Από την αλληλογραφία της Μαρίας Λιουδάκη με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη

Η Μαρία Λιουδάκη, είχε αλληλογραφία με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη από την οποία διαφαίνεται ο θαυμασμός της για τον αρχηγέτη του δημοτικισμού και το πάθος της για τη γλώσσα του λαού. Η Μαρία Λιουδάκη, φωτισμένη Δασκάλα και κορυφαία λαογράφος, υπήρξε στενή φίλη του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Του γνώρισε τη μικρότερη αδελφή της, τη Χαρά, η οποία έγινε μνηστή του. Με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά άρχισαν οι απίστευτες περιπέτειές τους, οι διωγμοί για τα δημοκρατικά τους πιστεύω, με μοιραία κατάληξη την εκτέλεση του Ναπολέοντα στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την πρωτομαγιά του 1944 και τη δολοφονία της Μαρίας το 1947, θύμα του εθνικού διχασμού και της μισαλλοδοξίας. Η Χαρά Λιουδάκη-Σουκατζίδη, η μητέρα της Μαρίας Βασιλάκη, εκδότριας της Athens Review of Books, πέρασε την υπόλοιπη ζωή της μέσα στον θρήνο και τον κοπετό, ηρωίδα η ίδια που βίωσε σκηνές αρχαίας τραγωδίας. Η Μαρία Λιουδάκη, αληθινή ιέρεια της παιδείας, θερμή υποστηρίκτρια του δημοτικισμού, είχε αλληλογραφία με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη από την οποία διαφαίνεται ο θαυμασμός της για τον αρχηγέτη του δημοτικισμού και το πάθος της για τη γλώσσα του λαού. Ενδεικτική είναι η παρακάτω επιστολή της Λιουδάκη που αναφέρεται στο «Δημοτικισμός: Ένα γράμμα στους δασκάλους μας»[1] (1926) του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Ἀθήνα, 9-6-26 Κε Τριανταφυλλίδη, Γιά νά μή μέ ρωτήσετε τί ἐντύπωση μοὔκαμε τό γιά τούς δασκάλους γράμμα σας καί σᾶς ἀπαντήσω πάλι ξηρά-ξηρά: «καλή», θά μέ συγχωρήσετε ἄν αὐτή τήν ὥρα πού τό ’ποδιαβάζω σᾶς ἐνοχλήσω γιά λίγες στιγμές. Λυποῦμαι ὑπερβολικά πού πολλοί ἀπό τούς συναδέλφους τυφλωμένοι ἀπό τήν πρόληψη καί ἀπό τά μικροσυμφέροντά τους δέν μποροῦν νά διακρίνουν ποῦ βρίσκεται τό ἀληθινό αἴσθημα κι ὁ θεῖος ἐκεῖνος πόνος γιά τήν κατάντια τῆς κοινωνίας μας, πού ἐξυψώνει τόν ἄνθρωπο καί τόν φωτίζει καί διακρίνει ποῦ βρίσκεται ἡ ἀλήθεια καί τόν κάνει ὁδηγητή τῆς δυστυχισμένης ἀνθρωπότητας. Λυποῦμαι πού πολλοί δέ θά νιώσουν καί τούτη τή χειρονομία σας καί δέ θά ἐκτιμήσουν τό αἴσθημα καί τόν πόνο πού μυρώνει τά λόγια σας, καί πολλοί ἴσως σᾶς χλευάσουν κιόλας. Μή σᾶς ἀποθαρρύνει ὅμως αὐτό καλότατε ἄνθρωπε, ἐξακολουθῆτε νά δουλεύετε γιά τή δασκάλικη ψυχή, γιά τό φωτισμό καί τήν ἀνύψωσή της καί ζήσετε μέ τή θεία ἀπόλαυση πού νιώθει καθένας πού θυσιάζει κἄτι ἀπό τό εἶναι του γιά τούς ἄλλους. Εἶναι τόσο ἀπολαυστικό νά κατορθώση κανένας νά περιορίση τό ἐγώ του, νά πλησιάσει στή δυστυχία, νά τή γνωρίση καί τήν θεραπεύση πού μοῦ φαίνεται πώς δέν χρειάζεται ἄλλη ἀπόλαυση γιά νά μπορέση νά πῆ «ἔζησα εὐτυχής!», ἀκόμη κι ἄν λιθοβοληθῆ ἀπό τούς εὐεργετουμένους του, ἀκόμη κι ἄν σταυρωθῆ ἀπό τούς ἀντίγνωμούς του. Μοῦ φαίνεται ὅτι τό μυστικό τῆς εὐτυχίας θά βρισκόταν ἄν ἡ μόρφωσή μας μᾶς ἔδιδε τόση ψυχική δύναμη, ὥστε νά μποροῦμε ὅλοι νά περιορίσωμε τό Ἐγώ μας σέ βαθμό πού ἄν δέν μπορούσαμε ὅλοι νά προσφέρωμε κἄτι θετικό γιά τόν ἄλλο, νά μήν τοῦ προσφέρωμε ὅμως καί ἀρνητικά. Θἄμασταν εὐτυχεῖς ἄν μπορούσαμε νά νιώσωμε ὅτι ἄν έχη ἀξία τό ἔργο τοῦ Χριστοῦ, δέν ἔγκειται στήν Ἀνάστασή του, γιατί καθένας τό σπίτι του τό βρίσκει εὔκολα, παρά στήν κάθοδό του καί τή συμμετοχή του στούς ἀνθρώπινους πόνους. Θἄθελα αὐτή τήν ὥρα νά ἤμουν ἡ ψυχή ὅλου τοῦ συναδελφικοῦ κόσμου γιά νά σκοτώσω κάθε πρόληψη καί νά καταλάβουν ὅλοι τά λόγια σας ὅπως τά κατάλαβα ’γώ, καί νά κηρύξω σ’ ὅλον τόν κόσμο, σ’ ὅλους ὅσους θέλουν νά γίνουν σημαιοφόροι μιᾶς ἰδέας, πώς οἱ ιδέες δέν ἐπιβάλλονται, παρά ὑποβάλλονται σάν ἔχουν σύντροφο τήν καλωσύνη καί τήν αὐτοθυσία. Μέ κάθε αἴσθημα ἀνάλογο προς τό ἐνδιαφέρον σας γιά τή δασκάλικη ψυχή Μαρία Λιουδάκη Η επιστολή αυτή δείχνει ότι η Λιουδάκη μελέτησε σε βάθος τη μνημειώδη αυτή εργασία του Τριανταφυλλίδη η οποία αποτελεί το «ευαγγέλιο του δημοτικισμού» για τους δασκάλους που είχαν επιφορτιστεί με το τιτάνιο έργο της διδασκαλίας της ζωντανής γλώσσας του λαού στην πιο κρίσιμη φάση του γλωσσικού ζητήματος, με τα τελευταία, και γι’ αυτό τόσο έντονα, ξεσπάσματα του θνήσκοντος καθαρευουσιανισμού που έφερε πλήρη σύγχυση και αμηχανία σε μαθητές και δασκάλους. Η συγκεκριμένη επιστολή της Λιουδάκη έχει πολλαπλούς συμβολισμούς. Μη αναμενόμενο είναι ότι χρησιμοποιεί δυο φορές το ρήμα «λυπούμαι» σε μια συγχαρητήρια επί της ουσίας επιστολή, γεγονός που επιβεβαιώνει την παρρησία της Λιουδάκη η οποία τολμά, εμμέσως πλην σαφώς, να επικρίνει συναδέλφους της που δεν θέλουν να δουν τη νέα πραγματικότητα και δεν μπορούν να συλλάβουν τα αναγεννησιακά μηνύματα των καιρών καθώς είναι εγκλωβισμένοι σε προκαταλήψεις και μικροσυμφέροντα. Η Λιουδάκη με τα όσα γράφει δείχνει ότι έχει ενστερνιστεί τα μεγάλα οράματα του Τριανταφυλλίδη και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, τα οποία δεν περιορίζονται στη δημοτική γλώσσα, αλλά έχουν ευρύτερο ορίζοντα και αποσκοπούν στην κοινωνική αναγέννηση, τη δημιουργία ενός σύγχρονου ευνομούμενου κράτους με επίκεντρο την παιδεία του ελληνικού λαού. Ως μετεκπαιδευόμενη στο Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε το προνόμιο να ακούει τον ίδιο να διακηρύσσει τις θέσεις του υπενθυμίζοντας στους φοιτητές του «πόσο είναι ανάγκη να έχετε πίστη στο ιδανικό της αποστολής σας και διψασμένοι για αληθινή μόρφωση να έχετε τα μάτια της ψυχής σας πάντ’ ανοιχτά και άγρυπνα αν θέλετε να γίνετε πνευματικοί εργάτες πραγματικοί και δάσκαλοι του γένους, αν θέλετε να βοηθήσετε να δημιουργήσωμε μια Ελλάδα καλύτερη» (σ. 118). (Όλες οι παραπομπές που ακολουθούν αναφέρονται στην έκδοση των Απάντων του 1963). Αριστερά η Μαρία Λιουδάκη. Για τον Τριανταφυλλίδη «Δημοτικισμός είναι η λογοτεχνική, πνευματική, εκπαιδευτική και κοινωνική κίνηση που μας ζητεί να εργαστούμε για ν’ αποχτήσωμε και εμείς κάτι που δεν έχομε και που το έχουν σήμερα όλοι οι πολιτισμένοι λαοί της Ευρώπης: κοινή εθνική γλώσσα» (σ. 176). Η Λιουδάκη ασπάζεται τις παρακάτω βασικές θέσεις του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, όπως παρουσιάζονται στο «γράμμα» προς τους δασκάλους: Ο δημοτικισμός δεν ζήτησε ποτέ την αποκοπή από την «πλούσια κληρονομιά μεγάλων και ανυπέρβλητων προγόνων» (σ. 177). «Δημοτικιστής είναι εκείνος που είπε: “Γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο. Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική τη γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας. Πάντα αμύνεται περί πάτρης”. Το είπε ο Ψυχάρης» (σ. 180). «Ο δημοτικισμός κλείνει μέσα του ... την Ελλάδα ολόκληρη και ζητεί να μας ενώσει στην προσπάθεια για μια εθνική ανάπλαση. ... Ο κομουνισμός δεν μπορεί να έχη τίποτε κοινό ούτε καμιά αλληλοεξάρτηση ή συγγένεια και σχέση αναγκαιότητας, καθώς ισχυρίζονται μερικοί, με το δημοτικισμό και το κήρυγμά του» (σ. 184). «Η κοινή γραπτή μας γλώσσα είναι ανάγκη να θεμελιωθή στη ζωντανή γλώσσα του ελληνικού λαού, στο πρότυπο που διαμόρφωσε η λογοτεχνία μας» (σ. 189). «Η καθαρεύουσα, γεννημένη από ιδανικό όμορφο και τολμηρό, ουτοπικό όμως και χρεοκοπημένο πια σήμερα, είναι ιστορική προσπάθεια αποτυχημένη και θεμελιωμένη σε πλάνη» (σ. 193). Η λογοτεχνία, «η φωτεινή συνείδηση του έθνους», έδειξε τον ορθό δρόμο. «Ο αρχαίος πολιτισμός που ελπίζαμε να ξαναποχτήσωμε με την καθαρεύουσα δείχτηκε υπέρτατο άνθισμα ορισμένης εποχής και αποτέλεσμα όρων που δεν δημιουργούνται ούτε ξαναβρίσκονται τόσο εύκολα». Η καθαρεύουσα δεν μας φέρνει πιο κοντά στους αρχαίους συγγραφείς (σ. 194, 196). Η καθαρεύουσα δεν μπορεί να απλοποιηθεί, όπως έδειξαν οι «ανεφάρμοστες συμβιβαστικές γραμματικές θεωρίες του Κοραή με το παπαδία, λαβωματία, ελάδιον» (σ. 201). «Η κοινή μας γλώσσα πρέπει να θεμελιωθή στη γλώσσα του λαού μας» (σ. 216). «Ο δημοτικισμός έχει κατ’ εξοχήν εθνική και εκπολιτιστική σημασία. ... Έτσι είναι ο αγώνας για τη γλώσσα, αγώνας για το έθνος και την εθνική ατομικότητα, προσπάθεια για την πνευματική αναζωογόνηση, χειραφέτηση και δημιουργία, που θα κινήση σε ζωή πιο ελεύθερες τις κρυμμένες λαϊκές δυνάμεις και θα τις συντονίση». (σ. 216). «Η δύναμη του δημοτικισμού δείχτηκε ακατάλυτη [γιατί] υψώνεται δυνατότερος ύστερα από κάθε διωγμό» (σ. 232). Δεν πρέπει να αδιαφορήσουν οι δάσκαλοι για την αναγέννηση της εθνικής παιδείας καθώς προέρχονται οι ίδιοι από τα σπλάχνα του λαού που μιλά μια γλώσσα πλούσια και εκφραστική την οποία έχουμε υποχρέωση να διδάξουμε στα παιδιά. Η Λιουδάκη προειδοποιεί»: «Ἴσως σᾶς χλευάσουν κιόλας». Την υπόθεση αυτή τη στηρίζει στη «γλωσσική μυθολογία», το ψέμα που προσπαθεί να πνίξει την αλήθεια της δημοτικής γλώσσας (σ. 174): «Εφημεριδογράφοι ανίδεοι, παιδαρέλια αμόρφωτα και, απίστευτο, μεγαλώνυμοι σοφοί μέσα από το Πανεπιστήμιο συνεργάστηκαν φιλότιμα και πρωτοστάτησαν στο συκοφαντικόν αυτόν αγώνα που έπλασε το γοργοχάμπερο για το τηλεγράφημα ... το κρυφό τσιμπούσι για το μυστικό δείπνο». Η επιστολή αυτή είναι κυριολεκτικά συγκλονιστική γιατί απευθύνει με πάθος ενθαρρυντικά λόγια στον αρχηγέτη του δημοτικισμού και τον προτρέπει να συνεχίσει απτόητος την προσφορά του για το κοινό καλό, για το φωτισμό του λαού, χωρίς να κάνει ούτε ένα βήμα πίσω, ακόμα και αν τον απειλούν οι αντίπαλοί του ότι θα τον σταυρώσουν. Η Λιουδάκη επισημαίνει στον Τριανταφυλλίδη ότι όποιος θυσιάζει κάτι από το είναι του για τους άλλους νιώθει θεία απόλαυση, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή είναι η καλύτερη επιβράβευση και δικαίωση των αγώνων του. Εικοσιένα χρόνια αργότερα το έφερε έτσι η μοίρα και η Μαρία Λιουδάκη δεν θυσίασε απλώς «κάτι από το είναι της», αλλά το ίδιο το είναι της. Έτοιμη από καιρό, όπως φαίνεται από την επιστολή αυτή, οδηγήθηκε στον τόπο του μαρτυρίου της με αταραξία ψυχής και γαλήνη συνειδήσεως επιτελώντας ύψιστο ηθικό χρέος. Σημ. ARB: Η πρωτότυπη επιστολή βρίσκεται στο Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Ευχαριστούμε τη διεύθυνση του Ιδρύματος που μας παραχώρησε ψηφιακό αντίγραφό της. Στο αρχείο του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη υπάρχουν άλλες δύο επιστολές της Μαρίας Λιουδάκη προς τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη σταλμένες από τη Γεράπετρο (Ιεράπετρα) στις 14 Φεβρουαρίου 1928 και στις 30 Απριλίου 1928. Όλο το υπόλοιπο υλικό του τεύχους, το οποίο δημοσιεύεται για πρώτη φορά, προέρχεται από το αρχείο της Χαράς Λιουδάκη που κληρονόμησε η Μαρία Βασιλάκη. [1] Μανόλης Τριανταφυλλίδης, «Δημοτικισμός: Ένα γράμμα στους δασκάλους μας». Άπαντα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τόμος 5, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1963, σσ. 168-239. Πρώτη δημοσίευση Αθήνα 1926, 80 σελίδες.

Από την αλληλογραφία της Μαρίας Λιουδάκη με τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη

Σύνδεση