Ρίτσαρντ Θέιλερ

Το Βραβείο Νόμπελ των Οικονομικών Επιστημών του 2017 απονεμήθηκε στον καθηγητή Ρίτσαρντ Θέιλερ, για την συμβολή του στην «οικονομική της συμπεριφοράς». Από τον ΓΙΑΝΝΗ Μ. ΙΩΑΝΝΙΔΗ[1] Το Βραβείο Νόμπελ των Οικονομικών Επιστημών του 2017[2] απονεμήθηκε στις 9 Οκτωβρίου στον καθηγητή Ρίτσαρντ Θέιλερ, οικονομολόγο στην Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου του Σικάγου, για την συμβολή του στην «οικονομική της συμπεριφοράς». Ο Ρίτσαρντ Θέιλερ, ο οποίος και ως πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Οικονομικής Εταιρείας είναι πολύ γνωστός μεταξύ των οικονομολόγων για το έργο του, είναι και αρκετά γνωστός και στο ευρύ κοινό, σε βαθμό που θα μπορούσαμε να τον πούμε και «ροκ σταρ» (ακόμα και με σύντομη εμφάνιση στο φιλμ Το μεγάλο σορτάρισμα). Σ’ αυτό έχουν συμβάλει όχι μόνο οι επιστημονικές του εργασίες, τις οποίες θα σχολιάσω σε κάποια λεπτομέρεια, αλλά και τα βιβλία του, δύο από τα οποία απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Μία από τις βασικές έννοιες που πραγματεύεται ο Θέιλερ μας είναι οικείες και από την Οδύσσεια. Στη Ραψωδία Μ, η Κίρκη συμβουλεύει τον Οδυσσέα για το πώς να μην υποκύψει στον άμεσο πειρασμό, στο δελεαστικό τραγούδι των Σειρήνων: Πιο πρώτα στις Σειρήνες φεύγοντας θα φτάσεις, που πλανεύουν / τους θνητούς όλους, όποιος έτυχε να φτάσει στο νησί τους. / (...) / Μα εσύ προσπέρνα τις, και βούλωσε τ’ αφτιά των σύντροφών σου / κερί μελόγλυκο μαλάζοντας, κανείς από τους άλλους / μην τις ακούσει· συ όμως άκου τες, αν το τραβά η καρδιά σου·/ μα να σε δέσουν χεροπόδαρα μες στο καράβι, ολόρθο / πα στο κατάρτι, να ’ναι πάνω του δεμένα τα σκοινιά σου, / ν’ αναγαλλιάσεις τις γλυκόλαλες ακούγοντας Σειρήνες. / Κι αν τους φωνάζεις να σε λύσουνε παρακαλώντας, πες τους / να ρίχτουν πάνω σου, σφιχτότερα να δέσουν τα σκοινιά σου.[3] Και ξέρουμε πως ακολούθησε την συμβουλή της και πέτυχε τον απώτερο σκοπό, την επιστροφή στην Ιθάκη! Πολλές από τις βασικές αυτές έννοιες όμως βρίσκονται σε κάποια, ίσως κάπως υποτυπώδη, μορφή στην Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων,[4] το πρώτο μεγάλο έργο του Άνταμ Σμιθ (ουσιαστικά, μια πραγματεία στην εφαρμοσμένη ψυχολογία της εποχής του,[5] έτος 1759), αλλά πολύ λιγότερο γνωστό από τον Πλούτο των εθνών (1776)[6]. Όπως γράφει ο Σμιθ: «Οι αρετές της πρόνοιας, του δικαίου, και της ευεργεσίας μπορούν, σε διάφορες περιστάσεις, να προέρχονται σαν συστάσεις από δύο διαφορετικές αρχές, αυτή του αυτοελέγχου, που κατά κανόνα προέρχεται από την αίσθηση του πρέποντος, από τα αισθήματα του υποθετικού ουδέτερου παρατηρητή. Χωρίς την δέσμευση που επιβάλλει η αρχή αυτή, κάθε πάθος θα εξελισσόταν, στις πλείστες των περιστάσεων, αυθόρμητα, εάν μου επιτρέπεται να πω, στην πλήρη ικανοποίησή του».[7] Με έναν ενδιαφέροντα τρόπο, η συμβολή του Θέιλερ τονίζει την συνέχεια, όπως θα δούμε, μεταξύ των δύο εκείνων έργων του Άνταμ Σμιθ. Το επιστημονικό έργο του Θέιλερ συνοψίζεται στην προσπάθεια ενσωμάτωση μερικών βασικών στοιχείων της ψυχολογίας στην Οικονομική. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία αυτά είναι νοητικοί περιορισμοί στο ορθολογισμό, προβλήματα αυτοελέγχου, και ο ρόλος των κοινωνικών ευαισθησιών των ατόμων στην οικονομική τους συμπεριφορά. Το επίτευγμα αυτό δεν ήταν άμεσο, ούτε εύκολο, κυρίως λόγω του πρωτεύοντα ρόλου της παραδοχής του ορθολογισμού στην σύγχρονη Οικονομική. Η ενσωμάτωση αυτή έγινε με σύνθεση εύστοχων υποδειγμάτων και παραδειγμάτων, δεδομένων προερχομένων από εργαστηριακά πειράματα, και οικονομετρικών μελετών. Γεννημένος στις 12 Σεπτεμβρίου 1945 στην Ν. Υερσέη, ο Ρίτσαρντ Θέιλερ πήρε το πρώτο πτυχίο από το Πανεπιστήμιο Case Western Reserve του Κλίβελαντ το 1967, και στην συνέχεια το Μάστερς το 1970 και το Διδακτορικό το 1974, και τα δύο από το Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ, με επιβλέποντα καθηγητή τον Σέργουιν Ρόουζεν. Ο Ρόουζεν ήταν τότε ακόμα επίκουρος καθηγητής Οικονομικής, αλλά στην συνέχεια εξελέγη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, όπου έπαιξε σημαντικό ρόλο (και μέσω της θητείας του ως υπεύθυνος σύνταξης του κορυφαίου Journal of Political Economy) στην πρόοδο της εφαρμοσμένης Οικονομικής. Η διδακτορική διατριβή του Θέιλερ με θέμα «Η αξία της διάσωσης μιας ζωής: Η εκτίμηση της αγοράς» ήταν στην γενική περιοχή της θεωρίας του ανθρώπινου κεφαλαίου, της οποίας οι εφαρμογές τότε ήταν σχετικά καινοτόμες. Η σχέση του Θέιλερ με τον Ρόουζεν δεν τον βοήθησε αποφασιστικά. Χρόνια μετά ο Ρόουζεν είχε πει: «Δεν περιμέναμε σπουδαία πράγματα απ’ αυτόν!» Φυσικά το σχόλιο αυτό λέει πιο πολλά πράγματα για τον Ρόουζεν από ό,τι για τον Θέιλερ, όπως έδειξαν οι εξελίξεις, αλλά και για το γενικά εχθρικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κατάφερε να επιβάλει ο Θέιλερ το έργο του. Παρ’ όλη την βραδεία εκκίνηση, η διατριβή του Θέιλερ τον βοήθησε να εξασφαλίσει μεταπτυχιακή υποτροφία στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, όπου οι γνωριμίες που έκανε με τους Ισραηλινούς ψυχολόγους Ντάνιελ Κάνεμαν[8] (Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 2002) και Άμος Τβέρσκυ και τους Αμερικανούς ψυχολόγους Φίσοφ και Σλόβικ αποδείχθηκαν κρίσιμες. Ο Θέιλερ συνέβαλε αποφασιστικά στην αναγνώριση ότι το έργο των ψυχολόγων Ντάνιελ Κάνεμαν και Άμος Τβέρσκυ μπορούσε να θεμελιώσει νέα γενεά καινοτόμων οικονομικών θεωριών. Έπειτα από διάφορες προσωρινές προσλήψεις σε διάφορα πανεπιστήμια, όπου παρουσίαζε ιδέες που δημοσίευσε στην συνέχεια σε άρθρο του στο νεότευκτο (αλλά τότε ελάχιστα γνωστό) Journal of Economic Behavior and Organization, με τίτλο «Προς μία θετική θεωρία των καταναλωτικών αποφάσεων», ουσιαστικά ξεκίνησε την πανεπιστημιακή του καριέρα στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Κορνέλ, από όπου πήγε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου το 1995. Αποφασιστικής σημασίας για να γίνει γνωστό το έργο του Θέιλερ έπαιξαν οι στήλες με τον γενικό τίτλο «Anomalies»[9] που έχει δημοσιεύσει, ξεκινώντας αρχικά με πρόσκληση του Τζ. Στίγκλιτς, στο περιοδικό ελεύθερης κυκλοφορίας Journal of Economic Perspectives, που εκδίδεται από την Αμερικανική Οικονομική Εταιρία. Οι στήλες αυτές έχουν παρουσιάσει, σε κάπως εκλαϊκευμένη γλώσσα, πληθώρα επιστημονικών ευρημάτων του Θέιλερ και άλλων, συχνά με επιφανείς αλλά και με λιγότερο γνωστούς συνεργάτες. Ένα απάνθισμα των τίτλων είναι χαρακτηριστικό του εύρους της θεματολογίας των «Ανωμαλιών»: “Η κατάρα του νικητή”, “Το παίγνιο του τελεσιγράφου”, “Συνεργασία”, “Αναστροφές των προτιμήσεων”, “Αποταμίευση”, “Ευελιξία και νοητικοί λογαριασμοί”, “Τελεσίγραφα”, “Δικτάτορες και τρόποι”, “Μεγιστοποίηση χρησιμότητας και εμπειρία χρησιμότητας”, “O ρόλος της αρχικής κτήσης”, “Αποστροφή απωλειών και μεροληψία υπέρ του στάτους κβο”, κ. ά. Επιστρέφοντας στις βασικές θέσεις, προφανώς η έννοια των νοητικών περιορισμών στον ορθολογισμό δεν ήταν καινούργια. Ο Γάλλος Μωρίς Αλλαί (Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 1988) είχε ήδη από το 1953 στρέψει την προσοχή των οικονομολόγων σε ανωμαλίες που αφορούσαν την αδυναμία ορισμένων προβλέψεων της θεωρίας της αναμενόμενης χρησιμότητας των Φον Νόιμαν και Μόργκενστερν να εξηγήσει την πραγματική ανθρώπινη συμπεριφορά σε μερικές περιστάσεις (Το παράδοξο του Αλλαί), όπως αργότερα και ο Χέρμπερτ Σάιμον (Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 1978) με τις συνέπειες του πεπερασμένου ορθολογισμού (bounded rationality) για την εύρυθμη λειτουργία οργανισμών και επιχειρήσεων. Το έργο του ψυχολόγου Ντάνιελ Κάνεμαν (Βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών 2002), σε συνεργασία με τον Άμος Τβέρσκυ, όπως και πολλών άλλων επιστημόνων, για την εκτεταμένη χρήση ευρετικών μεθόδων ιδιαίτερα κατά την συμπεριφορά των ατόμων υπό συνθήκες αβεβαιότητας, είχε γίνει ευρύτατα γνωστό ήδη από την κυκλοφορία του συλλογικού τόμου Κρίση σε συνθήκες αβεβαιότητας.[10] Η παραβίαση πολλών προβλέψεων της θεωρίας της αναμενόμενης χρησιμότητας των Φον Νόιμαν και Μόργκενστερν, που έπαιζε και παίζει κεντρικό ρόλο στην οικονομική επιστήμη, είναι εκτεταμένη, αλλά ο Θέιλερ την συστηματοποίησε με διάφορους τρόπους. Ένας είχε αφετηρία την απλή πειραματική παρατήρηση ότι τα άτομα αισθάνονται το ψυχολογικό κόστος απώλειας αντικειμένου (ή πόρου) πολύ περισσότερο από το κέρδος απόκτησης του ιδίου αντικειμένου. Π.χ., ας υποθέσουμε ότι κάποιος έχει εκτεθεί σε κάποια ασθένεια, την οποία αν κολλήσει, κινδυνεύει με πιθανότητα 0,001 να πεθάνει σε μία εβδομάδα (γρήγορα και χωρίς πόνους). Άτομα σε διάφορες πειραματικές συνθήκες ερωτώνται τα εξής: Α. Πόσο είναι το μέγιστο ποσό που είναι διατεθειμένος να πληρώσει για πλήρη θεραπεία; Β. Πόσο είναι το ελάχιστο ποσό που απαιτεί να πληρωθεί για να μετάσχει σαν εθελοντής σε έρευνα που δημιουργεί πιθανότητα 0,001 να κολλήσει την εν λόγω ασθένεια; Συστηματικά τα άτομα απαιτούν ποσά τάξης μεγέθους μεγαλύτερα στην περίπτωση Β (απώλεια) από ό,τι δέχονται να πληρώσουν στην περίπτωση Α (κέρδος). Στην πράξη, το φαινόμενο αυτό αναδεικνύεται σε πολλές διαφορετικές καταστάσεις, σαν «αίσθημα προσμονής ή κτητικότητας», και έχει βρει ενδιαφέρουσες και εκτεταμένες εφαρμογές στην οικονομική ανάλυση του δικαίου. Μία μεγάλη περιοχή στην οποία έχει συμβάλει ο Θέιλερ είναι οι πολλαπλές εφαρμογές στην οικονομική ζωή της ψυχολογικής θεωρίας της νοητικής λογιστικής (mental accounting). Στην καθημερινή τους ζωή οι άνθρωποι συχνά δημιουργούν διαφορετικούς νοητούς προϋπολογισμούς (π.χ., για διασκέδαση, στέγη, διατροφή, ρουχισμό, κ.λπ.) ώστε να μπορούν να ελέγχουν εύκολα πώς δαπανούν τους πόρους τους. Αλλά από την σκοπιά της Οικονομικής, υπάρχει ένας και ενιαίος περιορισμός στις δαπάνες, και η κατανομή του σε διάφορες κατηγορίες δαπανών αποφασίζεται με την μεγιστοποίηση της χρησιμότητας. Αυτό απαιτεί η οριακή δαπάνη σε κάθε κατηγορία να καταλήγει σε ίση οριακή ωφελιμότητα. Αλλά ξέρουμε, τώρα με το έργο του Θέιλερ και με αυστηρό τρόπο, ότι τα άτομα σπάνια εκλογικεύουν νοητά τις αποφάσεις τους για την κατανομή των πόρων τους σε διάφορες κατηγορίες δαπανών. Ο Θέιλερ και οι συνεργάτες του, αλλά και πολλοί άλλοι ερευνητές έχουν αποδείξει την χρησιμότητα της έννοιας της νοητικής λογιστικής. Σαν παράδειγμα, το 2008, οι τιμές των προϊόντων βενζίνης μειώθηκαν στις ΗΠΑ κατά 50%. Η αύξηση της κατανάλωσης βενζίνης σούπερ σε σχέση με της απλής παρατηρήθηκε να είναι 14 φορές μεγαλύτερη από ό,τι προέβλεπε η κλασική θεωρία ζήτησης βενζίνης. Δηλαδή, τα άτομα προϋπολογίζουν κάποιο ποσό για βενζίνη, και το ξοδεύουν για να πάρουν καλύτερης ποιότητας βενζίνη όταν μπορούν. Φυσικά, κάθε είδους προβλέψιμες παρεκκλίσεις από ορθολογική συμπεριφορά και «ατέλειες των αγορών» που τελικά διαμορφώνουν δεν περνούν απαρατήρητες από τον επιχειρηματικό χώρο. Π.χ., επιχειρήσεις παροτρύνουν τους αγοραστές με εκπτώσεις για αγορές με μετρητά και δεν τονίζουν ότι η αγορά με πιστωτική κάρτα χρεώνεται επιπλέον. Οι ανθρώπινες αδυναμίες σχετικά με τον αυτοέλεγχο είναι γνωστές ήδη από τον Αριστοτέλη, όπου η έννοια της ακρασίας εισάγεται στα Ηθικά Νικομάχεια σαν αδυναμία της βούλησης: οι άνθρωποι ξέρουν το πρέπον αλλά δυσκολεύονται να το ακολουθήσουν, είτε αυτό πρόκειται για αυτοσυγκράτηση από τωρινή κατανάλωση και φροντίδα για το μέλλον μέσω αποταμίευσης, είτε για την αναντίρρητη ανάγκη να κόψουν το κάπνισμα αλλά αδυναμία να το κάνουν, κ.λπ. Ο Θέιλερ σε συνεργασία με τον Χ. Σέφριν ήδη από το 1981 διατύπωσαν μία θεωρία για τον αυτοέλεγχο, όπου οι πράξεις αποφασίζονται από την νοητή αντιπαράθεση μεταξύ διττών εαυτών μας, του προγραμματιστή (planner) και του πράττοντος (doer). Τέτοια διχοτόμηση όχι μόνο διαφαίνεται στην Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων ‒ο ουδέτερος παρατηρητής έναντι του αυθορμήτως πράττοντος‒ αλλά επιβεβαιώνεται και τεκμηριώνεται από την σύγχρονη νευροεπιστήμη (με βάση πειράματα χρησιμοποιώντας f-MRI), όπου ο πρώτος εαυτός «κατοικεί» στον προμετωπιαίο φλοιό, και ο δεύτερος στο μεταιχμιακό σύστημα.[11] Η θεωρία αυτή, που τελικά καταλήγει στην ανάγκη να προστατευθούμε από τον χειρότερο εαυτό μας, έχει εφαρμοστεί, μεταξύ άλλων, στον σχεδιασμό μηχανισμών αποταμίευσης που βασίζονται στην δημιουργία παρωθήσεων (nudging). Δηλαδή, εάν πρέπει ο απασχολούμενος να καταβάλει προσπάθεια για να αφαιρέσει παρακράτηση από τον μισθό προς το συνταξιοδοτικό του ταμείο αντί προσπάθειας να ενεργοποιήσει παρακράτηση, κάνει τελικά κολοσσιαία διαφορά στην ενεργό αποταμίευση. Ο Θέιλερ σε συνεργασία με τον Κ. Σανστάιν, πολυμαθή καθηγητή της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ και συσσυγγραφέα της Παρώθησης (Nudge)[12], έχουν προτείνει και πραγματοποιήσει πληθώρα επεμβάσεων (και όχι μόνο για την αποταμίευση αλλά και αυτόματη εγγραφή σε ευεργετικά προγράμματα υγείας, κ.ά.) που έχουν υλοποιηθεί από δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις σε πολλές χώρες. Μερικές προτάσεις υλοποιούν βαθμιαία αύξηση παρακρατήσεων, ώστε να μη μειώνουν το ονομαστικό εισόδημα, και να είναι επιθυμητές από τα ίδια τα άτομα. Θα σχολιάσω επίσης το άλλο μεγάλο σκέλος του έργου του Θέιλερ, την σημασία της κοινωνικής ευαισθησίας του ανθρώπου στην καθημερινή του ζωή γενικά και πιο συγκεκριμένα στην οικονομική του ζωή. Αυτή τεκμηριώθηκε από τον Θέιλερ και τους συνεργάτες του με τον σχεδιασμό εντέχνων εργαστηριακών πειραμάτων, που δείχνουν ότι οι άνθρωποι επιδεικνύουν αισθήματα κοινωνικής ευαισθησίας ακόμα και σε συνθήκες ανωνυμίας και χωρίς προοπτικές υστεροφημίας, είναι διατεθειμένοι να απαρνηθούν κέρδος για να τιμωρήσουν αδικίες και παραβιάσεις προτύπων κοινωνικής συμπεριφοράς εις βάρος τους αλλά και εις βάρος άλλων, καθώς και περιπτώσεων διαβόητα ανήθικης κερδοσκοπικής συμπεριφοράς επιχειρήσεων. Π.χ., θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε σαν ένδειξη κοινωνικής ευαισθησίας το μποϊκοτάρισμα επιχειρήσεων που υπερτιμολογούν είδη πρώτης ανάγκης σε εποχές μεγάλης ανέχειας, καθώς και την απροθυμία επιχειρήσεων να μειώσουν τις ονομαστικές αμοιβές των απασχολουμένων τους σε περιόδους ύφεσης, πράγμα που οδηγεί σε δυσκαμψία των ονομαστικών αμοιβών. Είναι κοινή εμπειρία ότι η εύρυθμη λειτουργία των αγορών, του συστήματος ελεύθερων συναλλαγών, που είναι βάση των συγχρόνων οικονομιών, απαιτεί σε μεγάλο βαθμό εμπιστοσύνη στους θεσμούς που διέπουν τους κανόνες του οικονομικού συστήματος. Διάχυτα αισθήματα κοινωνικής ευαισθησίας και «ατέλειες» στην συμπεριφορά των ατόμων, δηλαδή οι πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς μας ως μελών ενός κοινωνικού συνόλου που μας συγκρατούν από τις «ωμές» μας ορμές και πάθη, είναι αυτό που μας «δένει» σαν κοινωνία στην οικονομική μας ζωή. Η κατανόηση της πραγματικής μας συμπεριφοράς και των κινήτρων που την διέπουν στην οικονομική μας ζωή είναι τόσο πιο καλή μετά το έργο του Ρ. Θέιλερ. Προχωρώντας απτόητος από την κριτική που του έγινε, εργαζόμενος στο επίκεντρο της νεοκλασικής οικονομικής ορθοδοξίας, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης, και υφιστάμενος τους (συχνά βάναυσους) κανόνες αξιολόγησης των ερευνητικών καινοτομιών, έριξε επιπλέον φως στην κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αλλά και στο πώς δημιουργείται ο πλούτος. Έδειξε επίσης ότι η επίμονη επιδίωξη της επιστημονικής αλήθειας[13] απαιτεί όλα τα επιστημονικά εργαλεία: διατύπωση αυστηρών θεωριών και έλεγχο με στατιστικά στοιχεία. Τέλος, το Βραβείο Νόμπελ των Οικονομικών Επιστημών του 2017 στον Καθηγητή Ρίτσαρντ Θέιλερ είναι το 70ό (από συνολικά 923 Βραβεία Νόμπελ) που έχει απονεμηθεί σε άτομα που είχαν και έχουν σχέση με το Πανεπιστήμιο του Σικάγου.[14] Γιατί άραγε; [1] Ευχαριστώ ιδιαίτερα τους Nicholas Barberis, Αλέξανδρο Κύρτση και Άννα Χάρδμαν για τα εποικοδομητικά σχόλιά τους. [2] Βλ. https://goo.gl/fhBv9c [3] Οδύσσεια, μετάφραση Καζαντζάκη - Κακριδή, Ραψωδία Μ, 39-40, 47-54. [4] Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments, A. Kincaid and J. Bell, Εδιμβούργο 1759. [5] N. Ashraf, C.F. Camerer, and G. Lowenstein, “Adam Smith, Behavioral Economist”, Journal of Economic Perspectives, 2005, 19(3):131-145. [6] A. Smith, Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, W. Strahan and T. Cadell, Λονδίνο 1776. [7] Άνταμ Σμιθ, Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων, 1759, συμπέρασμα 6ης ενότητας (μετάφραση δική μου). [8] Ο Θέιλερ έχει αφιερώσει στον Κάνεμαν την συλλογή των έργων του Quasi Rational Economics, Russell Sage Foundation, Νέα Υόρκη 1991. [9] https://goo.gl/G5VyfX [10] Daniel Kahneman, Paul Slovic and Amos Tversky, Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases, Cambridge University Press, Καίμπριτζ 1982. [11] C.F. Camerer, “Neuroeconomics: Using Neuroscience to Make Economic Predictions”, Economic Journal, 117 (2007): C26-C42. [12] R. H. Thaler and Cass R. Sunstein, Nudge. Improving Decisions about Health, Wealth, and Happiness, Yale University Press, Νιου Χέιβεν 2008. [13] Όπως καταγράφεται και στην επιστημονική αυτοβιογραφία του, Richard H. Thaler, Misbehaving: The Making of Behavioral Economics, Norton, Νέα Υόρκη 2015. [14] http://www.uchicago.edu/about/accolades/22/

Σύνδεση