Απαραίτητο συμπλήρωμα της σεφερικής έρευνας

Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Βιβλιογραφία Γιώργου Σεφέρη (1922-2016), Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 2016, σελ. 598 Στην Ελλάδα τα περισσότερα μέλη του επιστημονικού κλάδου της νεοελληνικής φιλολογίας, προσηλωμένα τις τελευταίες δεκαετίες σε –υποτίθεται– “απαιτητικότερα” και “δημιουργικότερα” εγχειρήματα, όπως οι κοινότοπες και αβαθείς ερμηνείες λογοτεχνικών έργων και οι ετοιμοπαράδοτες εφαρμογές εισαγόμενων θεωρητικών προτύπων, αντιμετώπισαν ως πάρεργο ή και με απαξίωση δύο κρίσιμα για την υποδομή του κλάδου πεδία: α) τις σχολιασμένες ή υπομνηματισμένες εκδόσεις παλαιότερων λογοτεχνικών έργων αποδεδειγμένης με την πάροδο του χρόνου αξίας, επομένως έργων απευθυνόμενων και στο μη ειδικό αναγνωστικό κοινό που χρειάζεται τη βοήθεια των πάσης φύσεως «Σημειώσεων»· β) τις εργογραφίες-βιβλιογραφίες λογοτεχνών, πολύ χρήσιμα εργαλεία αφενός για την περαιτέρω έρευνα των λογοτεχνικών έργων τους και αφετέρου για την αποτίμηση της παλαιότερης μελέτης γι’ αυτά. Βεβαίως, τα τελευταία χρόνια η κατάσταση στο δεύτερο πεδίο έχει βελτιωθεί αισθητά. Αν, πάντως, ανατρέξουμε στην παράδοση των εργογραφιών-βιβλιογραφιών ελλήνων λογοτεχνών, ιδίως των ποιητών, διαπιστώνουμε ότι ανάμεσα στα πρόσωπα που ασχολήθηκαν συστηματικά με αυτές δεσπόζουν όσοι δεν είχαν ακαδημαϊκή σχέση με τη νεοελληνική φιλολογία. Συγκεκριμένα, ξεχωρίζουν παλαιότερα ο Γ.Κ. Κατσίμπαλης (1899-1978), ο πρώτος βιβλιογράφος των Παλαμά, Καβάφη και Σεφέρη, και τις τελευταίες δεκαετίες ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος (γεννήθηκε το 1939). Ο Δασκαλόπουλος, εκτός από δεινός βιβλιογράφος (μεταξύ αρκετών άλλων βιβλιογραφιών συνέταξε εκείνες του Κ.Π. Καβάφη και του Οδυσσέα Ελύτη), είναι φιλολογικός επιμελητής (π.χ. της εξαίρετης ως προς την επιμέλειά της δίτομης αλληλογραφίας Γιώργου Σεφέρη - Γ.Κ. Κατσίμπαλη, 2008), κριτικός, ιστορικός της λογοτεχνίας και ποιητής. Η πολυετής και πολύπλευρη ενασχόλησή του με τον πρώτο νομπελίστα έλληνα ποιητή κορυφώνεται τώρα με την έκδοση της Βιβλιογραφίας Γιώργου Σεφέρη(1922-2016) (στο εξής: Βιβλιογραφία). Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο, την «Εργογραφία Γ. Σεφέρη» (σ. 27-165), το καταγραμμένο υλικό κατανέμεται σε τρεις ενότητες, τις «Αυτοτελείς εκδόσεις και δημοσιεύματα», τις «Συνεντεύξεις - επιστολές - διάφορα» και τις «Μεταφράσεις έργων Σεφέρη». Σε αυτό το πρώτο μέρος της Βιβλιογραφίας ο Δασκαλόπουλος ουσιαστικά επεξεργάστηκε και αναδιάταξε, αλλού συμπλήρωσε κι εμπλούτισε και αλλού συνέπτυξε, την ύλη του αρκετά παλαιότερου βιβλίου του Εργογραφία Σεφέρη (1931-1979). Βιβλιογραφική δοκιμή (Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α. 1979). Πάντως, η σύγκριση των δύο βιβλίων δείχνει ότι το νεότερο δεν ακυρώνει την αξία και τη χρησιμότητα του παλαιότερου σε αρκετά σημεία και είναι πράγματι περίεργο ότι ο Δασκαλόπουλος σε κανένα σημείο της Βιβλιογραφίας δεν διευκρινίζει ποια ακριβώς σχέση έχει αυτή με την παλαιότερη Εργογραφία. Στον τίτλο της Βιβλιογραφίας αναφέρεται ως όριο έναρξης το 1922 (ενώ η Εργογραφία ξεκινούσε από το 1931, έτος έκδοσης της περίφημης πρώτης ποιητικής συλλογής, της Στροφής), επειδή εκείνη τη χρονιά ο 22χρονος Σεφέρης δημοσίευσε στο παρισινό περιοδικό Βωμός πρώτη φορά ποίημά του, το «Σονέττο». Στο δεύτερο κύριο μέρος της Βιβλιογραφίας, «Η σεφερική φιλολογία» (σ. 169-492), καταγράφονται (και, ενίοτε, συνοδεύονται από πληροφορίες) 1.970 ελληνικά ως επί το πλείστον αλλά και ξενόγλωσσα πάσης φύσεως δημοσιεύματα για τον Σεφέρη, χρονολογημένα από το 1910 έως το 2016 (ο αριθμός φτάνει μέχρι τον 1.972, επειδή δύο λήμματα επαναλαμβάνονται κατά λάθος). Στον σύντομο Πρόλογο ο Δασκαλόπουλος εξηγεί γιατί «η έκδοση [του βιβλίου] διακυβεύτηκε επί δέκα συναπτά έτη» (σ. 10) και γιατί η Βιβλιογραφία δεν εκδόθηκε, όπως θα ήταν εύλογο, από τον εκδοτικό φορέα των περισσότερων σεφερικών βιβλίων, τις εκδόσεις Ίκαρος. Η αιτία είναι η προφανής: δεν υπήρχαν τα, αρχικώς υπεσχημένα, χρήματα ενός δημόσιου φορέα. Οι συνεχείς αναβολές της έκδοσης είχαν ως αρνητική συνέπεια η αποδελτίωση περιοδικών εκδόσεων και εφημερίδων να σταματήσει στο τέλος του 2002, σχεδόν 15 χρόνια πριν από την έκδοση· ύστερα από τη χρονολογία αυτή, δηλαδή για την περίοδο 2003-2016, στη Βιβλιογραφία περιλαμβάνονται μόνον οι αυτοτελείς εκδόσεις του Σεφέρη και για τον Σεφέρη, καθώς και τα αφιερώματα περιοδικών. Αν συγκρίνει κανείς ιδίως το δεύτερο μέρος της Βιβλιογραφίας, τη «Σεφερική φιλολογία», με την ενότητα «Δημοσιεύματα για τον Σεφέρη» του βιβλίου Εργογραφία το 1979, διαπιστώνει πόσο πολύ εμπλουτίζονται τώρα οι γνώσεις μας και, συνάμα, πόσο πολύ διογκώθηκε ο περί τον Σεφέρη κριτικός και φιλολογικός λόγος: από τα 362 καταγραμμένα δημοσιεύματα εκείνου του βιβλίου, που κάλυπταν την περίοδο 1938-1979, φτάσαμε τώρα στα 1.970. Για την ακρίβεια, στα 1.970 δημοσιεύματα προστίθενται και οι περίπου 510 κρίσεις και σχόλια για τις αυτοτελείς εκδόσεις και τα δημοσιεύματα του Σεφέρη, καθώς και για τις μεταφράσεις του έργου του, κείμενα που ο Δασκαλόπουλος κατέγραψε ύστερα από τα αντίστοιχα λήμματα της εργογραφίας. Έτσι, με έναν πρόχειρο υπολογισμό τα λήμματα της βιβλιογραφίας φτάνουν περίπου τα 2.480. Σε ό,τι αφορά, πάντως, συνολικά τη Βιβλιογραφία, η συστηματική και μεθοδική εργασία του Δασκαλόπουλου, πιστοποιημένη από τις παλαιότερες βιβλιογραφικές εργασίες του, φαίνεται από το γεγονός ότι αποδελτίωσε 223 ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες περιοδικές εκδόσεις και έξι βασικές αθηναϊκές εφημερίδες (Το Βήμα - Βήμα της Κυριακής, Ελεύθερον Βήμα, Κυριακάτικη Αυγή, Η Καθημερινή, Μεσημβρινή και Τα Νέα (βλ. «Έντυπα που αποδελτιώθηκαν» στις σ. 17-20), ενώ επίσης διασταύρωσε την έρευνά του με το υλικό που καταγράφεται σε 32 προηγούμενες βιβλιογραφίες, τις πέντε από τις οποίες εκπόνησε ο ίδιος (βλ. «Συναφείς βιβλιογραφίες» στις σ. 21-24). Τη χρηστικότητα της Βιβλιογραφίας ενισχύουν οι τέσσερις Πίνακες (σ. 495-515) και τα τέσσερα Ευρετήρια (σ. 510-598), που επιτάσσονται στο βιβλίο. Σκόπιμο είναι να μνημονεύσω κι εγώ, όπως ο Δασκαλόπουλος στον Πρόλογο, ότι το μεγαλύτερο μέρος της τυπογραφικής επιμέλειας της Βιβλιογραφίας ανέλαβε και έκανε άριστα η πολύ καλή ποιήτρια και εξίσου καλή φιλόλογος Μαρία Κυρτζάκη, μέχρι τον θάνατό της, στις αρχές του 2016. Η αξία και η χρησιμότητα μιας έγκυρης εργογραφίας-βιβλιογραφίας ενός καταξιωμένου λογοτέχνη, όπως ο Σεφέρης, είναι δεδομένες για την κοινότητα των μελετητών του. Αλλά ποια μπορεί να είναι η σημασία της για το ευρύτερο μορφωμένο κοινό; Μπορεί μια εργογραφία-βιβλιογραφία να ενδιαφέρει αυτό το κοινό και είναι δυνατό να λειτουργήσει ως ένα αφήγημα; Πιστεύω πως ναι, επειδή η μεν εργογραφία συμπυκνώνει το αφήγημα της ανάπτυξης ενός λογοτεχνικού έργου μέσα στον χρόνο, ενώ η βιβλιογραφία (με την έννοια των δημοσιευμάτων για το έργο) συνθέτει ένα αφήγημα της κατά καιρούς απήχησης και πρόσληψής του. Η σημασία της Βιβλιογραφίας Σεφέρη ως αφηγήματος, λοιπόν, έγκειται στο ότι το καταγραμμένο υλικό επιβεβαιώνει και συνάμα υποδεικνύει με ποιον τρόπο και γιατί το έργο του Σεφέρη στα χρόνια ύστερα από τον θάνατό του, το 1971, προσέλαβε τόση και τέτοια αξία ώστε η έκδοση και η μελέτη αυτού του έργου να αποτελέσουν βασικό πυλώνα για την ανάπτυξη της νεοελληνικής, ιδίως της ακαδημαϊκής, φιλολογίας. Με δεδομένη τη μεγάλη σημασία που είχε αυτή η συνοδοιπορία του σεφερικού συγγραφικού έργου και της σεφερικής φιλολογίας ως μέρους της νεοελληνικής φιλολογίας, μπορώ να πω ότι η έκδοση της Βιβλιογραφίας ήταν οφειλόμενη εδώ και καιρό και έρχεται μάλλον καθυστερημένα, χωρίς η ευθύνη γι’ αυτό, όπως εξήγησα παραπάνω, να βαρύνει τον Δασκαλόπουλο. Η Βιβλιογραφία, συγκεκριμένα, τεκμηριώνει και επιτρέπει την ερευνητική εμβάθυνση σε δύο τουλάχιστον κρίσιμες και αλληλένδετες παραμέτρους της συνοδοιπορίας για την οποίαν έκανα λόγο. Η μία παράμετρος είναι η απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Σεφέρη το 1963. Συγκεκριμένα, μετά από αυτό το γεγονός οι όροι της διάδοσης του έργου του άλλαξαν ριζικά, με την έννοια ότι το βραβείο προκάλεσε μια κατακόρυφη αύξηση του ενδιαφέροντος ιδίως για τη σεφερική ποίηση τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Η δεύτερη παράμετρος είναι αυτή που ήδη επεσήμανα, ότι στα χρόνια της μεταπολίτευσης το έργο του Σεφέρη αποτέλεσε ένα από τα κύρια και “αγαπημένα” θέματα της φιλολογίας και της κριτικής. Τα ποσοτικά δεδομένα, που μας προσφέρει η Βιβλιογραφία, είναι αδιάψευστα. Γράφει στον Πρόλογο ο Δασκαλόπουλος για τις μεταφράσεις του σεφερικού έργου: «Μέχρι το έτος εκείνο [το 1963] οι αυτοτελείς μεταφράσεις ποιημάτων του μόλις αγγίζουν τις δέκα, ενώ από τότε μέχρι σήμερα υπερβαίνουν τις εκατόν εξήντα» (σ. 11). Εξίσου εντυπωσιακά είναι τα στοιχεία που μας δίνουν οι Πίνακες της Βιβλιογραφίας: α) από το 1931 μέχρι το 2016 ο αριθμός των βιβλίων για τον Σεφέρη, συμπεριλαμβανομένων των σύμμεικτων τόμων, είναι 207. Από αυτά μόλις τα 25 δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, τα 12 πριν τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ. β) Τα αφιερώματα περιοδικών στον Σεφέρη είναι 43 από το 1962 μέχρι το 2011, οκτώ έγιναν όσο ζούσε, μόνο τα δύο πριν από τη βράβευσή του. γ) Τέλος, τα αφιερώματα εφημερίδων είναι 14 μετά τον θάνατο και τρία όσο ζούσε, που έγιναν μετά τη βράβευση. Το σταθερά ανοδικό μετά τον θάνατο του Σεφέρη ενδιαφέρον για το έργο του συνδυάστηκε με τον διαρκή εμπλουτισμό της σεφερικής συγγραφικής εικόνας και ενισχύθηκε από αυτόν τον εμπλουτισμό. Στον σχεδόν μισό αιώνα που μεσολάβησε από τη χρονιά του θανάτου του Σεφέρη (1971) έως σήμερα, η μεγάλη αύξηση του όγκου της σεφερικής βιβλιογραφίας χαρακτηρίστηκε από τη συστηματική προσήλωση των μελετητών, κυρίως φιλόλογων νεοελληνιστών, στην ερμηνεία του ποιητικού έργου του. Αλλά την ίδια περίοδο είδαν επίσης το φως της δημοσιότητας δεκάδες βιβλία τα οποία περιέλαβαν ιδιωτικής φύσης κείμενα (κυρίως ημερολόγια και αλληλογραφίες) του Σεφέρη. Η φιλολογική κριτική αξιοποίησε τα κείμενα αυτά, φωτίζοντας πλευρές της ερμηνείας ποιημάτων οι οποίες έμεναν στο ημίφως, όσο δεν ήταν γνωστές οι βιογραφικές περιστάσεις και τα εμπειρικά ερεθίσματα που συνέβαλαν στη γέννηση των ποιημάτων. Αν δούμε την κατανομή στον χρόνο του υλικού της ενότητας «Αυτοτελείς εκδόσεις και δημοσιεύματα [του Σεφέρη]», διαπιστώνουμε ότι τα 146 πάσης φύσεως δημοσιεύματά του όσο ζούσε, από το 1928 μέχρι το 1971, ακολουθούνται ύστερα από τον θάνατό του, στα χρόνια 1971-2014, από άλλα 92 δημοσιεύματα. Ο αριθμός 92 προφανώς δεν είναι μικρός. Τι διατήρησε τον συγγραφέα Σεφέρη στο εκδοτικό και συνεπώς και στο κριτικοφιλολογικό προσκήνιο; Μία βασική αιτία ήταν ότι ο ίδιος σε μεγάλο βαθμό οργάνωσε έτσι το συγγραφικό έργο του ώστε να δρομολογηθεί η εντυπωσιακή μεταθανάτια τύχη του. Σε αυτή, πάντως, τη μεταθανάτια τύχη, τη διάδοση και την προβολή του έργου, συνέβαλε καίρια και η σύζυγος και πνευματική κληρονόμος, η Μαρώ Σεφέρη, που όχι μόνο δεν εμπόδισε, όπως έκαναν και κάνουν άλλοι πνευματικοί κληρονόμοι ποιητών, αλλά ενίσχυσε σταθερά την έκδοση των σεφερικών κειμένων. Σκόπιμο είναι να τεθεί το ερώτημα αν μας βοηθά η Βιβλιογραφία να σταθμίσουμε τη θέση του Σεφέρη στον ελληνικό λογοτεχνικό κανόνα. Αν δεχτούμε ότι το καταγραμμένο υλικό της ως έναν βαθμό ποσοτικοποιεί αυτή τη θέση ή ότι τα ποσοτικά στοιχεία ανάγονται σε ποιοτικό δείκτη, έχει νόημα η σύγκριση με τα δεδομένα άλλων βιβλιογραφιών. Σίγουρα, λοιπόν, η θέση του Σεφέρη είναι τουλάχιστον ισότιμη, αν δεν υπερτερεί, σε σχέση με εκείνη άλλων σημαντικών και πολυμελετημένων ποιητών της γενιάς του, όπως ο Ελύτης και ο Ρίτσος. Αν πάλι συγκρίνουμε τα δεδομένα της Βιβλιογραφίας με τα ασφαλή διαθέσιμα στοιχεία των βιβλιογραφιών παλαιότερων ποιητών, με υψηλή θέση στον λογοτεχνικό μας κανόνα, όπως του Παλαμά (βιβλιογραφίες Κατσίμπαλη και Κασίνη) και του Καβάφη (βιβλιογραφία Δασκαλόπουλου), επίσης θα διαπιστώσουμε ότι ο Σεφέρης δεν υπολείπεται αισθητά, δεδομένου ότι οι εν λόγω βιβλιογραφίες καλύπτουν μεγαλύτερες χρονικές περιόδους ή και εφαρμόζουν διαφορετικά κριτήρια αρίθμησης που επαυξάνουν τα βιβλιογραφικά λήμματα. Έτσι στη βιβλιογραφία Παλαμά, καταγραμμένη στη σχεδόν εκατονταετή περίοδο από το 1875 έως το 1969, περιλαμβάνονται 6.850 λήμματα της πληθωρικής παλαμικής φιλολογίας του (θεωρούμενου ως) εθνικού ποιητή. Επίσης από τη βιβλιογραφία Καβάφη γνωρίζουμε ότι ο αριθμός των λημμάτων της καβαφικής φιλολογίας της περιόδου 1860-2000 είναι 4.184 λήμματα. Ο αριθμός αυτός πρέπει να συνεκτιμηθεί με την τεράστια απήχηση της καβαφικής ποίησης σε ολόκληρο πλέον τον κόσμο. Ανάμεσα στους διάφορους άξονες μελέτης και ανάγνωσης της Βιβλιογραφίας, επιλέγω, τέλος, να επισημάνω έναν που θεωρώ από τους πιο ενδιαφέροντες: την αντισεφερική κριτική η οποία λειτούργησε και ως ένα σημείο λειτουργεί μέχρι σήμερα ως μηχανισμός ανάσχεσης της κανονικοποίησης του ποιητή Σεφέρη. Χάρη στη Βιβλιογραφία, λοιπόν, μπορεί να ανασυγκροτηθεί το αφήγημα της αντισεφερικής κριτικής και να διακριθεί σε δύο χρονικές φάσεις. Η πρώτη φάση διήρκεσε όσο ο Σεφέρης ζούσε και υποδαυλιζόταν από τις συντεχνιακές συγκρούσεις και τη διττή ιδεολογική αντιπαλότητα προς τον φιλελεύθερο αστό Σεφέρη, τόσο εκείνη της Αριστεράς όσο και εκείνη της Ακροδεξιάς. Η δεύτερη φάση εμφανίστηκε στην εποχή της μεταπολίτευσης και υπαγορευόταν (και ώς ένα σημείο, εξασθενημένη πλέον, υπαγορεύεται ακόμα) από τη διάθεση αντίδρασης στην (θεωρούμενη ως καθεστωτική) επιβολή του Σεφέρη από τη θεσμική νεοελληνική φιλολογία. Σύμφωνα με τη δική μου κρίση, αν η Βιβλιογραφία έχει ένα κεντρικό νόημα, αυτό είναι ότι το έργο του Σεφέρη, όχι μόνο το ποιητικό αλλά το συνολικό συγγραφικό του έργο, κατέχει πλέον στην κριτικοφιλολογική συνείδησή μας τη θέση που του αξίζει, καθώς αυτό το έργο διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την κριτικοφιλολογική, την ποιητική, ακόμα και την εθνική αυτοσυνειδησία μας, είτε το ομολογούμε είτε όχι. Κι αυτό συνέβη επειδή ο Σεφέρης χάρη στα γραπτά του ήταν και παραμένει, όπως εύστοχα τον χαρακτήρισε ο Δ.Ν. Μαρωνίτης, σοφός άνθρωπος, σοφός τεχνίτης, σοφός πολίτης. «H χονδρή σμυρναϊκή Πυθία των Αθηνών» Εύστοχα στον Πρόλογο της Βιβλιογραφίας Γιώργου Σεφέρη ο Δασκαλόπουλος γράφει: «Επαναλαμβάνω για πολλοστή φορά πως καμία βιβλιογραφία δεν μπορεί να είναι εξαντλητική και πλήρης, παρά μόνον στο μυαλό των ανίδεων ή των νωθρών, όπως είχε σημειώσει παλαιότερα ο Γ. Π. Σαββίδης» (σ. 12). Κρίνω, λοιπόν, σκόπιμο να (ανα)δημοσιεύσω εδώ και να σχολιάσω εν συντομία ένα μη καταγραμμένο στη Βιβλιογραφία κείμενο, επειδή συνιστά έναν ενδιαφέροντα κρίκο μιας μακριάς αλυσίδας αντισεφερικών δημοσιευμάτων, ορισμένα από τα οποία μάλιστα, όπως το συγκεκριμένο, διακρίνονται για τη βιαιότητα της επίθεσης εναντίον του Σεφέρη, όχι μόνο του ποιητή αλλά ευρύτερα του πνευματικού ανθρώπου. Το ανυπόγραφο κείμενο «“Ηρώων” επιδιώξεις», ο εντοπισμός του οποίου οφείλεται στη συνάδελφο και φίλη Μαρία Ρώτα, δημοσιεύτηκε στη μακρόβια εφημερίδα Εστία, στις 19 Φεβρουαρίου 1971, με αφορμή την τότε σχεδιαζόμενη έκδοση των αντιστασιακών τόμων Νέα Κείμενα (εκδόθηκε τον χειμώνα του 1971 και συμμετείχαν 21 συγγραφείς) και Νέα Κείμενα 2 (εκδόθηκε το φθινόπωρο του 1971), τα οποία στο κείμενο αναφέρονται ασαφώς ως «Ελληνικά κείμενα». Ο συντάκτης του είναι πιθανόν ο Κύρος Α. Κύρου (1899-1974), συνδιευθυντής της εφημερίδας μαζί με τον αδελφό του Αχιλλέα Κύρου από το 1918 και διευθυντής της από το 1950 μέχρι τον θάνατό του. Στο δημοσίευμα, γραμμένο στην καθαρεύουσα, τη σταθερή γλωσσική επιλογή της Εστίας, ο Σεφέρης επικρίνεται και απαξιώνεται ως κάτοχος του Βραβείου Νόμπελ – το όνομά του δεν αναφέρεται καν, ιδίως επειδή έκανε την, προ διετίας τότε και μνημειώδη σήμερα, δήλωσή του στο ραδιόφωνο του B.B.C., στις 28 Μαρτίου 1969, εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος και δευτερευόντως επειδή συμμετείχε στον πρώτο κατά σειρά αντιστασιακό τόμο Δεκαοχτώ Κείμενα (1970) με το ποίημά του «Οι γάτες τ’ Αη-Νικόλα». Η γνώση του τόμου Δεκαοχτώ Κείμενα από τον ανώνυμο δημοσιογράφο είναι τέτοια, ώστε κάνει λόγο για 10 συγγραφείς, ενώ αυτοί είναι 18, όπως δηλώνεται και στον τίτλο του βιβλίου. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της Βιβλιογραφίας Σεφέρη, το κείμενο «“Ηρώων” επιδιώξεις» λειτουργεί ως επιστέγασμα της σταθερής εχθρότητας της Εστίας προς τον Σεφέρη, καθώς προηγουμένως ο ποιητής έγινε επανειλημμένα στόχος της ίδιας εφημερίδας με επικριτικά ή και ειρωνικά γραπτά (βλ. τα λήμματα Α93.7 [8 Μαΐου 1956], Δ214 [18 Οκτωβρίου 1963], Δ215.21 [24 Οκτωβρίου 1963· το κείμενο σχολιάζει την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον Σεφέρη ως «Βραβείον… σαχλαμάρας!»], Α132 [29 και 31 Μαρτίου και 24 Απριλίου 1969, πέντε κείμενα εναντίον του Σεφέρη και της δήλωσής του], Δ345 [Ιούνιος 1969] και Δ392 [23 Σεπτεμβρίου 1971]). Παραθέτω την πληροφορία του Δασκαλόπουλου για το τελευταίο χρονολογικά κείμενο: «Κακίζει τον τότε βασιλιά Κωνσταντίνο ο οποίος έστειλε από τη Ρώμη στεφάνι στην κηδεία του Σ., ενώ δεν έκανε την ίδια χειρονομία όταν σκοτώθηκε αστυφύλακας από βόμβα στο άγαλμα Τρούμαν» (σ. 233). Κατά τα άλλα, το «“Ηρώων” επιδιώξεις», στη βάση της επιδεικτικά ακροδεξιάς και φιλοχουντικής ιδεολογίας του συντάκτη του, που παροτρύνει το καθεστώς να ασκήσει ποινική δίωξη στους «“καλοπερασόπουλους” της κεντροαριστεράς “διανοήσεως”», προβάλλει το πλέον σύνηθες εκείνη την εποχή αντανακλαστικό απέναντι σε κάθε ερέθισμα που προέρχεται από δημοκρατικούς πολίτες: πίσω από κάθε «επιδίωξή» τους κρύβονται ο κομμουνιστικός δάκτυλος και ο κομμουνιστικός κίνδυνος. «ΗΡΩΩΝ» ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ Δεν γνωρίζομεν, τι ελπίζουν οι ανθέλληνες του Βρεταννικού Ραδιοφώνου από την υπ’ αυτών διατυμπανιζομένην προσεχή έκδοσιν ενός τεύχους με τα δήθεν «Ελληνικά κείμενα» μιας εικοσάδος «συγγραφέων» των οποίων κοινόν γνώρισμα είναι ότι θέλουν να παριστάνουν ακινδύνως τους… ήρωας της Αντιστάσεως!... Το πράγμα ήρχισε προ διετίας, με την κωμικοτραγικήν εκείνην δήλωσιν του αγνώστου εις τον Ελληνικόν λαόν ποιητού του «Ζεστού Νερού», ο οποίος εβραβεύθη υπό των… Σουηδών με το βραβείον Νομπέλ και ο οποίος εφαντάσθη, κατά τον ίδιον παιδαριώδη τρόπον, ότι θα ανέτρεπε την «Χούνταν», όχι εκστρατεύων εις Καβάλλαν, αλλ’ αναγγέλλων ότι θα σιγήση ως η Πυθία με την «λαλέουσαν πηγήν» της, μέχρις ότου αποκατασταθή η ποθητή δημοκρατία. Και η μεν φοβερά και τρομερά δήλωσις ουδένα, πλην του B.B.C., συνεκίνησε· δι’ ο και, μετά εν μόλις έτος, η χονδρή σμυρναϊκή Πυθία των Αθηνών ανέκτησε, πάλιν, την λαλιάν της και ενεφανίσθη με άλλους 9 συντρόφους εις ένα τεύχος «Ελληνικών Κειμένων», τα οποία υπετίθετο ότι διεπνέοντο υπό δημοκρατικού πνεύματος, αλλά πάντως απέφευγον όλους τους σκοπέλους του Στρατιωτικού Νόμου και της Λογοκρισίας. Και πάλιν, όμως, ουδείς συνεκινήθη· δι’ ο και, τώρα πλέον, εάν πιστεύσωμεν την τελευταίαν εκπομπήν του «B.B.C.», τα πράγματα θα γίνουν… σοβαρά: Οι δέκα «λογοτέχναι» θα γίνουν είκοσι, ενώ συγχρόνως θα παραμερισθούν όλαι αι υποδείξεις του νομικού συμβούλου, ο οποίος επεσήμαινε τους κινδύνους δικαστικής διώξεως· διότι οι είκοσι ήρωες, στηριζόμενοι ακριβώς εις τον αριθμόν των, είναι βέβαιον, ότι η «Χούντα» θα είναι αδύνατον ν’ αρχίση διώκουσα, αντί ενός συγγραφέως, είκοσι και πλέον, οι οποίοι θα περιλαμβάνουν, τώρα, δύο-τρεις ψευδοκαθηγητάς, καθώς και τρεις πασιγνώστους κομμουνιστάς, μεταξύ των οποίων και τον υπέργηρων «Νέστορα του ελληνικού κομμουνισμού», Βάρναλην! Και η μεν εμφάνισις των τριών κομμουνιστών παρά το πλευρόν των άλλων ηρώων της δημοκρατικής «Αντίστασης» έρχεται απλώς εις επίσημον επιβεβαίωσιν της ανοικτής συνεργασίας των αντιπάλων της Χούντας μετά του Κομμουνισμού, εις ένα νέον ΕΑΜ. Αλλά προ της τοιαύτης «προκλήσεως προς το Καθεστώς», ως την αποκαλούν τα ελληνόφωνα υποκείμενα του «B.B.C.», αρχίζει κανείς να διερωτάται: Εις αυτό, λοιπόν, απέβλεπε το αίτημα της άρσεως της Λογοκρισίας και, ιδίως[,] της άρσεως του Στρατιωτικού Νόμου; Εις το να γίνωνται ακινδύνως αι «προκλήσεις προς το Καθεστώς», αποτελματουμένης πάσης τυχόν διώξεως, εις τους μαιάνδρους της τακτικής Δικαιοσύνης;… Βεβαίως και τώρα το σχέδιον της ομαδικής εκδόσεως των «Ελληνικών (ανάγνωθι: Εαμικών) Κειμένων», με τας 20, ενδεχομένως δε και 40 υπογραφάς, εξασφαλίζει κάποιαν ατιμωρησίαν, επί τη βάσει της ανωτέρω εκτεθείσης σκέψεως των εν λόγω ευφυών κυρίων· αλλά, τουλάχιστον ο Στρατιωτικός Νόμος είναι κάτι, προ του οποίου τρέμουν οι «καλοπερασόπουλοι» της κεντροαριστεράς «διανοήσεως» – δι’ ο και πρέπει ασυζητητί ν’ απορριφθή οιονδήποτε αίτημα περί άρσεώς του. Διότι θα ήτο, ως να εισηκούοντο μερικοί κακοποιοί, που θα συνήρχοντο και θα ηξίουν να αρθή ο Ποινικός Νόμος, δια να διαπράττουν τας παρανομίας των και να παριστάνουν τους ήρωας, χωρίς κανέναν κίνδυνον και χωρίς την δαμόκλειον σπάθην της Δικαιοσύνης! Βεβαίως, τοιούτον αίτημα αποκλείεται να γίνη ποτέ δεκτόν· εν πάση όμως περιπτώσει, καλόν θα ήτο να τεθή και κάποιο τέρμα, νομικώς, εις τας γελοίας φιλοδοξίας των 20… ηρώων της Αντιστάσεως. Διότι ούτε είναι ήρωες, αλλ’ ούτε και πρέπει να γίνουν, καθ’ ον τρόπον αυτοί επιδιώκουν!...

Απαραίτητο συμπλήρωμα της σεφερικής έρευνας

Σύνδεση