Καρυωτάκης - Πολυδούρη: το ειδύλλιο που ακόμη συναρπάζει

Το σενάριο της σχέσης Καρυωτάκη-Πολυδούρη γράφτηκε από άλλους. Και γράφτηκε με τα υλικά ενός ρομαντικού δράματος. Το σενάριο της σχέσης Καρυωτάκη-Πολυδούρη γράφτηκε από άλλους. Και γράφτηκε με τα υλικά ενός ρομαντικού δράματος τροφοδοτημένου από τους φραμπαλάδες της παραφιλολογίας. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές έδωσαν την αφορμή: λιγότερο ο Καρυωτάκης, που φαίνεται να υπήρξε φειδωλός στην έκφραση και καταγραφή των αισθημάτων του, και περισσότερο η Πολυδούρη, η οποία σε ημερολογιακές καταγραφές και επιστολές αποτύπωσε το πάθος της με αδιαπραγμάτευτη εμμονή και απελπισμένη αναμονή. Αν η ζωή τους είχε πάρει άλλον δρόμο θα ήταν ένα ακόμη ερωτικό επεισόδιο από αυτά που είναι γεμάτη η ιστορία της λογοτεχνίας όταν ασχολείται με τον βίο των συγγραφέων. Η συγκυρία όμως το έφερε έτσι ώστε να συνυπάρξουν όλα τα στοιχεία του μελοδράματος: δύο νέοι ήρωες, ο αισθηματικός δεσμός, ο ανολοκλήρωτος έρωτας, η απαρνημένη ποιήτρια, ο απόμακρος ποιητής, οι μοιραίες ασθένειες (φυματίωση, σύφιλη), τα ναρκωτικά, η αινιγματική αυτοκτονία του Καρυωτάκη στα τριάντα δύο του χρόνια (1928), ο προαναγγελθείς, και πιθανώς αυτοπροκληθείς, θάνατος της Πολυδούρη στα είκοσι οκτώ της χρόνια (1930). Ο πυρήνας του λογοτεχνικού μύθου ήταν ήδη έτοιμος μόλις αποχώρησαν οι πρωταγωνιστές, και από τότε έως σήμερα το μοιραίο ζευγάρι Καρυωτάκης-Πολυδούρη εγκαταστάθηκε στις διάφορες εκδοχές της λαϊκής κουλτούρας, αφού πρώτα κατέκτησε και τη φιλολογική αναγνώριση. Κατά κάποιο τρόπο απέκτησε τη δική του δυναμική, σαν κάτι αυτόνομο, σαν μια ιστορία έρωτα και θανάτου που παραπέμπει στα θρυλικά ζευγάρια του ρομαντισμού. Στη ραγδαία μυθοποίηση συνέβαλαν και η αιδήμων σιωπή των συγγενών, οι χαμένες ή κατεστραμμένες επιστολές, τα μισόλογα των φίλων, τα υπονοούμενα των συγχρόνων και τα αναπόφευκτα κενά μιας ιδιωτικής υπόθεσης. Από τη στιγμή βέβαια που απέκτησε τον δικό της αστερισμό αφηγήσεων, η ιστορία αυτή συνεχίζει να τροφοδοτεί το φαντασιακό αλλεπάλληλων γενεών αναγνωστών που ενδιαφέρονται περισσότερο για την ανάγνωση ενός ανολοκλήρωτου ρομάντζου, με πραγματικούς ήρωες έναν ποιητή και μια ποιήτρια, παρά για την ποίηση. Ο Καρυωτάκης και η Πολυδούρη συναντήθηκαν ως υπάλληλοι στην ίδια δημόσια υπηρεσία, στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 1922, τη χρονιά που σημάδεψε την ελληνική ιστορία με την πιο επώδυνη καταστροφή. Είναι προφανές ότι υπήρξε έντονο ειδύλλιο για λίγους μήνες· το πιο πιθανό από την άνοιξη έως το φθινόπωρο του 1922. Ο Καρυωτάκης ήταν ήδη σχετικά γνωστός ως ποιητής, ενώ η Πολυδούρη παντελώς άγνωστη. Αν έχουν δίκιο οι βιογράφοι του, ο Καρυωτάκης τότε έμαθε ότι πάσχει από σύφιλη, γεγονός που επηρέασε άμεσα τη σχέση με την Πολυδούρη. Όταν αυτή του προτείνει, τον Οκτώβριο του 1922, να παντρευτούν χωρίς να κάνουν παιδιά, αυτός αρνείται· η Πολυδούρη όμως δεν φαίνεται να πείστηκε από την εξομολόγησή του ότι ήταν άρρωστος και μάλλον την εξέλαβε ως πρόφαση. Από το καλοκαίρι του 1923 κι έπειτα η σχέση τους παρέμεινε φιλική αλλά με υφέρπουσα ερωτική ένταση, κυρίως από τη μεριά της Πολυδούρη, η οποία αντέδρασε με ακραία συμπεριφορά έναντι του εαυτού της και με πληγωμένο εγώ έναντι των άλλων. Η συνέχεια υπήρξε δραματική. Το 1924 η Πολυδούρη απολύθηκε από τη δημόσια υπηρεσία για ανάρμοστη συμπεριφορά και το 1925 αρραβωνιάστηκε με έναν ευκατάστατο και ευπαρουσίαστο Αθηναίο δικηγόρο σε μια απελπισμένη κίνηση αντιπερισπασμού. Χώρισε το 1926, πριν φύγει για το Παρίσι. Εκεί θα περάσει δύσκολες μέρες λόγω των οικονομικών δυσχερειών αλλά και της γενικότερης ψυχολογικής της κατάστασης. Θα προσβληθεί από φυματίωση το 1927 και τον Μάρτιο του 1928 θα επιστρέψει στην Αθήνα για να εισαχθεί τον επόμενο μήνα στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Λίγο μετά την αναχώρησή της θα φτάσει στο Παρίσι και ο Καρυωτάκης (13 Απριλίου 1928) για επίσκεψη ενός μηνός. Η τελευταία τους συνάντηση ήταν τυπική και έγινε στη «Σωτηρία» τον Ιούνιο του 1928, λίγο πριν ο Καρυωτάκης αναχωρήσει για την Πρέβεζα όπου είχε μετατεθεί. Αν πιστέψουμε τους πληροφοριοδότες, από το 1924 κι έπειτα, η σχέση ως σχέση ανήκε στο παρελθόν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι πρωταγωνιστές έπαψαν να τρέφουν τα δικά του αισθήματα ο καθένας. Από σχέδιο επιστολής του Καρυωτάκη το 1928, που απευθύνεται στην Πολυδούρη στον πληθυντικό και με την προσφώνηση «δεσποινίς», διαπιστώνουμε ότι, ενώ το ειδύλλιό τους είχε πια γίνει αστικός μύθος, ο καθένας ακολουθούσε από καιρό τον δρόμο του. Τα λίγα αυτά δεδομένα στηρίζονται σε όσες επιστολές και ημερολογιακές καταγραφές έχουν σωθεί από τη μεριά κυρίως της Πολυδούρη. Από τη μεριά του Καρυωτάκη σώθηκε μία επιστολή γραμμένη τον Ιούνιο του 1922 και το σχέδιο επιστολής τον Ιούνιο του 1928 από την Πρέβεζα. Εκτός από αυτά έχουμε τις μαρτυρίες φίλων και γνωστών, καθώς και ορισμένες ειδήσεις από τον τύπο της εποχής. Μαθαίνουμε μάλιστα, από μαρτυρία του Σακελλαριάδη,[1] ότι η Πολυδούρη, λίγο πριν πεθάνει, κατέστρεψε πολλές επιστολές της. Επίσης γνωρίζουμε ότι υπήρξαν και άλλες επιστολές του Καρυωτάκη προς αυτήν οι οποίες δεν διασώθηκαν. Αυτά είναι τα φτωχά δεδομένα. Αξίζει όμως να δούμε, με αποσπασματικά δείγματα, την ανάδυση αυτού του λογοτεχνικού μύθου, που προσελκύει τη ματιά των αναγνωστών πολύ περισσότερο από την ίδια την ποίηση, στα ίδια τα κείμενα, γιατί διασώζουν ένα μακρινό απείκασμα από αυτό πού χάθηκε για πάντα: τον τρόπο που ο καθένας τους βίωσε, πραγματικά και φαντασιακά, αυτή την ιστορία.[2] Πολυδούρη, Προσωπικό Ημερολόγιο: 27.4.1922 «Είναι αυτό ίσως το πάθος που δεν εγνώρισα;… Γιατί έτσι πάλι ανηλεής, ποιητή μου;». 3.5.1922 Τον αγαπώ…τον αγαπώ· καμιά αμφιβολία πια! […] Δεν μιλώ εν τούτοις· υποφέρω και υποφέρει και κείνος, αλλά έτσι πρέπει να γίνει. Πρέπει να υποφέρω [...] για να εξιλεωθώ. Δέχτηκα, κείνη τη βραδιά, τη μυστική εξομολόγησή του με τόση αδιαφορία φαινομενική […] Απελπισμένε μου ποιητή, θα σε αγαπήσω άραγε όσο θέλω να σ’ αγαπήσω… όσο σου πρέπει;». 4.5.1922 «Μ’ αγαπάει, τον αγαπώ». 9.5.1922 «Θα φύγω… θα πάω μακριά του, με την ελπίδα πως θα βρω λίγη γαλήνη […] Δεν βαστώ πλέον στον πόνο που μου δίνει η παρουσία του [...] Τάκη […] πονώ, υποφέρω κοντά σου». 12.5.1922 «Τάκη, Τάκη, πονεμένος όπως ήσουν, ανίκανος να βαστάξεις μόνος το βάρος του πόνου, ζήτησες κάποιον να σε βοηθήσει και βρήκες εμένα [...] Όταν σκέπτομαι, μες στα νευρικά φιλιά που μου δίνεις, πως κάποια άλλη … σε δίδαξε να φιλείς έτσι […] Τάκη μου λατρεμένε! Άσε στην αγκαλιά μου το βάρος του πόνου σου· είμαι δυνατή, σ’ αγαπώ και θα το βαστάξω… Τη θυσία που μου ζητάς, να εξιλεώσω στα μάτια σου τη Γυναίκα σού την προσφέρω». 15.5.1922 «Ξέρω πως η επίδραση που έχει απάνω του αυτή η γυναίκα [η Άννα Σκορδύλη;] έφθασε μέχρι του σημείου να τον απορροφήσει, να του αφαιρέσει κάθε ζωή… να τον καταστρέψει […] Για τις αμαρτίες μιας γυναίκας πρέπει να υπάρξει ένα θύμα, και είμαι γω». 16.5.1922 «Αρχίζω να πιστεύω πως μ’ αγαπάει». 18.5.1922 «Το παράπονο του ερωμένου της Τόσκας που εχύνοταν από το γλυκό βιολί, έκανε τα μάτια του να πλημμυρίσουνε δάκρυα και τα χείλη να μου ψιθυρίσουν με πόνο: “Πόσο σ’ αγαπώ!” […] Γιατί όμως το τραγούδι κείνο –“πεθαίνω απελπισμένος”‒ θέλεις να θυμηθεί ο καθένας μας όταν ο ένας πεθάνει πριν από τον άλλον;». 19.5.1922 «Σήμερα […] επαρουσιάστηκε στο γραφείο μου. Μου φάνη πως είχε μια ψυχρότητα ακατανίκητη». 28.5.1922 (επιστολή της Πολυδούρη από Καλαμάτα στον Καρυωτάκη στην Αθήνα) «Τάκη αγαπημένε μου! Πόσο μου φαίνεται χρόνος κάθε ώρα που περνώ μακριά σου! […] Τίποτα δεν έχει ενδιαφέρον για μένα που δεν είναι από σένα, που δε μιλεί για σένα, Τάκη […] Πού είσαι;». 1.6.1922 (επιστολή του Καρυωτάκη από Αθήνα στην Πολυδούρη στην Καλαμάτα) «Χρυσή μου. Γιατί με ρωτάς αν πονώ στη σκέψη ότι μ’ αγαπάς έτσι; Πονώ επειδή σ’ αγαπώ περσότερο από όσο εφαντάστηκα ότι μπορούσα ποτέ ν’ αγαπήσω. Τι έχω κάμει λοιπόν για να μη με πιστεύεις; […] Ένα “Τάκη!” ή ένα “πού είσαι;” […] φτάνουν πάντα στην καρδιά μου». 8.6.1922 (επιστολή της Πολυδούρη από Καλαμάτα στον Καρυωτάκη στην Αθήνα) «Σ’ αγαπώ, Τάκη, και θα σου το λέω πάντα, γιατί δεν υποφέρω την ερώτησή σου “μ’ αγαπάς;”. Σ’ αγαπώ με μια αγάπη ακατανόητη που με κάνει τόσο τολμηρή όσο και δειλή, που μου δίνει όση χαρά όσο και πόνο. Για μερικές στιγμές […] θέλω να μη σε είχα απαντήσει, να μη σε είχα αγαπήσει… […] – με θέλεις;». Πολυδούρη, Προσωπικό Ημερολόγιο: 14.6.1922 «Είναι τέσσαρες μέρες που γύρισα στην αγαπημένη Αθήνα. Τον ξαναβρήκα, τα δειλινά, τα βράδια […]». 23.6.1922 «Είναι απολύτως αδύνατον να με αγαπάει με την ίδια αγάπη που τον αγαπώ […] Είχε χθες νεύρα πολλά […] Δεν μιλεί, πολλές φορές, ψάχνοντας να βρει κάτι που θα μπορέσει να με χτυπήσει βαθιά. Έτσι τάχα μού δείχνει πως με αγαπάει […] Η αρχή της αγάπης του ήταν ένα ψέμα […]». 5.7.1922 «Δεν έχει ιδέες ισότητας». 20.7.1922 «Πόσο υποφέρω αυτές τις μέρες. Δεν ξέρω κι εγώ τι αισθάνομαι ακριβώς […] Δεν έχω ποτέ τη δύναμη να φύγω πρώτη. Έχει μια ψυχρότητα αλλιώτικη, δεν ξέρω τίποτα απ’ ό,τι του συμβαίνει και δοκιμάζω μια ζήλια ανυπόφερτη […] Ένα βλέμμα αδιάφορο που μου ρίχνει πότε πότε, είναι μια μαχαιριά που φτάνει βαθιά στην καρδιά μου». 12.10.1922 (Αθήνα - επιστολή της Πολυδούρη προς τον Καρυωτάκη) «Έλα Τάκη να ζήσουμε μαζί… να ιδείς πόσο γλυκιά, πόσο ανακουφιστική θά ’μαι για σένα […] Ξέρω όλα τα εμπόδια, όλες τις συνέπειες […] Παιδιά δεν θα κάνομε βέβαια […] Θά ’μαι η αιώνια ερωμένη σου […] Έλα, Τάκη μου […] Ω! αν ήξερες πόσο κακό μου κάνει να σκέπτομαι πως συ, το ευγενικό εξιδανικευμένο πλάσμα με τη θεϊκή ψυχή, φέρεσαι έτσι από ανάγκη στις ελεεινές αυτές ακάθαρτες γυναίκες που σου χάλασαν την υγεία σου… […] Δεν είσαι πια παιδάκι που θα ντρεπόταν· πες το στον πατέρα σου, δεν μπορεί, θα σε ακούσει. Τάκη, κάνε το, μη σκεφθείς τίποτα ανυπόστατα εμπόδια, δεν υπάρχει τίποτε. Προ παντός μη –σ’ εξορκίζω‒ μη σκεφθείς πως είσαι άρρωστος και θα μου έκανες κακό […] Όποιον άλλο λόγο σου θα τον ακούσω, μα όχι, μη μου προβάλεις αυτόν τον τελευταίο […] Αρκεί να μη θέλω, και δεν θέλω, δεν θα κολλήσω ποτέ, σ’ το βεβαιώνω [...] Η αγάπη μου με κάνει ικανή να κάνω το παν. Μη μου απαντήσεις απερίσκεπτα· σκέψου πως σ’ αγαπώ πολύ πολύ… ατέλειωτα». Προσωπικό κείμενο Πολυδούρη: 15.6.1925 «Τρία χρόνια ύστερα…Το ίδιο ερώτημα σβήνει στα μάτια μας όταν τυχαία συναντηθούμε στο δρόμο…μ’ αντιπερνάμε χωρίς καμιά δύναμη να πάρουμε το δρόμο που αφήσαμε πίσω μας… […] Με την καρδιά δεμένη στα σίδερα της αμαρτίας, θα ξεκινούσα να σ’ εύρω, μοναδική κι αξέχαστή μου αγάπη… […] Εδώ είμαι και σε καρτερώ, σε βλέπω, μη φύγεις […] μη με αρνηθείς! […] Μείνε!». Ιούνιος 1928 (σχέδιο επιστολής του Καρυωτάκη από Πρέβεζα για την Πολυδούρη στην Αθήνα) «Δεσποινίς, […] Σεις τι γίνεσθε; Ελπίζω να είσθε προσεκτική στη δίαιτά σας και να κάνετε, κατά το δυνατόν, αυτά που σας λένε οι γιατροί, μολονότι ξέρω πόσο είναι δύσκολος κάθε περιορισμός […] Πρέπει όμως να φροντίσετε με κάθε τρόπο να φύγετε από αυτού μέσα. Αν δεν κουράζεσθε μου γράφετε λίγες λέξεις». Από το μικρό αυτό δείγμα μπορεί κανείς να κατανοήσει γιατί το ειδύλλιο Καρυωτάκη-Πολυδούρη έγινε το κορυφαίο ειδύλλιο της νεοελληνικής λογοτεχνίας ή, ακριβέστερα, πώς απέκτησε δική του οντότητα ως δραματικό κείμενο που συνοδεύει το έργο των δύο ποιητών. Η πραγματική σχέση, όποια και αν ήταν, ό,τι και αν φιλοξένησε από τα αισθήματα των εμπλεκομένων, διασώθηκε μέσα από μια διαδοχή κειμενικών φίλτρων: επιστολές, ημερολόγιο, αναμνήσεις και μαρτυρίες τρίτων. Κυρίαρχα σε αυτή την αφήγηση είναι τα κενά: όλα όσα χάθηκαν και δεν πρόκειται ποτέ να ανακτηθούν. Γι’ αυτό όσοι προσπαθούν να τα συμπληρώσουν, όχι μόνο δεν πλησιάζουν στην πηγή αλλά απομακρύνονται ακόμη περισσότερο, αφού παρεμβάλλουν το πιο πυκνό φίλτρο: εκείνο της μυθοπλαστικής ανασύστασης. Η Πολυδούρη προσφέρει σχετικά πλούσιο υλικό έναντι των ψηγμάτων του Καρυωτάκη, μοιάζει να έχει πυρποληθεί ολόκληρη από τα αισθήματα που προκάλεσε η γνωριμία τους. Όσο πιο δύσκολη γίνεται η σχέση, όσο πιο αμφιταλαντευόμενος είναι ο Καρυωτάκης, τόσο η Πολυδούρη κατακλύζεται από μια απόλυτη επιθυμία στην οποία ταξιδεύει μόνη της. Μολονότι η ένταση στη σχέση τους κράτησε λίγους μόνο μήνες, ο δεσμός τους (ακόμη και εξ αποστάσεως) φαίνεται να υπήρξε πιο βαθύς και περίπλοκος έως το τέλος. Οι δύο ποιητές έγιναν ήρωες ερωτικού ρομάντζου πολύ νωρίς, κυρίως με αφορμή την αρρώστια της Πολυδούρη, η οποία μαζί με την έκδοση των δύο ποιητικών της συλλογών (Οι τρίλλιες που σβύνουν, 1928 και Ηχώ στο χάος, 1929) λειτούργησε ως φιλολογικό γεγονός στην αθηναϊκή κοινωνία. Πλήθος συγγραφέων που συνέπασχαν, αλλά και κοσμικοί των γραμμάτων και των τεχνών, συνέρρεαν το 1930 στη «Σωτηρία» για να επισκεφθούν τη «μελλοθάνατη» Πολυδούρη. Αποκορύφωση αυτής της διφορούμενης συμπαράστασης ήταν διάφορα σκανδαλοθηρικά δημοσιεύματα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Ημερήσιου Τύπου, που αναφέρει ο Σακελλαριάδης,[3] όπου διαβάζουμε στους τίτλους του πρωτοσέλιδου της 9ης Φεβρουαρίου 1930: «Μία σπαρακτική τραγωδία της ανθρωπίνης υπάρξεως. Η φθισική ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη που πεθαίνει τρελλή στη “Σωτηρία”. Ο εραστής της που ηυτοκτόνησε. Μία ζωή που σβύνει μέσα σε λουλούδια και σε στίχους. ‒ Το προσκύνημα του διανοουμένου κόσμου μας. ‒ Δάκρυα, εξάψεις και λυγμοί». Κάτω από ένα αμφιβόλου πιστότητος σκίτσο η λεζάντα «Η άρρωστη παρθένος στο κρεββάτι της αγωνίας της», ενώ η συνέχεια συμπληρώνει επάξια αυτό το μνημείο δημοσιογραφικής χυδαιότητας. Για παράδειγμα: «Είνε μία σπαρακτική ανθρώπινη τραγωδία, που ενώ το πρωτόλειο βιβλιαράκι με τους σπανίας αισθηματικότητας στίχους της γίνεται εις τα βιβλιοπωλεία ανάρπαστον, αυτή κείτεται και πεθαίνει σ’ ένα παληοκρέββατο φθισική! Είνε νέα, πολύ νέα ακόμη, παρθένος και βαδίζει κατ’ ευθείαν προς τον θάνατο, χωρίς καμμιά απολύτως ελπίδα να σωθεί […] Οι γιατροί της δίνουν συχνά “ηρωΐνη” και άλλα δηλητήρια […] Η δυστυχισμένη έχει πάθει παράκρουση φρενών. Είνε τρελλή! […] Ο Καρυωτάκης ήταν φύσις λεπτή, ευγενική, ωχρή και ευαίσθητη. Επήγαινε στη “Σωτηρία” και συναντούσε τακτικά τη φίλη του. Έκλαιγαν μαζί […] Μόλις πάτησε το πόδι του στην Πρέβεζα και ανελογίσθη πόσο ήταν μακρυά από την άρρωστη ποιήτρια […] ετίναξε τα μυαλά του στον αέρα». Ο Καρυωτάκης και η αυτοκτονία του ήταν φυσικά πάντα μέσα στο κάδρο παρόμοιων χοντροκομμένων πλαστογραφήσεων. Σε ένα διαφορετικό επίπεδο όμως, πιο κοντά στη λογοτεχνική βιογραφία, αλλά όχι υποχρεωτικά πιο κοντά στην αλήθεια, έχουμε αντιπαραθέσεις για το είδος της σχέσης ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές. Στις αντιπαραθέσεις αυτές αναπόφευκτα διατυπώνονται και διαφορετικές απόψεις για την προσωπικότητά τους, καθώς και για τη στάση τους στα ερωτικά ζητήματα, πρωτίστως για τη στάση τους απέναντι στο άλλο φύλλο. Δημιουργήθηκαν έτσι σταδιακά δύο στρατόπεδα, το καθένα από τα οποία δικαίωνε το δικό του ίνδαλμα και προσάρμοζε την παρουσίαση της σχέσης στις δικές του αποβλέψεις. Αυτός που έγραψε πρώτος για τη σχέση υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν κάτι σημαντικό και ότι διογκώθηκε αδικαιολόγητα ήταν ο Σακελλαριάδης: «Η λιγόχρονη και τόσο παρεξηγημένη ερωτική αυτή φιλία, που για τον Καρυωτάκη τουλάχιστον ήταν ένα απλό συναισθηματικό επεισόδιο, έγινε αφορμή να γραφτούν πολλές ανακρίβειες ή μάλλον ασέβειες, στη μνήμη των δύο άτυχων ποιητών, αφού έφτασαν ακόμα να την παραστήσουν σαν μια πραγματική τραγωδία».[4] Θεωρεί μάλιστα ότι η ιστορία ήταν κατά κύριο λόγο κατασκεύασμα της Πολυδούρη: «Ποτέ της δεν τον αγάπησε, όπως εξ άλλου δεν την αγαπούσε κι εκείνος. Κι όμως αυτή κατά βάθος πίστευε πως ο Καρυωτάκης την αγαπάει».[5] H αντιπάθειά του για την Πολυδούρη είναι προφανής, το ίδιο και η πεποίθησή του ότι ο Καρυωτάκης ήταν ανίκανος, λόγω ιδιοσυγκρασίας, να αγαπήσει: «Τόσο πολύ την απαρνήθη, ώστε όταν οι δικοί του τον ρώτησαν ύστερα από χρόνια αν πραγματικά αγαπάει την Πολυδούρη (ετοιμαζόταν να πάει σε μια συνέντευξη μ’ αυτή), απάντησε ότι πηγαίνει αναγκαστικά, μόνο και μόνο γιατί έδωσε το λόγο του κι ότι ποτέ στη ζωή του δεν είχε αγαπήσει πραγματικά. Μακάρι να το μπορούσα, επρόσθεσε σε λίγο· δε θάμουν έτσι όπως είμαι».[6] Η κύρια θέση του Σακελλαριάδη δεν είναι τόσο εναντίον της Πολυδούρη και υπέρ του Καρυωτάκη όσο ότι η σχέση ήταν ένα πρόσκαιρο ειδύλλιο που πήρε τερατώδεις διαστάσεις λόγω του πρόωρου θανάτου των εμπλεκομένων. Στην εικόνα αυτή αντέδρασε πολλά χρόνια αργότερα η Λιλή Ζωγράφου με ένα βιβλίο που κινείται μεταξύ λαϊκής νουβέλας και βιογραφικής αφήγησης. Ο συγκινησιακός τρόπος γραφής αποσκοπεί στην αποκατάσταση της Πολυδούρη έναντι όλων εκείνων που θεώρησαν ότι η ποιητική της αξία δεν είναι σπουδαία αλλά αποκτήθηκε εξ αντανακλάσεως, λόγω της σύνδεσης του ονόματός της με το όνομα του Καρυωτάκη. Η Πολυδούρη παρουσιάζεται ως σπουδαία αλλά υποτιμημένη ποιήτρια και συνάμα ως σπουδαία αλλά παρεξηγημένη προσωπικότητα. Είναι η νέα γυναίκα που προκαλεί τη συντηρητική και ανδροκρατούμενη κοινωνία της εποχής της γιατί πάει κόντρα στο ρεύμα και απολαμβάνει τη ζωή (καπνίζει, πίνει, διασκεδάζει) και τον έρωτα, ασκώντας τεράστια γοητεία στον αντρικό πληθυσμό. Ακόμη και για τους δικούς της η συμπεριφορά της είναι «το λιγότερο ανεξήγητη».[7] Αντίθετα ο Καρυωτάκης παρουσιάζεται ως «ο αντίποδάς της. Ο κομπλεξικός της αδικημένης του εμφάνισης [...]» Η στάση του Σακελλαριάδη ωστόσο, σε σχέση με τα όσα έγραψε το 1938 και με όσα είπε στη Ζωγράφου, της οποίας το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1977, τροποποιείται το 1976 σε σύντομο άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέα Εστία.[8] Εκεί, αφού χαρακτηρίσει «δημιουργήματα της φαντασίας διάφορων πλαστογράφων της αλήθειας» τα σχετικά με τον δεσμό δημοσιεύματα και κατηγορήσει τη Ζωγράφου ως «μυθομανή κυρία [που] αράδιασε πλήθος ασύστολες ψευδολογίες»[9] στην εισαγωγή των Απάντων της Πολυδούρη το 1961, θα επιμείνει ότι η σχέση υπήρξε σύντομη και ότι ο Καρυωτάκης ποτέ δεν την αγάπησε πραγματικά· μάλιστα από μια στιγμή κι έπειτα την αντιμετώπισε με αδιαφορία και ψυχρότητα. Για την Πολυδούρη όμως φαίνεται ότι η γνώμη του έχει αλλάξει. Παραδέχεται τώρα ότι «τον αγάπησε πραγματικά» με «φλογερό πάθος» που κράτησε πολλά χρόνια αφού έτρεφε την ελπίδα «πως ο Καρυωτάκης εξακολουθεί να την αγαπά».[10] Είναι προφανές πως, έστω και αργά, ο Σακελλαριάδης προσχωρεί στη γενικά κρατούσα άποψη ότι ο δεσμός υπήρξε άνισος. Έως σήμερα η συμπάθεια πότε πάει προς την Πολυδούρη και πότε προς τον Καρυωτάκη. Είναι φανερή η ανάγκη σε ειδικούς και μη να πάρουν, άμεσα ή έμμεσα, θέση, σαν να τους πιέζει μια ηθική επιταγή. Με τον καιρό μοιάζει να έχουν συγκροτηθεί δύο άτυπα στρατόπεδα που υπηρετούν περισσότερο ιδεολογικές ροπές παρά κριτικές θεωρήσεις. Ανάμεσά τους κινούνται όσοι αντιλαμβάνονται ότι η κατανόηση του ζητήματος δεν πρέπει να μεταβάλλεται σε δικαστική κρίση. Βέβαια, όσο ξεμακραίνουμε από την εποχή και όσο οι αντιθέσεις αμβλύνονται, τόσο η αναζήτηση ιστορικών και βιογραφικών στοιχείων υποχωρεί και αντικαθίσταται από λογοτεχνικές ή καλλιτεχνικές επινοήσεις που έχουν ως κέντρο τον ερωτικό δεσμό ή έναν από τους πρωταγωνιστές του. Τα γνωστά δεδομένα αξιοποιούνται ως μέσο για την επίτευξη μιας εξιδανικευμένης εικόνας (συχνά με ροζ αποχρώσεις) και για την εξυπηρέτηση αλλότριων αναγκών (συχνά πασπαλισμένων με τη χρυσόσκονη της πολιτικής ορθότητας). Το μελόδραμα εξακολουθεί να συγκινεί το κοινό και να εξάπτει τη φαντασία των μυημένων. Γράφεται και ξαναγράφεται ως αναπόσπαστο παρακολούθημα της ποίησης του Καρυωτάκη και της Πολυδούρη. Έχει αποκτήσει από μόνο του οντότητα κειμένου με επάλληλες επιστρώσεις από τη συνεισφορά των αποδεκτών. Δεν έχει πια σημασία ποια ήταν η πραγματική σχέση (αυτό είναι κάτι που ούτε ήταν ποτέ γνωστό ούτε πρόκειται φυσικά να γίνει), σημασία έχει ότι ο πραγματικός πρωταγωνιστής είναι το μοιραίο ζευγάρι δύο νέων εραστών ως πολιτισμική εμπειρία η οποία μολονότι πολύ παλαιά εξακολουθεί να συναρπάζει τους πιστούς της λογοτεχνίας. [1] Κ. Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα. Έμμετρα και πεζά, επιμ. Χαρ. Σακελλαριάδης, Κλ. Παράσχος, Τέλλος Άγρας, Αθήνα 1938, σ. lviii. [2] Τα αποσπάσματα που αναφέρονται εδώ έχουν αντληθεί από το Γ. Π. Σαββίδης - Ν. Μ. Χατζηδάκη - Μαριλίζα Μητσού, Χρονογραφία Κ. Γ. Καρυωτάκη, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1989, σσ. 82-95, 109-110. [3] Άπαντα, ό.π., σ. li. [4] Άπαντα, ό.π., σ. li. [5] Άπαντα, ό.π., σ. liv. [6] Άπαντα, ό.π., σ. lv. Ο Σακελλαριάδης επικαλείται ως προς αυτό και την εξομολόγηση της ίδιας της Πολυδούρη σε μια φίλη της: «Μιλούσε με κατάπληξη για την αδιαφορία του αυτή, που έφτανε σε τέτοιο σημείο, ώστε να τον θεωρεί όλως διόλου απαθή στις γυναίκες», ό.π., σ. lv. [7] Λιλή Ζωγράφου, Κώστας Καρυωτάκης - Μαρία Πολυδούρη και η αρχή της αμφισβήτησης, Παπαζήσης, Αθήνα 1977, σ. 50. Για τον χαρακτήρα της Πολυδούρη σημειώνει η Μυρτιώτισσα που τη γνώρισε κατά την τελευταία και δύσκολη περίοδο της ζωής της: «Δεν ήξερε τι ήθελε ή μάλλον ήθελε κάτι το άπιαστο […] ήταν μια ύπαρξη που έπρεπε πρώτα να τη γνωρίσεις πολύ καλά, να μπεις μέσα στο ψυχικό της δράμα, για ν’ αρχίσεις να τη συμπαθείς […] Από περηφάνια μοναδική στο είδος της δεν φανέρωνε ποτέ το βαθύτερο εαυτό της». Η ίδια η Πολυδούρη σε απολογητική επιστολή της (9 Αυγ. 1929) προς τη Μυρτιώτισσα γράφει: «Βλέπετε καθώς συναναστράφηκα όλο αγόρια δεν ξέρω να φερθώ καθόλου με τις γυναίκες. Είμαι απότομη, σκληρή, ασυλλόγιστα ειλικρινής», (βλ. σχετικά Μυρτιώτισσα, «Μια σκιαγραφία της Πολυδούρη [Και πέντε ανέκδοτα γράμματα]», Νέα Εστία, τχ. 937 (15 Ιουλίου 1966), σσ. 996-997). Αλλά και η Ζωγράφου (ό.π., σ. 98) παραδέχεται ότι «όσο η κατάρρευση θα ’ρχεται αδυσώπητη, η Μαρία θα γίνεται σκληρή και σαρκαστική για τους ανθρώπους. Ο Σακελλαριάδης μου είπε χαρακτηριστικά: «Τι να σας πω, ήτανε πολύ κακιά, πάρα πολύ κακός άνθρωπος». [8] Χ .Γ. Σακελλαριάδης, «Ο δεσμός Καρυωτάκη-Πολυδούρη», Νέα Εστία, τχ. 1170 (1 Απριλίου 1976), σσ. 441-442. [9] Ό.π., σ. 441. [10] Ό.π., σ. 441-442.

Καρυωτάκης - Πολυδούρη: το ειδύλλιο που ακόμη συναρπάζει

Σύνδεση