Στη χώρα του Τραμπ

Το 1831 ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να μελετήσει το εκεί σωφρονιστικό σύστημα. Η μελέτη που παρουσίασε ξεπερνούσε κατά πολύ τους αρχικούς στόχους. Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό πλούτο από υλικό σχετικά με την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κατάσταση της χώρας που επισκέφθηκε. D. Vance, Hillbilly Elegy: A Memoir of a Family and Culture in Crisis, Harper, Νέα Υόρκη 2016, σελ. 272 Robert D. Putnam, Our Kids: The American Dream in Crisis, Simon and Schuster, Νέα Υόρκη 2015, σελ. 400 Το 1831 ο 27χρονος γάλλος δικαστικός Αλεξίς ντε Τοκβίλ ταξίδεψε για εννιά μήνες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να μελετήσει το εκεί σωφρονιστικό σύστημα. Η μελέτη που παρουσίασε στη συνέχεια ξεπερνούσε κατά πολύ τους αρχικούς στόχους όπως ήδη προδίδει ο τίτλος Η δημοκρατία στην Αμερική.[1] Πρόκειται για έναν εντυπωσιακό πλούτο από υλικό σχετικά με την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κατάσταση της χώρας που επισκέφθηκε. Ωστόσο δεν ενδιέφερε τον συγγραφέα τόσο αυτή καθεαυτή η σύγχρονη εποχή των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά οι γνώσεις που απέρρεαν από αυτήν για το μέλλον της Ευρώπης. Αυτό που ενδιέφερε τον αριστοκράτη ήταν να κρίνει την αναπόφευκτα επερχόμενη «δημοκρατική εποχή». Την εποχή του ταξιδιού του Τοκβίλ οι ΗΠΑ είχαν περίπου 13 εκατομμύρια κατοίκους. Τόλμησε την παρακινδυνευμένη πρόγνωση ότι θα μπορούσαν να γίνουν κάποτε 150 εκατομμύρια, όμως ακόμη και αυτός ο αριθμός έχει μέχρι τώρα ξεπεραστεί πάνω από δυο φορές. Ο συγγραφέας θαυμάζει διάφορες πλευρές: Ίσα δικαιώματα για όλους τους πολίτες (εδώ δεν ανήκουν βέβαια γυναίκες, μαύροι και Ινδιάνοι), σταθερούς θεσμούς ως συνέπεια της διάκρισης των εξουσιών, μετριοπάθεια του πολιτικού αγώνα, αποτροπή μιας πλειοψηφικής τυραννίας μέσω της ισχυρής δικαιοσύνης. Μια σημαντική λειτουργία αποδίδει ο Τοκβίλ στις θρησκευτικές κοινότητες και τις ενώσεις της κοινωνίας πολιτών. Θα αποτελούσαν αφενός ένα μέσο κατά του ατομικισμού και αφετέρου κατά του κρατισμού. Έτσι θα γεφύρωναν το χάσμα ανάμεσα στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα. H ραγδαία ανάπτυξη που ξεπερνά κατά πολύ τις ευρωπαϊκές χώρες ευθύνεται για το γεγονός ότι σήμερα μερικές απόψεις του Τοκβίλ έχουν αποδειχθεί λανθασμένες παράλληλα με πολλές που εξακολουθούν να ισχύουν. Όπως για παράδειγμα ο ισχυρισμός για τον μικρό ρόλο των στρατιωτικών, ο οποίος σήμερα ασφαλώς δεν ισχύει, αφού οι ΗΠΑ δαπανούν περισσότερα για τους εξοπλισμούς από όλες μαζί τις άλλες χώρες του ΝΑΤΟ. Οι κίνδυνοι στις πολεμικές αντιπαραθέσεις κατανέμονται διεθνώς ασύμμετρα προς όφελος των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι στρατιωτικές τους δράσεις λαμβάνουν εύκολα έναν σχεδόν θρησκευτικό χαρακτήρα ως «αγώνα κατά του κακού». Παρ’ όλες τις θετικές εντυπώσεις δεν του διαφεύγουν οι σκοτεινές πλευρές. Γι’ αυτό μένει άναυδος με την αδιαφορία με την οποία πολλοί Αμερικανοί αποδέχονται την παρακμή των αυτόχθονων κατοίκων, αλλά και για το ότι θεωρούν αναπόφευκτη την καταστροφή παλιών πολιτισμών στο όνομα της «προόδου». Το έργο του Τοκβίλ δεν είναι μόνον ένα από τα πιο σημαντικά για την Αμερική, αλλά και γενικά για την θεωρία της δημοκρατίας. Μία τέτοια απαίτηση δεν μπορεί φυσικά να εκπληρώσει το βιβλίο του Βανς, ωστόσο παρέχει μια σειρά από καίριες πληροφορίες για τις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα. Το βιβλίο Hillbilly Elegy βρισκόταν για καιρό στα ευπώλητα του Amazon, μετά το 1984 του Όργουελ, το οποίο γνώρισε μια ξαφνική αναγέννηση μετά την εκλογή του Τραμπ. Ο συγγραφέας έγινε σχολιαστής στο CNN και τους New York Times. Για τις ομιλίες του λαμβάνει αμοιβές που ο ίδιος τις χαρακτηρίζει ως «παράλογες». H Washington Post ανακήρυξε τον συγγραφέα «εκπρόσωπο της λευκής εργατικής τάξης». Θέλει όμως ο ίδιος αυτόν τον ρόλο; Ο Βανς αναφέρει στην εισαγωγή του ότι δεν έχει να αφηγηθεί καμία ιδιαίτερη ιστορία ζωής. Μεγάλωσε στη φτώχεια, και επειδή η μητέρα του ήταν ναρκομανής ανέλαβαν την ανατροφή του οι παππούδες του που δεν είχαν τελειώσει σχολείο. Ωστόσο κατάφερε να πάρει το πτυχίο Νομικής από το διάσημο Πανεπιστήμιο του Yale. Η οικογένεια καταγόταν από μια μικρή πόλη σε μια περιοχή του Κεντάκι με μεταλλωρυχεία, από τη Ζώνη της Σκουριάς (Rust Belt) όπως ονομάζεται η παλιά βιομηχανική περιοχή των Απαλαχίων, μια οροσειρά στα βορειοανατολικά των ΗΠΑ. Το όνομα αναφέρεται στην εδώ και δεκαετίες ανεξέλεγκτη αποβιομηχάνιση, στο γεγονός ότι από πολλά παλιά εργοστάσια που έχουν κλείσει παραμένουν μόνον τα σκουριασμένα κουφάρια τους. Οι κάτοικοι αυτής της λοφώδους αγροτικής περιοχής (hills) ονομάζουν τους εαυτούς τους “Hillbilly”, χρησιμοποιώντας ένα συνηθισμένο όνομα (Ουίλλιαμ, Bill). Βρισκόμαστε σε μια περιοχή όπου το μέλλον της λευκής εργατικής τάξης είναι πολύ σκοτεινό. Από την δεκαετία του ’70 είχαν ήδη σημαντικά μειωθεί οι δυνατότητες της κοινωνικής ανόδου. Κυριαρχεί απαισιοδοξία, ένα αίσθημα απομόνωσης και η τάση να αναζητείται η ευθύνη στους άλλους, κυρίως τους πολιτικούς. Την δεκαετία του ’50 οι παππούδες του “JD”, όπως τον φωνάζουν από την παιδική του ηλικία, μετακόμισαν στο Μίντλταουν του Οχάιο. Ολόκληρες οικογένειες βρήκαν δουλειά σε ένα χαλυβουργείο με δυναμική ανάπτυξη. Το νέο περιβάλλον δημιούργησε προβλήματα προσαρμογής, πράγμα που συνέβαλε στο να δημιουργηθούν ισχυροί δεσμοί με τον παλιό τόπο καταγωγής. Τα μέλη της μεγάλης οικογένειας συναντιούνται συχνά με διάφορες αφορμές, αφού τόσο ο μεγάλος αριθμός παιδιών όσο και οι ιδιαίτερες οικογενειακές αξίες ανήκουν στα βασικότερα χαρακτηριστικά των “Hillbillies”. Η πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής και ο τρόπος που εμφανίζεται είναι αυστηρά διαχωρισμένα: στο εσωτερικό επικρατούν συχνά διαρκείς και καμιά φορά βίαιες συγκρούσεις, προς τα έξω όμως πρέπει οπωσδήποτε να δείξουν μεταξύ τους αλληλεγγύη. Σ’ αυτό αντιστοιχεί μια βαθιά ριζωμένη δυσπιστία απέναντι σε κάθε τι που είναι ξένο, η τάση να κλείνονται στο καβούκι τους απέναντι στο νέο. Την εποχή που γεννήθηκε ο Βανς, το 1984, αναφαίνονται ήδη τα πρώτα σημεία παρακμής στην Μίντλταουν που μέχρι τότε ευημερούσε. Από την κρίση στην χαλυβουργία επλήγη και το τοπικό εργοστάσιο Armco, που μπορούσε να σωθεί μόνον με απολύσεις και άλλα μέτρα εξοικονόμησης πόρων. Τελικά το 1989 την επιβίωσή του διασφαλίζει η συγχώνευσή του με μια γιαπωνέζικη επιχείρηση. Οι σημαντικές επιχορηγήσεις που ελάμβανε έπρεπε να σταματήσουν, η πόλη δεν μπορούσε πάλι να αντισταθμίσει τις κρίσεις σε εποχές υποχώρησης των φορολογικών εσόδων. Οι υποτροφίες σταματούν, τα πάρκα και οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν εγκαταλειφθεί, στο κέντρο στέκουν αδειανά σπίτια και μαγαζιά, βίλες μετατρέπονται σε εργατικές κατοικίες για την πτωχευμένη λευκή εργατική τάξη. Οι ιδιοκτήτες βρίσκονται σε δίλημμα: η πώληση είναι δύσκολο να επιτευχθεί, διότι το δάνειο που τους βαραίνει είναι μεγαλύτερο από την επιδιωκόμενη τιμή πώλησης. Η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές του 2016 θεωρήθηκε ως ένα μεγάλο βαθμό νίκη των οπισθοδρομικών έναντι των προοδευτικών κινημάτων, όπως ακριβώς θεωρείται το «Brexit», η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε., ως θρίαμβος του επαρχιωτισμού κατά του κοσμοπολιτισμού. Οι επιτυχίες δεξιών λαϊκιστικών ρευμάτων σε διάφορες χώρες ανήκουν στην ίδια τάση. Η εκλογή του Τραμπ μπορεί να ερμηνευθεί ως έκφραση μιας βαθιάς διαίρεσης της αμερικανικής κοινωνίας, ανάμεσα στην συντηρητική επαρχία και τα αστικά κέντρα στις ακτές. Αλλά και οικονομικά η χώρα διασπάται όλο και περισσότερο: το 1980 το κατά κεφαλήν εισόδημα στη Νέα Υόρκη έφθανε στο 80% πάνω από τον μέσο όρο στην χώρα, το 2013 ανερχόταν σε 170%. Η τάση για ομοιογενή κοινωνικά δίκτυα γίνεται ισχυρότερη σε αντίθεση με προηγούμενες παραδοχές που ξεκινούσαν από μια εξομοίωση των διαφόρων milieus. Αυτός ο διχασμός ανατρέχει στο παρελθόν μέχρι το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων της δεκαετίας του ’60 που οδήγησε στην αλλαγή των δύο μεγάλων κομμάτων. Ο ρεπουμπλικανός Ρίτσαρντ Νίξον λειτουργούσε ως πρόεδρος της φοβισμένης λευκής μεσαίας τάξης και έφερε χαρακτηριστικά του ύστερου λαϊκισμού όπως π.χ. αρνητική στάση απέναντι στους διανοούμενους. Μετά τη δεκαετία του ’80 προστέθηκε η θρησκευτική διάσταση που καταδείχθηκε π.χ. στις σφοδρές διαμάχες για την άμβλωση. Ο ρεπουμπλικανός Ρόναλντ Ρέηγκαν κατόρθωσε να προσελκύσει πολλούς δημοκρατικούς της «Ζώνης της Σκουριάς» και κέρδισε τις εκλογές με μια σαρωτική νίκη. Αντίθετα οι δημοκρατικοί στηρίζονταν όλο και περισσότερο σε μια «πολιτική της ταυτότητας», όπως π.χ. το θέμα των γάμων των ομόφυλων ζευγαριών. Με τον τρόπο αυτό αποξενώθηκαν από παραδοσιακά στρώματα ψηφοφόρων όπως τους “poor whites”, οι οποίοι –παρά τη γενική περιφρόνηση για τους πολιτικούς– μέχρι τότε προτιμούσαν το Δημοκρατικό Κόμμα. Στους δημοκρατικούς προσάπτεται τώρα εκτός από την φυλετική τους πολιτική και η κοινωνική τους πολιτική που δήθεν υποστηρίζει τον παρασιτισμό. Εδώ εκδηλώνεται μια αμφίσημη τάση απέναντι στο κράτος: από την μια μεριά πρέπει να κάνει κάτι για τους δεινοπαθούντες, αλλά από την άλλη μεριά δεν πρέπει να υποστηρίζει τους «τεμπέληδες» (αυτοί είναι πάντα οι άλλοι). Ο Βανς φέρνει πολλά παραδείγματα από ανθρώπους που φορτώνουν τα πάντα στην κυβέρνηση, οι οποίοι ωστόσο κατά τη γνώμη του δεν έχουν απλά καμιά όρεξη για δουλειά. Οι “Hillbillies” αντλούν κατά μεγάλο μέρος την ταυτότητά τους από την αγάπη προς το έθνος. Ή, όπως εξηγεί ο Βανς, με το παράδειγμα της γιαγιάς του: υπήρχαν γι’ αυτήν δύο θεοί, ο Ιησούς Χριστός και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το γεγονός ότι κατείχε 19 τουφέκια, συμπληρώνει την εικόνα. Όλο και περισσότερο όμως λείπουν οι μορφές ταύτισης. Πολιτικοί με σκάνδαλα όπως ο Κλίντον δεν είναι κατάλληλοι γι’ αυτό το σκοπό. Εκτός αυτού ο Κλίντον υπέγραψε συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου, που επιτάχυναν την παρακμή των παλιών βιομηχανιών και οδήγησαν στην πτώση των πραγματικών μισθών και την εξασθένηση των συνδικάτων. Ο Ομπάμα είναι εντελώς ξένος στα κατώτερα στρώματα του πληθυσμού τόσο ως προς την σταδιοδρομία του όσο και τον τρόπο ομιλίας του, πράγμα που εκφράζεται στο γεγονός ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού πιστεύει ότι δεν έχει γεννηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες και επομένως δεν έπρεπε να γίνει Πρόεδρος. Εμφανίσθηκε σε μια χρονική στιγμή όπου πολλοί πίστευαν ότι η χαρακτηριστική αμερικανική θέση για την άνοδο των καλύτερων δεν υφίσταται γι’ αυτούς. Και η οικονομία δεν μπορούσε να εκπληρώσει ούτε τη στοιχειώδη υπόσχεση του «αμερικανικού ονείρου»: σταθερό μισθό για όλους. Το όνομα Τραμπ δεν εμφανίζεται στο βιβλίο, είναι όμως παρόν. Έναν τέτοιο έχει κανείς σε κάθε οικογένεια, έναν επιθετικό που καραδοκεί και ενδιαφέρεται μόνο για το δικό του όφελος. Την γλώσσα του, που αποτελείται από κομπασμούς, απειλές και βρισιές, την καταλαβαίνει ο καθένας. Αναλήθειες και θεωρίες συνωμοσίας εύκολα ενσωματώνονται στην κοσμοεικόνα των ανασφαλών. Η μητέρα του Βανς με την εξάρτηση από τα ναρκωτικά δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση. Με τη στροφή στον νέο αιώνα ένα κύμα ναρκωτικών διέτρεξε την Μίντλταουν και παρόμοιες περιοχές. Μέχρι τη δεκαετία του ’90 τα οπιούχα χρησιμοποιούνταν μόνο στα νοσοκομεία, όμως στη συνέχεια επικράτησε η γνώμη ότι υπάρχει ένα «δικαίωμα στην ελευθερία από τον πόνο». Οι γιατροί όλο και πιο συχνά πλέον έγραφαν συνταγές για τη λήψη οπιούχων. Τα τελευταία περιέχουν σε μικρή δόση τα ίδια χημικά στοιχεία όπως η ηρωίνη και ταυτόχρονα αποτελούν μια πρόσκληση για την μετάβαση σε πιο σκληρά ναρκωτικά. Τα χάπια οξυκοντίν έγιναν κατά κάποιο τρόπο η «ηρωίνη των “Hillbillies”». Μερικά ιατρεία δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να γράφουν συνταγές με αυτά τα χάπια. Είναι πιο καθαρά, πιο ελέγξιμα από την ηρωίνη που πουλιέται στον δρόμο. Έτσι η επιδημία στην αρχή πέρασε για καιρό απαρατήρητη. Στο μεταξύ σε μερικές μικρές πόλεις κάθε τέταρτος κάτοικος είναι εξαρτημένος. Όταν ρωτιούνται αυτοί που έχουν πληγεί για ποιο λόγο παίρνουν ναρκωτικά, η απάντηση έχει συχνά το εξής νόημα: ο Ομπάμα έκλεισε τα ανθρακωρυχεία, χωρίς αυτόν θα υπήρχαν δουλειές και κανένα ναρκωτικό. Όταν ήταν παιδί ο Βανς ζούσε με τους εναλλασσόμενους συζύγους της μητέρας του από τους οποίους ένας τον υιοθέτησε, στη συνέχεια έμεινε στους παππούδες του. Ένα ξέσπασμα βίας της μητέρας του την οδηγεί στο δικαστήριο. Ο νεαρός Βανς παρατηρεί τις διαφορές στο ντύσιμο και την γλώσσα ανάμεσα στους λειτουργούς του δικαστηρίου και σε αυτούς που πρέπει να εμφανισθούν ενώπιόν του. Οι συγγενείς του όπως και οι άλλες οικογένειες, που περιμένουν να έρθει η σειρά τους στο δικαστήριο, φορούν μπλουτζήν και t-shirts, ενώ οι δικαστές, δικηγόροι και κοινωνικοί λειτουργοί φορούν κοστούμια. Και έχουν μια προφορά, την οποία ο νεαρός Βανς δεν γνωρίζει από τον περίγυρό του, αλλά από την τηλεόραση. Αυτή η εμπειρία θα είναι γι’ αυτόν καθοριστική: του δείχνει πού ανήκει και πού νιώθει ότι ανήκει μέχρι σήμερα. Καταθέτει υπέρ της μητέρας του, γεγονός που οδηγεί στο να μην της επιβληθεί ποινή. Υπό την επήρεια του βιολογικού του πατέρα ο Βανς προσεγγίζει στα νεανικά του χρόνια πρόσκαιρα τους ευαγγελιστές. Σ’ αυτούς κυριαρχεί δυσπιστία απέναντι στην κοινωνία, απορρίπτουν την εξελικτική θεωρία και άλλα «μοντερνιστικά» ρεύματα. Έχουν το αίσθημα ότι οι «αληθινοί» χριστιανοί παραγκωνίζονται όλο και περισσότερο από οργανώσεις πολιτικών δικαιωμάτων που «κηρύσσουν τον πόλεμο» στη γιορτή των Χριστουγέννων, από βλάσφημες εκθέσεις τέχνης στη Νέα Υόρκη ή από τη δράση τού δήθεν πανίσχυρου «λόμπυ των ομοφυλοφίλων». Οι ευαγγελιστές έχουν συμβάλει σημαντικά στην ριζοσπαστικοποίηση των Ρεπουμπλικανών και στην αποξένωση παραδοσιακών ψηφοφόρων από τους Δημοκρατικούς. Ουίλιαμ Κρίστενμπερυ, Coleman's Café, Αλαμπάμα, 1971 Μετά το σχολείο ο Βανς δεν νιώθει ώριμος για σπουδές και γι’ αυτό πηγαίνει το 2003, την εποχή του πολέμου στο Ιράκ, για τέσσερα χρόνια στον στρατό, στην μονάδα επιλέκτων του σώματος των πεζοναυτών. Υπηρετεί και στο Ιράκ, όμως στο Τμήμα δημοσίων σχέσεων, όπου δεν συμμετέχει σε πολεμικές επιχειρήσεις. Στους πεζοναύτες μαθαίνει πολλά, κάνει μέχρι και μαθήματα λογιστικής. Αν θέλει να αγοράσει ένα αυτοκίνητο, τον συνοδεύει ένας πιο ηλικιωμένος σύντροφος, ώστε να διαλέξει ένα μοντέλο που να αντιστοιχεί στις ανάγκες του και τις οικονομικές του δυνατότητες. Με την αυτοπεποίθηση που αποκτά στον στρατό αρχίζει ο Βανς τις προπτυχιακές του σπουδές στο κρατικό πανεπιστήμιο του Οχάιο, από το οποίο αποφοιτά σε σύντομο χρονικό διάστημα και με καλούς βαθμούς. Αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο, διότι οι σχολικές υποχρεώσεις θεωρούνται από τους νεαρούς “Hillbillies” περισσότερο ως μια θηλυκή απασχόληση και γι’ αυτό τις παραμελούν. Στη συνέχεια μάλιστα ο Βανς κατορθώνει να μπει στη Νομική Σχολή του Yale, όπου για πρώτη φορά στη ζωή του νιώθει ότι βρίσκεται κάπου που δεν του ταιριάζει. Οι συμφοιτητές του ανήκουν σχεδόν όλοι στα ανώτερα στρώματα ή στην ανώτερη μεσαία τάξη. Κατά την αναζήτηση δουλειάς παρατηρεί τη σημασία του «κοινωνικού κεφαλαίου», τον ρόλο των δικών του κοινωνικών δικτύων και των δικτύων των γονιών του. Μετά τις εξετάσεις ο Βανς πηγαίνει μαζί με την ινδικής καταγωγής γυναίκα του στην Καλιφόρνια για σύντομο χρονικό διάστημα ως διαχειριστής επενδύσεων. Όμως επιστρέφει στο Οχάιο. Εδώ ιδρύει μια κοινωφελή επιχείρηση στον κοινωνικό τομέα. Αξίζει μια σύγκριση του Βανς με τον κοινωνιολόγο Ρόμπερτ Πάτναμ, ο οποίος έγινε κυρίως γνωστός από τις έρευνές του για το «κοινωνικό κεφάλαιο». Στο βιβλίο Our Kids. The American Dream in Crisis ξεκινά από τις εμπειρίες της δικής του γενιάς. Κατάγεται επίσης από το Οχάιο και αποφοίτησε το 1959 από το σχολείο της μικρής πόλης Πορτ Κλίντον. Κατά την άποψή του την εποχή εκείνη ήταν ελάχιστα τα κοινωνικοοικονομικά εμπόδια και οι ταξικές διαφορές. Υπήρχε οικονομική ανάπτυξη, ελάχιστες εισοδηματικές διαφορές, υψηλές κρατικές δαπάνες για την παιδεία και έντονη πολιτικοκοινωνική δράση. Από την δεκαετία του ’70 καταγράφεται μια καθοδική πορεία, την δεκαετία του ’90 κλείνουν τα πιο σημαντικά εργοστάσια. Όπως συμβαίνει με την Μίντλταουν, η πόλη παρακμάζει, αυξάνονται η εγκληματικότητα των νέων, η κατανάλωση ναρκωτικών και άλλα συμπτώματα της κρίσης. Ο Πάτναμ διαπιστώνει ότι μέσα στα τελευταία σαράντα χρόνια αυξάνεται πολύ η ανισότητα. Υπάρχουν σαφείς διαχωρισμοί όσον αφορά το εισόδημα, την περιοχή κατοικίας, το σχολείο και το προσδόκιμο ζωής. Η κοινωνική κινητικότητα συνεχίζει να εξαρτάται από τη μόρφωση και αυτή από την κοινωνική θέση των γονέων. Ο Πάτναμ στηρίζει τις θέσεις του σε συνεντεύξεις που διεξήγαγε σε οικογένειες της «εργατικής τάξης» και της «ανώτερης μεσαίας τάξης» διατρέχοντας από άκρου εις άκρον τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Βανς χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως συντηρητικό Ρεπουμπλικανό. Ωστόσο δεν υποστήριξε στις προεδρικές εκλογές τον Τραμπ, τον οποίο κατηγόρησε για μια κυνική εκστρατεία, αλλά τον ανεξάρτητο Ίβαν ΜακΜούλιν, ο οποίος στη συνέχεια έλαβε 0,4%. Λόγω της καταγωγής του ο Βανς μπορεί να λέει μερικά πράγματα τα οποία κάποιος άλλος δεν θα επέτρεπε στον εαυτό του. Στον επίλογο απαιτεί από την κοινότητα των “Hillbillies” να «συνειδητοποιήσει την κόλαση» και να πάρει τη μοίρα στα χέρια της. Τι πρέπει όμως να γίνει; Και βρίσκεται άραγε ο λόγος της φτώχειας στους «εξωτερικούς» οικονομικούς παράγοντες (παγκοσμιοποίηση, μετανάστευση) ή σε «εσωτερικούς» πολιτισμικούς (προβληματικές οικογένειες, έλλειψη επιχειρηματικού πνεύματος); Σ’ αυτά τα θέματα ο Βανς δεν παίρνει σαφή θέση. Έτσι κι αλλιώς θα ήταν αμφίβολο αν θα ήταν ευλογοφανής ένας παρόμοιος διαχωρισμός. Και γενικά θα μπορούσε να είναι αληθοφανής ένας διαχωρισμός; [1] Alexis de Tocqueville, De la démocratie an Amérique, 2 τόμοι, Paris 1835/40 [H δημοκρατία στην Αμερική, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, Στοχαστής, Αθήνα 2008].

Σύνδεση