Τα απομεινάρια των Βρετανών

Ο Θαμμένος γίγαντας είναι ένα ψυχρά ενορχηστρωμένο κείμενο, στο οποίο οι ιδέες για την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη μνήμη και οι περιπέτειες μια ιστορίας αναταραγμένης από τον πόλεμο συνιστούν το βασικό δράμα. ARB – THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS Kazuo Ishiguro, The Buried Giant, Knopf, 317 pp. [Καζούο Ισιγκούρο, Ο θαμμένος γίγαντας, μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Ψυχογιός, Αθήνα 2015, σελ. 432 (Τα αποσπάσματα παρατίθενται από τη μετάφραση της Α. Μαντόγλου)] «Θα προχωρούσαν ακόμα πιο αργά αν ήταν φιγούρες σε κάποιον πίνακα;». Αυτό το συγγραφικό σχόλιο, στις τελευταίες σελίδες του αινιγματικού καινούργιου μυθιστορήματος του Καζούο Ισιγκούρο, αποτελεί διαπίστωση τόσο για το εξωπραγματικά αργό βήμα του Θαμμένου γίγαντα όσο και για τον εξαιρετικά στιλιζαρισμένο, τεχνητό τόνο του. Η υπόθεση του βιβλίου εκτυλίσσεται στη μετα-ρωμαϊκή Αγγλία, σε μια εποχή που η σκιά του βασιλιά Αρθούρου «πέφτει βαριά ακόμα στη γη», και ο Χριστιανισμός φαίνεται να καθιερώνεται πολύ διστακτικά ανάμεσα σε Βρετανούς και Σάξονες. Ο θαμμένος γίγαντας δεν είναι τόσο δυνατός σε ιστορική αληθοφάνεια, οι χαρακτήρες του σκιαγραφούνται τόσο αδρά, σαν φιγούρες σε πανάρχαια ταπετσαρία ή σε αλληγορικό μύθο, για παράδειγμα στο Rasselas του Σάμιουελ Τζόνσον. Με την πρώτη παράγραφο ο Ισιγκούρο δίνει μια νότα μεταμοντερνιστικής αποστασιοποίησης, οριοθετώντας απόσταση ανάμεσα στον αναγνώστη και το κείμενο· αντιλαμβανόμαστε σε όλο το μυθιστόρημα ένα αφήγημα συνειδητά αφηγημένο, σε αντίθεση με τη φαινομενική αφέλεια του πρώτου προσώπου που έχουν οι φωνές στα πιο αξιόλογα από τα προηγούμενα έργα του Ισιγκούρο, Τα απομεινάρια μιας μέρας (1989) και Μη μ’ αφήσεις ποτέ (2005). Εδώ, ο (σύγχρονος) αναγνώστης και ο (σύγχρονος) συγγραφέας συνεργάζονται σαν σε μια τουριστική επισκόπηση για την Αγγλία του έκτου αιώνα: Θα έπρεπε να ψάξεις πολύ για να βρεις το ελικοειδές μονοπάτι ή το ήσυχο λιβάδι, αυτά για τα οποία η Αγγλία φημίστηκε αργότερα. Αντιθέτως, υπήρχαν μίλια από εγκαταλειμμένες ακαλλιέργητες εκτάσεις· σκόρπια μονοπάτια, πρόχειρα λαξεμένα πάνω σε κακοτράχαλους βράχους ή σε έρημους βαλτότοπους. Οι περισσότεροι δρόμοι που άφησαν πίσω τους οι Ρωμαίοι είχαν πλέον γκρεμιστεί ή είχαν καλυφθεί από αγριόχορτα: ενίοτε διακρίνονταν αχνά μέσα στο άγριο τοπίο. Παγωμένη ομίχλη αιωρούνταν πάνω από ποτάμια και έλη, υπηρετώντας με τον καλύτερο τρόπο τους δράκους, που, τότε ακόμη, ήταν οι αυτόχθονες κάτοικοι τούτης της περιοχής. Οι άνθρωποι που ζούσαν σιμά ‒αναρωτιέται κανείς τι είδους απελπισία τους ώθησε να εγκατασταθούν σε τόσο ζοφερούς τόπους‒ ίσως και να φοβόνταν αυτά τα πλάσματα, οι λαχανιασμένες ανάσες των οποίων ακούγονταν πολύ πριν οι παραμορφωμένες όψεις τους ξεπροβάλλουν μέσα από την ομίχλη. …. Εν πάση περιπτώσει, οι δράκοι δεν ήταν και τόσο κακοί, με την προϋπόθεση πως δεν τους προκαλούσες. Ενώ εισάγονται στο αφήγημα με παιχνιδιάρικο πραγματισμό, «οι δράκοντες» δεν έχουν πρακτικά καμιά θέση στον Θαμμένο γίγαντα, ενώ ο «θαμμένος γίγαντας» τελικά αποδεικνύεται μεταφορά. Ο Θαμμένος γίγαντας είναι ένα ψυχρά ενορχηστρωμένο κείμενο, στο οποίο οι ιδέες για την ανθρώπινη φύση, την ανθρώπινη μνήμη και οι περιπέτειες μια ιστορίας αναταραγμένης από τον πόλεμο συνιστούν το βασικό δράμα· ουσιαστικά δεν είναι ένα βιβλίο για τα βιώματα άμοιρων Βρετανών και Σαξόνων χαρακτήρων όπως αυτοί κινούνται στο τοπίο σαν πιόνια σκακιού σε ένα παιχνίδι που δεν κατανοούν. Υπάρχει κάτι από τη σκαιότητα του Τζον Μπαρθ στον τρόπο με τον οποίο γνωριζόμαστε με το ηλικιωμένο ζευγάρι Βρετανών, των οποίων το δονκιχωτικό ταξίδι αναζήτησης για τον από καιρό φευγάτο γιο τους αποτελεί τη βασική πλοκή του μυθιστορήματος: Σε μια τέτοια περιοχή, στην εσχατιά ενός απέραντου βάλτου, στη σκιά κάποιων πριονωτών λόφων, ζούσε ένα ηλικιωμένο ζευγάρι, ο Αξλ και η Μπέατρις. Μπορεί να μην ήταν αυτά τα ολόκληρα ή τα επακριβή ονόματά τους, αλλά, χάριν ευκολίας, έτσι θα αναφερόμαστε σε αυτούς. … Το ηλικιωμένο ζευγάρι μας κατοικούσε σε ένα τέτοιο κεκλιμένο κτίσμα ‒το «κτίριο» θα ήταν μια υπερβολικά μεγαλοπρεπής λέξη‒ με εξήντα περίπου άλλους κατοίκους του χωριού. … Λυπάμαι που αναγκάζομαι να απεικονίσω μια τέτοια εικόνα για τη χώρα μας, εκείνης της εποχής, αλλά έτσι ήταν τα πράγματα. Σε άλλα σημεία η φωνή του συγγραφέα, με την άνεση που προσδίδει μια χαρακτηριστική εθνική ταυτότητα, υπαινίσσεται την ελαφρώς τυπική, ουδέτερη, ασύγχρονη αφήγηση ενός οδοιπορικού: «Η θέα που απλωνόταν μπροστά τους εκείνο το πρωί μπορεί να μη διέφερε και πολύ από τη θέα που μπορεί να δει κανείς από τα ψηλά παράθυρα μιας αγροικίας στην Αγγλία των ημερών μας». Δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε περιγραφές γενικού χαρακτήρα: «Μόλις βρέθηκαν μέσα, το μακρύ αυτό σπίτι δε διέφερε και πολύ από τις γνωστές υπαίθριες καντίνες που πολλοί από εσάς θα έχετε συναντήσει κάπου». Υπάρχει, όμως, και μια πιο συνειδητά εκλεπτυσμένη συγγραφική φωνή, ένα σκούντημα στα πλευρά του αναγνώστη, η οποία φαίνεται αταίριαστη και προκαλεί αμηχανία: Κάποιοι από εσάς θα έχετε υπέροχα μνημεία που θα θυμίζουν στους ζωντανούς το κακό που σας βρήκε. Κάποιοι από εσάς θα έχετε μόνο πρόχειρους ξύλινους σταυρούς ή ζωγραφισμένες πέτρες, ενώ κάποιοι άλλοι θα παραμείνετε κρυμμένοι στη σκιά της ιστορίας. Εσείς όμως είστε, σε κάθε περίπτωση, μέρος μιας αρχαίας πομπής, και, επομένως, υπάρχει πάντα η πιθανότητα ο τύμβος του γίγαντα [ο βράχος με την υποτιθέμενη θαμμένη μορφή] να έχει ανεγερθεί για να σημαδεύει το σημείο μιας κάποιας παλιάς τραγωδίας, εκεί που νέοι και αθώοι σφαγιάστηκαν στη μάχη. …. Μπορεί στα πεδινά, κάποιος να διακρίνει τον λόγο, εκεί όπου οι πρόγονοί μας θέλησαν να τιμήσουν μια νίκη ή κάποιο βασιλιά. Εδώ, σε ένα απόσπασμα χωρίς απόλυτη συνοχή, ο αφηγητής μοιάζει να απευθύνεται σε ένα χαρακτηριστικό «εσύ» –σε έναν αόρατο και ανώνυμο αναγνώστη ο οποίος είναι Άγγλος και κομμάτι και ο ίδιος μιας «αρχαίας πορείας», η οποία έχει τα χνάρια της στην Αγγλία του έκτου αιώνα ή ακόμη παλαιότερα. (Αυτό, ειρωνικά, εξαιρεί τον Καζούο Ισιγκούρο, ο οποίος γεννήθηκε στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας το 1954 και ήρθε στην Αγγλία σε ηλικία πέντε ετών. Η περίεργα φλύαρη, ανεπαίσθητα καταδεκτική φωνή του αφηγητή είναι ατυχής περισπασμός από αυτό που ήδη είναι μια κάπως αποδυναμωμένη και παραγνωρισμένη φαντασίωση ενός είδους το οποίο είναι γνωστό στους εκδοτικούς κύκλους ως «ξίφος και μαγεία» –μια υποκατηγορία της φανταστικής λογοτεχνίας που περιλαμβάνει ξωτικά, γίγαντες, δράκοντες, ιππότες, πολεμιστές, προσκυνήματα και «αναζητήσεις». Πρόκειται για μια υποκατηγορία όπου τα πιο αναγνωρισμένα κλασικά έργα είναι το μυθοποιητικό έπος Ο άρχοντας των δαχτυλιδιών του Τζ. Ρ. Ρ Τόλκιν και το δημοφιλέστατο, όσο και αμφιλεγόμενο, σύγχρονο επικό έργο του Τζορτζ Ρ. Ρ. Μάρτιν Το τραγούδι του πάγου και της φωτιάς (τόσο σε μορφή βιβλίου όσο και στο πασίγνωστο σίριαλ του HBO Game of Thrones). Ο Τόλκιν ουσιαστικά είναι ένας Χριστιανός συγγραφέας που διαβάζεται ιδανικά στην παιδική ή εφηβική ηλικία· τα σκοτεινά, υπερβολικά σεξουαλικά θέματα του Μάρτιν είναι αυστηρώς ακατάλληλα δι’ ανηλίκους και όχι εύκολα ταξινομήσιμα. Αντιθέτως, ο Θαμμένος γίγαντας του Ισιγκούρο είναι ένα πιο συμβατικό τυπικό έργο φανταστικής λογοτεχνίας. Υπάρχουν αφελώς αθώοι προσκυνητές που ξεκινούν ένα ταξίδι αναζήτησης σε επικίνδυνες περιοχές· μυστηριώδεις βαρκάρηδες που μπορεί να είναι ή να μην είναι «σωστοί» στις συναλλαγές τους με τους αθώους· στρατιώτες και ξιφομάχοι, οι οποίοι άλλοτε συνδράμουν και άλλοτε απειλούν το ηλικιωμένο ζευγάρι. Υπάρχουν μοναχοί, οι οποίοι συνωμοτούν για να τους βοηθήσουν ή για να τους κάνουν κακό· υπάρχουν αερικά, ξωτικά, δράκοι και μια δράκαινα με το όνομα Κουερίγκ, υπεύθυνη για την «ομίχλη της λησμονιάς» που απλώνεται πάνω από τη γη σαν τοξικό νέφος· υπάρχει μια φιλική «γυναίκα με τα γιατροσόφια» και ένας ευγενής πολεμιστής με το όνομα Γουίσταν και κορμοστασιά «που τον έκαναν να ξεχωρίζει από εκείνους που τον είχαν κυκλώσει.... “Όσο κι αν προσπαθεί να περάσει για ένας ακόμα συνηθισμένος Σάξονας”». Προορισμένος να εκτοπίσει τον Γουίσταν είναι ένας βασανισμένος νεαρός (ο Έντουιν), για τον οποίο αναφέρεται πως «ένα φοβερό μέλλον ανοίγεται τώρα μπροστά του» –ένας νεαρός που έχει εξοριστεί από τους συγχωριανούς του αφού υποψιάζονταν πως τον είχε δαγκώσει ένας δράκος, δαγκωματιά μολυσματική με ολέθριες συνέπειες: «Από εδώ και στο εξής θα έχει στο αίμα του την πεθυμιά να βρεθεί με τη δράκαινα. Συνεπώς, όποια δράκαινα βρεθεί κάπου κοντά και τον μυρίσει θα έρθει να τον βρει». Εκείνος που προκαλεί τη μεγαλύτερη έκπληξη ανάμεσα στους ήρωες αυτούς είναι ο ηλικιωμένος Σερ Γκάουεϊν, ξεφτισμένο απομεινάρι της Στρογγυλής Τραπέζης του Βασιλιά Αρθούρου, του οποίου το ξίφος και η «τριζάτη» πανοπλία έχουν σκουριάσει με το πέρασμα των δεκαετιών, ή μήπως των αιώνων· πρώτη φορά συναντάμε τον Γκάουεϊν ως κωμικοτραγική φιγούρα, να θυμίζει κάπως τον ευγενικό ηλικιωμένο Λευκό Ιππότη στο Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων του Λιούις Κάρολ, με «δυο μεταλλικά πόδια στημένα πάνω στα χορτάρια σαν παιδικά παιχνίδια. Το πρόσωπο ήταν καλυμμένο από φυλλώματα που ξεπηδούσαν από τον φλοιό του δέντρου, όμως διέκριναν πως δε φορούσε περικεφαλαία». Στην μετά τον Αρθούρο Αγγλία ο άλλοτε ευγενής ιππότης έχει καταντήσει ένας πολυλογάς παλιάτσος: «Κοπιάστε, φίλοι μου!»… Δε θα πάθετε κανένα κακό! Είμαι ιππότης και Βρετανός. Είμαι πράγματι οπλισμένος, αλλά, αν πλησιάσετε, θα δείτε πως είμαι ένας μουστακαλής φιλήσυχος άνθρωπος. Την πανοπλία και το ξίφος μου τα φορώ μόνο από καθήκον απέναντι στον βασιλιά μου, τον μεγάλο και πολυαγαπημένο Αρθούρο, που εδώ και χρόνια πήγε στον Παράδεισο…. Ο ηλικιωμένος Σερ Γκάουεϊν ξεσπάει σε μια κρίση οργής, όταν γίνονται υπαινιγμοί πως το σωστό είναι να σκοτώσει ένας νεότερος άνδρας τη δράκαινα Κουερίγκ, εφόσον ο Γκάουεϊν δεν το έχει καταφέρει δεκαετίες τώρα: «Με ποιο δικαίωμα …. ο βασιλιάς σας σάς διέταξε να έρθετε εδώ από μια άλλη χώρα και να σφετεριστείτε τα καθήκοντα που έχει αναλάβει ένας ιππότης του Αρθούρου;». Όταν ο Γκάουεϊν καυχιέται πως έχει αντιμετωπίσει «λύκους με κεφάλια φρικιαστικών μαγισσών! … Και στο όρος Κάλγουιτς, δικέφαλους δράκους που ξερνούσαν πάνω σου αίμα ακόμα και όταν ξεφώνιζαν τις πολεμικές ιαχές τους!», και αναλαμβάνει, μετά από κακές νουθεσίες, την υποχρέωση μιας μονομαχίας με τον νεαρό πολεμιστή Γουίσταν, την οποία (αναμενόμενα) χάνει, είναι δύσκολο να μην έρθουν στο νου σου οι σοβαροφανείς παραλογισμοί του Οι ιππότες της Ελεεινής Τραπέζης. Η αμνησία, μερική ή ολική, αποτελεί πάντα κυρίαρχο θέμα στη λογοτεχνία του Ισιγκούρο: στο μελαγχολικό καφκικό Τότε που ήμασταν ορφανοί (2000), αφηγητής είναι ένας υποτιθέμενος ντεντέκτιβ, ο Κρίστοφερ Μπανκς, του οποίου η μετακόμιση σε παιδική ηλικία από τη Σαγκάη στην Αγγλία τον σημάδεψε για πάντα, αφού η μυστηριώδης εξαφάνιση και των δυο γονιών του σε ακόμη νεαρότερη ηλικία είχε στοιχειώσει τη ζωή του, αφήνοντάς τον παράλυτο ως ενήλικο, σε βαθύτατη κατάθλιψη και με ελάχιστη συναίσθηση του πόσο επιλεκτική είναι η μνήμη του. Στο ακόμη πιο καφκικό Ο απαρηγόρητος (1995), η αφήγηση γίνεται από έναν υποτιθέμενα διάσημο πιανίστα με το όνομα Ράιντερ, ο οποίος φτάνει σε μια ευρωπαϊκή πόλη για να δώσει ένα κοντσέρτο και ανακαλύπτει ότι το μεγαλύτερο μέρος της μνήμης του έχει χαθεί. Στο Τα απομεινάρια μιας μέρας, ο μπάτλερ-πρωταγωνιστής Στίβενς καταπιέζει μια μνήμη ή αρνείται τη σημασία αυτού που γνωρίζει, όπως η αφηγήτρια του Never Let Me Go [Μη μ’ αφήσεις ποτέ], Κάθι, ένας κλώνος, της οποίας μοίρα είναι να προμηθεύει όργανα για τη «φυσιολογική» της, και στρατηγική επιβίωσης είναι η προσπάθεια να αρνείται το αναπόφευκτο της μοίρας αυτής. Στο Ο θαμμένος γίγαντας, οι ηλικιωμένοι Αξλ και Μπεατρίς προσβάλλονται από μια μορφή νοητικής καθυστέρησης που καταστρέφει τις αναμνήσεις τους, την οξύνοιά τους και την ικανότητά τους να κρίνουν και να μιλούν. Σε αυτή την πρωτόγονη κοινωνία όπου δεν φαίνεται να υπάρχει γραπτός λόγος, επομένως ούτε Ιστορία, όλοι σχεδόν πάσχουν από εξασθένηση της μνήμης: «Ο ίδιος ο Θεός μπορεί να είχε ξεχάσει μεγάλο μέρος από το παρελθόν μας». Είναι μια πρόκληση να παρακολουθήσεις τις περιπέτειες του ζευγαριού των Βρετανών, οι οποίοι μιλούν μια πομπώδη, ημιεπίσημη Αγγλική, σαν χαρακτήρες από παιδικό παραμύθι· ως ένα είδος διπλού πρωταγωνιστή, ένας σύζυγος και μια σύζυγος των οποίων επιθυμία είναι να μην αποχωριστούν ποτέ ο ένας τον άλλο, το ζεύγος είναι από τους πιο αδιάφορους φανταστικούς χαρακτήρες του Ισιγκούρο. Είναι γρανάζια μιας επιφανειακά πολυάσχολης πλοκής, η οποία στόχο έχει να φτάνει συνεχώς σε σημείο βρασμού, αλλά στο βάθος, ουσιαστικά, να μένει στατική. Πράγματι, η αγάπη τους δεν βασίζεται σε αναμνήσεις που έχουν μοιραστεί οι δυο τους, μα σε λησμοσύνη και άρνηση: «Θα μπορούσε η αγάπη μας να μη δυνάμωνε τόσο πολύ μέσα στα χρόνια αν η ομίχλη δε μας έκλεβε τις αναμνήσεις;». Μια σοφή γυναίκα ρωτά την Μπεατρίς: «Πώς εσύ κι ο άντρας σου θα αποδείξετε την αγάπη σας, όταν δεν είστε σε θέση να θυμηθείτε το παρελθόν που έχετε μοιραστεί;». Μετά από τον τελετουργικό φόνο της δράκαινας, η ανάσα της οποίας διασφάλιζε τη «λησμονιά» –και την άγνοια και παρηγοριά του να μη γνωρίζεις Ιστορία– το μυθιστόρημα τελειώνει με μια αμφίγνωμη παρατήρηση, καθώς ο Αξλ και η Μπεατρίς αποφασίζουν να διακινδυνεύσουν τελικά τον μόνιμο χωρισμό, συναινώντας στις απαιτήσεις ενός μυστηριώδους βαρκάρη, ο οποίος ισχυρίζεται πως μπορεί να τους μεταφέρει σε ένα νησί μόνο χωριστά, όχι και τους δύο μαζί. Ανάμεσα σε πολλά που είναι γενικά και μπερδεμένα υπάρχουν μικρά, έντονα παρατηρημένα θαύματα στον Θαμμένο γίγαντα. Σε ένα ποτάμι, ο Αξλ βλέπει μια σμάρι αερικών, αρπακτικών σαν πιράνχας, να ορμούν πάνω σε μια γυναίκα: Ένας ήχος τον έκανε να γυρίσει, και είδε στην άλλη άκρη της βάρκας, …. τη γριά να έχει σωριαστεί πάνω στην πλώρη, και τα αερικά ‒πάρα πολλά για να τα μετρήσει‒, ένα σμήνος από αερικά να περνούν από μπροστά της. Με την πρώτη ματιά έδειχνε ικανοποιημένη, σαν να την είχαν πνίξει από τη στοργή εκείνα τα μικρά, λιπόσαρκα πλασματάκια, καθώς περιφέρονταν πάνω στα κουρέλια της, στο πρόσωπο και στους ώμους της. Τώρα όλο και περισσότερα έβγαιναν απ’ το ποτάμι και σκαρφάλωναν πάνω στη βάρκα. Ο ηρωικός πολεμιστής Γουίσταν φονεύει ένα άγριο κτήνος: Μπορεί αυτό που είδαν να ήταν ένα μεγάλο γδαρμένο ζώο: μια αδιαφανής μεμβράνη, σαν το εσωτερικό μέρος του στομαχιού ενός προβάτου ήταν τεντωμένη σφιχτά πάνω στους τένοντες και στις αρθρώσεις. Καθώς ήταν λουσμένο από τις σκιές του φεγγαριού, το θεριό είχε χονδρικά το μέγεθος και το σχήμα ενός βούβαλου, αλλά το κεφάλι του ήταν σαφώς σαν κεφάλι αλεπούς, σε σκουρότερη απόχρωση. ... Τα σαγόνια του ήταν τεράστια, και τα μάτια θύμιζαν ερπετοειδές. Ένας μισοπεθαμένος δράκος σε ένα χαντάκι γεμάτο λασπόνερα: «Ένα τεράστιο άτριχο κεφάλι στριφογύριζε αργά μέσα στη λάσπη, και μαζί του κι ένας αβυσσαλέος οφθαλμός. Έπειτα η λάσπη το ρούφηξε λαίμαργα, και το εξαφάνισε». Τελικά ξαπλωμένη μέσα στη φωλιά της, η δράκαινα Κουερίγκ δεν είναι και τόσο τρομακτική: Όσο για τη δράκαινα, στην αρχή δεν ήταν σαφές αν ήταν ζωντανή. Η στάση της ‒μπρούμυτα, κεφάλι γυρισμένο στο πλάι, πόδια διάπλατα ανοιχτά‒ θα μπορούσε να ήταν η στάση ενός πτώματος, αν το είχαν πετάξει από ψηλά. Στην πραγματικότητα, τους πήρε μια στιγμή μέχρι να βεβαιωθούν πως ήταν πράγματι η δράκαινα: τόσο αποσκελετωμένη, που έμοιαζε περισσότερο με ένα σκωληκοειδές ερπετό …. και τώρα ήταν σε διαδικασία αφυδάτωσης. Τα απομεινάρια των φτερών της ήταν σακουλιασμένες δίπλες από δέρμα, και ένα επιπόλαιο βλέμμα μπορεί να τα περνούσε για νεκρά φύλλα, που είχαν συγκεντρωθεί στα πλευρά της. Το κεφάλι ήταν γυρισμένο πάνω στις γκρίζες πέτρες, κι ο Αξλ μπορούσε να δει μόνο το ένα μάτι, που ήταν κουκουλωμένο όπως της χελώνας και το ανοιγόκλεινε νωθρά, …. Ο Γκάουεϊν εξηγεί: «Απλώς έχει γεράσει, κύριε, όπως γερνάμε όλοι μας. Αλλά συνεχίζει να ανασαίνει, οπότε παρατείνεται και το έργο του Μέρλιν». Ο Θαμμένος γίγαντας είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών πίσω από το παράδοξο πρόσχημα της περιπέτειας σε στιλ πικαρέσκο, όπως το Μη μ’ αφήσεις ποτέ είναι ένα τολμηρά ευφάνταστο μυθιστόρημα ιδεών πίσω από το πρόσχημα του μυθιστορήματος επιστημονικής φαντασίας και το Όταν ήμασταν ορφανοί είναι ένα λιγότερο ικανοποιητικό μυθιστόρημα ιδεών με το πρόσχημα αστυνομικού μυθιστορήματος. Στο παράδοξο αυτό κινούνται και παρόμοια σύγχρονα μυθιστορήματα ιδεών γραμμένα από καταξιωμένους συγγραφείς, όπως ο Τζιμ Κρέις (Pesthouse, 2007) και ο Τζ. Μ. Κούτσι (Η παιδική ηλικία του Ιησού, 2013), που εκτυλίσσονται σε σύμπαντα μετα-αποκαλυπτικά ή εναλλακτικών κόσμων, στα οποία, προς δυσφορία των αναγνωστών που έχουν εξοικειωθεί με τη συνήθη πρόζα των συγγραφέων, κυριαρχεί ένα είδος ψευδοαφέλειας, ενώ οι ήρωες μιλούν και φέρονται με εξοργιστική απλοϊκότητα, λες και ο δείκτης ευφυΐας πέφτει αναπόφευκτα όταν έχουμε να κάνουμε με το συγκεκριμένο «λογοτεχνικό είδος». Αξιοσημείωτες εξαιρέσεις αποτελούν οι Μάργκαρετ Άτγουντ, ταξιδιώτισσα έμπειρη στη δυστοπία της επιστημονικής φαντασίας, και ο Κόρμακ ΜακΚάρθι, με μια πλούσια, παράδοξη, βυζαντινή πρόζα που προσαρμόζεται άψογα στο μυθιστόρημα Ο δρόμος, το οποίο λαμβάνει χώρα στο δυστοπικό μέλλον. Το αν η «επιστημονική φαντασία» της Ντόρις Λέσινγκ είναι μικρότερο επίτευγμα σε σύγκριση με την εμπορική, ρεαλιστική λογοτεχνία για την οποία είναι ευρύτερα γνωστή είναι συζητήσιμο· πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, από τους αναγνώστες της ισχυρίζονται πως αδυνατούν να διαβάσουν την «επιστημονική φαντασία» της. Τα τελευταία κεφάλαια του Θαμμένου γίγαντα είναι μακράν και τα πιο ευχάριστα. Μπλεγμένοι σε ένα μοναδικό, αγωνιώδες ιντερλούδιο, ο Αξλ και η Μπεατρίς συμπεριφέρονται πιο πειστικά, και συγκινούμαστε από ταλαιπωρίες τους. Ο Σάξονας πολεμιστής Γουίσταν ανακοινώνει ότι σκότωσε τη δράκαινα Κουερίγκ όχι με αλτρουιστικά, αλλά απώτερα, πολιτικά κίνητρα: την έναρξη μιας νέας εποχής φυλετικού μίσους και εκδίκησης. Όσο στη χώρα επικρατούσε γενική αμνησία, Σάξονες και Βρετανοί ζούσαν πλάι πλάι ειρηνικά, αφού οι μεν είχαν λησμονήσει τις υπερβάσεις των δε· μα, τώρα, ο Γουίσταν ξεστομίζει μια τρομερή προφητεία: Ο γίγαντας [του πολέμου], που κάποτε θάφτηκε βαθιά κάτω απ’ τη γη, τώρα αναδεύεται. Σύντομα, όταν αφυπνιστεί, και αυτό είναι βέβαιο πως θα συμβεί, οι φιλικοί δεσμοί μας θα αποδειχτούν σαν τους κόμπους που κάνουν τα κοριτσάκια με μίσχους των λουλουδιών. Άντρες θα καίνε τα σπίτια των γειτόνων τους τη νύχτα. Θα κρεμάνε τα παιδιά απ’ τα δέντρα το ξημέρωμα. Τα ποτάμια θα ζέχνουν από πρησμένα πτώματα ταξιδευτών. Και όσο προχωράνε, τα στρατεύματά μας θα αυξάνονται σε αριθμό, ενώ η οργή κι η δίψα για εκδίκηση θα ξεχειλίζει. Για εσάς τους Βρετανούς, θα είμαστε σαν μια πύρινη μπάλα που κυλάει προς το μέρος σας. Θα το βάλετε στα πόδια ή θα πεθάνετε. Και η μια χώρα μετά την άλλη θα γίνει μέρος αυτής της νέας επικράτειας, της σαξονικής χώρας, και δε θα μείνει ίχνος από την παραμονή των δικών σας σε τούτα τα μέρη,… Μας έρχονται στο νου η Βοσνία, η Ρουάντα, μέρη της Ινδίας, το Πακιστάν, το Ιράκ και η Συρία, όπου, με την υπομόχλευση θρησκευτικών ηγετών, εθνικές μειονότητες στρέφονται ενάντια στους γείτονές τους, με τους οποίους χρόνια ζούσαν ειρηνικά. Στη ηχώ τής μετά την 11η Σεπτεμβρίου εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ υπάρχει μια εκλογικευμένη υπεράσπιση της σφαγής αυτής των αμάχων, ακόμη και των παιδιών, ως μορφή προληπτικού χτυπήματος: Για σκεφτείτε, κύριε. Εκείνα τα μικρά παιδιά των Σαξόνων τα οποία τώρα θρηνείτε, σύντομα θα γίνονταν πολεμιστές που θα λαχταρούσαν να πάρουν εκδίκηση για τους πατεράδες τους που σκοτώθηκαν σήμερα. Τα κοριτσάκια σύντομα θα κυοφορούσαν άλλα παιδιά στις μήτρες τους, κι αυτός ο κύκλος του αίματος δε θα έσπαζε ποτέ. Δείτε πόσο βαθιά είναι η λαχτάρα για εκδίκηση! Θα καταφέρει το ζευγάρι των ηλικιωμένων Βρετανών Αξλ και Μπεατρίς να επιβιώσει της επικείμενης καταστροφής; Αφού ο φίλος και σύντροφός τους Γουίσταν είναι Σάξονας πολεμιστής, δεν θα μπορέσει να τους προστατεύσει· το καλύτερο που μπορεί να κάνει είναι να τους ευχηθεί την πιο σκοτεινή ευχή: αν το σκάσουν αμέσως, μπορεί και να «γλιτώσουν τη σφαγή». © THE NEW YORK REVIEW OF BOOKS 2018 — Μετάφραση: Έλενα Τσουκαλά Σημ. ARB: Ευχαριστούμε πολύ την Αργυρώ Μαντόγλου για τη βοήθειά της στον εντοπισμό των αποσπασμάτων.

Τα απομεινάρια των Βρετανών

Σύνδεση