικό χαρακτήρα, με αλκοολικό παρελθόν, διαζύγια και περίεργο επαγγελματικό βίο. Δεν πολυκαίρισε ως αξιωματικός του Ναυτικού και προσπάθησε να γίνει πλούσιος χωρίς μεγάλη επιτυχία. Μολονότι παρουσιάζεται ως άτομο με συνείδηση σημαντικής αποστολής, πέρασε απαρατήρητος στους κύκλους στους οποίους κινήθηκε. Διακρίθηκε στην προεκλογική εκστρατεία του Τραμπ και στη συνέχεια έγινε ο πιο προβεβλημένος σύμβουλός του, που τολμούσε να συνομιλεί μ’ αυτόν σε αγοραία γλώσσα και να ασκεί κριτική στην πολιτική του. Ο αναγνώστης αφήνεται να υποθέσει ότι ο συγγραφέας του βιβλίου έλαβε τις πιο πολλές πληροφορίες από τον ίδιο τον Μπάνον, αφού μάλιστα το βιβλίο του κυκλοφόρησε μετά την απόλυση εκείνου. Αν και ο Μπάνον θεωρούσε τον εαυτό του ικανότερο από τον προϊστάμενό του, πίστευε ότι ο Τραμπ ήταν ένα είδος ριζοσπάστη του συντηρητισμού που θα διαμόρφωνε το μέλλον του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. Είναι ακριβώς τα χαρακτηριστικά που κάνουν τον αμερικανό Πρόεδρο ένα ανόητο εγωκεντρικό άτομο, τα οποία γοητεύουν τον αποσυνάγωγο υφιστάμενό του. Ο Μπάνον μέσω του Γουόλφ περιγράφει με συγκατάβαση την οικογένεια Τραμπ και υποτιμάει τους περισσότερους συνεργάτες του Προέδρου. Με τους δυο γιους του και τη σημερινή του σύζυγο Μελάνια ασχολείται ελάχιστα. Η τρομαγμένη αυτή γυναίκα απουσιάζει από τον Λευκό Οίκο με κάθε ευκαιρία για ευνόητους λόγους. Η τριανδρία των κοντινών συνεργατών του Τραμπ ήταν ο ελληνοαμερικανός Ράινς Πρίμπους, επικεφαλής του προσωπικού, ο γαμπρός του Τζάρεντ Κούσνερ, με θέση συμβούλου για θέματα Μέσης Ανατολής, και ο Στιβ Μπάνον, ένας συνδυασμός θεωρητικού του τραμπισμού και παιδιού για όλες τις δουλειές. Οι συμμαχίες ανάμεσα στους τρεις αυτούς εναλλάσσονταν ώστε δύο να στρέφονται πάντα κατά του τρίτου. Μόνιμος ως σύζυγος της Ιβάνκας ήταν τελικά ο Κούσνερ, παρά την συμβουλή τους να απολυθεί ο αρχηγός του FBI, Τζέιμς Κόμεϊ, επειδή ανακατεύθηκε στην παρακολούθηση των σχέσεων του Τραμπ με τη Ρωσία για να σπιλωθεί η υπόληψη της Χίλαρι Κλίντον κατά τη διάρκεια των εκλογών. Η απόλυση του Κόμεϊ προκάλεσε τον διορισμό του Ρόμπερτ Μιούλερ ως ειδικού ανακριτή στην έρευνα για την ανάμιξη των ρωσικών υπηρεσιών στις αμερικανικές εκλογές. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί ο Πρόεδρος μπλεγμένος σε μια υπόθεση που αν επαληθευθεί μπορεί να προκαλέσει την παραπομπή του στη δικαιοσύνη. Η συνεχιζόμενη προσπάθεια του Τραμπ να ξεφορτωθεί τον Μιούλερ τον εκθέτει σε φοβερή κριτική από τους αντιπάλους του, Δημοκρατικούς αλλά και Ρεπουμπλικάνους (Μπους, Ράις, ΜακΚέιν, Μπεν Σας κ.ά.). Οι «σοβαροί» της κυβέρνησης, Τζέιμς Μάτις (υπουργός Άμυνας), Ρεξ Τίλερσον (Εξωτερικών) και Τζον Κέλι (Εσωτερικών), δεν ανακατεύτηκαν στα εσωτερικά του Λευκού Οίκου. Αν είχαν ασχοληθεί θα ανακάλυπταν ότι ο παλαίμαχος Χένρι Κίσινγκερ είχε θέσει τον νεαρό Κούσνερ υπό την προστασία του και τον δίδασκε τα βασικά μαθήματα για τη Μέση Ανατολή. Κερδισμένος από την μαθητεία ήταν κυρίως ο Νετανιάχου που έκανε την οικογένεια Τραμπ υποχείριό του: φίλους της «συμμάχου» του Σαουδικής Αραβίας και ορκισμένους εχθρούς του Ιράν. Από τους υπουργούς του Τραμπ ο Μάτις, πρώην στρατηγός των πεζοναυτών, υπήρξε επιλογή του ΜακΚέιν και αποδεικνύεται από τους συνετούς υπουργούς της κυβέρνησης. Ο Κέλι, επίσης απόστρατος στρατηγός, κατάφερε να μετριάσει τις αρνητικές εντυπώσεις που ο Τραμπ προκαλούσε με τις δηλώσεις του. Από τους τρεις βασικούς υπουργούς, η αρνητική έκπληξη προέρχεται από τον Τίλερσον, άνθρωπο με πείρα στη διοίκηση επιχειρήσεων. Οι μειώσεις στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εξωτερικών τον κατέστησαν αντιπαθητικό στο διπλωματικό σώμα και τους χειριστές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Όπως μπορεί να διαπιστώσει όποιος έχει επαφή με αμερικανικές πρεσβείες, η κριτική κατά της κυβέρνησης Τραμπ προκαλεί νεύματα συμφωνίας. Ένας άλλος στρατιωτικός, ο Χ. Ρ. ΜακΜάστερ υπήρξε από τους αντιπάλους της κυβέρνησης Τζόνσον για τον χειρισμό του πολέμου στο Βιετνάμ. Οι στρατιωτικοί σε γενικές γραμμές είναι λιγότερο πολεμοχαρείς από τους πολιτικούς, ίσως γιατί γνωρίζουν τον πόλεμο από κοντά. O ΜακΜάστερ πρόσθεσε στην αγαπημένη ρήση του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» και την κατάληξη «αλλά όχι μόνη η Αμερική». Το αν θα επικρατήσουν οι συνετοί της κυβέρνησης ή όσοι αγαπούν τις περιπέτειες θα το μάθουμε σύντομα. O ΜακΜάστερ πάντως βρίσκεται πια υπό διωγμό. Στο ανησυχητικό βιβλίο τους, How Democracies Die, οι δυο καθηγητές του Χάρβαρντ, Στίβεν Λεβίτσκι και Ντάνιελ Ζίμπλατ (Penguin Random House, 2018), προειδοποιούν τους Αμερικανούς ότι ο Ντόναλντ Τραμπ έχει φέρει το αντιδημοκρατικό σαράκι στη χώρα τους. Μολονότι δημαγωγοί λαϊκιστές όπως οι Τζόζεφ ΜακΚάρθι, Τζορτζ Γουάλας και Χιούι Λονγκ έχουν υπάρξει στο παρελθόν, κανείς από αυτούς δεν έγινε Πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι δύο συγγραφείς συγκρότησαν κατάλογο τεσσάρων κριτηρίων που πιστοποιούν την ροπή πολιτικών προς τον αυταρχισμό. 1) Αν ο πολιτικός περιφρονεί τους δημοκρατικούς θεσμούς με λόγια και με πράξεις. 2) Αν αρνείται την νομιμότητα των αντιπάλων του. 3) Αν ανέχεται ή ενθαρρύνει τη βία, και 4) Αν είναι έτοιμος να περιορίσει τις πολιτικές ελευθερίες και την ανεξαρτησία των ΜΜΕ. Ο Τραμπ φαίνεται ότι πληροί όλες τις προϋποθέσεις για την υπονόμευση της Δημοκρατίας. Πολλοί πολιτικοί κάποια φορά παραβίασαν πρακτικές που αποτελούν θεμέλια του πολιτεύματος. Οι πιο σημαντικές όμως είναι η αμοιβαία ανοχή των πολιτικών αντιπάλων και η μετριοπάθεια, ώστε οι διαφορές να μην οδηγήσουν σε πόλεμο. Μετά τον αμερικανικό εμφύλιο οι αρχές αυτές παραβιάστηκαν από τους νικητές. Σήμερα φαίνεται να επανέρχεται η ιδεολογική πόλωση εκείνης της εποχής. Οι αντεγκλήσεις (λεκτικές ευτυχώς) του Τραμπ με τον δικτάτορα της Βόρειας Κορέας Κιμ Γιονγκ Ουν για το ποιος διαθέτει μεγαλύτερα πυρηνικά όπλα απασχόλησαν τον διεθνή Τύπο, γιατί με τη συμπεριφορά τους έδωσαν την εντύπωση παιδιών που έπαιζαν με τη φωτιά. Σπάνια αρχηγός κράτους εκστόμισε και έπραξε τόσα ακατανόητα όσα ο σημερινός: Η απόσυρση των ΗΠΑ από την παγκόσμια συμφωνία για την κλιματική αλλαγή, η αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ και η απειλή στο Νταβός διακοπής της βοήθειας στους Παλαιστινίους, αποτελούν μερικές μόνο από τις στραβοτιμονιές του Τραμπ. Ευτυχώς το αμερικανικό σύνταγμα δεν επιτρέπει στον Πρόεδρο να κηρύξει πόλεμο χωρίς την σύμφωνη γνώμη του Κογκρέσου και αυτό είναι σημαντικό σε εποχή που η λέσχη των πυρηνικών δυνάμεων έχει προς το παρόν τουλάχιστον εννέα μέλη, με προοπτική εισόδου νέων μελών. Δυστυχώς ο Τραμπ επαναλαμβάνει ότι δεν του χρειάζονται οι ειδήμονες γιατί ο ίδιος είναι πολύ έξυπνος. Ακόμα και νεοσυντηρητικοί όπως ο Γουίλιαμ Κρίστολ κατηγορούν τους Ρεπουμπλικάνους του Κογκρέσου ότι παραδόθηκαν στον Τραμπ χωρίς αντίσταση. Η κριτική όμως εις βάρος του από τους Ρεπουμπλικάνους μεγαλώνει. Με παραπομπή, ή ως ανίκανου να ασκεί τα καθήκοντά του, οι μέρες του μάλλον λιγοστεύουν.

Σύνδεση