Τὸ ἡμέρωμα τῆς στρίγγλας

Μετάφραση Άρης Μπερλής Τὸ ἡμέρωμα τῆς στρίγγλας ἀρχίζει μὲ τὶς δύο παράδοξες σκηνὲς τοῦ Προοίμιου, ὅπου ἕνας εὐγενὴς φαρσὲρ ἐξαπατᾶ τὸν μεθυσμένο γανωματή, τὸν Χριστόφορο Λέρα, κάνοντάς τον νὰ πιστέψει ὅτι εἶναι ἕνας σπουδαῖος λόρδος, ἕτοιμος νὰ παρακολουθήσει μιὰ παράσταση τοῦ δράματος τῆς Κατερίνας [Καίτης] καὶ τοῦ Πετρούκιου. Ὡς ἐκ τούτου ἡ κωμωδία τους, δηλαδὴ τὸ ὑπόλοιπο τῆς Στρίγγλας, εἶναι «ἕνα ἔργο ἐντὸς ἔργου», πράγμα ποὺ φαίνεται νὰ μὴν ἐνισχύει τὸ ἀναπαραστατικὸ ἀποτέλεσμα ποὺ ἔχει στὸ ἀκροατήριο. Ἂν καὶ δεξιοτεχνικό, τὸ Προοίμιο θὰ μποροῦσε νὰ χρησιμοποιηθεῖ σὲ ἄλλες πέντε-ἕξι κωμωδίες τοῦ Σαίξπηρ καὶ νὰ ταιριάσει ἐξίσου καλὰ ἢ ὄχι τόσο καλὰ ὅσο καὶ στὴν Στρίγγλα. Ἔχουν προταθεῖ ἀπὸ κριτικοὺς διάφορες εὑρηματικές λύσεις γιὰ νὰ στοιχειοθετηθοῦν ἀναλογίες μεταξὺ τοῦ Χριστόφορου Λέρα καὶ τοῦ Πετρούκιου. Προσωπικὰ δὲν μὲ ἔχουν πείσει. Ἀλλὰ εἶναι βέβαιο ὅτι ὁ Σαίξπηρ ἔχει κάποιον δραματικὸ στόχο στὸ Προοίμιο, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν τὸν ἔχουμε ἀκόμη εἰκάσει. Ὁ Λέρας δὲν ἐμφανίζεται στὸ φινάλε τῆς Στρίγγλας τοῦ Σαίξπηρ ἐνδεχομένως διότι ἡ ἀπογοήτευσή του θὰ ἦταν κατ’ ἀνάγκη σκληρὴ καὶ θὰ κλόνιζε τὸν ἀμοιβαῖο θρίαμβο τῆς Κατερίνας καὶ τοῦ Πετρούκιου, οἱ ὁποῖοι εἶναι σαφὲς ὅτι θὰ ἀποτελέσουν τὸ πιὸ εὐτυχισμένο παντρεμένο ζευγάρι στὸν Σαίξπηρ (μὲ ἐξαίρεση τοὺς Μακμπέθ, ποὺ ἔχουν ὅμως καὶ οἱ δύο χωριστὸ καὶ κακὸ τέλος). Δύο παρατηρήσεις σχετικὰ μὲ τὸ Προοίμιο μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν ἀκαταμάχητες: ἡ μία ὅτι μᾶς κρατάει σὲ κάποια ἀπόσταση ἀπὸ τὴν παράσταση τῆς Στρίγγλας· ἡ ἄλλη ὅτι ὑποδηλώνει πὼς τὸ κοινωνικὸ ξεχαρβάλωμα εἶναι κάτι σὰν τρέλα. Ὁ Λέρας, μὲ φιλοδοξίες πάνω ἀπὸ τὴν κοινωνική του θέση, χάνει τὰ μυαλά του ὅπως ὁ Μαλβόλιο στὴ Δωδεκάτη νύχτα. Ἐφόσον ἡ Κατερίνα καὶ ὁ Πετρούκιος εἶναι κοινωνικὰ ἴσοι, τὸ δικό τους ξεχαρβάλωμα μπορεῖ νὰ εἶναι οἱ βίαιες μορφὲς ἔκφρασης, κοινὲς καὶ στοὺς δύο, τὶς ὁποῖες ὁ Πετρούκιος «γιατρεύει» στὴν Κατερίνα, καταβάλλοντας ὅμως τὸ ὑψηλὸ τίμημα νὰ αὐξήσει τὴ δική του βιαιότητα σὲ βαθμὸ ποὺ νὰ μὴν μπορεῖς νὰ τὴν ξεχωρίσεις ἀπὸ τὴν παρανοϊκὴ μανία. Τώρα, ποιός γιατρεύει καὶ ποιός γιατρεύεται παραμένει ζητούμενο σὲ αὐτὸν τὸν γάμο ποὺ ἀναμφίβολα θὰ ἀντέξει ἐνάντια σὲ ἕναν ψοφοδεὴ κόσμο, σχηματίζοντας ἕνα κοινὸ μέτωπο φοβερῆς ἐριστικότητας (ποὺ εἶναι πιὸ πανούργα στὴν Κατερίνα ἀπ’ ὅσο στὸν θορυβώδη ἄντρα της ποὺ συμπεριφέρεται σὰν κακομαθημένο ἀγόρι). Ὅλοι ξέρουμε ἕναν-δύο γάμους σὰν τὸν δικό τους, θαυμάζουμε ὅ,τι βλέπουμε νὰ πηγαίνει καλά, ἀλλὰ κρατιόμαστε μακριὰ ἀπὸ ἕνα ζευγάρι ποὺ εἶναι τόσο κλεισμένο στὸν ἑαυτό του, τόσο ἀδιάφορο γιὰ τοὺς ἄλλους ἢ γιὰ τὴν ἐτερότητα. Δὲν ἀποκλείεται ὁ Σαίξπηρ, ποὺ εἶναι πάντα ὑπαινικτικός, νὰ ὑποδηλώνει μιὰ ἀναλογία ἀνάμεσα στὸν Χριστόφορο Λέρα καὶ τὸ εὐτυχισμένο ζευγάρι: ὁ καθένας τους, ἀπορροφημένος στὸ ὄνειρό του, ὄνειρο ἀπὸ τὸ ὁποῖο δὲν θὰ δοῦμε τὸν Λέρα νὰ βγαίνει, καὶ ἡ Κατερίνα μὲ τὸν Πετρούκιο δὲν θὰ τὸ ἐγκαταλείψουν ποτέ. Ἡ τελικὴ πραγματικότητα τὴν ὁποία θὰ βιώσουν εἶναι κάτι σὰν συνωμοσία ἐναντίον μας: ὁ Πετρούκιος θὰ κομπάζει καὶ ἡ Κατερίνα θὰ κάνει κουμάντο σὲ αὐτὸν καὶ στὸ σπίτι τους, παίζοντας στὸ ἑξῆς τὸν ρόλο της σὰν ἀναμορφωμένη στρίγγλα. Κάποιες φεμινίστριες κριτικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Κατερίνα παντρεύεται τὸν Πετρούκιο παρὰ τὴ θέλησή της, πράγμα ποὺ εἶναι ψευδές. Πρέπει νὰ διαβάσεις πολὺ προσεκτικὰ γιὰ νὰ τὸ διαπιστώσεις, ἀλλὰ εἶναι γεγονὸς ὅτι ὁ Πετρούκιος εἶναι ἀκριβὴς ὅταν ἐπιμένει ὅτι ὁ ἔρωτας τῆς Κατερίνας γιὰ αὐτὸν ἦταν κεραυνοβόλος. Ἦταν ἀναπόφευκτο. Μὲ τὸν πατέρα της, ποὺ προτιμάει τὴν ἄνοστη νεότερη ἀδελφή της Μπιάνκα, νὰ τὴν προκαλεῖ συνεχῶς καὶ νὰ τὴ σπρώχνει σὲ βίαιες ἐκρήξεις, ἡ ἀτίθαση Κατερίνα πρέπει νὰ βρεῖ ἐπειγόντως τρόπο νὰ ξεφύγει. Ὁ κορδωμένος Πετρούκιος τῆς προκαλεῖ μιὰ διπλὴ ἀντίδραση: ἐξωτερικὰ μαίνεται, ἀπὸ μέσα εἶναι τσιμπημένη. Ἡ μεγάλη δημοτικότητα τῆς Στρίγγλας δὲν ὀφείλεται σὲ κανένα ἀρσενικὸ σαδισμὸ ποὺ διατρέχει τὸ ἀκροατήριο ἀλλὰ στὴ σεξουαλικὴ διέγερση ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν. Ἡ Στρίγγλα εἶναι ρομαντικὴ κωμωδία ἀλλὰ εἶναι καὶ φάρσα. Ἡ ἀμοιβαία τραχύτητα μεταξὺ τῆς Κατερίνας καὶ τοῦ Πετρούκιου ὁπωσδήποτε εἶναι ἑλκυστικὴ ἀλλὰ τὸ χιοῦμορ στὴ σχέση τους εἶναι λεπτὸ καὶ περίτεχνο. Ὁ συμπαθέστατος «κακὸς» Πετρούκιος στὴν πραγματικότητα εἶναι μία ἰδανική –σὰν νὰ λέμε ἀποφασιστική– λύση γιὰ τὴν Κατερίνα στὴν προσπάθειά της νὰ γλυτώσει ἀπὸ μιὰ παρανοϊκὴ κατάσταση στὸ σπίτι της ποὺ τὴν τρελαίνει ἀκόμη περισσότερο ἀπὸ τὶς παλαβομάρες τοῦ Πετρούκιου. Ἐξωτερικὰ φωνακλάς, ὁ Πετρούκιος ἔχει κάτι ἄλλο μέσα του ποὺ ἡ Κατερίνα τὸ βλέπει, τὸ καταλαβαίνει, καὶ τελικά, μὲ τὴν ἔγκρισή του, τὸ ἐλέγχει. Ὁ γλωσσικός τους πόλεμος ἀρχίζει μὲ σεξουαλικὲς προκλήσεις ἑκατέρωθεν· μετὰ τὸν γάμο ὁ Πετρούκιος συνεχίζει τὸ παιχνίδι μὲ ὑστερικὲς ἐκρήξεις. Εἶναι ἀξιοσημείωτο τὸ ὅτι ἡ Κατερίνα, ὅποια καὶ ἂν εἶναι τὰ πρῶτα της βάσανα (στὸ φαγητό, τὸ ντύσιμο κ.λπ.), ἔχει μία μόνο στιγμὴ πραγματικῆς ἀγωνίας, ὅταν ἡ σκόπιμα καθυστερημένη ἄφιξη τοῦ Πετρούκιου στὸ γάμο τὴν κάνει νὰ φοβηθεῖ ὅτι ἄλλαξε γνώμη καὶ τὴν παράτησε: ΜΠΑΤΙΣΤΑΣ: Σινιὸρ Λουκέντιε, σήμερα εἶναι ἡ μέρα ποὺ ἡ Κατερίνα κι ὁ Πετρούκιος παντρεύονται κι ἀκόμα δὲν ἀκούσαμε γιὰ τὸν γαμπρό μας. Τί θὰ πεῖ ὁ κόσμος; Τί κοροϊδία θά ’ναι αὐτὴ γιὰ μᾶς, νὰ περιμένει ὁ παπὰς νὰ κάμει τὸ μυστήριο καὶ ὁ γαμπρὸς νὰ λείπει! Ὁ Λουκέντιος τί λέει γι’ αὐτή μας τὴ ντροπή; ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Μόνο ἐγὼ ντροπιάζομαι, πού, ἀλήθεια, μὲ ἀναγκάζουν τὸ χέρι μου νὰ δώσω ἐνάντια στὴν καρδιά μου, σ’ ἕναν ἰδιότροπο καὶ παλαβὸ χοντράνθρωπο· ποὺ ἦρθε μνηστήρας ἆρον-ἆρον καὶ τὸν γάμο τὸν θέλει μὲ τὴν ἄνεσή του. Ἐγὼ σᾶς τό ’πα, εἶν’ ἕνας θεότρελος, ποὺ κρύβει τ’ ἄγαρμπα ἀστεῖα του κάτω ἀπὸ ἀγροίκους τρόπους· καὶ γιὰ νὰ περνάει γιὰ γλεντοκόπος, μπορεῖ ν’ ἀρραβωνιαστεῖ μὲ μιὰ χιλιάδα, νὰ ὁρίζει τὴν ἡμέρα τοῦ γάμου, νὰ καλεῖ τοὺς φίλους, νὰ παραγγέλνει τὸν παπά, χωρὶς νὰ τό ’χει κὰν στὸν νοῦ του γιὰ νὰ κάνει γάμο. Τώρα θὰ δείχνει ὁ κόσμος τὴν καημένη Κατερίνα Καὶ θὰ λέει: «Νά ἡ γυναίκα τοῦ τρελο-Πετρούκιου, ἂν τοῦ κατέβει νά ’ρθει νὰ τὴν παντρευτεῖ». ΤΡΑΝΙΟΣ: Ὑπομονή, Κατερινιώ, κι ἐσύ, Μπατίστα. Μὰ τὴ ζωή μου, ἔχει καλὸ σκοπὸ ὁ Πετρούκιος· παρ’ ὅ,τι τοῦ ’τυχε καὶ τὸν κρατάει ἀπὸ τὸν λόγο του· ἂς εἶναι ἁψύς, ἐγὼ τὸν ξέρω πολὺ φρόνιμο· κι ἂν εἶναι κι εὔθυμος, εἶναι τιμιότατος. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Νὰ μὴν τὸν εἶχε ἡ Κατερίνα δεῖ στὰ μάτια της![1] Σὲ κανένα δὲν ἀρέσει νὰ τὸν παρατάει ὁ ἐραστής του, ἀλλὰ ἐδῶ δὲν ἔχουμε τὴν ἀνησυχία μιᾶς ἀπρόθυμης νύφης. Ἡ Κατερίνα, στ’ ἀλήθεια ἐρωτευμένη, φοβᾶται μὴν ἀποδειχτεῖ στὸ τέλος ὅτι ὁ τρελάρας ὁ Πετρούκιος ἔχει ἀρραβωνιαστεῖ τὴ μισὴ Ἰταλία. Ὅταν, μετὰ τὴν τελετὴ τοῦ γάμου, ὁ Πετρούκιος ἀρνεῖται νὰ ἐπιτρέψει στὴ νύφη νὰ συμμετάσχει στὸ γαμήλιο γεῦμα, συντρίβει αὐτὸ ποὺ ἐκείνη ὀνομάζει «πνεῦμα ἀντίστασης» μὲ ἕνα κτητικὸ λογύδριο ποὺ ἑδραιώνεται στὴν ἀναμφίβολα ἐξαιρετικὰ πατριαρχικὴ Δεκάτη Ἐντολή:[2] ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Θὰ πᾶνε μέσα, Καίτη, ἀφοῦ ἐσὺ διατάζεις. Κάντε ὅ,τι λέει ἡ νύφη, ἐσεῖς οἱ καλεσμένοι· ἐμπρὸς γιὰ τὸ τσιμπούσι, γλεντῆστε, ξεφαντῶστε, τσουγκρίστε τὰ γεμάτα γιὰ τὴν παρθενιά της, εὐθυμῆστε τρελά, ἢ πᾶτε κρεμαστεῖτε. Μὰ ἡ καλή μου ἡ Καίτη, αὐτὴ θά ’ρθει σὲ μένα. Μὴν προκαλεῖτε, μὴν τσινᾶτε, μὴν ἀγριεύετε· θέλω νά ’μαι κύριος σὲ ὅ,τι εἶναι δικό μου. Τούτη εἶναι τὸ ἔχει μου, τὸ βιός μου, εἶναι τὸ σπίτι μου, τὸ χωράφι μου, τὸ ἀμπάρι μου, τ’ ἄλογό μου, τὸ βόδι μου, ὁ γάιδαρός μου, ὅλα μου. Νά τηνε, στέκει ἐδῶ, ἂς τὴν ἀγγίξει ὅποιος τολμάει· θὰ πάρω κι ἀπ’ τὸν πιὸ ἀγέρωχο τὸ δίκιο μου, ποὺ θὰ μὲ σταματήσει μὲς στὴν Πάδοβα. Γκρούμιε, ὄξω τὴ σπάθα σου, ἔχουμε πέσει σὲ ληστές· γλύτωσε τὴν κυρά σου, ἂν εἶσαι ἄντρας. Μὴ φοβᾶσαι, γλυκιά μου, δὲ θὰ σὲ πειράξουν, Καίτη· γιὰ νὰ σὲ ὑπερασπίσω θὰ τὰ βάλω μὲ μιλιούνια.[3] Αὐτὴ ἡ μελοδραματικὴ ἀναχώρηση, μὲ τὸν Πετρούκιο καὶ τὸν Γκρούμιο νὰ κραδαίνουν τὰ γυμνὰ σπαθιά τους, εἶναι μιὰ συμβολικὴ ἀπαγωγή, καὶ ἀρχίζει τὴ θεαματικὴ «θεραπεία» τῆς καημένης τῆς Κατερίνας ἀπὸ τὸν Πετρούκιο, ποὺ θὰ συνεχιστεῖ ὡσότου τελικὰ ἐκείνη ἀνακαλύψει τὸν τρόπο γιὰ νὰ δαμάσει τὸν φανφαρόνο: ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Στ’ ὄνομα τοῦ Θεοῦ, ἐμπρός, νὰ προχωρήσουμε καὶ πάλι γιὰ τὸ σπίτι τοῦ πατέρα μας. Καλέ, τί ὡραῖα ποὺ φωτάει τὸ φεγγάρι! ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ποιό φεγγάρι; Ὁ ἥλιος – δὲν ἔχει φεγγάρι τώρα. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Λέω εἶναι τὸ φεγγάρι ποὺ λάμπει τόσο ὡραῖα. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ξέρω πὼς εἶναι ὁ ἥλιος ποὺ λάμπει τόσο ὡραῖα. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Ἔ, μά τὸν γιὸ τῆς μάνας μου, ποὺ ἐγὼ εἶμ’ αὐτός, θὰ εἶναι τὸ φεγγάρι, ἢ ἄστρο, ἢ ὅ,τι θέλω ἐγώ, πρὶν ξεκινήσω γιὰ τὸ σπίτι τοῦ πατέρα σου. Ἄντεστε φέρτε τ’ ἄλογα ξανὰ γιὰ πίσω. Ὅλο κόντρα μοῦ πάει, μόνο κόντρα! ΟΡΤΕΝΣΙΟ: Λέγε ὅ,τι λέει, ἀλλιῶς δὲν θὰ κουνήσουμε ἀπὸ ’δῶ. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ἂς προχωρήσουμε μιὰ κι ἤρθαμε ὣς ἐδῶ, κι ἂς εἶναι ἥλιος ἢ φεγγάρι ἢ ὅ,τι θές. Κι ἂν θέλεις πές το καὶ φανάρι, ἐδῶ κι ἐμπρός, ὁρκίζομαι, θὰ εἶναι καὶ γιὰ μένα. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Λέω πὼς εἶναι τὸ φεγγάρι. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Τὸ ξέρω, τὸ φεγγάρι εἶναι. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Ὄχι, λὲς ψέματα. Εἶναι ὁ βλογημένος ὁ ἥλιος. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ἔ, εὐλογημένος ὁ Θεός, εἶναι ὁ εὐλογημένος ὁ ἥλιος. Ἀλλὰ ἥλιος δὲν εἶναι ὅσο ἐσὺ λὲς πὼς δὲν εἶναι, καὶ τὸ φεγγάρι ἀλλάζει ὅπως ἀλλάζει τὸ μυαλό σου. Πές το ὅπως θὲς κι αὐτὸ εἶναι τὸ ὄνομά του, Καὶ πάντα ἔτσι θά ’ναι γιὰ τὴν Κατερίνα.[4] Ἀπὸ αὐτὴ τὴ στιγμὴ ἡ Κατερίνα οὐσιαστικὰ κυβερνᾶ ἐνῶ δὲν παύει νὰ διακηρύσσει σὲ ὅλους τοὺς τόνους τὴν ὑπακοή της στὸν κατευχαριστημένο Πετρούκιο – κι ἐδῶ ἔχουμε μιὰ θαυμάσια σαιξπηρικὴ ἀνατροπὴ τῆς προηγούμενης τακτικῆς τοῦ Πετρούκιου νὰ ἀναφέρεται στὴ γλυκύτητα τῆς Κατερίνας τὴν ὥρα ποὺ αὐτὴ μαίνεται. Δὲν ὑπάρχει σὲ ὁλόκληρο τὸν Σαίξπηρ πιὸ χαριτωμένη σκηνὴ συζυγικῆς ἀγάπης ἀπὸ αὐτὴ τὴ μικρὴ βινιέτα σὲ ἕναν δρόμο τῆς Πάδοβας: ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Πᾶμε, ἄντρα μου, κι ἐμεῖς νὰ δοῦμε πῶς θὰ τελειώσει αὐτὴ ἡ ἱστορία. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Πρῶτα θὰ μὲ φιλήσεις, Καίτη, καὶ μετὰ θὰ πᾶμε. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Πῶς; Μὲς στὴ μέση τοῦ δρόμου; ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Τί; Ντρέπεσαι γιὰ μένα; ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ὄχι, γιὰ τὸν Θεό, μὰ ντρέπομαι νὰ σὲ φιλήσω. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Ἔ, τότε πᾶμε πίσω σπίτι μας. Ἔλα ’δῶ, βρέ, θὰ ξαναφύγουμε. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ὄχι, θὰ σὲ φιλήσω, ἀγάπη μου, νὰ μείνουμε. ΠΕΤΡΟΥΚΙΟΣ: Ἔ, δέν εἶναι ὄμορφα; Ἔλα, Καίτη μου, γλυκιά, κάλλιο ἀργὰ παρὰ ποτέ, τί τὸ ποτὲ εἶναι πολὺ ἀργά. (Βγαίνουν.)[5] Θὰ πρέπει νὰ εἶναι κανεὶς κουφός (ἢ ἰδεολογικὰ πωρωμένος) γιὰ νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἀκούσει ἐδῶ μιὰ λεπτή, ἐξαίσια μουσικὴ τῆς γαμήλιας εὐτυχίας. Ὅποτε διδάσκω τὴ Στρίγγλα ἀρχίζω μὲ αὐτὸ τὸ ἀπόσπασμα, ποὺ τὸ θεωρῶ ἰσχυρὸ ἀντίδοτο στὶς ἀνοησίες, παλαιὲς καὶ νεότερες, ποὺ ἔχουν ἀκουστεῖ γιὰ αὐτὸ τὸ ἔργο. (Μιὰ πρόσφατη ἔκδοση τοῦ ἔργου προσφέρει ἀποσπάσματα ἀπὸ ἐγκόλπια τῆς Ἀναγεννησιακῆς Ἀγγλίας σχετικὰ μὲ τὸν ξυλοδαρμὸ τῶν γυναικῶν, ὅπου πληροφορούμαστε ὅτι, σὲ γενικὲς γραμμές, αὐτὴ ἡ ἄσκηση δὲν συνιστᾶται. Δεδομένου, ὅμως, ὅτι ἡ Κατερίνα τὶς ρίχνει τοῦ Πετρούκιου, καὶ αὐτὸς δὲν ἀνταποδίδει –ἂν καὶ τὴν προειδοποιεῖ νὰ μὴν ἐπαναλάβει αὐτὴ τὴν ἁβρότητα– δὲν καταλαβαίνω γιατί μᾶς ἐφιστᾶται ἡ προσοχὴ στὸν ξυλοδαρμὸ τῶν γυναικῶν.) Ἀκόμη πιὸ φίνος εἶναι ὁ γνωστὸς παραινετικὸς λόγος τῆς Κατερίνας λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ ἔργου, οἱ συμβουλὲς ποὺ δίνει στὶς γυναῖκες πῶς νὰ συμπεριφέρονται στοὺς ἄντρες τους. Καὶ πάλι, θὰ πρέπει νὰ εἶναι κανεὶς πολὺ προσκολλημένος στὴν κυριολεξία γιὰ νὰ μὴν μπορεῖ νὰ ἀκούσει τὴν ἐξαίσια εἰρωνεία ποὺ ἀντηχεῖ στὰ λόγια της καὶ ἑστιάζεται στὸν μεγάλο στίχο: «Ντρέπομαι ποὺ εἶν’ οἱ γυναῖκες τόσο χαζές». Γιὰ νὰ ἀποδοθεῖ σωστὰ αὐτὸ τὸ κομμάτι, ὅπου ἡ ἡρωίδα συμβουλεύει τὶς γυναῖκες πῶς νὰ ἔχουν τὸ πάνω χέρι προσποιούμενες ὑπακοή, χρειάζεται πολὺ καλὴ ἠθοποιὸς καὶ σκηνοθέτης καλύτερος ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ διαθέτουμε σήμερα. ΚΑΤΕΡΙΝΑ: Ντροπή, ντροπή! Ξεζάρωσε τὸ μέτωπό σου Ποὺ φοβερίζει ὅλο κακία, καὶ μὲ βέλη περιφρονητικὰ ἀπ’ αὐτὰ τὰ μάτια μὴν πληγώνεις τὸν κύριο, τὸν βασιλιά, τὸν κυβερνήτη σου. Αὐτὸ καίει τὴν ὀμορφιά σου, καθὼς ἡ παγωνιὰ τὴ χλόη, χαλάει τὴ φήμη σου καθὼς οἱ ἀνεμοστρόβιλοι ρίχνουν τὰ ὡραῖα μπουμπούκια, καὶ χάνει ὅλη τὴ χάρη καὶ τὴ γοητεία της. Γυναίκα θυμωμένη εἶναι σὰν βρύση ταραγμένη, θολή, σιχαμερή, χωρὶς καμιὰ ὀμορφιά· κι ὅσο εἶναι ἔτσι, κανένας, ὅσο στεγνωμένος καὶ διψασμένος, δὲ θὰ σκύψει νὰ ρουφήξει οὔτε ν’ ἀγγίξει κὰν σταλιὰ ἀπὸ αὐτή. Ὁ ἄντρας σου εἶναι ὁ κύριός σου, ἡ ζωή σου, ὁ προστάτης σου, τὸ κεφάλι σου, ὁ ἀνώτατός σου· αὐτὸς ποὺ φροντίζει γιὰ σένα, καὶ γιὰ τὴ συντήρησή σου βάζει τὸ σῶμα του σὲ κόπους καὶ σὲ μόχθους σὲ στεριὰ καὶ θάλασσα, ἀγρυπνάει νυχτιὲς μὲ μπόρες, ἡμέρες παγερές, ἐνῶ σὺ κάθεσαι στὸ σπίτι, στὴ ζέστα σου, ἀσφαλισμένη καὶ ξένοιαστη· καὶ δὲν ζητάει ἄλλο φόρο ἀπὸ τὰ χέρια σου, μόνον ἀγάπη, ὄψη ὡραία καὶ ἀληθινὴ ὑπακοή, γιὰ χρέος τόσο μεγάλο, μικρὴ πληρωμή. Ὅ,τι χρέος ὁ ὑπήκοος χρωστάει στὸν ἡγεμόνα, τέτοιο στὸν ἄντρα της χρωστάει ἡ γυναίκα· κι ὅταν εἶναι στριμμένη, κακοκέφαλη, στυφή, κατσούφα, καὶ ὄχι ὑπάκουη στὸ τίμιο θέλημά του, δὲν εἶν’ ἕνας αἰσχρός, ἀντίμαχος ἀντάρτης, κι ἀχάριστος προδότης στὸν κύριό της ποὺ τὴν ἀγαπάει; Ντρέπομαι ποὺ εἶν’ οἱ γυναῖκες τόσο χαζές, νὰ θέλουν πόλεμο ἐκεῖ ποὺ ὀφείλουν νὰ γονατίζουνε γιὰ εἰρήνη, ἢ νὰ ζητᾶν ἀρχή, κυριαρχία, ἐξουσία, ἐνῶ τὸ χρέος τους εἶναι ὑπηρεσία, ἀγάπη, ὑποταγή. Γιατὶ ’ναι τὰ κορμιά μας ἁπαλὰ κι ἀδύναμα καὶ τρυφερά, ἀκατάλληλα γιὰ πάλεμα κι ἀγώνα στὴ ζωή, παρὰ γιὰ νὰ ταιριάζουν οἱ ἁβρές μας χάρες καὶ οἱ καρδιές μας μὲ τὶς ἐξωτερικές μας ὄψεις; Ἐλᾶτε, ἐλᾶτε δύστροπα κι ἀνίκανα σκουλήκια! Κι ἡ γνώμη μου σὰν τὶς δικές σας ἦταν φουσκωμένη, ἀγέρωχη ἡ καρδιὰ κι ὁ νοῦς μου περισσότερο, ν’ ἀντιμιλάω καὶ νὰ θυμώνω ἕνα σου κι ἕνα μου. Μὰ τώρα βλέπω οἱ λόγχες μας εἶν’ ἀχυρένιες, ἡ ἰσχὺ μας τόσο ἀδύνατη, ἡ ἀδυναμία μας δὲν λέγεται, κι ὅσο πιὸ δυνατὲς φαινόμαστε τόσο λιγότερο εἴμαστε. Ἔ, κάτω τ’ ἄρματα κι ἀφῆστε αὐτὰ τὰ λοῦσα, βάλτε τὰ χέρια σας κάτω ἀπ’ τῶν ἀντρῶν σας τὴν πατούσα. Γι’ ἀπόδειξη τί τοῦ χρωστάω, κι ἂν τὸν εὐχαριστεῖ, ἔχω τὸ χέρι μου ἕτοιμο, φτάνει νὰ τοῦ βολεῖ.[6] Παρέθεσα τὸ πλῆρες ἀπόσπασμα ἀκριβῶς διότι ἡ ὑπερβολή του καὶ ἡ ἀκραία ὑποτακτικότητα εἶναι κρίσιμα στοιχεῖα σὲ μιὰ μυστικὴ γλώσσα ἢ σὲ ἕναν κώδικα στὸν ὁποῖο συνεννοοῦνται τώρα ἡ Καίτη μὲ τὸν Πετρούκιο. Ἡ «ἀληθινὴ ὑπακοὴ» ἐδῶ εἶναι πολὺ λιγότερο εἰλικρινὴς ἀπ’ ὅσο ἰσχυρίζεται, ἤ, ἄν ἀναφερθεῖ στὶς σχέσεις τῶν δύο φύλων, παλιὰ ὅσο καὶ ὁ Κῆπος τῆς Ἐδέμ. «Δύναμη» καὶ «ἀδυναμία» ἀνταλλάσσουν τὰ νοήματά τους, καθὼς ἡ Καίτη διδάσκει ὄχι μιὰ φαινομενικὴ υποτακτικότητα ἀλλὰ τὴν τέχνη τῆς δικῆς της βούλησης, μιᾶς βούλησης ποὺ εἶναι ἀρκετὰ πιὸ ἐκλεπτυσμένη στὸ τέλος τοῦ ἔργου ἀπ’ ὅσο στὴν ἀρχή. Τὸ νόημα τοῦ λόγου τῆς Καίτη ἐκρήγνυται στὴν ἐνθουσιώδη (καὶ ἀποφασιστικὴ) ἀνταπόκριση τοῦ Πετρούκιου: Κοπέλα μου νὰ σὲ χαρῶ! Ἔλα νὰ μὲ φιλήσεις.[7] Ἂν θὲς ν’ ἀκοῦς αὐτὸν τὸν στίχο ὡς κορύφωση ἑνὸς «προβληματικοῦ ἔργου», τότε ἴσως εἶσαι ἐσὺ τὸ πρόβλημα. Ἡ Καίτη δὲν χρειάζεται νὰ διαπαιδαγωγηθεῖ σὲ καμιὰ «συνειδητοποίηση ἑνὸς προβλήματος». Ὁ Σαίξπηρ, ποὺ εἶναι σαφὲς ὅτι προτιμοῦσε τοὺς γυναικείους ἀπὸ τοὺς ἀνδρικοὺς χαρακτῆρες του (μὲ ἐξαίρεση πάντα τὸν Φάλσταφ καὶ τὸν Ἄμλετ), διευρύνει ἐξαρχῆς τὸ ἀνθρώπινο, ἐξυπονοώντας ἔντεχνα ὅτι οἱ γυναῖκες ἔχουν πληρέστερη αἴσθηση τῆς πραγματικότητας. [1] Μετάφραση Βασίλη Ρώτα καὶ Βούλας Δαμιανάκου. [BAPTISTA. Signior Lucentio, this is the pointed day / That Katharine and Petruchio should be married, / And yet we hear not of our son-in-law. / What will be said? what mockery will it be / To want the bridegroom when the priest attends / To speak the ceremonial rites of marriage! / What says Lucentio to this shame of ours?/ KATHARINE. No shame but mine. I must, forsooth, be forced / To give my hand opposed against my heart / Unto a mad-brain rudesby full of spleen, / Who woo'd in haste and means to wed at leisure. / I told you, I, he was a frantic fool, / Hiding his bitter jests in blunt behaviour./ And, to be noted for a merry man, / He'll woo a thousand, 'point the day of marriage, / Make feasts, invite friends, and proclaim the banns, / Yet never means to wed where he hath woo'd. / Now must the world point at poor Katharine, / And say, 'Lo, there is mad Petruchio’s wife, / If it would please him come and marry her!’ / TRANIO. Patience, good Katharine, and Baptista too. / Upon my life, Petruchio means but well, / Whatever fortune stays him from his word. / Though he be blunt, I know him passing wise; / Though he be merry, yet withal he's honest./ KATHARINA. Would Katharine had never seen him though! (Exit weeping, followed by BIANCA and others). (Πράξη Γ´, Σκηνὴ 2, 1-26.) [2] «Οὐκ ἐπιθυμήσεις τὴν γυναίκα τοῦ πλησίον σου, οὐκ ἐπιθυμήσεις τὴν οἰκίαν τοῦ πλησίον σου οὔτε τὸν ἀγρὸν αὐτοῦ οὔτε τὸν παῖδα αὐτοῦ οὔτε τὴν παιδίσκην αὐτοῦ οὔτε τοῦ βοὸς αὐτοῦ οὔτε τοῦ ὑποζυγίου αὐτοῦ οὔτε παντὸς κτήνους αὐτοῦ οὔτε ὅσα τῷ πλησίον σου ἐστίν.» (Δευτερονόμιο 5. 21) [Σ.τ.Μ.] [3] Μετάφραση Βασίλη Ρώτα καὶ Βούλας Δαμιανάκου. [They shall go forward, Kate, at thy command. / Obey the bride, you that attend on her. / Go to the feast, revel and domineer, / Carouse full measure to her maidenhead, / Be mad and merry, or go hang yourselves. / But for my bonny Kate, she must with me. / Nay, look not big, nor stamp, nor stare, nor fret; / I will be master of what is mine own. / She is my goods, my chattels, she is my house, / My household stuff, my field, my barn, / My horse, my ox, my ass, my any thing. / And here she stands. / Touch her whoever dare! / I'll bring mine action on the proudest he / That stops my way in Padua. Grumio, / Draw forth thy weapon, we are beset with thieves, / Rescue thy mistress, if thou be a man. / Fear not, sweet wench, they shall not touch thee, Kate. / I'll buckler thee against a million.] (Πράξη Γ´, Σκηνὴ 2, 220-37.) [4] Μετάφραση Βασίλη Ρώτα καὶ Βούλας Δαμιανάκου. [PETRUCHIO. Come on, in God's name, once more toward our father's. / Good Lord, how bright and goodly shines the moon! / KATHARINA. The moon! the sun! it is not moonlight now. / PETRUCHIO. I say it is the moon that shines so bright. / KATHARINA. I know it is the sun that shines so bright. / PETRUCHIO. Now, by my mother's son, and that's myself, / It shall be moon, or star, or what I list, / Or ere I journey to your father's house. / -(To Servants) Go on and fetch our horses back again.- / Evermore cross'd and cross'd; nothing but cross'd! / HORTENSIO. Say as he says, or we shall never go. / KATHARINA. Forward, I pray, since we have come so far, / And be it moon, or sun, or what you please. / And if you please to call it a rush-candle, / Henceforth I vow it shall be so for me. / PETRUCHIO. / I say it is the moon. / KATHARINA. / I know it is the moon. / PETRUCHIO. Nay, then you lie: it is the blessed sun. / KATHARINA. Then, God be bless'd, it is the blessed sun. / But sun it is not, when you say it is not, / And the moon changes even as your mind. / What you will have it named, even that it is, / And so it shall be so for Katharina. (Πράξη Δ´, Σκηνὴ 5, 1-22.) [5] Μετάφραση Βασίλη Ρώτα - Βούλας Δαμιανάκου. [KATHARINE. Husband, let's follow, to see the end of this ado. / PETRUCHIO. First kiss me, Kate, and we will. / KATHARINE. What, in the midst of the street? / PETRUCHIO. What, art thou ashamed of me? / KATHARINE. No, sir, God forbid; but ashamed to kiss. / PETRUCHIO. Why, then let's home again. Come, sirrah, let's away. / KATHARINE. Nay, I will give thee a kiss: now pray thee, love, stay. / PETRUCHIO. Is not this well? Come, my sweet Kate. / Better once than never, for never too late. (Exeunt).] (Πράξη Ε´, Σκηνὴ 1, 130-38). [6] Μετάφραση Βασίλη Ρώτα καὶ Βούλας Δαμιανάκου. [Fie, fie! unknit that threatening unkind brow, / And dart not scornful glances from those eyes, / To wound thy lord, thy king, thy governor. / It blots thy beauty as frosts do bite the meads, / Confounds thy fame as whirlwinds shake fair buds, / And in no sense is meet or amiable. / A woman moved is like a fountain troubled, / Muddy, ill-seeming, thick, bereft of beauty, / And while it is so, none so dry or thirsty / Will deign to sip or touch one drop of it. / Thy husband is thy lord, thy life, thy keeper, / Thy head, thy sovereign; one that cares for thee, / And for thy maintenance; commits his body / To painful labour both by sea and land, / To watch the night in storms, the day in cold, / Whilst thou liest warm at home, secure and safe; / And craves no other tribute at thy hands / But love, fair looks and true obedience; / Too little payment for so great a debt. / Such duty as the subject owes the prince / Even such a woman oweth to her husband; / And when she is froward, peevish, sullen, sour, / And not obedient to his honest will, / What is she but a foul contending rebel / And graceless traitor to her loving lord? / I am ashamed that women are so simple / To offer war where they should kneel for peace, / Or seek for rule, supremacy and sway, / When they are bound to serve, love and obey. / Why are our bodies soft and weak and smooth, / Unapt to toil and trouble in the world, / But that our soft conditions and our hearts / Should well agree with our external parts? / Come, come, you froward and unable worms! / My mind hath been as big as one of yours, / My heart as great, my reason haply more, / To bandy word for word and frown for frown. / But now I see our lances are but straws, / Our strength as weak, our weakness past compare, / That seeming to be most which we indeed least are. / Then vail your stomachs, for it is no boot, / And place your hands below your husband's foot. / In token of which duty, if he please, / My hand is ready, may it do him ease.] (Πράξη Ε´, Σκηνὴ 2, 137-80) [7] Why, there's a wench! Come on, and kiss me, Kate.

Τὸ ἡμέρωμα τῆς στρίγγλας

Σύνδεση