Σε τι χρησιμεύει ένα αρχείο;

Τον Οκτώβριο του 2013 ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου δήλωσε ότι στόχος του Ιδρύματος όσον αφορά το αρχείο Καβάφη είναι o εξής: Η προστασία του υλικού […], η δημιουργία συνθηκών ευχερούς πρόσβασης για μελετητές και κοινό, η διάδοση του καβαφικού έργου και η υποστήριξη του διεθνούς χαρακτήρα της ποίησης και της προσωπικότητας του Κ. Π. Καβάφη. Επίσης ο τότε ακαδημαϊκός σύμβουλος του αρχείου Καβάφη, ομότιμος Καθηγητής Αναστάσιος - Ιωάννης Μεταξάς, ανακοίνωσε τη διοργάνωση δεκαεννέα δράσεων με σκοπό «την ανάδειξη του αρχείου». Παραθέτω το περιεχόμενο των εν λόγω δράσεων, όπως το πληροφορήθηκα από τον Τύπο: Από συνέδρια και συζητήσεις εντός και εκτός ελληνικών συνόρων για την ιδιαιτερότητα, τον πλούτο αλλά και τη νέα πολιτική ανοιχτής προσβασιμότητας σε μελετητές και κοινό, που στοχεύει να καθιερώσει το Ίδρυμα Ωνάση, με το αρχείο Καβάφη, μέχρι εικαστικό διάλογο σύγχρονων καλλιτεχνών με το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή, στην Ακαδημία Πλάτωνος, και έκθεση αρχαίας γλυπτικής στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με τον αέρα της αίσθησης που αποπνέει το καβαφικό έργο. Επιπλέον, οργανώνονται εκπαιδευτικά προγράμματα σε γυμνάσια και λύκεια (προς το παρόν Αμπελοκήπων, Κουκακίου, Υμηττού, Κυψέλης, Νίκαιας), στο πλαίσιο των οποίων μαθητές θα μάθουν τον Καβάφη μέσα από μουσική χιπ χοπ και κόμικς. Κι ακόμα, μονόλεπτα μουσικά θέματα εμπνευσμένα από το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή, έως και έκδοση ποιημάτων του σε γραφή Braille, συμπεριλαμβάνονται στις εκδηλώσεις του Ιδρύματος Ωνάση, στο οποίο ανήκει το αρχείο Καβάφη. Αν εξαιρέσουμε τη διευκόλυνση της πρόσβασης, όλες οι υπόλοιπες δράσεις που προγραμματίστηκαν και όσες συνεχίζουν να γίνονται σήμερα δεν έχουν άμεση σχέση με την αποστολή του αρχείου. Θα μπορούσαν να οργανωθούν από άλλους φορείς. Το αρχείο είναι μοναδικό, ενώ για τον Καβάφη και σε σχέση με τον Καβάφη έχουν οργανωθεί και θα συνεχίσουν να οργανώνονται χιλιάδες εκδηλώσεις από πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και άλλους φορείς. Το αρχείο Καβάφη δεν είναι τίποτα από αυτά. Και για να έρθω στην ουσία του θέματος: τι ακριβώς σημαίνει «δημιουργία συνθηκών ευχερούς πρόσβασης για μελετητές και κοινό»; Υπάρχει μια παρεξήγηση. Το αρχείο Καβάφη, όπως κάθε άλλο αρχείο τέτοιου είδους, προορίζεται για τους ερευνητές και όχι για τους μαθητές του Γυμνασίου ή του Λυκείου. Ο κύριος στόχος των διαχειριστών πρέπει να είναι η ακώλυτη και εύκολη πρόσβαση των ερευνητών στο αρχειακό υλικό, τους οποίους κυρίως αφορά. Στις μέρες μας ο καλύτερος τρόπος να γίνει κάτι τέτοιο είναι μέσω της ψηφιοποίησης, διαδικασία για την οποία από πλευράς του Ιδρύματος Ωνάση έχουν δοθεί μόνον ασαφείς υποσχέσεις. Στα σημαντικότερα αρχεία διεθνώς η ψηφιοποίηση έχει ήδη συντελεστεί ή βρίσκεται σε εξέλιξη και έχουν τεθεί στη διάθεση των ερευνητών. Σε μερικά η πρόσβαση είναι ελεύθερη, σε άλλα προϋποθέτει κάποιο τίμημα και σε ειδικές περιπτώσεις είναι περιορισμένη. Η ψηφιοποίηση του αρχείου Καβάφη με βάση τον κατάλογο που συνέταξε ο Μιχάλης Πιερής με τις οδηγίες του Γ.Π. Σαββίδη δεν θα απαιτούσε, υπό κανονικές συνθήκες και με τη διάθεση των απαιτούμενων πόρων, περισσότερο από έναν χρόνο, ώστε να τεθεί άμεσα στη διάθεση των ερευνητών. Μια ομάδα από ειδικούς θα μπορούσε να μελετήσει διάφορα πρότυπα και να καταρτίσει ένα πρόγραμμα οργάνωσης του υπό ψηφιοποίηση υλικού στις διάφορες πτυχές της παρουσίασής του (ιστορία, πορεία συγκρότησης, εσωτερική διαμόρφωση, διασταυρώσεις κ.ά.), για να είναι αποδοτικότερη η αξιοποίησή του. Το όφελος από την ψηφιοποίηση θα ήταν τεράστιο. Το αρχείο θα ήταν έτσι άμεσα προσβάσιμο, ελπίζω ελεύθερα, σε όλους ανεξαιρέτως του μελετητές σε κάθε γωνιά της γης. Αυτό θα ενίσχυε μια περιοχή της καβαφικής έρευνας που βρίσκεται σήμερα στο περιθώριο, όπως αυτή που αφορά τα στάδια σύνθεσης ενός ποιήματος, και θα διευκόλυνε την εκπόνηση σύγχρονων, απαιτητικών εκδόσεων, τις οποίες οι καβαφικές σπουδές έχουν απόλυτη ανάγκη. Και εφόσον όλοι οι καβαφιστές θα είχαν στη διάθεσή τους το ίδιο αρχειακό υλικό, αυτό θα διευκόλυνε τον άμεσο έλεγχο της ακρίβειας των πληροφοριών. Η άποψη ότι το σημαντικότερο μέρος του αρχείου έχει ήδη «αναλωθεί» κατά τον ένα ή άλλο τρόπο δεν με βρίσκει σύμφωνο. Γιατί το πρωτογενές υλικό έχει διαφορετική αξία από τη μεταγραφή του ή την ένταξη σε μια δημοσιευμένη εργασία και γιατί η ηλεκτρονική αυτοψία μπορεί να εντοπίσει στοιχεία που διέλαθαν την προσοχή των ερευνητών, να διορθώσει ανακρίβειες που παρεισέφρησαν σε εκδόσεις και μελέτες, και να συνδυάσει στοιχεία που έχουν αξιοποιηθεί μεμονωμένα. Για τη μεγάλη πλειονότητα των ερευνητών η ηλεκτρονική προσπέλαση στις πηγές είναι πια συνήθης τρόπος εργασίας. Ενώ όμως στις μέρες μας έχουν ψηφιοποιηθεί ακόμη και πάπυροι ηλικίας άνω των 2000 ετών, ενώ ο ενδιαφερόμενος μπορεί να έχει ηλεκτρονική πρόσβαση σε εκδόσεις της εποχής του Γουτεμβέργιου και να προμηθευτεί μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ένα αυτόγραφο του 16ου αιώνα από μια βιβλιοθήκη της Βενετίας, στον τόπο μας όσοι έχουν στην κατοχή τους το αρχείο ενός δημιουργού συχνά το φυλάσσουν ζηλότυπα και το διαθέτουν στους ερευνητές κατά βούληση και με όρους, και πάντοτε φυσικά με επιτόπια επίσκεψη κατόπιν αδείας. Διαπιστώνω λοιπόν μια κολοσσιαία αντίφαση: από τη μια το Ίδρυμα Ωνάση προβάλλει τη σημασία και την παγκόσμια εμβέλεια της ποίησης του Καβάφη μέσω ποικίλων δράσεων και από την άλλη δεν διευκολύνει την πρόσβαση των ερευνητών στο αρχείο του. Γιατί πρέπει ένας ερευνητής από την Αυστραλία να ταξιδέψει αεροπορικώς χιλιάδες χιλιόμετρα για μελετήσει ένα καβαφικό χειρόγραφο, ενώ θα μπορούσε να το δει στην οθόνη του υπολογιστή του χωρίς να κάνει βήμα; Αν το Ίδρυμα και ειδικότερα οι διαχειριστές του αρχείου αντιληφθούν ότι αυτό χρησιμεύει κύρια και πρώτιστα για την προαγωγή της έρευνας και όχι για τη διδασκαλία του Καβάφη μέσα από μουσική χιπ χοπ και κόμικς, θα προσφέρουν ανεκτίμητη υπηρεσία στις καβαφικές σπουδές. Αν το ψηφιοποιήσουν και το διαθέσουν στους ερευνητές, κανείς δεν θα τους ψέξει γιατί οργάνωσαν επιπλέον μία ή περισσότερες εκδηλώσεις για τον ποιητή.

Σε τι χρησιμεύει ένα αρχείο;

Σύνδεση