Μιὰ συνέντευξη τοῦ Μιχαὴλ Μητσάκη

Ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Πλουτάρχου. – Παράδοξος ὑπηρέτης. – Ὁ κ. Μητσάκης καὶ τὸ δωμάτιόν του. – Πῶς γράφει ὁ συγγραφεύς. – Μία ἀνάγνωσις τῆς «Ἐφημερίδος». – Αἱ κρίσεις του περὶ τῶν γραφέντων καὶ περὶ τῶν ἐφημερίδων. – Ἡ ἀθηναϊκὴ σκόνη. – Πῶς ζῇ καὶ πῶς ἐργάζεται ὁ κ. Μητσάκης. Ἀσθμαίνων ἀνῆλθον τὰς πέραν τῆς πλατείας τοῦ Κολωνακίου εὐρείας καὶ ἀνωφερεῖς ὁδούς, καὶ ἐσταμάτησα εἰς τὰς ρίζας τοῦ Λυκαβητοῦ. Ὁ ὑψηλὸς βράχος ἀπότομος ὑψοῦτο πρὸς τὸν οὐρανόν, πνιγόμενος εἰς τὴν κορυφὴν ὑπὸ τῶν ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν ἀνεγειρομένων ἐπ’ αὐτοῦ μανδρῶν καὶ κτιρίων, πνιγόμενος εἰς τὰς ὑπωρείας του ὑπὸ πληθώρας οἰκιῶν. Ἡ ὁδὸς Πλουτάρχου ἐξετείνετο ἔρημος, παραδεδομένη εἰς τὴν ἐξουσίαν πλανοδίου λαχανοπώλου, τύπτοντος ἀδιακόπως τὸν κατάφορτον ὄνον του καὶ ἐκβάλλοντος ἀγρίας φωνάς, μὲ κίνδυνον νὰ διαρραγοῦν τὰ τζάμια τῶν οἰκιῶν. Ρίπτω ἓν βλέμμα εἰς τὰς πινακίδας τῶν ἀριθμῶν τῶν οἰκιῶν, ἀνοίγω μίαν θύραν, εἰσέρχομαι, ἀνεβαίνω ὀλίγας βαθμίδας καὶ εὑρίσκομαι πρὸ εὐρείας αἰθούσης, εἰς τὸ βάθος τῆς ὁποίας, παρὰ τὸ παράθυρον, ἐπὶ ἀναπαυτικῆς ἕδρας ἐξηπλοῦτο μακαρίως ἀναγινώσκων τὸν Μπερτόδουλον περίεργος τύπος ὑπηρέτου, ἀναμιμνήσκοντος πολὺ μὲ τὰς γραμμὰς τοῦ προσώπου καὶ τὸ ἀνάστημά του τὸν κλεινὸν ἀκόλουθον τοῦ ἱππότου τῆς ἐλεεινῆς μορφῆς. Προχωρῶ, κάμνω κρότον, βήχω ἀρκετὰ ἐντόνως· ἀκινησία πλήρης, ἀπορρόφησις ἐντελὴς κατέχει τὸν ἄνθρωπον. Ἀναγκάζομαι ν’ ἀνοίξω τὰ χείλη μου. — Δὲ μοῦ λέτε, παρακαλῶ, ἐδῶ μένει ὁ κ. Μητσάκης; Ὁ κλεινὸς ἥρως ἐξαπλοῦται ἀνετώτερον ἐπὶ τῆς πολυθρόνας του, καὶ χωρὶς ν’ ἀνεγείρῃ τοὺς ὀφθαλμούς, σαλιόνει τὸν δείκτην τῆς χειρός του, γυρίζει ἓν φύλλον τοῦ βιβλίου του καὶ εἶτα μὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς πάντοτε ἐπ’ αὐτοῦ, ἀνεγείρει νωχελῶς τὸν βραχίονα, καὶ μοῦ δεικνύει τὴν ἀπέναντί του θύραν δωματίου. Κτυπῶ καὶ ἐμβαίνω. Ἑτέρα κατάπληξις. Τὸ δωμάτιον εὐρύ, φειδωλὸν εἰς ἔπιπλα, μὲ μικρὸν μόνον τάπητα κάτωθεν μακροτάτης τραπέζης καταφόρτου ἀπὸ στοιβάδας βιβλίων δεμένων καὶ ἀδέτων, ἑλληνικῶν καὶ ξένων, ἀπὸ ἐφημερίδας κιτρινισμένας καὶ σκορπισμένας εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν, ἀπὸ καλαμάρια καὶ πέννας, καὶ μολύβια, καὶ κοπτῆρας, καὶ πυκνὰ τεμάχια μολύβδων καὶ ὀρυκτῶν τοῦ Λαυρίου, ἀπὸ ἑκατοντάδας φυλλαδίων τοῦ πρὸ μηνὸς ἐκδοθέντος γλωσσικοῦ φυλλαδίου τοῦ συγγραφέως. Εἷς νιπτὴρ εἰς τὸ βάθος, μία κλίνη ἀποτέρω κεκαλυμμένη μὲ μίαν κουβέρταν αἱματηρῶς ἐρυθράν, φρικωδῶς μεθυστικήν, ζεῦγος ἀλτήρων ἐπὶ ἑνὸς φυλλαδίου «Ἑστίας» εἰς τὸ πάτωμα, ζεῦγος κορυνῶν παρεκεῖ, μία τράπεζα ἀκόμη εἰς τὴν γωνίαν μὲ ὑψηλήν, ὑψηλοτάτην, μέχρις ὀροφῆς καθήκουσαν στοίβαν βιβλίων, μία εἰκὼν ἐκεῖ ἐπὶ τῆς τραπέζης παριστῶσα τὸν ἐξερευνητὴν τῆς Ἀφρικῆς Μητσάκην μὲ στολὴν στρατηγοῦ Ἀβυσσινίου, συνοδευόμενον ὑπὸ αὐτόχθονος ἡμιγύμνου, μελαψοῦ στρατιώτου μὲ στρογγύλην ἀσπίδα καὶ μὲ ὑψηλότατον δόρυ, τοῦ γνωστοῦ Ντεβεσάη, τοῦ ἄλλοτε τακτικοῦ περιπατητοῦ τῶν ἀθηναϊκῶν ὁδῶν. Ἐξ ἀμφοτέρων τούτων μόνον ἡ εἰκών των ἀπέμεινε σήμερον· ὁ θάνατος πρὸ πολλοῦ τοὺς ἐθέρισεν. Ἰδοὺ ὅλος ὁ διάκοσμος τοῦ δωματίου. Ὁ κ. Μητσάκης ἄνευ ἐπενδύτου μὲ γυμνοὺς τοὺς ἀθλητικούς του βραχίονας, κοντός, μὲ δασεῖαν κόμην, μὲ πυκνότατον σφηνοειδὲς γένειον, μὲ τὴν ρίνα του ἐγγίζουσαν τὴν ἄκραν τῆς φευγούσης ἐπὶ τοῦ λευκοῦ χάρτου πέννας του, μὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἕνα δάκτυλον ἀπέχοντας τοῦ χάρτου, ἀτάραχος, ἥσυχος, μὴ προσέξας καθόλου εἰς τὴν παρουσίαν μου γράφει, γράφει. Ἐπὶ τέλους ἀποφασίζει νὰ ὁμιλήσῃ, καὶ ἡ ἔντονος καὶ τόσον ἰδιορρύθμως, ἀλλὰ καὶ τόσον θελκτικῶς διακεκομμένη φωνή του ἐκρήγνυται. — Καθήσατε, λοιπόν, σ’ αὐτὸ τὸ κιβώτιον! Καὶ τὰ γράμματα, καὶ αἱ λέξεις, καὶ αἱ γραμμαὶ πληροῦσι τὸν χάρτην, καὶ ἡ πέννα του τρίζει, τρίζει. Μὴ ἔχων τί νὰ κάμω ρίπτω τὰ βλέμματά μου ἐκτὸς τῶν ὑάλων τοῦ παραθύρου. Ὁ Ὑμηττὸς ἀναμέσον τῶν στεγῶν τῶν οἰκιῶν διαγράφεται ἐν μικροσκοπικῷ τεμαχίῳ. Κύπτω τὴν κεφαλὴν πρὸς τὴν τράπεζαν, καὶ προσπαθῶ νὰ διακρίνω τὰ γραφόμενα. Ἡ ἀναίδειά μου φαίνεται ἐννοεῖται, καὶ ὁ γράφων προσπαθεῖ νὰ κρύψῃ δι’ ὁλοκλήρου τῆς κεφαλῆς του τὸν χάρτην, χωρὶς νὰ διακόψῃ τὴν ἐργασίαν του. Κύπτω περισσότερον, ὁ χάρτης καλύπτεται περισσότερον. Ἀδημονῶ, πλησιάζω, σχεδὸν ἐγγίζω τὴν κεφαλὴν τοῦ γράφοντος, διακρίνω τέλος μόνον τὸν τίτλον του «Ἀθηναϊκαὶ σελίδες: Ζωγραφιὰ νυκτερινὴ» καὶ τὰ χείλη μου τὸν ψιθυρίζουσι χαμηλοφώνως. Αἴφνης ὁ γράφων ἀνατινάζεται, δίδει μίαν γρονθιὰν ἰσχυρὰν ἐπὶ τῆς τραπέζης, θέτει ἕνα μεγάλον τόμον ἐπὶ τῶν χειρογράφων του, καὶ ἀρχίζει νὰ βηματίζῃ μὲ μεγάλα βήματα κατὰ μῆκος τοῦ δωματίου, ἀπαγγέλλων στίχους τοῦ Σολωμοῦ μὲ προφανῆ ἔξαψιν: Ἔλεγα πῶς τὴν εἶχα ἰδεῖ πολὺν καιρὸν ὀπίσω, κἂν σὲ ναὸ ζωγραφιστὴ μὲ θαυμασμὸ περίσσο, κἄνε τὴν εἶχε ἐρωτικὰ ποιήσει ὁ λογισμός μου, κἂν τ’ ὄνειρο, ὅταν μ’ ἔθρεφε τὸ γάλα τῆς μητρός μου· εἴτανε μνήμη παλαιή, γλυκειά, κι’ ἀστοχισμένη, ποῦ ὀμπρός μου τόρα μ’ ὅλη της τὴ δύναμη προβαίνει... Σταματᾶ τέλος, καὶ μ’ ἐρωτᾷ μὲ τὸν διαπεραστικὸν τόνον τῆς φωνῆς του, ἡμικλείων τοὺς γαλανοὺς ὀφθαλμούς του, καὶ προσβλέπων με ἀτενῶς. — Τί ἔχομεν, λοιπόν, νεανία! Καὶ ἡ συνδιάλεξίς του ἀρχίζει γοργή, ἑλκυστική, ἔντονος, πλήρης ἐκφραστικῆς κομψότητος, σπινθηροβολοῦσα ἀπὸ εὐφυΐαν καὶ πνεῦμα, καὶ ὅλα τὰ ἀντικείμενα, εἰς ὅλας τὰς λέξεις, καὶ εἰς ὅλας τὰς φράσεις, καὶ εἰς ὅλα τὰ πράγματα προσδίδουσα κἄτι τὸ βαθέως κωμικόν, κἄτι τὸ ἰδιαιτέρως γελοῖον. Αἴφνης ἡ θύρα ἀνοίγεται, καὶ ὁ κλεινὸς ἀναγνώστης τοῦ Μπερτοδούλου κομίζει τὴν «Ἐφημερίδα», καὶ ὀπισθοχωρεῖ ὑπεροπτικῶς. Ἄρχεται τότε ἡ ἐπιθεώρησις αὐτῆς. Συναντᾷ τὸ βλέμμα του δὲν ἐνθυμοῦμαι τόρα τί λογῆς ἄρθρον. Καὶ τὸ νευρικόν του σύστημα ἐξεγείρεται, καὶ αἱ κινήσεις του αἱ νευρικαὶ ἐκδηλοῦνται πάλιν, καὶ ἡ φωνή του μὲ τὴν διακεκομμένην καὶ ἔντονον χροιάν της ἀντηχεῖ. — Τ’ εἶνε αὐτά! τ’ εἶνε αὐτά! Δὲν συμφωνοῦμεν καθόλου. Ὁρίστε! Τέσσαρες στῆλαι ὁλόκληροι· μὰ δὲν ἔχομεν διάθεσιν ἡμεῖς, μὰ δὲν ἔχομεν, κύριοι, τ’ εἶνε αὐτά, τ’ εἶνε αὐτά! Καὶ ἡ ἐπιθεώρησις τῆς ἐφημερίδος προβαίνει. Τὸ δάνειον, ὁ Τρικούπης, ὁ Ράλλης, ὁ Δηλιγιάννης, ὁ Παναμᾶς, τὸ χρηματιστήριον, τὰ ἐγκλήματα καὶ τὰ συμβάντα, καὶ αἱ εἰδήσεις, καὶ αἱ ἐξετάσεις, τὰ συνοικέσια καὶ οἱ σύλλογοι, ὅλα ἐπιθεωροῦνται καὶ σχολιάζονται, καὶ ἀνατέμνονται, σημαντικὰ καὶ ἀσήμαντα, ἐνδιαφέροντα καὶ ἀδιάφορα, ὅλα προσλαμβάνοντα ἓν ἐπίθετον, μίαν ἀποστροφήν, μίαν φράσιν, ἕνα μπράβο, ἓν θαυμαστικόν, ἓν ἐρωτηματικόν, μίαν συναρπάζουσαν, μίαν ἰδιάζουσαν χροιάν. — Νά καὶ μία ὑπηρέτρια, ἡ ὁποία ἔπεσε στὸ πηγάδι γιὰ... ἔρωτα! — Ἰδοὺ καὶ οἱ Λάκωνες καὶ οἱ Μεσσήνιοι ἀλληλοραβδιζόμενοι εἰς τὸ Πανεπιστήμιον, κ’ ἔπειτα, λέγουν, πῶς δὲν εἴμεθα ἀπόγονοι τῶν ἀρχαίων ἐκείνων Ἑλλήνων, πῶς ἀνεμίχθησαν διάφοροι φυλαί, καὶ ἐμεσολάβησαν διάφοροι ἐπιμιξίαι! Μωρίαι! μωρίαι! Εἴμεθα Ἕλληνες, κύριοι, ἰδοὺ ὁ φυλετισμὸς Λακώνων καὶ Μεσσηνίων, ἰδοὺ αἱ ράβδοι, αἱ κουμποῦραι καὶ αἱ ἐξοντώσεις! Εἴμεθα Ἕλληνες! — Ἰδοὺ καὶ αὐτὸς ὁ ὁποῖος ἔσκασε, ξέρετε γιατί; Γιατὶ ἔφαγε σαράντα μελιτζάνες! κακακακά! καὶ ἦτο καὶ στρατιώτης, κύριοι, καὶ πειναλέος Ἕλλην στρατιώτης! Κακακακά!... Μυστήρια! μυστήρια! — Ἰδοὺ καὶ ἀγγελίαι νέων ἔργων, νέων μυθιστορημάτων, νέων ποιημάτων. Μπράβο! Ἐπλημμύρησεν ἡ Ἑλλὰς δόξης, ἐπλημμύρησαν ἀπὸ μοναδικοὺς ποιητάς, ἀπὸ ἐξόχους ἱστορικούς, ἀπὸ περιφανεῖς δραματογράφους, ἀπὸ τρομακτικοὺς διηγηματογράφους, ἀπὸ πνευματώδεις δημοσιογράφους, ἀπὸ πολυμαθεῖς καθηγητὰς Πανεπιστημίου, ὅλα λαμπρά! ὅλα ἐξαίσια, ὅλα ἔξοχα! Τί εὐτυχὴς τόπος τί εὐτυχής! Καὶ ἡ ἐπιθεώρησις τῆς ἐφημερίδος τελειόνει. Παρέρχεται μία στιγμή, καὶ τὸν ἐρωτῶ κατὰ σειρὰν τί ἰδέαν τρέφει περὶ τῶν γραφόντων, καὶ τῶν φιλολογούντων. — Πῶς σᾶς φαίνεται ὁ Ψυχάρης; — Ἔξοχος! θαυμάσιος, διασκεδαστικώτατος! — Καὶ ἡ γλῶσσά του, καὶ τὰ γραφόμενά του; — Θαυμάσια, διασκεδαστικώτατα, μεθυστικώτατα! — Καὶ αὐτός; — Μέγας καὶ αὐτὸς ὁ ἀνήρ! κριτικώτατος, νουνεχέστατος! — Καὶ ὁ ἄλλος! — Καὶ αὐτὸς ἔξοχος, ἔξοχος! — Καὶ ὁ Καλοσγοῦρος; — Μοναδικός, ἔξοχος! — Καὶ ὁ Στεφάνου; — Καὶ ὁ Στεφάνου ἔξοχος καὶ αὐτός. Μέγας συμβολιστής! μέγας ποιητής! — Καὶ ὁ Κρυστάλλης; — Γκαῖτε, Σχίλλερ, Σαίκσπηρ, Σέλλεϋ, μέγας τσοπάνος, παμμέγιστος ποιητής! — Καὶ ὁ Μελισσιώτης; — Καὶ ὁ Μελισσιώτης; κακακακά! Μεγαλοφυΐα ἀνεξάντλητος! Δραματικώτατος ποιητής, χαριέστατος εἰδυλλιογράφος, τεχνίτης κουρεύς, ἀστειότατον ὑποκείμενον. Καὶ συνοδεύει ὅλας τὰς ἀναφωνήσεις του μὲ ζωηρὰς χειρονομίας, μὲ ἀκράτητον γέλωτα, μὲ μεγάλας διασκελίσεις, καμμύων τοὺς ὀφθαλμούς, καὶ ἀνατινασσόμενος νευρικῶς. — Καὶ σεῖς τί γράφετε; — Μυστήρια αὐτά, δὲν λέγονται! — Καὶ αἱ Ἀθηναϊκαί σας Σελίδες; — Δὲν ἠξεύρω, εἶπα δὲν ἠξεύρω! — Εἰς ποίαν ἐφημερίδα γράφετε τόρα; — Ἐγώ! εἰς ἐφημερίδα! Θεὸς φυλάξοι! Εἰς ἐφημερίδα κακακακά! Οὐδεμίαν σχέσιν ἔχω μὲ ἐφημερίδας. Ἐγὼ βγάνω φυλλάδια τελείωσε! — Πῶς, δὲν ἐκτιμᾶτε τὰς ἐφημερίδας; πῶς δὲν σᾶς ἀρέσουν; — Λαμπραί! θεῖαι! θαυμάσιαι αἱ ἐφημερίδες, ἑλληνικώταται, διασκεδαστικώταται. Εἶχον ἀκούσῃ ἀρκετά, καὶ ἡτοιμαζόμην νὰ ἀπέλθω. — Φεύγεις λοιπόν, νεανία; — Δὲν ἔρχεσθε νὰ βγοῦμε. — Ἐγὼ δὲν ἐξέρχομαι. Ποῦ θέλετε νὰ πάω, βρὲ ἀδελφὲ! Νὰ πνιγῶ ἀπ’ αὐτὴν τὴν σκόνην, νὰ σκάσω ἀπ’ αὐτὴν τὴν ἀχρειότητα τοῦ καιροῦ. Ἐδῶ θὰ κλεισθῶ, ἐδῶ θὰ μείνω, δέκα, εἴκοσι, τριάντα ἡμέρας, ἕως ὅτου παύσῃ αὐτὴ ἡ ἀθλιότης. Θαυμάζω μὲ αὐτοὺς τοὺς Ἀθηναίους, πῶς δὲν ἐπαναστατοῦν, πῶς δὲν χαλοῦν τὸν κόσμο. Τί ὄντα εἶνε αὐτά! Κάτω ὅλοι, κάτω καὶ δήμαρχοι, καὶ βουλευταί, καὶ ὑπουργοί, καὶ ἐργολάβοι, καὶ παντὸς εἴδους ἁρμόδιοι, κάτω ποῦ δὲν μποροῦν νὰ ρίξουν ὀλίγο νερὸ εἰς τοὺς δρόμους. Ὄχι δὲν ἐξέρχομαι, δὲν θὰ ἐξέλθω, πηγαίνετε! Καὶ ἀπῆλθον. Κατὰ τὴν διάβασίν μου ἐκ τῆς αἰθούσης, ὁ ἰδιόρρυθμος ὑπηρέτης ἐξηκολούθει ν’ ἀναγινώσκῃ ἐμβριθέστατα, βαθύτατα ἀκόμη. Οὐδὲ τὰ μάτια του ἐσήκωσεν ὁ ἐρίφης. Εὑρέθην εἰς τὸν δρόμον, δὲν εἶχον κάμῃ ἕνα βῆμα καὶ πελώριον νέφος κονιορτοῦ μὲ ἀπετύφλωσε, μὲ κατέπνιξε. Καὶ ἐστοχάσθην τότε τί κραυγάς, καὶ τί διαμαρτυρίας θὰ ἤκουον ἂν παρέσυρον μαζί μου τὸν ἰδιότροπον, τὸν ἰδιόρρυθμον, τὸν ἐκκεντρικὸν συγγραφέα, τοῦ ὁποίου μόλις ἐγκατέλειψα τὸ δωμάτιον. Καὶ ὅμως παρ’ ὅλας τὰς κραυγάς του καὶ τὰς διαμαρτυρίας του, τὸν περισσότερον χρόνον μετὰ μεσημβρίαν ὁ συγγραφεὺς εἰς τὰς ὁδοὺς τῆς πόλεως εὑρίσκεται. Δύνασθε νὰ τὸν ἀπαντήσητε πανταχοῦ, ἀπὸ τὴν ὁδὸν Σταδίου μέχρι τῆς ἀπωτάτης οἰκίας τῆς Βάθειας μέχρι τοῦ ἀποκρυφωτάτου σωκακίου τῆς Πλάκας. Παντοῦ πηγαίνει, παντοῦ εἰσδύει, τὰ πάντα ἀνερευνᾷ, τὰ πάντα ἀνατέμνει, τὰ πάντα παρατηρεῖ, μὲ τὴν μίαν χεῖρα πάντοτε εἰς τὸ θυλάκιον, καὶ μὲ τὴν ἄλλην πάλλουσαν μικρὰν ράβδον, μὲ τὴν ἰδιόρρυθμον μαύρην ρεμπούπλικαν, ἰδιορρύθμως φερομένην ἐπὶ τῆς κεφαλῆς του. Ἐκ τῶν μακρῶν του αὐτῶν περιπλανήσεων, ἐκ τῶν ἀκριβεστάτων αὐτῶν παρατηρήσεών του, ἀπορρέουν κατόπιν τὰ τόσον ἰδιορρύθμως ἐκδιδόμενα καὶ αὐτὰ διηγήματά του, τὰ πασίγνωστα ὑπὸ τὸν τίτλον Ἀθηναϊκαὶ Σελίδες, τὰ τόσον ζωντανά, τὰ τόσον πλαστικά, τὰ τόσον ἀριστοτεχνικὰ καλλιτεχνήματα, μὲ τὴν βαθυτάτην παρατηρητικότητά των, καὶ τὴν κατακηλοῦσαν πρωτοτυπίαν των. Ὁ συγγραφεὺς τῶν Ἀθηναϊκῶν Σελίδων δὲν ἀνήκει εἰς οὐδεμίαν σχολὴν –διότι καὶ παρ’ ἡμῖν ἐδημιουργήθησαν τοιαῦται ἐσχάτως– οὐδὲν ἰδίωμα γλώσσης ἀναγνωρίζει, καὶ χωρὶς νὰ τοῦ διαφεύγη καὶ ἡ ἐλαχίστη φιλολογικὴ κίνησις προσδίδει εἰς ὅλους τοὺς συγγραφεῖς, καὶ εἰς ὅλα τὰ γραφόμενα τὴν προσήκουσαν θέσιν των μὲ ἀμεροληψίαν φθάνουσαν ἐνίοτε μέχρι σκληρότητος. Ἰδικόν του ὕφος ἔχει δημιουργήσῃ, οὔτε τὴν καθαρεύουσαν, οὔτε τὴν δημώδη ἀποκηρύττων, ἰδιορρύθμως ζῇ, ἰδιορρύθμως ἐργάζεται, ἰδιορρύθμως ἐνδύεται, ἰδιορρύθμως ἐκφράζεται καὶ ἰδιορρύθμως ὑπάρχει. Ὁ φοβερώτερος ἐχθρός του εἶνε ἡ σκόνη, ἡ ἀμείλικτος ἀθηναϊκὴ σκόνη. Ἀγαπᾷ πολὺ τὴν σκοποβολήν, καὶ ἐξασκεῖται σχεδὸν καθ’ ἑκάστην εἰς τὸ Ἐθνικὸν Σκοπευτήριον. Καθ’ ἑκάστην πρωίαν ὑποβάλλει τὸν ἑαυτόν του εἰς ψυχρολουσίαν, λατρεύει τὴν γυμναστικήν, καὶ εἶνε τρελλὸς διὰ τὰς ἐκδρομάς. Εἰς τὴν Εὐρώπην δὲν ὑπῆγεν, ἀλλὰ περιῆλθεν ὁλόκληρον τὴν Ἑλλάδα. Δὲν ἐσπούδασε τίποτε καὶ οὔτε ἐφοίτησεν εἰς τὸ Πανεπιστήμιον ποτέ. Ὡς δημοσιογράφος διεκρίθη μεταξὺ τῶν γνωστοτέρων, ἐργασθεὶς διαδοχικῶς εἰς πολλὰ ἀθηναϊκὰ φύλλα. Ἄλλοτε ἐπεχείρησε τὴν ἔκδοσιν σατυρικοῦ περιοδικοῦ, καὶ ἐπὶ πολὺν χρόνον ἐξέδιδε τὸ «Ἀττικὸν Μουσεῖον» ἐκεῖνο τὸ σαχλόφυλλον, ὡς τὸ ἀποκαλεῖ σήμερον. Ὁ ἰδιόρρυθμος χαρακτήρ του δὲν τὸν συμβιβάζει ποτὲ μὲ κανέναν. Ἀπὸ τὸν καιρὸν καθ’ ὃν ἔπαυσε δημοσιογραφῶν, ἤρχισε τὴν ἔκδοσιν ἰδιαιτέρων φυλλαδίων τὰ ὁποῖα ἀναγινώσκονται πολύ, ἀλλ’ ἀγοράζονται φεῦ! ὀλίγον. Ἐργάζεται καὶ δημιουργεῖ πάντοτε ἀπὸ μακράν, παράμερα, συχνὰς παρέχων ἐκπλήξεις εἰς τὸν φιλολογικὸν κύκλον, αἰφνιδίως δημοσιεύων τὰ ἔργα του. Τελευταῖα ἔργα του ἔχει ἀναγγείλῃ ἡ Ἑστία κατὰ τὸ τρέχον ἔτος, τὴν Καθαίρεσιν, Παρὰ τὴν Δεξαμενὴν καὶ τοὺς Νεκρούς. Μία προσωπικότης τέλος πάντων. Μποὲμ (Τὸ Ἄστυ, 24-25.3.1893) Δήλωση τοῦ Μιχαὴλ Μητσάκη Ὅμως ὑπῆρξε συνέχεια καθὼς ὁ Μητσάκης ἔστειλε στὴν ἐφημερίδα τὴν παρακάτω δήλωση: Ἐλάβομεν τὴν ἑξῆς ἐπιστολὴν καὶ τὴν δημοσιεύομεν ὡς συμπληρωματικὴν τοῦ προχθεσινοῦ εἰς τὸ Ἄστυ χαρακτηρισμοῦ: Δήλωσις Ψεύδεται ἀναιδῶς ὁ θρασὺς Μποέμ, διότι τὴν ἐπιγραφὴν τῆς νέας Ἀθηναϊκῆς Σελίδος μου δὲν εἶδεν ἐνῷ ἐγὼ ἔγραφα, ἀλλὰ σκαλίσας τὰ χειρόγραφά μου ἐνῷ ἐσηκώθην γιὰ νὰ πιῶ νερό. Καὶ οἱ ἁλτῆρες μου δὲν εὑρίσκοντο ἐπὶ ἑνὸς φύλλου τῆς Ἑστίας, ἀλλ’ ἐπὶ ἑνὸς φύλλου τῶν Καιρῶν. Καὶ ἀπὸ τὸ σπίτι μου φαίνεται ὅλος ὁ Ὑμηττὸς καὶ ὄχι μικροσκοπικὸν αὐτοῦ τεμάχιον. Καὶ ὁ ὑπηρέτης μου δὲν ἐδιάβαζε τὸν Μπερτόδουλον, ἀλλὰ τὴν Χαλιμᾶν ὁ ἄνθρωπος. Πρέπει ν’ ἀποστομωθῇ ὁ συκοφάντης! Ψεύδη ὅλα! Ἀναιδῆ ψεύδη! Κακακακά! Μιχ. Μητσάκης (Τὸ Ἄστυ, 26-27 Μαρτίου 1893) Τὴν ἐπαύριο τοῦ θανάτου τοῦ Μητσάκη ὁ Χατζόπουλος, μὲ τὸ ψευδώνυμο Πολυντώρ, ἔγραψε στὴν ἐφημ. Καιροί: Μιχαὴλ Μητσάκης Μόλις ἐπρόφθασε νὰ φωτίσῃ ὁ νοῦς του καὶ ἔσβυσε. Ἀλλὰ ἡ λάμψις του ὑπῆρξε ἀρκετὴ γιὰ νὰ δείξῃ τὸ τάλαντόν του, ‒ πρωτότυπον τάλαντον. Ὅ,τι ἔγραψε ἦταν σχεδὸν ἰδιαίτερον, ἐπιμελημένον. Παρατηροῦσε πολὺ καὶ ἔγραφε λιγώτερο. Ἡ δημοσιογραφία δὲν τὸν ἐγάντζωσε, ὅπως ὅλα τὰ τάλαντα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἐκ τῶν ὁποίων ὀλίγα κατώρθωσαν νὰ τῆς διαφύγουν. Ἔκανε κόρτε τῆς δημοσιογραφίας, τὸ ἐρασιτεχνικὸν ἐκεῖνο κόρτε, ποῦ τῆς ἀξίζει. Γιατὶ ἀλλοίμονον σ’ ἕνα τάλαντον, ποὺ θ’ αγαπήσῃ τὴν δημοσιογραφίαν. Θὰ τὸν κάμῃ δοῦλόν της· καὶ ὁ δοῦλος ποτὲ δὲν ἐπαναστατεῖ πλέον· χάνει γιὰ πάντα τὰ αὐτοκυριαρχικὰ δικαιώματά του. Ὅταν ἐνεφανίζετο στὴ δημοσιογραφία, τὴν ἐκαβαλλίκευε. Ἐδημοσίευε στὰς στήλας του τὰ σύντομα ἐκεῖνα σκίτσα του, ποῦ ἀπετέλεσαν καὶ τὸ ἅπαντόν του. Ἕνα περιγραφικὸν ἅπαντον. Τὸν εἵλκυαν πάντα τὰ ἐλάχιστα καὶ αὐτὰ ἐγνώριζε νὰ τὰ θίγῃ στὴν κυρία πηγή τους. Τότε μιλοῦσαν δι’ αὐτὸν καὶ δι’ αὐτοῦ τὴν ἰδιαιτέραν γλῶσσάν των, τὴν ὁποίαν μᾶς κάμνει μόνον ὁ καλλιτέχνης νὰ προσέξωμεν. Τὸ ἔργον του εἶναι σκορπισμένον εἰς τὰς ἐφημερίδας τῆς ἐποχῆς ἐκείνης· ἐπίσης στὰ περιοδικά της. Τὸ περιγραφικὸν αὐτὸ ἔργον ἀφορᾷ τύπους τῆς ἀθηναϊκῆς ζωῆς. Αὐτοὶ δὲν εἶναι ὡρισμένοι, ὥστε νὰ μπορῇ νὰ τοὺς δακτυλοδεικτήσῃ κανείς· ἀλλὰ ἀποτελοῦν τὴν συνισταμένην τῶν κοινωνικῶν τύπων. Εἶχε τὴν γνῶσιν τῆς κατανοήσεως ἀπὸ τὸ ἐλάχιστον καὶ ἦτον ἱκανὸς νὰ ἐξαντλῇ ὅλον τὸ περιεχόμενον τοῦ ἐλαχίστου. Ἐκεῖ δὲ καὶ σταματοῦσε. Ὅπως οἱ φυσικοί, ὅταν ἐρευνοῦν τὸ ἄτομον ἀναλυτικῶς καὶ ἀρκοῦνται νὰ μὴν ἐπεκτείνωνται εἰς παρακινδυνευμένας ἀναλογίας, τὸ ἴδιον καὶ αὐτὸς ὁ σκιτσογράφος τῆς Ἑλλάδος τοῦ τελευταίου τετάρτου τοῦ δεκάτου ἐννάτου αἰῶνος δὲν ἐπεχείρησε νὰ συνδέσῃ τίποτε. Γι’ αὐτὸ δὲν ἔχομε κανὲν ἐκτενὲς ἔργον του. Μᾶς μένουν τὰ σκίτσα του ἀριστοτεχνικὰ εἰς τὸ εἶδός των καὶ τὴν ἐποχήν των. Καὶ πόσον μελετητικὸς ἦταν σ’ αὐτὰ τὰ σκίτσα του. Αἱ ἐντυπώσεις του ἤρχοντο πυκναὶ στὸ χαρτί, ποτὲ ὅμως μὲ βίαν. Ἐπανήρχετο διαρκῶς εἰς μίαν ἀθηναϊκὴν συνοικίαν διὰ νὰ μελετᾷ. Καθὼς ἦταν μύωψ, ἐνόμιζε κανείς, ὅτι τὴν ὥρα ποῦ ἔσκυβε καὶ παρατηροῦσε ἐπίμονα πρόσωπα καὶ πράγματα, ἐζητοῦσε ν’ ἀποτυπώσῃ εἰς τὸν φακὸν τῆς ψυχῆς του τὴν ὅλην διαγραφὴν τῶν φαινομένων μὲ τὰς λεπτοτέρας ἀποχρώσεις των. Ἀπεκόμιζε βραδέως τὸ ὑλικὸν καὶ πολὺ ἀργὰ τὸ ἐχρησιμοποιοῦσε. Ἀλλὰ ὅταν ἔκαμνε αὐτὴν τὴν ἐργασίαν, ἵδρυε μὲ ἀρχιτεκτονικήν. Γι’ αὐτὸ ἔχουν δικό τους χαρακτῆρα, μίαν ἀτομικότητα αὐτὰ τὰ δωρικῆς αὐστηρότητος σκίτσα του. Κἄποτε ἔκαμε ἕνα ταξείδι στὴ Ρούμελη. Ἐπανῆλθε ἀπὸ ἐκεῖ μὲ μίαν ἰσχυρὰν ἐντύπωσιν, τὴν ὁποίαν ἀπετύπωσεν στὸ περιοδικὸν «Ἑστία» εἰς μίαν σελίδα περίπου. Ἔφερε τὸν τίτλον «Ἕνας τοῖχος» ‒ ἦτο ἡ μόνη σωζομένη πλευρὰ ἑνὸς πύργου τῶν Κομνηνῶν νομίζω σ’ ἕνα κωνοειδὲς βουνό, ποῦ καθρεφτίζεται στὴ λίμνη τοῦ Ἀργυροκάστρου τοῦ Ἀγρινίου. Ἀπὸ τὰς Πάτρας, ὅπου περιπλανήθη κἄποτε, μᾶς ἔδοσε μίαν εἰκόνα ἡλιακῆς δύσεως ἀπὸ τὰ Ψηλὰ Ἁλώνια, ἑνὸς αἰσθητικοῦ ὁράματος τοῦ Ἰονίου, ποῦ διὰ τοὺς φυσιολάτρας ἀξίζει νὰ πάρουν τὸ τραῖνο γιὰ τὴν πελοποννησιακὴν πρωτεύουσαν. Ἂν προσθέσωμε καὶ τὰ ἀθηναϊκὰ σκίτσα του ἔχομε ὅλο τὸ ἔργον του. Καὶ αὐτὴ ἡ πρόσθεσις νομίζω πῶς πρέπει νὰ γίνῃ ἀπὸ τὸν κ. Γ. Φέξην ἢ τὴν «Ἄγκυραν». Ἐκτὸς τῆς καλλιτεχνικῆς ἀξίας των ἔχουν τὴν ἰδικήν των τὰ σκίτσα αὐτὰ καὶ διὰ τὴν ἱστορίαν τῆς ἑλληνικῆς λογοτεχνίας. Ἤμουν παιδὶ περίπου ὅταν τὸν ἐγνώρισα. Ἡ ρεπορτερικὴ ἀνάγκη μὲ ἔφερε σ’ ἕνα δωμάτιο τοῦ Κωλονακιοῦ. Ἐκεῖ ἦταν ἕνα κρεββάτι, ἕνα τραπέζι, ἕνα ζεῦγος ἁλτήρων καὶ ἕνα μεγάλο παράθυρο ‒ ὁ Ὑμηττὸς καὶ ὁ Λυκαβηττός. Τὸν ἰντερβιουάρισα σὲ κάποια δημοσιογραφικὴ τότε καμπάνια, ποῦ εἶχε κινήσῃ ἀρκετὸν ἐνδιαφέρον. Νομίζω, καθ’ ὅσον ἐνθυμοῦμαι, ὅτι μὲ τὸ μολύβι τῆς ἥβης προσήγγισα κάπως τὴν ἀπόδοσιν τοῦ φιλολογικοῦ ἐκείνου τύπου. Ὅταν μετά τινας ἡμέρας ἐκυκλοφόρησε τὸ «Ἄστυ» τοῦ Θέμου καὶ τοῦ Κακλαμάνου, μὲ κατεδίωκε μὲ μίαν σεβαστὴν ράβδον. Οἱ ὑπηρέται τοῦ γραφείου ἀνήσυχοι μοῦ ἀνήγγειλαν τὸ γεγονός, ὁ δὲ κ. Χαϊδόπουλος, λογιστὴς τότε τοῦ «Ἄστεως» μὲ ἐβεβαίωσε· «Δημητράκη, σὲ κυνηγᾷ νὰ σὲ δείρῃ!» Ὁπωσδήποτε ἐνθαρρυντικώτερον ἦτο ἕνα ὀλιγόλογον γράμμα, ποῦ μοῦ ἔστειλε. Θυμοῦμαι τὸ περιεχόμενόν του γεμᾶτες ἔξαψιν ἡ γραμμὲς μὲ μολύβι· «βρὲ ζαγάρι, δὲν θὰ σὲ συναντήσω ἐπὶ τέλους; Μὲ ἔνοιωσες, παλῃόπαιδο, καὶ ἐπέτυχες. Εἶσαι ἐξιλεωμένος. Σὲ θέλω νὰ πᾶμε περίπατο.» Πόσες φορὲς ἐπήγαμε ἔκτοτε περίπατο. Καὶ ἐκείνη τὴν ἐποχὴ εἶχε θυμώσῃ μὲ τὸν Παλαμᾶ, ποῦ τοῦ ἔγραψε μιὰ κριτική. Ἔστειλε ἕνα γράμμα στὸ «Ἄστυ» νομίζω, ὅπου καὶ ἐδημοσιεύθη. Καὶ εἶχε τόσο ἐνθουσιασθῇ ἀπὸ τὴν ταπεινή μου ἐκείνη σκιαγραφία του, ὥστε ἔγραψε· «Ἕνα παιδὶ μὲ κατενόησε περισσότερο ἀπὸ ἕνα ποιητή.» Φεῦ, περισσότερο δὲν μπορέσαμε νὰ τὸν κατανοήσωμε. Ὅταν ὕστερα ἀπὸ πολλὰ χρόνια, ἀπὸ μακρὸν εὐπατρισμόν, τὸν εἶδα ἕνα βράδυ σ’ ἕνα γραφεῖο, ἦταν ἕνα πνευματικὸ ἐρείπιο ‒ ὁ τοῖχος τοῦ Ἀγγελοκάστρου. Μὲ δυσκολία τὸν ἀνεγνώρισα. Ἀλλὰ αὐτὸς μ’ ἐκύτταξε ἐπίμονα μὲ τὰ καμύσσοντα γαλανὰ ματάκια καὶ τὸ σφηνοειδὲς ἀργυρωμένο τώρα μουστάκι καὶ μοῦ εἶπε τέλος· «Βρὲ ζαγάρι, σὺ εἶσαι, λοιπόν;» Τὸ φῶς δὲν ἐχάνετο ἐντελῶς στὸ βασανισμένο του ἐγκέφαλο. Μιὰ στιγμὴ τὰ θυμήθηκε ὅλα. Ἀκόμη καὶ τὸν φωτεινὸ Ὑμηττὸ καὶ τὸν κόκκινο Λυκαβηττό, ποὺ ἁπλόνονταν ἀπὸ τὸ μεγάλο παράθυρο τοῦ Λυκαβηττοῦ, ‒ ὅλα τὰ μεγάλα καὶ γαληνιαῖα ποῦ ἀπομένουν, ἐνῷ ἐμεῖς ἡ ἄθλιες ὑπάρξεις δὲν προφθάνομε νὰ τὰ χαροῦμε καὶ δυστυχοῦμεν καὶ χανόμεθα. Ὁ ΙΙολυντώρ (Καιροί, 8 Ἰουνίου 1916)

Μιὰ συνέντευξη τοῦ Μιχαὴλ Μητσάκη

Σύνδεση