Το Αρχείο Καβάφη διχάζει

Η τύχη που περιμένει τα αρχεία των λογοτεχνών μετά τον θάνατό τους είναι θέμα που σχετίζεται με τους νόμιμους κληρονόμους τους, κάποτε και με τη φροντίδα (ή με την έλλειψη φροντίδας) που μπορεί να επιδείξει το επίσημο κράτος. Η τύχη που περιμένει τα αρχεία των λογοτεχνών μετά τον θάνατό τους είναι θέμα που σχετίζεται με τους νόμιμους κληρονόμους τους, κάποτε και με τη φροντίδα (ή με την έλλειψη φροντίδας) που μπορεί να επιδείξει το επίσημο κράτος. Στην Ελλάδα, όπως και στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, ισχύει η νομοθεσία που προστατεύει επί εβδομήντα χρόνια τους κληρονόμους των πνευματικών δικαιωμάτων, εφόσον πρόκειται για έργα που έχουν εκδοθεί. Πάντως, όσοι κληρονόμησαν αρχεία από τους μείζονες Έλληνες ποιητές του 20ού αιώνα φρόντισαν εγκαίρως για την τύχη αυτών των αρχείων. Λόγου χάριν, το αρχείο του Κωστή Παλαμά (1857-1943) περιήλθε στο Ίδρυμα Παλαμά που συστάθηκε με νόμο το 1960. Το αρχείο του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη (1900-1971) έχει κατατεθεί στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αθήνας, ενώ η προσωπική βιβλιοθήκη του δωρήθηκε από τη σύζυγό του στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου Κρήτης. Ανάλογη υπήρξε και η ρύθμιση που προτίμησε ο άλλος νομπελίστας ποιητής, ο Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996): όσο ζούσε κατέθεσε μέρος του αρχείου του στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και αργότερα στο Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας. Τα Ιδρύματα αυτά διαθέτουν σεβαστό αριθμό αρχείων και άλλων ποιητών και πεζογράφων, όπως και το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.), το οποίο πριν από μερικά χρόνια περιήλθε στην αρμοδιότητα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (Μ.Ι.Ε.Τ.). Το πλεονέκτημα που προσφέρουν όλα αυτά τα Ιδρύματα συνίσταται, κυρίως, στο ότι διαχειρίζονται τα αρχεία που βρίσκονται στην κατοχή τους με τους επιστημονικούς όρους της αρχειονομίας και, ταυτόχρονα, εξασφαλίζουν απρόσκοπτη πρόσβαση σε όλους τους ερευνητές που επιθυμούν να συμβουλευτούν στοιχεία κάθε αρχείου. Η περίπτωση του Αλεξανδρινού ποιητή Κ.Π. Καβάφη (1863-1933) είναι οριακή από πολλές απόψεις. Ζώντας μακριά από την κυρίως Ελλάδα, κατόρθωσε να προκαλέσει το ενδιαφέρον των νεότερων, κυρίως, ποιητών και αναγνωστών της εποχής του με την όντως καινοφανή ποίησή του, ενώ ο ίδιος ως άτομο παρέμενε για πολλά χρόνια μια ιδιόρρυθμη και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Η σταδιακή ανάδειξή του παγκοσμίως πρέπει να τοποθετηθεί μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν το ποιητικό του έργο (το οποίο μοίραζε ο ίδιος σε μονόφυλλα, χωρίς να έχει εκδώσει βιβλίο) έγινε προσιτό στο ευρύ ελληνικό κοινό με τρεις διαδοχικές εκδόσεις του κατά το διάστημα 1948-1952. Ταυτόχρονα είχαν αρχίσει να μεταφράζονται τα ποιήματά του σε ξένες γλώσσες και να επισημαίνεται η σπουδαιότητά τους από ανθρώπους όπως ο Γ.Χ. Ώντεν, η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, ο Εουτζένιο Μοντάλε και άλλοι. Η ύπαρξη του αρχείου Καβάφη έγινε γνωστή όταν ο κληρονόμος του Αλέξανδρος Σεγκόπουλος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα περί τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όπως έγινε και με πάρα πολλούς άλλους Έλληνες που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο, μετά την επικράτηση του Νάσερ. Από το αρχείο Καβάφη προέκυψαν και δημοσιεύτηκαν πάρα πολλά στοιχεία που ολοκλήρωσαν τόσο την ποιητική δημιουργία του όσο και άλλες πλευρές του συγγραφικού του έργου. Από τους τελευταίους μήνες του 2016 βρίσκεται σε εξέλιξη στην Αθήνα μια συνεχώς εντεινόμενη δημόσια διαμάχη μεταξύ μελετητών του Κ.Π. Καβάφη αφενός, και του Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης αφετέρου. Θέμα της διαμάχης είναι το Αρχείο του ποιητή και ο τρόπος με τον οποίον το Ίδρυμα διαχειρίζεται αυτό το Αρχείο. Οι αιτιάσεις κατά του Ιδρύματος άρχισαν να δημοσιεύονται στη μηνιαία αθηναϊκή επιθεώρηση The Athens Review of Books, υπογεγραμμένες από πανεπιστημιακούς, οι περισσότεροι από τους οποίους υπήρξαν κατά το παρελθόν μαθητές ή στενοί συνεργάτες του Γ.Π. Σαββίδη και είναι αναγνωρισμένοι μελετητές του καβαφικού έργου. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 το Αρχείο Καβάφη βρισκόταν, βάσει της διαθήκης που είχε συντάξει ο ποιητής το 1923, στην κυριότητα του κληρονόμου του Αλέξανδρου Σεγκόπουλου ο οποίος το πώλησε αργότερα στον Γ.Π. Σαββίδη, φιλόλογο και μετέπειτα καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο νέος κάτοχος του Αρχείου αναδείχτηκε με τον καιρό ως ο εγκυρότερος μελετητής, εκδότης και σχολιαστής του Καβάφη. Στον Σαββίδη οφείλουμε τις φιλολογικά επιμελημένες εκδόσεις των ποιημάτων του Αλεξανδρινού, την ανίχνευση και τη μελέτη της ιδιόρρυθμης εκδοτικής συμπεριφοράς του ποιητή, τη σταδιακή ανακοίνωση τεκμηρίων και άλλων, άγνωστων έως τότε, κειμένων του Καβάφη και, σε μεγάλο βαθμό, την άνθιση των καβαφικών σπουδών στην Ελλάδα κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το 1963, προτού αποκτήσει το Αρχείο, ο Σαββίδης δημοσίευσε έναν σύντομο αλλά περιεκτικό και κατατοπιστικό κατάλογο των περιεχομένων του, με τίτλο «Το Αρχείο Κ.Π. Καβάφη, Μια πρώτη ενημερωτική έκθεση» και έκτοτε εξακολούθησε, είτε ο ίδιος είτε με τη συνδρομή μαθητών και συνεργατών του, να ανακοινώνει άγνωστα τμήματα του Αρχείου. Μέχρι την εποχή του πρώιμου θανάτου του (1995) είχε δημοσιευτεί, σε αξιόπιστες εκδόσεις ή σε τεκμηριωμένες επιστημονικές ανακοινώσεις, το μέγιστο μέρος των περιεχομένων του Αρχείου. Περί τα τέλη του 2012 το Αρχείο Καβάφη πωλήθηκε από τους κληρονόμους Σαββίδη στο Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης. Το Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης δημιουργήθηκε εις μνήμην του μοναδικού και πρόωρα χαμένου γιου τού Αριστοτέλη Ωνάση και διαθέτει στην Αθήνα ένα σύγχρονο λειτουργικό κτίριο ως πολιτιστικό κέντρο (Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών), στο οποίο οργανώνονται κατά τα τελευταία χρόνια διάφορες εκδηλώσεις: θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις, ομιλίες, εικαστικές εκθέσεις, με ιδιαίτερη έμφαση στα πρωτοποριακά κινήματα κάθε τομέα. Μεγάλο μέρος της αθηναϊκής καλλιτεχνικής και πνευματικής ζωής διεξάγεται στους χώρους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Κ.Π. Καβάφης δεν εισέπραξε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ούτε μία λίρα για πνευματικά δικαιώματα, δεδομένου ότι δεν εξέδωσε ποτέ βιβλίο με τα ποιήματά του, τα οποία μοίραζε ονομαστικώς σε φίλους και θαυμαστές του έργου του. Όσο κι αν πίστευε στη μελλοντική αναγνώριση της ποίησής του, ασφαλώς δεν θα μπορούσε να φανταστεί την παγκόσμια καταξίωση που απολαμβάνει σήμερα. Δεν θα μπορούσε να πιστέψει πως τα χειρόγραφά του και τα πάσης φύσεως κατάλοιπά του θα εξασφάλιζαν υπερβολικά υψηλές τιμές σε δημοπρασίες, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες. Δεν θα μπορούσε, τέλος, να υπολογίσει πως ό,τι περισώθηκε από τα κάθε είδους γραπτά του, από τις αλληλογραφίες του, από τις σημειώσεις του και από τα προσχέδια ανολοκλήρωτων ποιημάτων, από τη βιβλιοθήκη του, πως όλα αυτά που συγκροτούν σήμερα το Αρχείο του θα είχαν αποτιμηθεί στις μέρες μας σε μερικά εκατομμύρια ευρώ. Ένα τέτοιου μεγέθους ποσό, πάντως απροσδιόριστο επακριβώς, φημολογείται ότι κατέβαλε το Ίδρυμα Ωνάση το 2012 για την αγορά του Αρχείου Καβάφη. Ήδη το 2011, χρονιά κατά την οποία βρίσκονταν ήδη εν εξελίξει οι συνεννοήσεις για την αγορά του Αρχείου, ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής στην Οξφόρδη, τίτλος τον οποίον αμφισβητεί η επιθεώρηση The Athens Review of Books και τον υποβαθμίζει σε λέκτορα, έδινε τα πρώτα δείγματα γραφής για το πώς αντιλαμβανόταν το έργο του Αλεξανδρινού και, εμμέσως, τη διαχείριση του Αρχείου Καβάφη. Σε συνέντευξή του σε αθηναϊκή εφημερίδα δήλωνε μεταξύ άλλων και τα εξής: «Μοιάζει λιγάκι σαν η εποχή των Καβαφιστών να έχει τελειώσει και να έχουμε πλέον μπει στην εποχή των Cavafistas. Και εννοώ με αυτό ότι ένας διεθνής, πολυφωνικός, πολυπρισματικός και σίγουρα ομοφυλόφιλος Καβάφης γίνεται αντικείμενο συζήτησης, θαυμασμού και αναδημιουργίας, σύγκρισης με άλλους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα και δυναμικής ανάγνωσης, μ’ έναν τρόπο που ξεπερνά τη στατική έκδοση των κειμένων του ή τους μικροφιλολογικούς καβγάδες για το μήκος των στίχων του». Με την αγορά του Αρχείου, το Ίδρυμα ανακοίνωσε πως ορίστηκε «επιστημονικός υπεύθυνος» ο Δημήτρης Παπανικολάου. Γεγονός είναι ότι πρόκειται για πρόσωπο που δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ποίηση του Καβάφη (σχετικώς πρόσφατα εξέδωσε ένα βιβλίο για τον ποιητή), ούτε διαθέτει άλλο εκτενές συγγραφικό έργο. Η επιλογή αυτή για τη θέση του «επιστημονικού υπευθύνου» παραμέρισε και διέγραψε, εκτός των άλλων, όλους εκείνους που είχαν εντρυφήσει κατά το παρελθόν στο έργο του Καβάφη, είτε βρίσκονται στον κυρίως ελλαδικό χώρο είτε υπηρετούν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Ας σημειωθεί πως αρκετοί από τους γνωστούς μελετητές του Καβάφη είχαν κληθεί από το Ίδρυμα για ανταλλαγή απόψεων με σκοπό την καλύτερη χρήση του Αρχείου, χωρίς να δοθεί καμιά συνέχεια σ’ αυτή την επικοινωνία. Από το 2012 μέχρι σήμερα το Ίδρυμα έχει πραγματοποιήσει αρκετές εκδηλώσεις με θέμα τον Καβάφη και το έργο του, τις οποίες χαρακτηρίζει ως «δράσεις» (ομιλίες, συζητήσεις, στρογγυλά τραπέζια, εκπαιδευτικά προγράμματα κ.λπ.). Ανάλογες δραστηριότητες πραγματοποιήθηκαν και από άλλους φορείς, όπως π.χ. από πανεπιστήμια, συλλόγους, σωματεία κ.λπ. και δεν προϋποθέτουν την κατοχή του Αρχείου. Το γεγονός είναι πως παραμένει ακόμη απρόσιτο και μη προσβάσιμο στους ενδιαφερόμενους ερευνητές και μελετητές το Αρχείο, παρά τις αρχικές περί του αντιθέτου δηλώσεις της διοίκησης του Ιδρύματος. Δύο πανεπιστημιακοί είχαν δημοσίως καταγγείλει τη σιωπή του Ιδρύματος σε σχετικά αιτήματά τους να συμβουλευτούν για ερευνητικούς λόγους στοιχεία του Αρχείου. Η πενταετία 2012-2017 είχε έντονα επικοινωνιακό χαρακτήρα από πλευράς του Ιδρύματος, προκειμένου να τονιστεί με κάθε τρόπο η νέα ιδιοκτησία του Αρχείου, το οποίο προστέθηκε ως ένα επιπλέον εντυπωσιακό στοιχείο στην ήδη προβεβλημένη θέση που κατέχει το Ίδρυμα στην αθηναϊκή κοινωνία, κυρίως με τις αλλεπάλληλες εκδηλώσεις Λόγου και Τέχνης που πραγματοποιούνται στην υπερδραστήρια Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος. Την αυθαίρετη διάκριση μεταξύ Καβαφιστών και Cavafistas ασπάστηκε και υιοθέτησε δημοσίως το Ίδρυμα Ωνάση: μια εκδήλωση στους χώρους του το 2014 τιτλοφορήθηκε «Από τους Καβαφιστές στους Cavafistas». Η αντίληψη αυτή, εκτός των άλλων, διαγράφει και ακυρώνει συλλήβδην όλη την ελληνική και ξένη καβαφική φιλολογία ενός και πλέον αιώνος και υποβαθμίζει την όποια προσέγγιση της καβαφικής ποίησης που δεν προβάλλει την ερωτική ιδιαιτερότητα του ποιητή, ιδιαιτερότητα η οποία αναγορεύεται ως το κύριο, το κομβικό ερμηνευτικό σχήμα. Τις ίδιες απόψεις υποστήριξε και ανέπτυξε ο «επιστημονικός υπεύθυνος» του Αρχείου και στο βιβλίο που εξέδωσε το 2014 στην Αθήνα με τίτλο «Σαν κ’ εμένα καμωμένοι». Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης και η ποιητική της σεξουαλικότητας. Την ανυπόστατη άποψη περί Καβαφιστών και Cavafistas έχει στηλιτεύσει κατ’ επανάληψη σε δημοσιεύματά του ο ποιητής και σήμερα ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νάσος Βαγενάς. Πέρα από την καίρια και αποκλειστική σημασία που αποδίδεται στην ομοφυλοφιλία του ποιητή, οι απόψεις αυτές συνοδεύονται και με ευθείες επιθέσεις και κατηγορίες κατά του Γ.Π. Σαββίδη και κατά του τρόπου με τον οποίον διαχειρίστηκε επί τριάντα χρόνια το Αρχείο Καβάφη. Με την τακτική αυτή διαγράφονται και παρασιωπώνται τα όσα οφείλει η νεοελληνική φιλολογία στον Σαββίδη, και όχι μόνον για το θέμα Καβάφης. Στις κατά καιρούς ανακοινώσεις του το Ίδρυμα διατείνεται, με σαφέστατες αιχμές κατά του Σαββίδη, ότι από του λοιπού το Αρχείο θα είναι ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους τους ερευνητές, χωρίς διακρίσεις, σε αντίθεση με ό,τι γινόταν παλαιότερα. Πάντως, μέχρι στιγμής δεν έχει ανακοινωθεί ποιοι ερευνητές έχουν λάβει άδεια να επισκεφθούν το Αρχείο, πλην του «επιστημονικού υπευθύνου». Αντιθέτως, κατά τη διάρκεια της περιόδου κατά την οποία το Αρχείο βρισκόταν στην κατοχή του Σαββίδη εξυπηρετήθηκαν υποδειγματικά Έλληνες και ξένοι μελετητές του έργου του Καβάφη. Τα ονόματά τους καταγράφονται στο επίμαχο τεύχος του περιοδικού Κονδυλοφόρος. Η διαμάχη έλαβε απροσδόκητες διαστάσεις, όταν κυκλοφόρησε τεύχος του φιλολογικού περιοδικού της Θεσσαλονίκης Κονδυλοφόρος, που ήταν αφιερωμένο στην επέτειο των είκοσι χρόνων από τον θάνατο του Γ.Π. Σαββίδη. Η εκτενέστερη συνεργασία του τεύχους, εκτάσεως 170 σελίδων, είχε τις υπογραφές από κοινού των Γ.Π. Σαββίδη και Μιχάλη Πιερή και έφερε τον τίτλο «Αναλυτικός και ειδολογικός κατάλογος» του Αρχείου Καβάφη. Η σύνταξη της εργασίας αυτής είχε αρχίσει προ πολλών ετών και μάλιστα είχε αναγγελθεί η δημοσίευσή της ήδη από το 1983, όταν ο Σαββίδης είχε προγραμματίσει την έκδοση επιστημονικού περιοδικού, με πιθανό τίτλο Καβαφικά ή Καβαφικά Τετράδια, η έκδοση του οποίου ναυάγησε λόγω απροόπτου θανάτου του τυπογράφου που είχε αναλάβει την εκτύπωση και την τυπογραφική επιμέλεια του περιοδικού. Στο ίδιο τεύχος του Κονδυλοφόρου υπήρχε και μελέτημα της Νταϊάνας Χάας η οποία ανακοίνωνε ανέκδοτο καβαφικό σχόλιο για το ποίημα «Φωνές», προερχόμενο από άλλη αρχειακή πηγή και όχι από το Αρχείο του ποιητή. Η δημοσίευση του «Αναλυτικού και ειδολογικού καταλόγου» στο περιοδικό Κονδυλοφόρος προκάλεσε δύο ταυτόχρονες αντιδράσεις: τόσο η οικογένεια Σαββίδη όσο και το Ίδρυμα Ωνάση ζήτησαν να ανασταλεί η κυκλοφορία του περιοδικού, πράγμα που επέτυχαν για μερικούς μήνες, προβάλλοντας ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων. Επιπλέον, το Ίδρυμα έστειλε επιστολές στον Μιχάλη Πιερή και την Νταϊάνα Χάας, τους επί δεκαετίες στενούς συνεργάτες του Γ.Π. Σαββίδη, οι οποίοι έχουν αναλάβει από χρόνια και έχουν εν εξελίξει φιλολογικές εργασίες με ανέκδοτα στοιχεία του Αρχείου. Στις επιστολές αυτές διατυπώνεται σαφώς η προειδοποίηση ότι τυχόν υπάρχοντα στα χέρια των ερευνητών αυτών στοιχεία του Αρχείου πρέπει πάραυτα να επιστραφούν, ότι η οποιαδήποτε χρήση τμημάτων του Αρχείου από τους εν λόγω ερευνητές είναι καταχρηστική και ότι οι εργασίες τους θα πρέπει να τεθούν υπόψη του Ιδρύματος πριν εκδοθούν. Ως αντίδραση κατά του Ιδρύματος, κυκλοφόρησε το τεύχος Απριλίου της επιθεώρησης The Athens Review of Books, με εκτενή κείμενα των Νταϊάνα Χάας (ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Πατρών), Μιχάλη Πιερή (καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κύπρου), Νάσου Βαγενά (ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών), Ρενάτα Λαβανίνι (ομότιμης καθηγήτριας του Πανεπιστημίου του Παλέρμο), Ευριπίδη Γαραντούδη (καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών), Χ.Λ. Καράογλου (ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης). Οι περισσότεροι από τους ανωτέρω εγκαλούν το Ίδρυμα για την αντιεπιστημονική συμπεριφορά που έχει επιδείξει απέναντι σε γενικώς αναγνωρισμένους μελετητές του Καβάφη και, ταυτόχρονα, δηλώνουν πως θα εξακολουθήσουν να εργάζονται για τις φιλολογικές μελέτες που έχουν από χρόνια αναλάβει, πάντα με γνώμονα τις αρχές και τις οδηγίες του Γ.Π. Σαββίδη. Η διαμάχη συνεχίζεται και στα τεύχη Μαΐου και Ιουνίου της επιθεώρησης The Athens Review of Books, με νέες καταγγελίες εκ μέρους της επιθεώρησης και με απαντήσεις του Ιδρύματος. Η πλέον σοβαρή καταγγελία αναφέρεται σε επιστολή που απέστειλε το Ίδρυμα προς συγκεκριμένους αποδέκτες, με την παράκληση να συμπαρασταθούν στις εναντίον του Ιδρύματος αιτιάσεις, γράφοντας και ταχυδρομώντας υποστηρικτικές επιστολές προς τον Τύπο. Εντωμεταξύ δημοσιεύτηκαν ήδη και άλλα κείμενα σε εφημερίδες σχετικά με τη διαμάχη η οποία φαίνεται πως θα απασχολήσει για αρκετόν ακόμη καιρό την επικαιρότητα. Το Ίδρυμα Ωνάση, όπως σωστά έχει παρατηρηθεί, δεν είναι ερευνητικό κέντρο ούτε διαθέτει εμπειρία διαχείρισης αρχείων. Βεβιασμένα υιοθέτησε τακτικές διαφορετικές από εκείνες που ίσχυαν επί μισόν αιώνα για το Αρχείο Καβάφη, προκαλώντας την ερευνητική κοινότητα και διατυμπανίζοντας «δράσεις» που δεν προωθούν ούτε τη γνώση του καβαφικού έργου ούτε αποτελούν «άνοιγμα» του Αρχείου στο ευρύ κοινό, όπως κατ’ επανάληψη είχε διακηρύξει το Ίδρυμα. Και επιπλέον, η σαφής επιθετική στάση του «επιστημονικού υπευθύνου» απέναντι στη διαχείριση του Αρχείου από τον Γ.Π. Σαββίδη κατά το παρελθόν προκαλεί το αίσθημα της επιστημονικής κοινότητας, κυρίως διότι με τον τρόπο αυτόν διαγράφονται οι υψηλού επιπέδου ερευνητικές υπηρεσίες που είχε προσφέρει ο Γ.Π. Σαββίδης στη νεοελληνική φιλολογία επί μισόν αιώνα. Σημ. ARB: Δημοσιεύεται σε μετάφραση της Τζίλντα Τεντόριο (Gilda Tentorio) στο ιταλικό περιοδικό Poesia του Μιλάνου, no 329, Sept. 2017.

Το Αρχείο Καβάφη διχάζει

Σύνδεση