Πάθη στην Πόλη

Ο τίτλος του βιβλίου δεν πρέπει να μας παραπλανήσει. Δεν πρόκειται για ένα αστυνομικό αφήγημα με εγκλήματα, φόνους και ληστείες. Εγώ θα πρότεινα έναν άλλο τίτλο: Πάθη στην Πόλη. Επειδή όλα τα εγκλήματα για τα οποία γίνεται λόγος στο βιβλίο είναι αποτέλεσμα πάθους. Για πάθη τα οποία είναι η ουσία της ανθρώπινης φύσης. Σεβαστή Χρηστίδου, Εγκλήματα στην Πόλη, Ποταμός, Αθήνα 2016, σελ. 302 Ο τίτλος του βιβλίου δεν πρέπει να μας παραπλανήσει. Δεν πρόκειται για ένα αστυνομικό αφήγημα με εγκλήματα, φόνους και ληστείες. Εγώ θα πρότεινα έναν άλλο τίτλο: Πάθη στην Πόλη. Επειδή όλα τα εγκλήματα για τα οποία γίνεται λόγος στο βιβλίο είναι αποτέλεσμα πάθους. Για πάθη τα οποία είναι η ουσία της ανθρώπινης φύσης. Αυτό είμαστε: όνειρα για κάποιο μέλλον που λαχταρούμε, απογοητεύσεις που προκαλούν κατάθλιψη, χαρές που είναι εφήμερες, γελοίες καταστάσεις, που για μας τους ίδιους δεν είναι καθόλου αστείες, ζήλια, φθόνος, απελπισία. Και όλα αυτά προκαλούν συχνά το λάθος: την εκδίκηση επειδή η αίσθηση της αδικίας γίνεται αφόρητη, την κλοπή γιατί μόνο έτσι πιστεύουμε ότι το όνειρο μπορεί να πραγματοποιηθεί, την παράβαση γιατί δεν μπορούμε πλέον να περιμένουμε άλλο και την απάτη αν το περιβάλλον που μεγαλώσαμε δεν ακολουθεί τους ηθικούς κανόνες που άλλοι θέσπισαν. Αλλά και η λέξη Πόλη δεν πρέπει να μας παραπλανήσει. Η Πόλη είναι μία, η Κωνσταντινούπολη για αυτούς που ζούσαν εκεί και σε αυτήν αναφέρεται το βιβλίο. Όπως και η Μεδίνα είναι μοναδική και ας σημαίνει αυτή η λέξη «πόλη» στα αραβικά. Σήμερα όταν λέμε «City» εννοούμε το κέντρο του Λονδίνου όπου χτυπά η καρδιά των χρηματιστηρίων και αυτό δείχνει πόσο έχει αλλάξει η «πόλη» μέσα στους αιώνες. Τα πάθη αποτελούν το θέμα του βιβλίου με φόντο την Πόλη. Διαβάζουμε 35 ιστορίες, 7-8 σελίδες η καθεμιά. Φαινομενικά είναι άσχετες η μια από την άλλη. Σκηνές από την Κωνσταντινούπολη – από την Πόλη. Η κάθε ιστορία περνάει κάπου αλλού, σε κάποια άλλη συνοικία και καθεμιά είναι σαν ένα κομμάτι από ένα μεγάλο παζλ. Όσο προχωράει το διάβασμα τα μικρά κομμάτια του παζλ, τα οποία από μόνα τους είναι μόνο μια κηλίδα, δένουν μεταξύ τους και αρχίζει να φαίνεται σιγά σιγά η μεγάλη εικόνα, και εκεί που νομίζεις ότι διαβάζεις για μεμονωμένα γεγονότα αρχίζει να ζωντανεύει η Πόλη. Βλέπουμε τις συνοικίες: το Μπεσίκτας, το Καντίκοϊ, τον Γαλατά και το Κουλέντιμπι, το Εγιούπ, το Ταρλάμπασι, το Φερίκιοϊ, τα Τατάβλα, το Πέρα, το Φατίχ, το Σισλί, το Σίρκετζι, το Εμίνονου, το Γεντίκουλε, το Τζιχανγκίρ, το Χάσκιοϊ, το Καράκιοϊ, το Τζιμπαλί, το Σαρίγιερ, το Εμιργκιάν, την Ιστίνγιε, το Γενίκιοϊ, το Καλλιοντζή Κουλούκ, το Αϊβάν Σαράι, το Μπομόντι, το Σκούταρι, το Τεσβικιγιέ, το Αρναβούτκιόϊ, το Γαλατάσαραϊ, το Τακσίμ, ο Καγιτχανές … Και στο τέλος συμπληρώνεται το παζλ και βλέπουμε όλη την Πόλη. Αλλά αυτό είναι ένα από τα διάφορα επίπεδα της Πόλης. Αυτές οι περιοχές έχουν και τις ελληνικές τους ονομασίες. Το Καντίκοϊ, π.χ., είναι η Χαλκηδόνα, το Ορτάκιοϊ το Μέγα Ρεύμα, η Ιστίνγιε Στενή, τα Γενίκιοϊ Νιχώρι, Ταράμπγια Θεραπειά, Μπουγιούκντερε Βαθυρρύαξ. Και έτσι γνωρίζουμε –παρεμπιπτόντως‒ και μια άλλη Πόλη, την παλαιά, την Βυζαντινή, την Ρωμαίικη. Η ιστορική διάσταση εμπλέκεται και συνυπάρχει με το παρόν αρμονικά, μέσα από μια ιστορία καθημερινότητας. Οι ήρωες της αφήγησης είναι η μεγάλη αποκάλυψη. Δεν είναι η βιτρίνα της Πόλης, δηλαδή ό,τι μας άρεσε, με ό,τι θα θέλαμε να ταυτιστούμε, δηλαδή με τα ωραία, τα πλούσια, τα τρανά – όπως αυτά κάποτε υπήρξαν ή πολλές φορές όπως εμείς θελήσαμε να τα φανταζόμαστε, όπως επιλέξαμε να βλέπουμε την Πόλη μας και το περιβάλλον μας. Οι ήρωες είναι ρεαλιστικοί. Έχουν βγει από τα αστυνομικά δελτία και έχουν σχέση με τις ακραίες καταστάσεις των ανθρώπων. Εκεί που τα πάθη δεν μπορούν πλέον να κρύψουν το τι βιώνει στην πραγματικότητα η Πόλη. Έτσι βλέπουμε την Πόλη σαν μια φωτογραφία που παρουσιάζει όλη την αλήθεια. Όχι σαν μια κατασκευή, έναν πίνακα ζωγραφικής όπου ζωγραφίζουμε ό,τι θέλουμε. Κάθε ιστορία σχετίζεται με ένα «έγκλημα» ή μια ακραία πράξη που δικαίως αναφέρθηκε στις εφημερίδες της εποχής. Κάθε ιστορία αναφέρεται σε μια είδηση του 1940 και του 1950 που εμφανίστηκε στην Απογευματινή, την κωνσταντινουπολίτικη εφημερίδα που εκδίδεται μέχρι σήμερα εδώ και εκατό χρόνια περίπου. Οι ιστορίες ερμηνεύτηκαν βέβαια παραπέρα, με την φαντασία της Σεβαστής Χρηστίδου. Με μεγάλη ευαισθησία, με αγάπη για τον συνάνθρωπο, ανεξάρτητα από την θρησκεία, την εθνότητα, την τάξη ή την ιδεολογία του παραβάτη του γραπτού ή άγραφτου νόμου. Πιστεύω ότι η συγγραφέας έχει αθωώσει όλους τους «εγκληματίες» αυτών των αφηγήσεων. Επειδή όλοι τους υπήρξαν θύματα, ή του περιβάλλοντός τους ή της ατυχίας τους ή των παθών τους ή μπορεί των νευρικών τους συστημάτων, αυτό που λέμε κάποτε της «μοίρας» τους. Ποιοι ήταν αυτοί; Μα όλοι οι Κωνσταντινουπολίτες: Οι Ρωμιοί, οι Αρμένιοι, οι Εβραίοι, οι Τούρκοι, οι Κούρδοι, οι Λαζοί, οι Τσιγγάνοι, οι Άραβες, οι Αλβανοί, οι Βούλγαροι, οι Ορθόδοξοι, οι Μουσουλμάνοι, οι Καθολικοί, οι χωριάτες που μόλις έφτασαν στην Πόλη από τα βάθη της Ανατολίας, οι πλούσιοι, οι φτωχοί, οι άστεγοι, τα παιδιά, οι γέροι, οι χήρες, τα ορφανά, ο μπακάλης της γειτονιάς, το τσιράκι του καφετζή, ο παπάς, η πόρνη του Γαλατά που είναι για τους φτωχούς ή η πόρνη της Κυρίας Αθηνάς που είναι για τους εύπορους, τα παιδιά αυτών των γυναικών, η υπηρέτρια, ο γαλεντζάς, ο ζηλιάρης απατημένος σύζυγος, μια ανάπηρη, μια κλέφτρα, τρεις φίλοι που αλληλοσκοτώθηκαν για μια γυναίκα. Πόσο μοιάζουν τα βάσανα της Φατμάς, της Νουριέ και της Μαρίκας! Και αυτά όλα μέσα από τις συνήθειες, τις παραδόσεις και αντιλήψεις της εποχής και του χώρου, μέσα από αυτά που καθορίζουν τη μοίρα μας. Όλα αυτά ήταν η ζωή στην Πόλη και βέβαια στην Τουρκία. Μια που έγινε λόγος για το τσιράκι και τον καφετζή… Η συγγραφέας με σποραδικές πινελιές μάς θυμίζει ποια είναι. Δηλώνει την ταυτότητά της, την πολίτικη, με ένα έμμεσο τρόπο. Βάζει κάπου κάπου μια λέξη από την «πατρίδα». Βλέπουμε την πολίτικη χρήση των λέξεων, πολλές γαλλικές και τουρκικές, και την διαφορά τους από την ελλαδική τους χρήση. Θα αναφέρω μερικές: απαρτμάν – πολυκατοικία (σ. 12), σιμιτζής ‒ κουλουράς (σ. 47), τσιράκι – βοηθός (σ. 56), καζίνο – καφενείο, κέντρο διασκέδασης (σ. 62), κεπέγκι – ρολά καταστημάτων (σ. 73), ρετσέλια – γλυκά κουταλιού (σ. 94), σέλια – χείμαρρος (σ. 281), σεζόν ‒ εποχή (σ. 295). Κάποτε, πολύ διακριτικά, βάζει το ρήμα στο τέλος της φράσης και μας θυμίζει πώς μιλούσαμε «εμείς» πριν χαθεί η γλώσσα μας και αφομοιωθεί στην κεντρική εθνική γλώσσα: ‒ «…μπορούσε με τα πόδια να πηγαινοέρχεται» (σ. 11) ‒ «Της άρεσε η δουλειά της, στη διαλογή δούλευε, ένα ένα τα εξέταζε (τα ρούχα) με προσοχή, και όποιο είχε κάποιο κουσούρι σε άλλον πάγκο το στοίβαζε με τα υπόλοιπα τα κακοπαθημένα που στα παζάρια πήγαιναν, και τα καλά που για τα μαγαζιά προορίζονταν στον άλλον πάγκο τα έβαζε» (σ. 54). ‒ «Αλλά η καρδιά της, όσο περνούσε ο καιρός, στου Σουκρή τα χέρια όλο και περισσότερο αφημένη αισθανόταν» (σ. 137). ‒ «…ο Τζεμάλ ήρεμος νέος ήταν» (σ. 177). ‒ «…σε ρωμαίικες οικογένειες δούλεψε» (σ. 196). ‒ «Από μικρός ο Γιουνούς αστυνομικός ήθελε να γίνει» (σ. 239). Επίσης εκτίμησα ότι επέλεξε να μην αναφέρει την κλασική λίστα παραπόνων (του ελληνισμού της Πόλης) που όλοι έχουμε πλέον αποστηθίσει: Το Βαρλίκι (Φόρος Περιουσίας) κ.ά. δεν αναφέρονται. Έτσι αποφεύχθηκε να είναι η αφήγηση μια τετριμμένη επανάληψη, ένα μνημόσυνο σε μορφή λογοτεχνίας. Για αυτό τα κείμενα αυτά είναι και μια υπέρβαση της πολίτικης αφήγησης. Είναι όλα πολύ ανθρώπινα. Έχει μια νοσταλγική νότα η αφήγηση, προφανώς για αυτούς που έζησαν την Πόλη. Αυτό ήταν αναπόφευκτο όταν μεμιάς ξαναβλέπεις ξεχασμένα πρόσωπα ή μαγαζιά ή γεγονότα και σου θυμίζουν παλιές μικρές χαρές και λύπες, π.χ., τους μπάλους της ομογένειας ή τον Αλέκο Μπατζανό να παίζει το ούτι του σε κάποιο «καζίνο». Για αυτούς τους λόγους είναι συναρπαστικό το βιβλίο της Σεβαστής Χρηστίδου. Το κείμενό της είναι ελκυστικό, ενδιαφέρον, πρωτότυπο, με χιούμορ, συμπυκνωμένο, ευαίσθητο, με αναλύσεις των χαρακτήρων σε βάθος. Θεωρώ ότι είναι ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία που διάβασα για την Πόλη.

Σύνδεση