Οι «ελληνικές αναμνήσεις» ενός Γερμανού ιστορικού

Οι αναμνήσεις και τα απομνημονεύματα είναι, ως συνήθως, πολύτιμη πηγή για την ανάλυση και ερμηνεία του παρελθόντος. Τα παραπάνω ισχύουν και στην περίπτωση των «ελληνικών αναμνήσεων» του Γερμανού καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάνχαϊμ Χάιντς Ρίχτερ. Heinz A. Richter, Hellas und Zypern in meinem Leben. Erinnerungen eines Zeithistorikers [Η Ελλάδα και η Κύπρος στη ζωή μου. Αναμνήσεις ενός ιστορικού], Harrassowitz Verlag, Βισμπάντεν 2017, σελ. 179 Οι αναμνήσεις και τα απομνημονεύματα είναι, ως συνήθως, πολύτιμη πηγή για την ανάλυση και ερμηνεία του παρελθόντος. Οι συγγραφείς τους, πολιτικοί, στρατιωτικοί, διπλωμάτες, δημοσιογράφοι, άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων, διανοούμενοι αλλά και απλοί πολίτες δίνουν από τη σκοπιά τους την εικόνα της πραγματικότητας, όπως οι ίδιοι τη βίωσαν και, ενδεχομένως, τη διαμόρφωσαν. Ανεξαρτήτως των κινήτρων και των προθέσεων τους, η ματιά τους στα γεγονότα είναι εκ προοιμίου υποκειμενική. Αυτό όμως δεν μειώνει καθόλου την αξία των μαρτυριών τους. Αντιθέτως, εδώ έγκειται η σημασία τους, τουλάχιστον για τον ιστορικό. Τα παραπάνω ισχύουν και στην περίπτωση των «ελληνικών αναμνήσεων» του Γερμανού καθηγητή ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Μάνχαϊμ Χάιντς Ρίχτερ. Ο όρος «ελληνικές αναμνήσεις» αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου του Η Ελλάδα και η Κύπρος στη ζωή μου, ο οποίος προϊδεάζει τον αναγνώστη για το περιεχόμενό του. Πρόκειται για μία αφήγηση που συνδυάζει τα προσωπικά βιώματα και την επαγγελματική σταδιοδρομία του συγγραφέα με τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, τουλάχιστον από τη δεκαετία του ’60. Ο συνδετικός τους κρίκος είναι η ελληνική ιστορία, στην οποία ο Ρίχτερ αφιέρωσε ολοκληρωτικά το επιστημονικό του έργο και ένα σημαντικό μέρος της ζωής του. Η παραπομπή του σε δίκη, το 2015, που διεξήχθη στην Κρήτη, τον έκανε ευρύτερα γνωστό στην Ελλάδα και στη Γερμανία ως «αναθεωρητή της ιστορίας», αφού σύμφωνα με το επίσημο κατηγορητήριο επιχειρούσε να δικαιολογήσει σε βιβλίο του για τη μάχη της Κρήτης τα ναζιστικά εγκλήματα τον Μάιο του 1941. Η κατηγορία αυτή επισκίασε το μέχρι τότε έργο του, με το οποίο είχε συμβάλει στη θετική αποτίμηση της εαμικής Αντίστασης και του ρόλου της Αριστεράς στον Εμφύλιο γενικότερα. Οι παλιότεροι θα θυμούνται σίγουρα το κλασικό πια δίτομο έργο του Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα,[1] το πρώτο συνολικό αφήγημα για την Ελλάδα της περιόδου 1936-1946, με το οποίο εγκαινίασε την παρουσία του στην επιστημονική ιστοριογραφία. Ποιος είναι όμως ο άνθρωπος που από μελετητής της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας βρέθηκε στο ειδώλιο του κατηγορουμένου; Ο Ρίχτερ γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου 1939 στην πόλη Χαϊλμπρόν. Ο πατέρας του Γκούσταβ ήταν δάσκαλος στο επάγγελμα. Δύο από τα αδέλφια του έχασαν τη ζωή τους στα μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Κατά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού ο Γκούσταβ έγινε, όπως και πολλοί άλλοι συνάδελφοί του, μέλος του ναζιστικού κόμματος (NSDAP). Η χριστιανική του συνείδηση όμως τον απέτρεψε από το να ταυτιστεί με τα φυλετικά μέτρα του καθεστώτος. Η μητέρα του Ρίχτερ, Μπέρτα, πέθανε το 1943 από δηλητηρίαση, αφήνοντας τον τετράχρονο Χάιντς στο έλεος της «κακιάς μητριάς» του, όπως συνέβαινε στα τρομακτικά παραμύθια των αδελφών Γκριμ (σ. 11). Ο Ρίχτερ δεν έχει αναμνήσεις από τη μητέρα του, αντιθέτως διατηρεί ζωντανή στη μνήμη του τον συμμαχικό βομβαρδισμό στη γενέθλια πόλη του (4 Δεκεμβρίου 1944) και την πυρκαγιά που κατέστρεψε ολοσχερώς το ιστορικό της κέντρο. Ίσως αυτή η δυσάρεστη ανάμνηση να είναι και ο λόγος για τον οποίο αργότερα θα δώσει στα βιβλία του ιδιαίτερη έμφαση στην αναίμακτη απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβριο του 1944, επαινώντας τη «συνετή στάση» που επέδειξαν ανώτεροι Γερμανοί στρατιωτικοί, όπως ο στρατηγός Χέλμουτ Φέλμυ. Εκτός από τα παιχνίδια και τις σκανδαλιές, το διάβασμα ήταν μια πολύτιμη ενασχόληση για τον μικρό Χάιντς τα πρώτα δύσκολα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου. Η πλούσια βιβλιοθήκη του πατέρα του όμως έπεσε θύμα των περιστάσεων: τα σημαντικότερα βιβλία ανταλλάχτηκαν με αλεύρι και αυγά. Παρ’ όλα αυτά, το νερό είχε μπει στο αυλάκι. Και όταν έπεσε στα χέρια του Χάιντς το βιβλίο του Γκούσταβ Σβαμπ (Gustav Schwab) για την ελληνική μυθολογία, ξύπνησε μέσα του το ενδιαφέρον για την κλασική αρχαιότητα (σ. 14-15). Ωστόσο, ο δρόμος που οδηγούσε από την αρχαία στη νεότερη Ελλάδα ήταν μακρύς και ο επαγγελματικός προσανατολισμός του αρκετά νεφελώδης. Το 1958 πραγματοποίησε το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, με ένα μοτοσακό μέσω Γιουγκοσλαβίας και αναλογιζόμενος περασμένα και ένδοξα μεγαλεία (σ. 20). Είχε ήδη ταξιδέψει στη Γαλλία και στη βόρεια Ισπανία και αναζητούσε νέους και περιπετειώδεις προορισμούς. Η επιθυμία του αυτή δεν έμεινε ανεκπλήρωτη, αφού η βλάβη που υπέστη η μηχανή του λίγο πριν από τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα τον ανάγκασε να συνεχίσει με οτοστόπ μέχρι τη Θεσσαλονίκη. Από εκεί βρέθηκε στα Ιωάννινα, χωρίς χρήματα στην τσέπη, αλλά με έκδηλη την περιέργειά του να αντικρίσει τον τόπο στον οποίο διαδραματίστηκε ένα κεφάλαιο του διάσημου μυθιστορήματος του Αλέξανδρου Δουμά Ο κόμης Μοντεχρίστο. Στην Ήπειρο, ωστόσο, δεν συνάντησε κανέναν από τους ήρωες του Γάλλου μυθιστοριογράφου. Αντιθέτως, ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την ελληνική κατοχική πραγματικότητα, τον εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στον ΕΔΕΣ και στον ΕΛΑΣ, τους μαχητές του ΔΣΕ και του Εθνικού Στρατού. Οι καταστροφές από εκείνη την τραγική περίοδο ήταν οι αδιάψευστοι μάρτυρες ενός σκοτεινού παρελθόντος, άγνωστου στον μέσο δυτικοευρωπαίο πολίτη. Οι εικόνες από τα πυρπολημένα χωριά άσκησαν βαθύτατη επίδραση στον νεαρό Ρίχτερ, ο οποίος έδωσε στον εαυτό του την υπόσχεση να ασχοληθεί κάποια στιγμή συστηματικά με αυτό το θέμα (σ. 22). Το πέρασμά του από την αρχαία στη νεότερη Ελλάδα είχε μάλλον συντελεστεί, χωρίς να υποψιάζεται ακόμη το τι έμελλε να ακολουθήσει. Πίσω στη Γερμανία ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (ιστορία, πολιτικές επιστήμες και αγγλική φιλολογία). Σε ό,τι αφορά το μάθημα της ιστορίας, ο Ρίχτερ παρακολούθησε τις παραδόσεις του Βέρνερ Κόντσε (Werner Conze) –πολύ αργότερα έγινε γνωστή η υποστήριξή του στο εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς– και του Ελβετού Ρούντολφ φον Αλμπερτίνι (Rudolf von Albertini), ο οποίος έστρεψε το επιστημονικό ενδιαφέρον του σε σύγχρονα ευρωπαϊκά ζητήματα (σ. 32-33). Ο Ρίχτερ βρήκε έτσι την ευκαιρία να συνδυάσει τις απαιτήσεις ενός σεμιναρίου για τις διασκέψεις της Γιάλτας και του Πότσδαμ με τις ελληνικές του αναζητήσεις. Καρπός αυτής της σύζευξης ήταν και η πρόταση που υπέβαλε για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής με θέμα την Ελλάδα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπό την επίβλεψη του Αλμπερτίνι. Το ίδιο, περίπου, χρονικό διάστημα ένας άλλος φοιτητής ξεκινούσε τη διατριβή του στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου με αντικείμενο την κατοχική Ελλάδα. Επρόκειτο για τον Χάγκεν Φλάισερ, τον έτερο Γερμανό μελετητή της δεκαετίας του ’40 και γενικά των ελληνογερμανικών σχέσεων. Σύμφωνα με τον Ρίχτερ θα κυριαρχούσε μεταξύ τους μία συγκρουσιακή σχέση, που διαρκεί –με ελάχιστα διαλείμματα– μέχρι τις μέρες μας. Η διένεξη με τον Φλάισερ, που διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου, διαφωτίζεται από τη σκοπιά του συγγραφέα με μία διάθεση μελαγχολίας αλλά και αποφασιστικότητας, όσον αφορά την υπεράσπιση των επιστημονικών πορισμάτων του (σ. 49-50). Η χορήγηση κρατικής υποτροφίας για τη διεκπεραίωση της αρχειακής του έρευνας στην Ελλάδα συνέπεσε χρονικά με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 στην Αθήνα (σ. 33-34). Πόσο εφικτή, άραγε, ήταν η πραγματοποίηση της έρευνας για την κατοχική και εμφυλιοπολεμική Ελλάδα υπό το καθεστώς των συνταγματαρχών; Και πόσο θα επηρέαζε η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα τις πεποιθήσεις του νεαρού Γερμανού ιστορικού; Το πρώτο πράγμα, ωστόσο, που έκανε εντύπωση στον Ρίχτερ όταν έφτασε στην Ελλάδα, ήταν η οικονομική δυσπραγία του μέσου Έλληνα πολίτη, με άλλα λόγια η φτώχεια. Από πολιτική άποψη, ο Ρίχτερ ήταν ήδη προσανατολισμένος στην Αριστερά –η καρδιά του θα ανήκε στο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (SPD)– και, επομένως, δεν υπήρχε κίνδυνος να αναπτύξει κάποια συμπάθεια για τα φληναφήματα των προπαγανδιστών της 21ης Απριλίου (σ. 49). Συγχρόνως, η δικτατορία στην Ελλάδα αποτέλεσε ανάχωμα για τη ριζοσπαστικοποίησή του προς τα αριστερότερα και τον έκανε να εκτιμήσει το φιλελεύθερο πολίτευμα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΟΔΓ). Οι μύδροι που εξαπέλυαν Δυτικογερμανοί ακροαριστεροί φοιτητές κατά της «Δημοκρατίας της Βόννης» («Bonner Republik»), χαρακτηρίζοντάς τη λίγο-πολύ «φασιστική», δεν τον συγκινούσαν, καθώς είχε την «τύχη» στην Αθήνα να γνωρίσει από κοντά τη δομή ενός αυταρχικού καθεστώτος. Το κεφάλαιο, όπου ο Ρίχτερ αφηγείται γλαφυρά τις επαφές του ως υποψήφιος διδάκτορας με τους τότε επίσημους εκπροσώπους της Κλειούς στην Αθήνα, είναι από τα πιο ενδιαφέροντα του βιβλίου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συνομιλία του με έναν καθηγητή ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όταν ο Ρίχτερ του επέδωσε τη συστατική επιστολή του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, με την οποία παρακαλείτο ο Έλληνας συνάδελφος να βοηθήσει το νεαρό διδάκτορα στην έρευνά του, εκείνος απάντησε πως η σύγχρονη ιστορία δεν υπήρχε ως αντικείμενο σπουδών. Στην παρατήρηση του Ρίχτερ ότι αυτό συνέβαινε ήδη στη Δυτική Ευρώπη, εκείνος αντέτεινε, ούτε λίγο ούτε πολύ, πως οι Δυτικοευρωπαίοι έκαναν λάθος, αφού η ιστορία των τελευταίων πενήντα ετών έπρεπε να είναι αντικείμενο έρευνας των πολιτικών και των δημοσιογράφων, σε καμία περίπτωση των ιστορικών (σ. 35-36). Οι πρώτες συναντήσεις του Ρίχτερ κινήθηκαν σε αυτό το επίπεδο και ήταν άκρως απογοητευτικές. Επιπλέον, η ενασχόλησή του με θέματα της Αντίστασης και του Εμφυλίου προκαλούσε τη δυσπιστία των συνομιλητών του οι οποίοι, όπως ο Κωνσταντίνος Βοβολίνης, προέρχονταν αποκλειστικά από το αντικομμουνιστικό στρατόπεδο. Μόνο κατά τη συνάντησή του με τον πρώην υπαρχηγό του «Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου» (ΕΔΕΣ) Κομνηνό Πυρομάγλου άρχισε να ξεδιπλώνεται ο κατοχικός μίτος. Ο Πυρομάγλου, ο οποίος μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο είχε προσεγγίσει την Αριστερά, αποδείχτηκε για τον Ρίχτερ πολύτιμος συνομιλητής. Ως «πηγή από πρώτο χέρι» στάθηκε σύμβουλος και «μέντοράς» του. Η διατριβή του Ρίχτερ,[2] επομένως, φέρει ως ένα βαθμό τη σφραγίδα της αντιμοναρχικής και «βενιζελοκομμουνιστικής» αντίληψης του Πυρομάγλου. Ταυτόχρονα, απηχεί το γενικότερο αντιιμπεριαλιστικό και αντικαπιταλιστικό διανοητικό ρεύμα στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ο «βρετανικός παράγοντας» από τη μία και η «οικονομική ολιγαρχία» των Αθηνών (είτε μοναρχικής είτε βενιζελικής προέλευσης) από την άλλη ήταν συνεπώς για τον Ρίχτερ τα δύο μεγάλα δεινά, τα οποία οδήγησαν στον Εμφύλιο και εμπόδισαν μία δημοκρατική εξέλιξη στην Ελλάδα. Η θεώρηση αυτή της Κατοχής και του Εμφυλίου, που συγκαταλέγεται στην αναθεωρητική τάση της εποχής και δίνει έμφαση στον πολιτικά «μετριοπαθή» ρόλο του ΚΚΕ, χαρακτηρίζει γενικά το έργο του Ρίχτερ. Οι «αιρετικές» –για εκείνη την περίοδο– απόψεις που εξέφρασαν ο Ρίχτερ και άλλοι ερευνητές σχετικά με τις πολιτικές επιδιώξεις του ΚΚΕ στη δεκαετία του ’40, συνέπλευσαν χρονικά με την αριστερή στροφή που σημειώθηκε στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης (1974-1981), με αποτέλεσμα να γίνουν εξαιρετικά δημοφιλείς σε μερίδα του ελληνικού αναγνωστικού κοινού, η οποία επιζητούσε ένα εναλλακτικό ιστορικό αφήγημα στην επίσημη αντικομμουνιστική ιστοριογραφία της μετακατοχικής περιόδου, ιδιαίτερα της δικτατορίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, και με το κύρος του Γερμανού επιστήμονα, ο Ρίχτερ συνέβαλε στην κατάρριψη αντικομμουνιστικών μύθων (π.χ. ότι το ΚΚΕ ήταν «ξενοκίνητο» και εκτελεστικό όργανο της Μόσχας) μέσω άρθρων και διαλέξεών του σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, αλλά και στο εξωτερικό. Σε ορισμένες από αυτές, όπως το 1978 στην Ουάσιγκτον, χαρακτηρίστηκε μάλιστα «κομμουνιστής» (σ. 64-65). Κατά τις επισκέψεις του στην Αθήνα ο Ρίχτερ γνώρισε διάφορους πολιτικούς και διανοούμενους, με ορισμένους από τους οποίους (π.χ. τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον Λεωνίδα Κύρκο και τον Νίκο Δήμου) συνδέθηκε φιλικά. Με κάποιους άλλους, όπως τον Γιώργο Γιάνναρη, στον οποίο αφιερώνει τις αναμνήσεις του, αναπτύχθηκαν αδελφικοί δεσμοί, χάρη στους οποίους έγινε «ανοιχτός και διαφορετικός άνθρωπος» (σ. 67). Μέσα από αυτές τις γνωριμίες έμαθε να βλέπει τα πράγματα πιο ανθρώπινα και να εξωτερικεύει τα αισθήματά του, όπως εξομολογείται ο ίδιος. Το 1987 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Κύπρο. Το ταξίδι αυτό θα άνοιγε το κυπριακό κεφάλαιο στη ζωή του, το οποίο θα κατέληγε στη συγγραφή ενός τετράτομου έργου για την ιστορία της Κύπρου[3] και στη δημιουργία ενός νέου κύκλου επαγγελματικών επαφών και προσωπικών γνωριμιών, όπως με τον πρόεδρο του κόμματος του ΔΗΣΥ Γλαύκο Κληρίδη (σ. 72). Επαφές είχε και με την τουρκοκυπριακή πλευρά στα κατεχόμενα. Ένας από τους πολιτικούς που συνάντησε ήταν ο «ευφυής ρήτορας» αλλά και «στενόμυαλος εθνικιστής» Ραούφ Ντενκτάς. Κατά τις επισκέψεις του στη μεγαλόνησο ο Ρίχτερ ανέλαβε ενίοτε τον ρόλο ενός «άτυπου διαμεσολαβητή» ανάμεσα σε εκπροσώπους των δύο κοινοτήτων, αφού είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη και των δύο πλευρών. Εκτός αυτού ανέπτυξε την ιδέα του για τη δημιουργία ενός τμήματος σύγχρονης ελληνικής και κυπριακής ιστορίας σε γερμανικό πανεπιστήμιο, τη χρηματοδότηση του οποίου θα αναλάμβαναν –σε ένα αρχικό στάδιο– η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία (σ. 75). Εντέλει, η ιδέα αυτή δεν υλοποιήθηκε. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει στη Γερμανία πανεπιστημιακό τμήμα (Lehrstuhl) αποκλειστικά για τη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής και κυπριακής ιστορίας. Μετά την υφηγεσία του, το 1988, δίδαξε για πέντε χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντίας το μάθημα της σύγχρονης ιστορίας με ιδιαίτερη έμφαση στην ιστορία της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Στη συνέχεια, από το 1992 έως το 2003 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Μάνχαϊμ (σ. 77-85). Εκτός από το διδακτικό του έργο ανέλαβε την εποπτεία διδακτορικών διατριβών από Έλληνες και Γερμανούς φοιτητές, όπως ο Ανδρέας Στεργίου, ο Αλέξανδρος Ιωσηφίδης, η Πέγκυ Δουκέλη και ο Χούμπερτ Φάουστμαν (Hubert Faustmann), με θέματα ελληνικού και κυπριακού ενδιαφέροντος. Την ίδια εποχή ξεκίνησε, σε συνεργασία με τον φίλο και συνάδελφό του Ράινχαρτ Στούπεριχ (Reinhard Stupperich), την έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Thetis με αντικείμενο την ελληνική και κυπριακή ιστορία από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.[4] Πρόκειται για το μοναδικό περιοδικό του είδους του στη Γερμανία, στο οποίο δημοσιεύονται άρθρα και μελέτες Ελλήνων και ξένων ερευνητών. Το περιοδικό συνόδευσε η έκδοση επιστημονικών συγγραμμάτων και άλλων βιβλίων στη σειρά «Peleus», ορισμένα από τα οποία συνέγραψε ο ίδιος ο Ρίχτερ. Το 2000 τιμήθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα. Τα τελευταία χρόνια όμως επιφύλαξαν δυσάρεστες εμπειρίες στον Γερμανό ιστορικό. Αιτία για αυτό στάθηκε η ελληνική μετάφραση του βιβλίου του για τη μάχη της Κρήτης, που εκδόθηκε το 2011.[5] Η παρουσίαση του βιβλίου στο Ρέθυμνο, το ίδιο έτος, έδωσε λαβή για μία νέα «ελληνογερμανική» αντιπαράθεση, αφού εκδηλώθηκαν ζωηρές αντιδράσεις για τη θέση του Ρίχτερ ότι η γερμανική στρατιωτική επιχείρηση για την κατάκτηση της Ελλάδας την άνοιξη του 1941 δεν επηρέασε καθόλου χρονικά την έναρξη της γερμανικής επίθεσης κατά της Σοβιετικής Ένωσης (22 Ιουνίου 1941). Το 2014 η αντιπαράθεση αυτή πέρασε σε μία νέα φάση, όταν το Πανεπιστήμιο Κρήτης αποφάσισε να τιμήσει τον Ρίχτερ με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα για την προσφορά του στη μελέτη της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας (σ. 145). Το αποκορύφωμα ήταν η παραπομπή του σε δίκη βάσει του αντιρατσιστικού νόμου του 2014. Σύμφωνα με το κατηγορητήριο ο Ρίχτερ επιχείρησε να απενοχοποιήσει τα ναζιστικά εγκλήματα στην Κρήτη σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Το κατηγορητήριο υποστηρίχθηκε από τοπικούς φορείς και παράγοντες στην Κρήτη, σημαντική μερίδα της ακαδημαϊκής κοινότητας αντιθέτως παρενέβη δημόσια και ζήτησε –και σωστά– την αθώωση του Ρίχτερ, όπως και τελικά έγινε, υπερασπιζόμενη το δικαίωμα στην ελεύθερη επιστημονική άποψη. Στο οικείο κεφάλαιο ο Ρίχτερ περιγράφει την παραπάνω εξέλιξη, όπως την έζησε «εκ του ασφαλούς» στη Γερμανία, αφού απέφυγε να παραστεί στη δίκη. Γι’ αυτό δεν αποσκοπεί στη διεξοδική ανάλυση του ζητήματος αλλά στο να προσφέρει στον αναγνώστη ολοκληρωμένα τη δική του οπτική. Ο ίδιος απορρίπτει την κατηγορία, ότι αποσκοπούσε στην αθώωση των γερμανικών στρατευμάτων, και πιστεύει ότι η διατάραξη των ελληνογερμανικών σχέσεων κατά την παρούσα οικονομική κρίση αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για τον μεγάλο θόρυβο που ξέσπασε εναντίον του. Ήταν ο «κακός Γερμανός», που έπρεπε να πληρώσει τα σπασμένα για την πολιτική της Μέρκελ και του Σόιμπλε στο ελληνικό ζήτημα (σ. 150), γράφει χαρακτηριστικά, θεωρώντας τον εαυτό του θύμα συγκυριών. Πάντως, παρά τη δικαστική του περιπέτεια, τα τελευταία χρόνια ήταν και τα πιο παραγωγικά. Εκτός από τις μελέτες του για τον πόλεμο του 1940/41, την Κατοχή και τον Εμφύλιο ο Ρίχτερ ασχολήθηκε με τον Εθνικό Διχασμό, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Επίσης εξέδωσε τα απομνημονεύματα του κατοχικού πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου και της συζύγου του Ελίζαμπεθ. Ο όγκος των δημοσιεύσεών του, που καλύπτει ολόκληρη την ελληνική ιστορία στον 20ό αιώνα, είναι εντυπωσιακός. Συνολικά, έχει γράψει κάπου στα 20 βιβλία, στα οποία προστέθηκαν πρόσφατα άλλα δύο για την ιστορία της ελληνικής και της κυπριακής Αριστεράς αντίστοιχα. Πολυάριθμα είναι επίσης τα κείμενά του σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Από αυτή την άποψη, ο Ρίχτερ είναι περήφανος για τον συγγραφικό του μόχθο και για τη συμβολή του στην αλληλοκατανόηση μεταξύ Ελλάδας, Γερμανίας και Κύπρου, όπως γράφει στην κατακλείδα των αναμνήσεων του (σ. 160). Όπως συχνά συμβαίνει σε σχέσεις θυελλώδους αγάπης, έτσι και η σχέση του με την Ελλάδα, «τη δεύτερη πατρίδα του», δεν στερείται προβλημάτων. [1] Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1975. [2] Heinz Richter, Griechenland zwischen Revolution und Konterrevolution (1936-1946), EVA, Frankfurt am Main 1973. Η ελληνική μετάφραση εκδόθηκε το 1975 υπό τον τίτλο 1936-1946. Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα. [3] Heinz A. Richter, Geschichte der Insel Zypern, 4 τόμοι, 2004-2009. Οι δύο πρώτοι τόμοι εκδόθηκαν από τον εκδοτικό οίκο Bibliopolis, οι δύο επόμενοι από τον Franz Philipp Rutzen. [4] Thetis. Mannheimer Beiträge zur Klassischen Archäologie und Geschichte Griechenlands und Zyperns. [5] Heinz A. Richter, Operation Merkur: Die Eroberung der Insel Kreta im Mai 1941, Franz Philipp Rutzen, Ruhpolding 2011. Στα ελληνικά: Heinz A. Richter, Η μάχη της Κρήτης, Γκοβόστη, Αθήνα 2011.

Οι «ελληνικές αναμνήσεις» ενός Γερμανού ιστορικού

Σύνδεση