Κρίση και υπεράσπιση του σχολείου

Μετά μια σειρά βιβλίων για τη θρησκεία, την πολιτική, τη λογοτεχνία ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να συγκεντρώσει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης σε έναν τόμο και τα κείμενά του για το σχολείο, τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ορισμένα από τα διδασκόμενα μαθήματα. Σταύρος Ζουμπουλάκης, Για το σχολείο, Πόλις, Αθήνα 2017, σελ. 185 Μετά μια σειρά βιβλίων για τη θρησκεία, την πολιτική, τη λογοτεχνία ήρθε το πλήρωμα του χρόνου να συγκεντρώσει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης σε έναν τόμο και τα κείμενά του για το σχολείο, τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ορισμένα από τα διδασκόμενα μαθήματα· κείμενα τα οποία συζητούν την κρίση του σχολείου και παράλληλα υπερασπίζονται την ύπαρξή του. Όπως κάθε βιβλίο, έτσι και τούτο εδώ, απαντάει σε ερωτήματα (και θέτει με τη σειρά του νέα): ποια είναι η αποστολή του σχολείου, γιατί παραπαίει το σχολείο σήμερα, πώς μπορεί να βγει από την παρατεταμένη κρίση; Ο ίδιος ο συγγραφέας, αφού εγκατέλειψε το 1984 την δικηγορία, εργάστηκε ως φιλόλογος και διευθυντής αργότερα στην ιδιωτική εκπαίδευση. Ως εκπαιδευτικός λοιπόν, εργαζόμενος υπό σκληρές και ασφυκτικές συνθήκες, έχει μια εμπειρία αξιόλογη. Αυτό ωστόσο που μπορεί να του αναγνωριστεί ως μεγαλύτερη ακόμα προσφορά σε ό,τι ονομάζουμε παιδεία ‒με την ευρύτερη έννοια του όρου‒ είναι το έργο του ως διευθυντή του περιοδικού Νέα Εστία, από το 1998 μέχρι το 2012. Στα δεκατέσσερα χρόνια που διηύθυνε το περιοδικό ο Σταύρος Ζουμπουλάκης κυκλοφόρησαν 152 τεύχη με 30.000 σελίδες συνολικά. Είναι εύκολο συνεπώς να αντιληφθεί κανείς τον ρόλο του όσον αφορά την ανάγνωση, τη μελέτη, την κριτική, τον προβληματισμό, τη συζήτηση, τη διανοητική εγρήγορση και τη γόνιμη σκέψη. Η εκδοτική του δραστηριότητα σημαίνει πολλά για την παιδεία, τη διαπαιδαγώγηση του κόσμου. Επομένως, δεν είναι τυχαίο πως δεκατρία από τα είκοσι δοκίμια του βιβλίου (65% δηλαδή) δημοσιεύθηκαν την εποχή που ο Ζουμπουλάκης εθήτευε στη διεύθυνση της Νέας Εστίας. Τα είκοσι κείμενα που συγκεντρώνονται εδώ καλύπτουν ολόκληρη εικοσαετία ήδη, ξεκινώντας από το 1996. Τα περισσότερα, έξι συνολικά, δημοσιεύθηκαν στην Νέα Εστία, τρία στην εφημερίδα Η Κυριακάτικη Αυγή, τρία στην εφημερίδα Η Καθημερινή, δύο ως πρόλογοι σε βιβλία άλλων, από ένα στο μαθητικό περιοδικό Το καμίνι, στο περιοδικό Ο Δεκαπενθήμερος Πολίτης, στη μηνιαία επιθεώρηση βιβλίου Athens Review of Books και τρία, τέλος, δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Οι χρονιές που δημοσιεύθηκαν περισσότερα του ενός άρθρα είναι το 1999 με πέντε, το 2000 με τρία, το 2012 με δύο. Σημειώνει ο ίδιος ότι «όλα τα κείμενα αυτού του βιβλίου, όποιο και αν είναι το θέμα τους ή ο τόνος τους, είναι ουσιαστικά […] κείμενα αγάπης και ένθερμης υπεράσπισης του σχολείου» (σ. 10)[1] και με αυτόν τον τρόπο αφενός δίνει το στίγμα της δικής του προσέγγισης και αφετέρου προτείνει στον αναγνώστη ένα κλειδί κατανόησης των απόψεών του. Τα τέσσερα πρώτα κείμενα του βιβλίου εκφράζουν την πολιτική φιλοσοφία του συγγραφέα για το σχολείο. Τα τρία θεμελιώδη γνωρίσματα του σχολείου είναι «η υποχρεωτικότητα, η αναγκαστικότητα» (σ. 11), ότι συνιστά θεσμό μετάδοσης και ότι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς δάσκαλο. Τρεις επίσης είναι και οι επιθέσεις που δέχεται το σχολείο σήμερα: η πρώτη αφορά την χρησιμότητά του, η δεύτερη την ελκυστικότητά του, η τρίτη συνδέεται με την διεπιστημονικότητα. Τρία είναι και τα χαρακτηριστικά του ρόλου του δασκάλου: είναι «αυτός που μεταδίδει τη γνώση. Αυτή είναι η δουλειά του, από αυτό κρίνεται» (σ. 19), η σχέση του με τον μαθητή «είναι εξ ορισμού ασύμμετρη και άνιση» καθώς το «σχολείο δεν είναι ούτε μαθητοκεντρικό ούτε δασκαλοκεντρικό, είναι πρωτίστως γνωσιοκεντρικό» (σ. 20) και, τρίτον, απαιτείται η αυθεντία του δασκάλου, εκτός από την επιστημονική του επάρκεια και τη διδακτική του τέχνη, για να μεταδώσει τη γνώση στους μαθητές του. Η αυθεντία εδώ δεν σημαίνει αυταρχισμό, αλλά πρόκειται για δημοκρατική αυθεντία, «απαραίτητη για την ψυχική ανάπτυξη του ατόμου, και για τη διαμόρφωση της σκέψης του»[2] (σ. 22). Με αφορμή το βιβλίο της Νατάσας Πολονύ Τα χαμένα παιδιά μας ο Ζουμπουλάκης κατακεραυνώνει την επικρατούσα εδώ και καιρό «ιδέα ότι το παιδί είναι το κέντρο του σχολείου» (σ. 28), θεωρώντας την «ολέθριο ιδεολόγημα, καταστρεπτικό της ίδιας της υπόστασης του σχολείου» (ό.π.). Το σχολείο δεν είναι χώρος εφαρμογής καινοτομιών, απόκτησης δεξιοτήτων, διπλωμάτων, κοινωνικότητας ούτε χώρος επικοινωνίας, ζωής, εξουδετέρωσης των κοινωνικών αδικιών και ταξικών ανισοτήτων, και άλλων ωραίων πραγμάτων, είναι κατ’ αρχήν χώρος διδασκαλίας και μάθησης, είναι θεσμός μετάδοσης. Το σχολείο ως θεσμός μετάδοσης προϋποθέτει την παρουσία μέσα στη σχολική αίθουσα ενός δασκάλου που πιστεύει βαθιά στην παιδευτική αξία του μαθήματός του, το περιεχόμενο του οποίου θέλει να μεταδώσει στους μαθητές μαζί με την αγάπη του για αυτό, ενός δασκάλου που θεωρεί αδιανόητο έναν κόσμο από τον οποίο θα απουσιάζει ό,τι εκείνος γνωρίζει και διδάσκει. (σ. 29) Το σχολείο δεν μπορεί να είναι παρά συντηρητικό «με την απλή και πρωταρχική σημασία της λέξης» (σ. 35), ώστε να «επιτρέπει στα παιδιά να συνεχίσουν τον κόσμο που παραλαμβάνουν», να «αφήνει σε αυτά, όταν αποφοιτήσουν και βγουν στη ζωή, ελεύθερο το πεδίο του νεωτερισμού, της καινοτομίας, της αλλαγής» (σ. 37). Και όσο και αν φαίνεται οξύμωρο, το συντηρητικό σχολείο είναι το πραγματικά προοδευτικό σχολείο.[3] Ο Ζουμπουλάκης διακρίνει ανάμεσα σε ανοιχτό και κλειστό στη ζωή σχολείο, και υπερασπίζεται το δεύτερο. Ανοιχτό στην ζωή σχολείο σημαίνει ότι το σχολείο γίνεται προέκταση της οικογένειας, σχολείο που «αναγνωρίζει ως μόνη αξία ό,τι επιβάλλεται με τη δύναμη του πραγματικού και ως μόνη πραγματικότητα το εκάστοτε παρόν» (σ. 42). Αντιθέτως κλειστό σχολείο είναι εκείνο για το οποίο παιδεία σημαίνει ξερίζωμα από βεβαιότητες όπως της οικογένειας, του περιβάλλοντος, «από τη φυσική και κοινωνική συνθήκη» (σ. 40), ώστε να κινητοποιηθεί η σκέψη των μαθητών, η κρίση, η αμφιβολία, η επιθυμία για αλλαγή και πρόοδο. Όσο και αν από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 προβάλλεται πανταχόθεν το «ανοιχτό» σχολείο, ο Ζουμπουλάκης υποστηρίζει ότι η καθαυτό αποστολή του σχολείου είναι η προφύλαξη «από την περιβάλλουσα βία και […] την ευτέλεια» (σ. 42-43), ώστε να πλησιάσουν τον μαθητή, μέσω του δασκάλου, «ο Όμηρος και ο Σολωμός και όλες οι ιερές σκιές του παρελθόντος» (σ. 42). Χένρι Μουρ, «Κορίτσι στο θρανίο», 1976, λιθογραφία σε χαρτί, Πινακοθήκη Tate, Λονδίνο. Υπ’ αυτούς τους όρους δεν μπορεί να δίνεται προτεραιότητα εκ μέρους των δασκάλων στην συναισθηματική σχέση με τους μαθητές, εις βάρος μάλιστα της διδακτικής σχέσης ‒ απαιτείται ωστόσο να έχουν οι δάσκαλοι γνώσεις παιδαγωγικής και ψυχολογίας, βοηθητικές στην προσφορά γνώσεως. Δάσκαλος επί της ουσίας «είναι εκείνος που διδάσκει, που μαθαίνει γράμματα τους μαθητές, που τους μαθαίνει να λογίζονται και να εκφράζονται, είναι εκείνος που τους οδηγεί στη γνώση και την αλήθεια» (σ. 49). Τα επόμενα πέντε δοκίμια του βιβλίου αποτελούν προέκταση των παραπάνω. Μέσω χαρακτηριστικών γεγονότων-παραδειγμάτων της εκπαιδευτικής ζωής μεταξύ 1999 και 2012 αμφισβητείται από τον συγγραφέα η παγιωμένη μεν, ολέθρια δε, αρχή του μαθητοκεντρισμού ή φιλονεϊσμού ‒ ένα γενικότερα πολιτιστικό φαινόμενο της εποχής μας. Πρώτο δείγμα του αποτελεί η καθιερωθείσα από το 1996 Βουλή των Εφήβων, που «πρόκειται για θεσμό κολακείας των νέων, παραίτησης των γονιών από τον παιδαγωγικό ρόλο τους, λαϊκισμού και δημαγωγίας, άρα για ένα θεσμό αντιπαιδαγωγικό και αντιδημοκρατικό» (σ. 53). Η πρόταση του Ζουμπουλάκη είναι να καταργηθεί ο θεσμός της Βουλής των Εφήβων, επειδή Στον ανθρώπινο τύπο του αλληλέγγυου και δημοκρατικού πολίτη δεν οδηγούν λαϊκιστικές φιέστες σαν και αυτές της Βουλής των Εφήβων. Η εικόνα των δεκαπεντάχρονων και δεκαεξάχρονων μαθητών που θεατρίζονται τους βουλευτές και μεγαλίζουν αγορεύοντας μέσα στη Βουλή εμένα τουλάχιστον με καταθλίβει βαθιά. Η δουλειά των μαθητών είναι να μαθαίνουν γράμματα, να παίζουν, να αθλούνται, να ερωτεύονται, να παρεΐζονται, και να ανακαλύπτουν μέσα από όλα αυτά, αλλά κυρίως μέσα από το ανοιχτό βιβλίο, τον εαυτό τους και τον κόσμο. Μπορεί να ανακαλύψουν, ανάμεσα στα άλλα, και την πολιτική πράξη. Αν αυτό γίνει, θα γίνει μέσα από τις συζητήσεις και τις συγκρούσεις με τους συνομηλίκους, τους δασκάλους, τους γονείς, μέσα από το διάβασμα της εφημερίδας, από τη συμμετοχή σε διαδηλώσεις στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης για θέματα που τους αγγίζουν και τους συγκινούν, και μέσα από πολλούς άλλους δρόμους, αλλά πάντως ποτέ μέσα από τον μικρομεγαλισμό των εφήβων-βουλευτών. Αυτός ο δρόμος οδηγεί μόνο στη συμβατικότητα και τον πολιτικό κομφορμισμό. (σ. 54) Άλλα παραδείγματα μαθητοκεντρισμού-φιλονεϊσμού που επικρίνονται στο βιβλίο είναι οι ενιαύσιες μαθητικές καταλήψεις των σχολείων, ορισμένες πτυχές των γεγονότων του Δεκεμβρίου 2008, η στάση της ΟΛΜΕ απέναντι στην αγένεια και αυθάδεια των μαθητών κατά την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου 2011, και η εξίσου προβληματική στάση της Άννας Διαμαντοπούλου (ως υπουργού Παιδείας) στην απρεπή συμπεριφορά μαθητών κατά την παρέλαση του 2012 για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Ακολουθούν έξι κείμενα (δέκατο έως δέκατο πέμπτο), όπου συζητιούνται ορισμένα μαθήματα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: τα αρχαία ελληνικά, τα θρησκευτικά και η λογοτεχνία. Τα δυο περισσότερο «ανυπεράσπιστα» μαθήματα, αυτά που συγκεντρώνουν τα πυρά της κριτικής για την χρησιμότητά τους, είναι τα θρησκευτικά και τα αρχαία. Αν τα αρχαία σώζονται όπως-όπως, τα θρησκευτικά είναι διαρκώς εκτεθειμένα και ευάλωτα. Ο Ζουμπουλάκης προτείνει να μεταμορφωθούν σε βιβλικό μάθημα, να διδάσκονται δηλαδή οι μαθητές μέρη της Βίβλου, ώστε να γνωρίζουν τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού, να σέβονται και να μη χλευάζουν τη θρησκεία, «να φτάσουν να πιστέψουν ότι ο χριστιανισμός είναι μια δύσκολη υπόθεση που αξίζει τον κόπο» (σ. 144). Όσο για τα αρχαία ελληνικά, ο συγγραφέας υπερασπίζεται τη διδασκαλία τους «σε όλη τη Μέση Εκπαίδευση» (σ. 88). Επισκοπεί τη διεθνή υποβάθμιση των κλασικών σπουδών, της γλωσσικής αρχαιομάθειας ‒ τόσο λόγω της γενικότερης πολιτιστικής αποκοπής των δυτικών χωρών από το ελληνορωμαϊκό παρελθόν όσο και έλλειψης προσωπικού ενδιαφέροντος από πλευράς των μαθητών. Επικεντρώνεται στην ιδιαιτερότητα της χώρας μας ‒λόγω του γλωσσικού ζητήματος επιπλέον των υπολοίπων‒, για την οποία οι επιπτώσεις είναι σημαντικότατες: χωρίς τη διδασκαλία των αρχαίων αποκόπτονται οι σημερινοί Έλληνες όχι από τον Όμηρο, τον Πλάτωνα ή τον Θουκυδίδη, αλλά από τον Παπαρρηγόπουλο, τον Ροΐδη, τον Παπαδιαμάντη, από όλη τη λόγια νεοελληνική παραγωγή μέχρι και τον 20ό αιώνα. (σ. 86) Προτείνει συνεπώς τη συνέχιση της διδασκαλίας αρχαίων ελληνικών κειμένων από μετάφραση, την «συστηματική διδασκαλία της γραμματικής και του συντακτικού» (σ. 88), την διδασκαλία κειμένων από το πρωτότυπο και τέλος την δημιουργία κλασικών λυκείων[4] που σκοπό θα έχουν τη «διαμόρφωση στη χώρα μιας φιλολογικής ομάδας ψηλής επιστημοσύνης» (σ. 89). Όλα αυτά ενταγμένα στο σύγχρονο πλαίσιο προβληματισμού, καθώς ειδικά Σήμερα που διεθνώς η εκπαίδευση όλων των βαθμίδων και η έρευνα υποτάσσονται ασφυκτικά στην ιδέα της οικονομικής ανταποδοτικότητας, θα είχε τεράστια πολιτική και πνευματική σημασία ένα σχολείο που, σε πείσμα των απαιτήσεων των ισχυρών οικονομικών παραγόντων και των τραπεζών, επιμένει να διδάσκει αρχαία ελληνικά. (ό.π.) Στο μάθημα της λογοτεχνίας ο Ζουμπουλάκης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα, επειδή «μπορεί να αφορά όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως των κλίσεων και των επιλογών τους» (σ. 103). Αποδίδει στην λογοτεχνία «ανθρωπογνωστική και κατανοητική λειτουργία», αφού χάρη σε αυτή «γνωρίζουμε και κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας, τους άλλους και την κοινωνία» (σ. 102). Διαπιστώνει ότι η «διδασκαλία της λογοτεχνίας στα σχολεία συντρίβεται» (σ. 104) και ότι είναι ακατόρθωτη αν ο διδάσκων δεν αγαπάει την λογοτεχνία και δεν είναι διαβασμένος, ώστε να αντεπεξέλθει στην απαιτητικότητα του γνωστικού αντικειμένου. Το κρίσιμο ζήτημα είναι να συνδυάσει ο καθηγητής την αντικειμενική προσέγγιση του κειμένου [= Το κείμενο έχει συγγραφέα, χρονολογία, ιστορικότητα, σχολή, τρόπους έκφρασης, τεχνική] με την υποκειμενική, τη δική του και των μαθητών [= Το λογοτεχνικό κείμενο (…) σημαίνει κάτι για εμάς προσωπικά, για την κατανόηση του εαυτού μας και του κόσμου]. […] Αυτός ο συνδυασμός αντικειμενικότητας και υποκειμενικότητας οδηγεί ακριβώς σε μια προσωπική αλλά όχι ερμηνευτικά αυθαίρετη προσέγγιση του λογοτεχνικού κειμένου. Αυτός ο τρόπος είναι ο καλύτερος ‒ και ο δυσκολότερος. (σ. 105) Τα τελευταία πέντε κείμενα του βιβλίου γράφτηκαν «εξ αφορμής» συγκεκριμένων γεγονότων, που δίνουν την ευκαιρία στον συγγραφέα να ξεδιπλώσει το εύρος των ενδιαφερόντων του, την ευαισθησία, την οξυδέρκειά του. Γεγονότα όπως η «βεβήλωση» της σημαίας στα χέρια αλλοδαπών σημαιοφόρων (οχτώ χρόνια προτού το θέμα της σημαίας στα χέρια τίνος πάρει τεράστιες διαστάσεις το 2003 με την υπόθεση του Οδυσσέα Τσενάι) ή η επισήμως θεσπισμένη και διαβοήτως αποτυχημένη αξιολόγηση των εκπαιδευτικών το 2013. Χένρι Μουρ, «Κορίτσι που κάνει τα μαθήματά του VI», 1975, ανάγλυφη εκτύπωση σε χαρτί, Πινακοθήκη Tate, Λονδίνο. Στη συνέντευξη «Πολιτισμός και σχολείο» περιλαμβάνονται συνοπτικά οι θέσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη, ότι δηλαδή ο «κατεξοχήν χώρος πολιτισμού στο σχολείο είναι η ίδια η αίθουσα, είναι το μάθημα, το ανοιχτό βιβλίο, ο πίνακας, η διδασκαλία» (σ. 148), ότι το σχολείο είναι ο τελευταίος δημόσιος χώρος όπου τα παιδιά συζητούν, έχουν έναν άνθρωπο απέναντί τους, τον δάσκαλο, με τον οποίο συζητούν, και επίσης […] είναι ο χώρος ο οποίος διακόπτει ένα συνεχές πολιτιστικής αθλιότητας και βλακείας, εννοώ κυρίως την κάθε είδους οθόνη, που είναι ακριβώς η θεσμοθετημένη ηλιθιότητα. (ό.π.) Και μην ξεχνάμε βεβαίως ότι και στους μαθητές αναλογεί μερίδιο ευθύνης για τη μόρφωσή τους: Το σχολείο και ο δάσκαλος είναι υποχρεωμένοι να πιστεύουν στην παιδευσιμότητα του μαθητή. Από εκεί και πέρα είναι ευθύνη του μαθητή αν θα κάνει το βήμα προς την κατεύθυνση της παιδείας και του πολιτισμού ή όχι. Μπορεί εκατοντάδες και χιλιάδες μαθητές να μην πάρουν είδηση, να μη θελήσουν να πάρουν είδηση, για τον πολιτισμό τον οποίο οι καθηγητές έρχονται να τους παραδώσουν, αυτό όμως δεν είναι λόγος για να ακυρώνουμε το σχολείο. (σ. 148-149) Η εύρυθμη λειτουργία του σχολείου πρέπει να είναι θεσμικά εξασφαλισμένη, να μην αναλώνεται η εκάστοτε πολιτική ηγεσία σε άσκοπες μεταρρυθμίσεις. Ο συγγραφέας απορεί για την χώρα μας πώς διάφοροι άσχετοι, για τους οποίους το σχολείο αποτελεί απλώς μακρινή ανάμνηση των εφηβικών τους χρόνων, μετέχουν ή και προΐστανται σε επίσημες επιτροπές για την παιδεία, και προτείνουν αλλαγές και μεταρρυθμίσεις. Προτείνουν δηλαδή να αλλάξει αυτό το οποίο δεν γνωρίζουν. (σ. 9-10) Μια μεταρρύθμιση έχει λόγο ύπαρξης αρκεί να είναι «λελογισμένη, σωστά σχεδιασμένη, δοκιμασμένη και σταθμισμένη» (σ. 156) υπό δυο προϋποθέσεις: α) ότι δεν είναι δυνατόν κάθε υπουργός να μεταρρυθμίζει τον προηγούμενο και β) και σημαντικότερον, ότι πριν από κάθε μεταρρύθμιση αυτό που πρέπει να ρυθμιστεί είναι η κανονική λειτουργία των σχολείων. Άλλη, εντελώς άλλη, είναι η επιτακτική ανάγκη της δημόσιας εκπαίδευσης σήμερα: να λειτουργήσουν επιτέλους κανονικά τα σχολεία. Λειτουργούν κανονικά τα σχολεία σημαίνει: γίνονται τα μαθήματα, δεν χάνονται διδακτικές ώρες, διδάσκεται η ύλη που προβλέπεται από το αναλυτικό πρόγραμμα, οι μαθητές έχουν κάτι να γράψουν και να διαβάσουν για την άλλη μέρα, οι καθηγητές παραδίδουν το παρακάτω μάθημα και δεν ορίζουν απλώς σελίδες από το βιβλίο, ελέγχουν και διορθώνουν τις εργασίες των μαθητών, τους εξετάζουν γραπτά και προφορικά και αξιολογούν τεκμηριωμένα την επίδοσή τους, οι διευθυντές ελέγχουν την υπηρεσιακή συνέπεια των καθηγητών και την παιδαγωγική και διδακτική συμπεριφορά τους, εξασφαλίζουν, μαζί με τον σύλλογο διδασκόντων, συνθήκες ευταξίας και πειθαρχίας μέσα και έξω από τις αίθουσες διδασκαλίας και επιβάλλουν, όπου δει, τις κυρώσεις που προβλέπει η σχολική νομοθεσία, οι σχολικοί σύμβουλοι και οι προϊστάμενοι ασκούν τα καθήκοντα καθοδήγησης και ελέγχου που τους ορίζει ο νόμος. Και ούτω καθεξής. (σ. 155) Αυτό το απόσπασμα αξίζει να βρίσκεται διαρκώς μπροστά στα μάτια και μέσα στο μυαλό όλων όσων εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία, από την κυβέρνηση και όλους τους υπεύθυνους μέχρι τον τελευταίο δάσκαλο και τον πιο μικρό μαθητή. Ως παράρτημα στο βιβλίο, εικοστό και τελευταίο κείμενο, δημοσιεύεται «Ομιλία για το Πολυτεχνείο σε μαθητές Λυκείου», την οποία με παιδαγωγικό ρεαλισμό και διδασκαλική ευθύνη είχε εκφωνήσει ο ίδιος ο Ζουμπουλάκης ως διευθυντής, στην 23η επέτειο της εξέγερσης. Είναι μοναδικό κείμενο γιατί προέρχεται από κάποιον που έζησε όχι μόνο από κοντά, αλλά και από μέσα τα γεγονότα της πιο πρόσφατης ηρωικής εξέγερσης. Κείμενο-μαρτυρία το οποίο μπορεί στο εξής να αποτελέσει σημείο αναφοράς της επετειακής σχολικής γιορτής. Συνοψίζοντας, το παρόν βιβλίο μάς προκαλεί να ξανασκεφτούμε τα αυτονόητα: σχολείο σημαίνει συντήρηση, παράδοση, μετάδοση ενός πολιτισμού εκ μέρους των μεγαλυτέρων προς τους μικρότερους. Η σχολική τριάδα περιλαμβάνει τον δάσκαλο, το βιβλίο ‒ή ό,τι άλλο προς ανάγνωση-κατανόηση-ερμηνεία‒ και τον μαθητή. Το βιβλίο, η γνώση, η μάθηση είναι το σημείο όπου δάσκαλος και μαθητής συναντιούνται. Αυτή η βασική λειτουργία του σχολείου χάνεται σήμερα μέσα στον ορυμαγδό της καινοτομίας, της επικοινωνίας, των δεξιοτήτων, του φιλονεϊσμού και μαθητοκεντρισμού. Πώς να μη βρίσκεται λοιπόν το ελληνικό σχολείο σε παρατεταμένη κρίση; Όσο διασώζεται κάτι από αυτό που πράγματι είναι το σχολείο, διασώζεται χάρη στους δασκάλους που εξακολουθούν να κάνουν στα σοβαρά τη δουλειά τους σε πείσμα των καιρών. Μακάρι αυτό το βιβλίο να διαδοθεί και να γίνει αποδεκτό, να συγκεντρώσει γύρω του όσους πονούν το σχολείο και παλεύουν καθημερινώς για αυτό, να το διαβάσουν όλοι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές, ώστε να θυμηθούν ή να ανακαλύψουν με ψυχραιμία και λογική ποια είναι η αποστολή του σχολείου, ποιο αξίζει να είναι το κριτήριο για κάθε πτυχή της λειτουργίας του. Είναι οι υπερασπιστές του, οι μόνοι χάρη στους οποίους το σχολείο στέκει ακόμα, παρά την κρίση που περνάει. Καθοριστικό ζήτημα ασφαλώς είναι να μην παραδινόμαστε στην καινοτομία ακρίτως, να μην υποβιβάζουμε τον ρόλο του δασκάλου και της γνώσης. Μπορούμε να κάνουμε περισσότερα συνεργαζόμενοι, συζητώντας, δείχνοντας αλληλεγγύη ο ένας στον άλλον για τον κοινό σκοπό, το σχολείο ως σχολείο. Να θυμόμαστε διαρκώς ότι «η παντοτινή καινοτομία ‒σκόπιμο το οξύμωρο‒ του σχολείου είναι να μαθαίνουν οι μαθητές γράμματα» (σ. 128). [1] Οι εντός παρενθέσεως αριθμοί παραπέμπουν στη σελιδαρίθμηση του βιβλίου. [2] «Η αυθεντία ως αξία και λειτουργία σήμερα» ήταν το θέμα που ανέπτυξε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης κατά την ανακήρυξή του ως επίτιμου διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Μάιος 2015)· δεν έχει δημοσιευθεί ακόμα. [3] Πβ. ενδεικτικά: «Μα το σχολείο ήταν ανέκαθεν, είναι από τη φύση του, θεσμός συντηρητικός που λειτουργεί στα περιθώρια της ζωής, μακριά από το σάλο και τον πυρετό της» (Ε. Π. Παπανούτσος, «Η κρίση του σχολείου», Η Παιδεία. Το μεγάλο μας πρόβλημα, Δωδώνη, Αθήνα 1976, σ. 239-246: 244). [4] Ας επισημανθεί στο σημείο αυτό ότι στη χώρα μας λειτουργούν μουσικά, διαπολιτισμικά, εκκλησιαστικά σχολεία, σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, αλλά όχι κλασικά…

Κρίση και υπεράσπιση του σχολείου

Σύνδεση