Η Ποίηση βρίσκεται στο Κρίμα του Πολέμου

Η Δουνκέρκη του Νόλαν είναι κινηματογραφική δραματοποίηση της επιτυχούς εκκένωσης της Δουνκέρκης τον Μάιο του 1940. Δουνκέρκη (Dunkirk), 2017 Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν Πρωταγωνιστούν: Τομ Χάρντι, Μαρκ Ράιλανς, Κένεθ Μπράνα, Κίλιαν Μέρφι, Φιόν Γουάιτχεντ Μουσική: Χανς Ζίμερ Διάρκεια: 106΄ Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 επισκέφθηκα με την προσκοπική μου ομάδα τις αποθήκες ενός σχολείου στην Πάτρα για να παραλάβουμε σκηνές και στρατιωτικά είδη (όχι όπλα) που είχαν αφήσει πίσω τους οι Άγγλοι όταν αποχώρησαν με τη λήξη του πολέμου. Η μυρωδιά του κερωμένου, αδιάβροχου πανιού των σκηνών είναι ακόμη στην οσφρητική μου μνήμη. Ευφάνταστος πάντα, ενασμενιζόμουν ότι, έστω και ακροθιγώς, δι’ οσφρήσεως, είχα συμμετάσχει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον είχα μυρίσει. Ακόμη, από το σωρό των αντικειμένων που ανήκαν κάποτε στο Αγγλικό Εκστρατευτικό Σώμα αλίευσα ένα μικρό χακί νεσεσέρ (sewing kit) μεγέθους πορτοφολιού, με βελόνες, κλωστές και κουμπιά για αντικατάσταση όσων είχαν ξηλωθεί. (Θα βρίσκεται ακόμη το καημένο πουθενά.) Φαντάσου, μέσα σε πόλεμο να ράβεις κουμπιά. Μέσα σε πόλεμο ελληνικά ποιήματα. Όλα άψογα. Αργότερα, όταν άρχισα να τσακώνομαι με αριστερούς φίλους μου, συνειδητοποίησα ότι η εμμονή μου με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν αισθητικής/ποιητικής μόνο φύσεως. Ήταν αποτέλεσμα βαθιάς κριτικής άποψης. Δεν ήμουν αντικομμουνιστής, αλλά δεν συμφωνούσα με την επανάσταση ως προτεραιότητα έναντι του αντιναζιστικού αγώνα. Για μένα ο αγώνας για την ολική απελευθέρωση ήταν ουτοπικός και ως τούτου επικίνδυνος. Έστρωνε τον δρόμο σε νέες δουλείες – τον στρώνει ακόμη. Αυτό που προείχε ήταν η συντριβή του ναζισμού, η υπεράσπιση του πολιτισμού όπως τον ξέραμε. Όχι η θεμελίωση των προϋποθέσεων για το τέλος του καπιταλισμού. Για μένα το σπουδαιότερο πολιτικοστρατιωτικό γεγονός των νεώτερων χρόνων ήταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με υπόκρουση όχι αντάρτικα αλλά τα τραγούδια του Κολ Πόρτερ. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος θα εξασφάλιζε τον απευκταίο για τους αριστερούς υλικό πολιτισμό της Δύσης. Για εμάς τους υπόλοιπους ήταν η σωτηρία, η ανάλαφρη και χαλαρή ζωή, η απόρριψη της σκληρής, πειθαρχημένης ζωής που είχε το βάρος αιώνων. Let’s face the music and dance. Αυτό επαγγελλόταν ο αντιναζιστικός αγώνας. Ευτυχώς, η μόνη μου εμπλοκή με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν φαντασιώδης. Και η μόνη πραγματική επαφή μου με τον εχθρό ήταν στη στρατιωτική εκπαίδευση στα Εξαμίλια της Κορινθίας, όταν δεν μπόρεσα να τρυπήσω με την ξιφολόγχη αχυρένιο ομοίωμα αντίπαλου στρατιώτη. Αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι θα δίσταζα το ίδιο έχοντας απέναντί μου όχι ομοίωμά του αλλά τον ίδιο τον Γκέμπελς, τον άνθρωπο που προτού αυτοκτονήσει δηλητηρίασε με υδροκυάνιο τα έξι παιδιά του για να μην πέσουν στα χέρια του αγγλοαμερικανικού υλισμού. Με αυτές τις έμμονες ανακλήσεις μεταξύ μνήμης και φαντασίας που παραμένουν ανεξίτηλες στο νου μου εξαντλείται η συμμετοχή μου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στον αντιφασιστικό αγώνα. Και όταν είδα τη Δουνκέρκη του Κρίστοφερ Νόλαν προστέθηκε άλλο ένα στοιχείο τής κατά φαντασίαν ή κατά μνήμην (τα δύο συχνά συγχέονται) συμμετοχής μου: τα εγγλέζικα κράνη των στρατιωτών, τα λεγόμενα «πιάτα», που συνέβαλαν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής μου εκπαίδευσης στη ραγδαία αραίωση της πυκνής νεανικής μου κόμης. Η Δουνκέρκη του Νόλαν είναι κινηματογραφική δραματοποίηση της επιτυχούς εκκένωσης της Δουνκέρκης τον Μάιο του 1940, της εσπευσμένης απομάκρυνσης 400.000 Άγγλων, Γάλλων, Βέλγων και Πολωνών στρατιωτών που διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο από τα προελαύνοντα στρατεύματα της Βέρμαχτ και τις απηνείς εφορμήσεις των Στούκας. Στην επιχείρηση επιστρατεύτηκαν 40 αντιτορπιλικά, δεκάδες εμπορικά πλοία και εκατοντάδες βάρκες, γιώτ και ψαροκάικα. Και βέβαια όσες δυνάμεις διέθετε η RAF. Από την εκκένωση της Δουνκέρκης, βρετανικά στρατεύματα παρατεταγμένα στην παραλία της Δουνκέρκης, 26-29 Μαΐου 1940. © Imperial War Museums. Σε πολλούς θεατές η ταινία του Νόλαν δεν άρεσε. Υποθέτω ότι περίμεναν να δουν κάποιο άλλο φιλμ, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Σπίλμπεργκ. Μια επανάληψη του Στρατιώτη Ράιαν και μια αντιστροφή της εκπληκτικής απόβασης στην Ομάχα Μπητς, ένα πλούσιο, πολεμικό φιλμ με όλες τις λεπτομέρειες και όλη τη σκληρότητα του πολέμου. Aντ’ αυτού είδαν ένα αντιηρωικό, αντιπολεμικό φιλμ, ένα αφήγημα του νόστου, χαμηλών τόνων (χωρίς να λείπουν κάποιες εξάρσεις), χωρίς μια σταγόνα αίμα αλλά με πολλά όμορφα κεφάλια έξυπνων αγοριών βρεμένα απ’ τη μουντή και ακύμαντη θάλασσα, μια σπουδή της μετάβασης από το γαλάζιο στο γκρίζο και το λευκό, της αδημονίας να περάσεις απέναντι, της λαχτάρας να γλιτώσεις, όχι να πολεμήσεις, με μια υποβλητική μουσική, σχεδόν ατονική, χωρίς ευδιάκριτη μελωδία, με ρυθμό μαρμαρυγής, και μια λέξη που λέγεται και ακούγεται συνεχώς σαν λάιτ-μοτίβ σε όλο το έργο με φόντο τα μακρινά άσπρα βράχια του Ντόβερ: Home! Home! Home! Σπίτι! Πατρίδα! Ένα αντιπολεμικό λοιπόν φιλμ, πρωτότυπο στη σύλληψη και την εκτέλεση, ένα έργο όπου ο εχθρός (οι Γερμανοί) δεν κατονομάζεται ούτε μια φορά, είναι πάντα «Ο εχθρός» και ο θεατής δεν τον μισεί, ενώ κρίνει με αυστηρότητα όπως ο Τσώρτσιλ τους Άγγλους: «Ένας πόλεμος δεν κερδίζεται με εκκενώσεις αλλά με νίκες». Ακόμη και ο Κένεθ Μπράνα είναι αμήχανος, σαν να ντρέπεται (δήθεν) που υποκρίνεται έναν υψηλόβαθμο αξιωματικό. Η Δουνκέρκη του Νόλαν σαν άποψη περί πολέμου βγαίνει από τη παράδοση των λεγόμενων Άγγλων ποιητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με κορυφαίο τον Γουίλφρεντ Όουεν. Είναι σαν όλα όσα έχει να πει ο σκηνοθέτης για το “Κρίμα του Πολέμου” (“The Pity of War”). Το πρωτότυπο κείμενο, σε θαυμάσια, απλά αγγλικά, ας το διαβάσει ο αναγνώστης παρένθετο εδώ, και τη μετάφρασή του στη συνέχεια. Πρόκειται για σχεδίασμα εισαγωγής που σκόπευε να περιλάβει ο Όουεν[1] στον τόμο των ποιημάτων που θα εξέδιδε: Το βιβλίο αυτό δεν μιλάει για ήρωες. Η αγγλική ποίηση δεν είναι ακόμη έτοιμη να μιλήσει γι’ αυτούς.Ούτε για ανδραγαθήματα, για κατακτήσεις, ή για οτιδήποτε που έχει σχέση με τη δόξα, τη δύναμη. Μόνο για τον Πόλεμο.Πάνω απ’ όλα δεν με ενδιαφέρει η Ποίηση.Θέμα μου είναι ο Πόλεμος και το Κρίμα του Πολέμου.Η Ποίηση είναι στο Κρίμα. Υστερόγραφο: Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων. Το «αντιπολεμικό» δεν είναι απαραίτητα πασιφιστικό. Ο πασιφισμός έχει κάτι το αντιφατικό ή και ευτράπελο: “Fighting for peace is like fucking for virginity”. Το κρίμα είναι πιο βαθύ και πολυσχιδές. Ξεκινάει από μια καίρια πληγή και φτάνει μέχρι τη νοσταλγία μιας γυναικείας αγκαλιάς. [1] Ο Γουίλφρεντ Όουεν γεννήθηκε το 1893 στο Σρόπσαϊρ. Κατατάχτηκε το 1915 στη Γαλλία. Το 1918 ήταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Σκοτώθηκε στις 4 Νοεμβρίου 1918, μια εβδομάδα πριν από την εκεχειρία. Την ημέρα που στην Αγγλία γιόρταζαν την ειρήνη, ο ταχυδρόμος έφερε στη μητέρα του το γράμμα του Γενικού Επιτελείου που ανήγγειλε τον θάνατό του. Έγραψε κατά τη διάρκεια του πολέμου πολλά αντιπολεμικά ποιήματα, επηρεασμένος από τον φίλο του και εξίσου σπουδαίο ποιητή Ζήγκφρηντ Σασούν, και αντίθετος πάντα με το κυρίαρχο εκείνη την εποχή στην Αγγλία πατριωτικό πνεύμα (που, σημειωτέον, εκπροσωπούσε στην ποίηση ο θαμμένος στη Σκύρο Ρούπερτ Μπρουκ). Το σημαντικότερο ποίημα του Όουεν είναι μια παρωδία του στίχου του Οράτιου “Dulce et decorum est pro patria mori” (Είναι γλυκύ και ένδοξο να πεθαίνεις για την πατρίδα). Στην εκδοχή του Όουεν, η πατριωτική αυτή παραίνεση χαρακτηρίζεται “Το παλιό ψέμα” (“The old lie”).

Η Ποίηση βρίσκεται στο Κρίμα του Πολέμου

Σύνδεση