Ἐπιστολές τοῦ Κ. Γ. Καρυωτάκη

Ἀθήνα, 1 Σεπτεμβρίου 1921 (’Eπιστολὴ στὸν Κωστὴ Παλαμᾶ) Ἀξιότιμε Κύριε, Ἐπιτρέψτε μου, παρακαλῶ, νὰ σᾶς ἀποστείλω ἀντίτυπον τῆς ὑπὸ τὸν τίτλον Νηπενθῆ ἐκδοθείσης τελευταίως ποιητικῆς συλλογῆς μου. Δὲν ἀποτελεῖ τίποτε περισσότερον ἀπὸ μίαν μικρὰν καὶ ἀποτυχοῦσαν ἴσως προσπάθειαν. Εἰς ταύτην ἐλπίζω νὰ ἐπισύρετε τὴν συμπάθειάν σας καὶ τὴν συγκατάβασιν ἐκείνην μεθ’ ἧς συνήθως ἀποδέχεσθε πᾶσαν ἐκδήλωσιν τέχνης, ἔστω καὶ ἀτελῆ. Διατελῶ μετὰ βαθυτάτου σεβασμοῦ Κ. Γ. Καρυωτάκης Ἀθῆναι, 1 Σεπτεμβρίου 1921 [Σακελλαριάδης, Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιά, 1973, σ. 55] Ἰταλία, 1 Ιουνίου 1922 (’Eπιστολὴ στὴ Μαρία Πολυδούρη στὴν Ἀθήνα) Μαρίκα μου, Ἔλαβα χθὲς τὸ γράμμα σου τοῦ Σαββάτου. Μοῦ μετέδωσε ὅλη τὴ λύπη σου. Γιατί νὰ ὑποφέρεις ἔτσι; Πρέπει νὰ ὑπομείνεις αὐτὸ τὸ χωρισμό, ἀφοῦ δὲ θὰ διαρκέσει πολύ. Προσπάθησε νὰ διασκεδάζεις. Βγαῖνε ὅσο μπορεῖς συχνότερα ἔξω. Πήγαινε μὲ τὶς φίλες σου. Θὰ φύγεις καὶ θὰ νοσταλγήσεις πάλι τὴν ὡραία πατρίδα σου. Χρυσή μου, γιατί μὲ ρωτᾶς ἂν πονῶ στὴ σκέψη ὅτι μ’ ἀγαπᾶς ἔτσι; Πονῶ ἐπειδὴ σ’ ἀγαπῶ περσότερο ἀπὸ ὅσο ἐφαντάστηκα ὅτι μποροῦσα ποτὲ ν’ ἀγαπήσω. Τί ἔχω κάμει λοιπὸν γιὰ νὰ μὴ μὲ πιστεύεις ἀκόμη; Πόσο καλὸ μοῦ κάνουν τὰ γράμματά σου, ὅσο κι ἂν εἶναι γεμάτα ἀπὸ τὴ μελαγχολία σου ἐκείνη! Καὶ πόσο εἶναι ὄμορφα γραμμένα! Ἕνα «Τάκη!» ἢ ἕνα «ποῦ εἶσαι;», καθὼς τὰ βάζεις ἐκεῖ ποὺ πρέπει, φτάνουν βαθιὰ ὣς τὴν καρδιά μου. Ἤθελα πράγματι νὰ ἤμαστε, ἔστω καὶ πουλιά, στὸ θαυμάσιο ἐκεῖνο τοπίο, ὅπως ἤθελα νά ’μαστε στὸ χωριὸ αὐτὸ τῶν Ἄλπεων, καλύτερα ὅμως ‒τὸ ὁμολογῶ‒ ἄνθρωποι, ἀλλὰ πιὸ ἁπλοϊκοί, πιὸ ἐλεύθεροι ἀπὸ τώρα. Ἐν ἀνάγκῃ δὲ καὶ Φρατέλοι. Τότε τουλάχιστο θὰ εἴχαμε τὴν ὄμορφη αὐτὴ γλώσσα νὰ λέμε τὴν ἀγάπη μας. Μὲ χίλια φιλιὰ Κ. [Σαββίδης κ.ἄ., Χρονογραφία, σ. 88] Τρίπολη, 15 Αὐγούστου 1924 (’Eπιστολὴ στὸν συγγραφέα Πέτρο Χάρη*) Φίλε κ. Χάρη, Ἐδῶ κάτω, ὁποὺ μένω τώρα, ἐτελείωσα τὸ διάβασμα τοῦ βιβλίου σου [Ἡ τελευταία νύχτα τῆς Γῆς] καὶ σπεύδω, μαζὺ μὲ τὶς θερμὲς εὐχαριστίες μου, νὰ ἐκφράσω τὴν εἰλικρινῆ γνώμη μου γι’ αὐτό, ἐπειδὴ εἶχες τὴν εὐγένεια νὰ τὴ ζητήσῃς. Ὅ,τι ἐκτιμῶ περσότερο στὰ διηγήματά σου εἶναι τὸ λεπτό, πολιτισμένο ἐκεῖνο ὕφος ποὺ τὰ ξεχωρίζει μέσα στὴν προχειρότητα τῆς συγχρόνου Ἑλληνικῆς παραγωγῆς. Κανένας ἴσως ἀπὸ τοὺς νέους δὲν ἐπιμελεῖται περσότερο ἀπὸ σένα τὴ φράση του. Κι’ αὐτὸ δὲν εἶναι ὁ μικρότερος ἔπαινος. Ἡ ἐκζήτηση ἀκόμη ποὺ διακρίνεται ποῦ καὶ ποῦ, ἰδίως στὶς παρομοιώσεις, εὔκολα σοῦ συγχωρεῖται, γιατὶ προέρχεται ἀπὸ τὴν τάση σου αὐτὴ πρὸς τὴν τελειότητα καὶ τὴν ἀκρίβεια, ἀλλὰ προπάντων γιατὶ εἶναι θεληματική. Ὅσο γιὰ τὴν οὐσία, ἔχεις τὸ ἐνδιαφέρον ἀντικειμενικό, μπορεῖς ν’ ἀλλάζῃς εὔκολα καταστάσεις, νὰ σκιαγραφῇς χαρακτῆρες, πρᾶγμα ἀπαραίτητο γιὰ ἕνα καλὸ διηγηματογράφο. Εἶσαι φυσικός, συγκρατημένος, διαλέγεις πρωτότυπα θέματα καὶ τοὺς δίνεις ἀβίαστη λύση. Ἐκεῖνο ποὺ δὲν ἔχεις ἀκόμη ἀποκτήσει εἶναι μιὰ βαθειά, φιλοσοφημένη, ἀτομικὴ ἀντίληψη τῆς ζωῆς, ποὺ ὅταν ἐκφράζεται μὲ ὑποβλητικότητα καὶ εἰλικρίνεια, δημιουργεῖ τὰ ἀριστουργήματα. Ἀλλ’ αὐτὸ εἶναι κάτι ποὺ δὲ μποροῦσες νἄχῃς ἀπὸ τώρα. Νά, ἐν ὀλίγοις, ἡ γνώμη μου. Σοῦ τὴ διαβιβάζω ἁπλῶς, ἀπὸ ἀγάπη κ’ ἐκτίμηση στὸ ταλέντο σου, χωρὶς τὴν ἀξίωση ὅτι σὲ διαφωτίζω, πολὺ περσότερο ὅτι σὲ καθοδηγῶ. Δικός σου, Κ. Γ. Καρυωτάκης [* Δημοσιεύθηκε στὴν Νέα Ἑστία, τχ. 374, 1 Ἰανουαρίου 1943, σ. 49]. Ἀθήνα, 22 Νοεμβρίου 1926 (’Eπιστολὴ στὸν φίλο του Χαρίλαο Σακελλαριάδη στὴ Δημητσάνα) Φίλε μου, Εἶναι πολὺς καιρὸς ποῦ δὲ γράφεις πιά. Τί κάνεις μέσα στὴ μικρή σου πόλη; Στὴν ἥσυχη αὐτὴ ἀτμόσφαιρα τί σὲ ἀπασχολεῖ τόσο; Σὲ θέλγει ἡ εὐγένεια τῆς σκοτεινῆς, καθημερινῆς δουλειᾶς, ἢ σὲ κρατεῖ καὶ σὲ πληγώνει ἡ ἀνάμνησις; Οἱ χαμένες μέρες, ὁ καιρὸς ποὺ πέρασε, ἡ ὥρα στὸ παλιὸ κωδωνοστάσιο, καὶ ἡ συνήθεια ποῦ πήραμε νὰ γινόμαστε πιὸ ἀφανεῖς... Εἶσαι σύ! Ὅταν σὲ μεθοῦσε ἡ ὡραία βοὴ τῶν στίχων σου, ὅταν μ’ ἐλεύθερη καρδιὰ καὶ χέρια ἁπλωμένα ζητοῦσες πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα νὰ ζήσῃς! Ὦ ποιητή, ἔχουν παρεξηγήσει τὴν ὁρμή σου. Ἀπὸ τὴν περιπετειώδη νεότητά σου, νά ποὺ ἐπέστρεψες τώρα. Ἀπόψε στὴ δύση ἀνατέλλει ἕνα ἄστρο. Μ’ αὐτὸ θὰ μπορέσῃς νὰ στολίσῃς τὸν καθάριο οὐρανὸ τοῦ ὀνείρου σου. Ὅλα ἐτελείωσαν. Σταύρωσε τὰ χέρια». «Ἐπιστολὴ» ἐπιγράφεται τὸ ποίημα αὐτὸ τοῦ Carco. Θἄλαβες μιὰ κάρτα μου ἀπὸ τὴ Ρουμανία. Τὸ ταξείδι μου ἦταν ἀρκετὰ εὐχάριστο. Τὰ μέρη ποῦ εἶδα, δὲ μὲ ἱκανοποίησαν βέβαια ἀναλόγως τῆς ὅλης διαδικασίας, ἀλλὰ πάντως, μὲ τὴ διαρκῆ ἐναλλαγὴ τῶν ἐντυπώσεων καὶ τὴν περιέργεια ποὺ μ’ ἀπασχολοῦσε, κατώρθωσα ν’ ἀποσπασθῶ ἀπὸ τὸν ἑαυτό μου. Κι’ αὐτὸ εἶναι πολύ. Ἐπήγαμε ‒μὲ τὸν ξάδερφό μου Θόδωρο‒ σὲ ἑπτὰ πόλεις τῆς Ρουμανίας. Τὸ Βουκουρέστι [13-19 Ὀκτωβρίου] εἶναι μεγαλύτερο καὶ ἴσως ὡραιότερο ἀπὸ τὰς Ἀθήνας. Ἔχει ἰδίως λαμπρὲς οἰκοδομὲς καὶ πολλοὺς δρόμους ἐμπορικούς. Θαυμασία ἐξοχικὴ πόλις εἶναι ἡ Σινάϊα [20-21 Ὀκτωβρίου], ἕνα εἶδος Κηφισσιᾶς, ἀλλὰ πολὺ ἀνώτερη. Φαντάσου πλαγιὲς βουνῶν καὶ χαράδρες κατάφυτες ἀπὸ μεγάλα δέντρα, Ἰδίως ἔλατα. Καὶ μέσα στὰ δέντρα πολυτελέστατα ξενοδοχεῖα, ἐπαύλεις, βασιλικὸ ἀνάκτορο, καζίνο κλπ. Ἀπὸ τὴ Βραΐλα στὸ Γαλάτσι [10-12 Ὀκτωβρίου] ἐπήγαμε μὲ τὸ βαποράκι, διαπλέοντας τὸν «ὡραῖο, γαλανὸ Δούναβη», ὁ ὁποῖος ὅμως, ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω, δὲν ἦταν οὔτε γαλανὸς οὔτε ὡραῖος στὸ μέρος ἐκεῖνο, ἀλλὰ βουρκοειδὴς καὶ μὲ τὶς ὄχθες γυμνές. Στὴν Κων/πολι [9 Ὀκτωβρίου] δὲν ἐβγήκαμε, ἐπειδὴ δὲ μπορέσαμε νὰ θεωρήσουμε τὰ διαβατήριά μας. Ἀλλὰ εἴδαμε ἀπὸ τὸ βαπόρι τὴν Πόλι καὶ τὸ ἀληθινὸ θαῦμα τοῦ Βοσπόρου. [[ Ὡς πρὸς τὶς Ρουμανίδες, γιὰ τὶς ὁποῖες θὰ ἐνδιαφέρεσαι περσότερο, ἐπιστοποίησα ‒καὶ ἀρκετὰ ἐμπράκτως‒ ὅτι ἡ φήμη τους εἶναι πιστὴ πρὸς τὴν πραγματικότητα. Μόλις ἐφθάσαμε στὸ Βουκουρέστι κ’ ἐπήγαμε στὸ ξενοδοχεῖο, μπαίνοντας ἀνύποπτοι στὴν κάμαρη ποὺ μᾶς ἔδωσαν, ἤβραμε μέσα δυὸ πλάσματα τὰ ὁποῖα ἄρχισαν τὰ χασκαρίσματα καὶ τὰ παιχνιδάκια, χωρὶς διατυπώσεις. Ἐπηγγέλλοντο τὶς καμαριέρες. Ἔπειτα ἐμάθαμε ὅτι τὸ ξενοδοχεῖο αὐτὸ ‒«Βασιλεὺς Φερδινάνδος», παρακαλώ‒ (τὸ ὁποῖο μᾶς ἐσύστησε στὴν Κωστάντζα ὁ ἀστυνομικὸς ποὺ ἐθεώρησε τὰ διαβατήριά μας ‒κανένας farceur, χωρὶς ἄλλο‒ καὶ τὸ ἤβραμε, ἀφοῦ ἐγυρίσαμε μ’ ἕνα ταξὶ ὅλο τὸ Βουκουρέστι, στὸ μέρος ἀπὸ τὸ ὁποῖο ξεκινήσαμε, κοντὰ στὸ σταθμὸ) ἦταν ἕνα εἶδος σπιτιοῦ περσότερο φιλόξενου ἀπὸ ὅσο εἶναι συνήθως τὰ ξενοδοχεῖα. Τὴν ἄλλη μέρα ἀλλάξαμε ξενοδοχεῖο, ἀλλὰ καὶ στὸ νέο ἤβραμε μιὰ καμαριέρα ποὺ ἐπροθυμοποιήθη ‒μὲ τὸ ἀζημίωτο, ἐννοεῖται‒ νὰ ἐπισφραγίσῃ τὴν περιπέτεια ποὺ εἴχαμε ἀρχίσει μὲ τὶς ἄλλες δύο]]. Ἀλλὰ τὸ ὡραιότερο, μὲ ὅλη τὴν τραγικότητά του, ἐπεισόδιο ἦταν ἡ κλοπὴ τοῦ πορτοφολιοῦ μου, ἡ ὁποία ἔλαβε χώραν στὸ ἀκρότατο σημεῖο τοῦ ταξειδιοῦ μας, στὸ Brasov τῆς Τρανσυλβανίας, [22 Ὀκτωβρίου] περὶ τὸ μεσονύκτιον, τὴ στιγμὴ ποὺ ἐπαίρναμε τὸ τρένο γιὰ τὴν Κωστάντζα. Μαζὺ μὲ 1.000 περίπου δραχμές, ἔχασα καὶ τὸ εἰσιτήριο τῆς ἐπιστροφῆς μὲ τὸ βαπόρι γιὰ τοὺς δυὸ μας. Ὅταν ἐφθάσαμε στὴν Κωστάντζα [23-24 Ὀκτωβρίου], κατεφύγαμε στὸν Ἕλληνα πρόξενο, κι αὐτὸς μᾶς ἔβαλε σ’ ἕνα ποταμόπλοιο πετρελαιοφόρο ποὺ κατὰ σύμπτωσιν ἔφευγε γιὰ τὸν Πειραιᾶ ‒ 800 τόνοι, 5 μίλια τὴν ὥρα. Ἐκάναμε 8 μέρες νὰ φθάσουμε. Στὴ Μαύρη Θάλασσα ἡ τρικυμία μᾶς ἠνάγκασε νὰ ποδίσουμε 4 φορὲς σὲ διάφορα λιμάνια. Αὐτὰ περὶ τοῦ ταξειδίου μου. Ἐσὺ τί γίνεσαι; Πῶς πάει ἡ μελέτη σου; Δὲν ἐγέλασα καθόλου μὲ τὶς νέες σοβαρότερες ἀσχολίες σου, ὅπως ὑπέθετες. Ἀλλὰ ἴσα ἴσα νομίζω ὅτι ἔκαμες πολὺ καλά. Ὅταν δὲν ἔχει κανεὶς ἕνα ὁποιοδήποτε ἰδανικό, δὲν εἶναι δὲ ἐξ ἄλλου πλασμένος γιὰ τὴ σημερινὴ ὑλικὴ ζωή, αἰσθάνεται γύρω του ἕνα κενὸ τάφου. Γι’ αὐτὸ πρέπει ἐμεῖς νὰ διατηροῦμε τὶς χίμαιρες καὶ νὰ τὶς τροφοδοτοῦμε κάθε μέρα μὲ ὑπομονὴ καὶ στοργή. Πρέπει ν’ ἀποβλέπουμε σὲ κάτι, ἔστω κι ὅταν ἔχουμε ἐπίγνωση κατὰ βάθος τῆς ματαιότητός του. Ἔτσι ἐγεννηθήκαμε, ἔτσι ἐμεγαλώσαμε, τρώγοντας ὄνειρα, καὶ θὰ παύσουμε νὰ ζοῦμε ὅταν ἀλλάξουμε. Μ’ αυτὸ δὲ θέλω νὰ πῶ ὅτι ἡ ἀπόφασίς σου, ποὺ πῆρες, νὰ εἰδικοποιηθῇς σ’ ἕνα κλάδο τῆς ἐπιστήμης σου, ἀπόφαση ποὺ θὰ τὴν ἐπεδοκίμαζε καὶ ἡ στοιχειώδης κοινὴ λογική, εἶναι τὸ ἴδιο παρακινδυνευμένη ὅσο καὶ ἡ δική μου, παιδαριώδης γιὰ τοὺς καιρούς μας, ἐπιμονὴ νὰ φτιάνω στιχάκια, ἀλλά, χωρὶς νὰ τὸ θέλω, ἀπέβλεψα ἴσως ἀποκλειστικῶς στὴ δική μου περίπτωση. Γιατὶ εἶμαι βέβαιος ὅτι ἂν ἀφοσιωθῇς μὲ τὸν ἴδιο πάντοτε ἐνθουσιασμὸ στὶς μελέτες αὐτές, ἐνῷ θἄχῃς μιὰ διαρκῆ ἀνακούφιση καὶ ἱκανοποίηση τῆς συνειδήσεώς σου, θὰ ἐπιτύχῃς συγχρόνως καὶ θετικότερα ἀποτελέσματα, μὲ τὰ ὁποῖα θὰ δικαιωθῇς ἀπέναντι τῶν ἄλλων. [[Ἀλλὰ μοῦ φαίνεται ὅτι ἐσχολαστικοποίησα τὸ ζήτημα. Εἶχα μάθει ὅτι εἶχες φασαρίες μὲ τὸ στρατιωτικό. Τώρα ἐτελείωσαν;]] Κ’ ἐμένα ἐδῶ μὲ περίμεναν ἀνάλογες σκοτοῦρες. Ὅταν ἦρθα, ηὗρα ἀναστατωμένο τὸ Ὑπουργεῖο: Νομ[οθετικά] Διατάγματα, προαγωγὲς κλπ., μεταξὺ δὲ τῶν ἄλλων κατειλημμένη τὴ θέση μου. Τώρα φοβοῦμαι καμμιὰ μετάθεση. Ἂν μοῦ σκαρώσουν τίποτε τέτοιο, ἐννοεῖται, θὰ παραιτηθῶ. Τὰ τυχοδιωκτικὰ σχέδια συσσωρεύονται στὸ μυαλό μου. Σκέπτομαι νὰ... πάρω ἕνα δίπλωμα σωφὲρ καὶ ν’ ἀπέλθω εἰς Παρισίους. Τί λές; Πᾶμε μαζύ; Περιμένω γράμμα σου καὶ σὲ φιλῶ. Κωστάκης [Σακελλαριάδης, Ἅπαντα (1938), σσ. 243-245. Ὁλόκληρη ἡ ἐπιστολὴ δημοσιεύτηκε στὸ Σαββίδης κ.ἄ. (Χρονογραφία, σσ. 116-119). Ἐδῶ οἱ σχετικές προσθῆκες δηλώνονται μὲ διπλὲς ἀγκύλες, ἐνῶ σὲ μονὲς ἀγκύλες προστίθενται οἱ ἡμερομηνίες ποὺ «στηρίζονται σὲ ἡμερολογιακές σημειώσεις τοῦ Θ. Δ. Καρυωτάκη», ἐξάδελφου τοῦ ποιητῆ καὶ σημαντικοῦ μουσικοῦ.] Ἀθήνα, 22 Νοεμβρίου 1927 (’Eπιστολὴ στὸν ποιητὴ Μιλτιάδη Μαλακάση) Σεβαστέ μου Κύριε,* Θὰ ἐδιαβάσατε ἴσως ἕνα ποίημά μου ἀναφερόμενο σὲ σᾶς καὶ γραμμένο σὲ ὕφος κάπως ἀσύνηθες. Εἶναι μιὰ τρέλλα στὴν ὁποία μὲ παρέσυραν κυρίως οἱ δυνατότητες τῆς ὁμοιοκαταληξίας. Λυποῦμαι εἰλικρινῶς γιατὶ παρέβλεψα τὸ σεβασμὸ ποὺ ὤφειλα στὸ πρόσωπό σας. Ἐλπίζω ὅμως ὅτι θὰ ἐγελάσατε μὲ τὴν ἀπροσδόκητον αὐτὴ καὶ ἀβλαβῆ ἐπίθεση, τὴν ὁποία πάντα σᾶς παρακαλῶ νὰ μοῦ συγχωρήσετε. Μὲ ἐξαιρετικὴ τιμή, Κ. Γ. Καρυωτάκης (Θ. Ξύδης, Νέα Ἑστία, τχ. 384, 1 Ἰουνίου 1943, 698). Ὁ Σαββίδης (Χρονογραφία, σ. 130) διορθώνει: «ὄφειλα», «πάντως». * Ἐπιστολὴ στὸν Μιλτιάδη Μαλακάση, στὴν ὁποία ὁ Καρυωτάκης ἀπολογεῖται γιὰ τὸ ποίημά του «Μικρὴ ἀσυμφωνία εἰς α μεῖζον». Πάτρα, 22 Φεβρουαρίου 1928 (’Eπιστολὴ στὸ περιοδικὸ Ἑλληνικὰ Γράμματα)* ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ Ἀπάντηση τοῦ κ. Καρυωτάκη Δημοσιεύουμε τὸ παρακάτω γράμμα ποὺ μᾶς ἔστειλε ὁ κ. Καρυωτάκης ὡς ἀπάντηση στὴν κριτικὴ τοῦ κ. Β. Ρώτα γιὰ τὸ βιβλίο του «Ἐλεγεῖα καὶ Σάτιρες». Ἡ κριτικὴ τοῦ Β. Ρώτα δημοσιεύτηκε στὸ 5ο φύλλο, σ. 182-4. Κύριε, Ἔχοντας ὑπ’ ὄψιν μιὰ δήλωση τοῦ περιοδικοῦ, θὰ σᾶς παρακαλοῦσα νὰ δεχθεῖτε αὐτὴ τὴ μικρή μου ἀπολογία σὲ ὅσα διεξοδικώτατα ἐγράφησαν γιὰ τὸ βιβλίο μου «Ἐλεγεῖα καὶ Σάτιρες» στὰ «Ἑλληνικὰ Γράμματα». Ἀφοῦ προηγουμένως εὐχαριστήσω τὸν κ. Ρώτα γιὰ τὴν καλοσύνη ποὺ εἶχε ν’ ἀσχοληθεῖ μὲ τὰ ποιήματά μου, θἄθελα μόνο νὰ τὸν ρωτήσω ἂν ὅσα ἔγραψε στὰ «Ἑλληνικὰ Γράμματα» νομίζει ὅτι ἀποτελοῦν κριτική. Γιατὶ ἐγὼ τουλάχιστον ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅτι ὁ κ. Ρώτας, ἐξ ἀφορμῆς τοῦ βιβλίου μου, ἐζήτησε ἁπλῶς νὰ κάνει γνωστὲς τὶς ἰδιαίτερες προτιμήσεις του, τὰ ποιητικά του μοτίβα ποὺ τὸν ἐνδιαφέρουν περσότερο. Καὶ εἶπε πάνω κάτω ὅτι ἡ μελαγχολία δὲν εἶνε καθόλου καλὸ πρᾶγμα, ὅτι πρέπει νὰ κοιτάξουμε λίγο καὶ τὸν κοσμάκη, ποὺ ὑποφέρει ὅσο κ’ ἐμεῖς, καὶ νὰ μὴ βυθιζόμεθα στὸν ἑαυτό μας, ἂν θέλουμε νὰ δημιουργήσουμε κάτι ἄξιο μέσα στὴ ζωή. Φαντασθῆτε τώρα ἕναν τεχνοκρίτη, ὁ ὁποῖος προσπαθοῦσε νὰ μᾶς πείσει ὅτι ὁ Θεοτοκόπουλος ἢ ὁποιοσδήποτε ζωγράφος ποὺ ἐργάζεται σὲ θρησκευτικὰ ἢ ἄλλα θέματα, καὶ μάλιστα μὲ ὡρισμένο τρόπο σύμφωνο πάντα πρὸς τὴν ἰδιοσυγκρασία του, θἄκανε φρονιμότερα ἂν ἄφινε αὐτὸ τὸ σύστημα κι’ ἀκολουθοῦσε ἐκεῖνο ποὺ προτιμᾶ ὁ ἐπικριτής του. Ὅταν ἐξετάζει κανεὶς ἀντικειμενικά, βρίσκει χίλια πράγματα νὰ εἰπεῖ καὶ γιὰ τὴ φτωχότερη προσπάθεια. Καὶ ὁ κ. Ρώτας, σὲ δυὸ ὁλόκληρες σελίδες, δὲ μᾶς εἶπε οὔτε τὸ στοιχειωδέστερο: Εἶναι, δηλαδή, ἢ δὲν εἶναι ποιήματα τὰ «Ἐλεγεῖα καὶ Σάτιρες»; Ἄν, κατὰ τύχην, συμβαίνει τὸ πρῶτο, ἐγὼ εἶμαι εὐχαριστημένος, γιατὶ ἡ κοινωνιολογικὴ ἄποψις δὲ μὲ ἀφορᾶ. Ἀλλὰ θὰ εἶχα κι’ ἄλλες ἐρωτήσεις γιὰ τὸν κ. Ρώτα. Λ.χ. ἂν πιστεύει σοβαρῶς ὅτι ἡ δική του αἰσιοδοξία συμβιβάζεται μὲ τὴ σημερινὴ πραγματικότητα περσότερο ἀπὸ τὸ δικό μου πεσσιμισμό, καὶ ἂν ἕνας σύγχρονος ἄνθρωπος μπορεῖ ν’ ἀντικρύσει ἀλλιῶς παρὰ ἀπὸ τὴν ἀντίθετη ὄψη, μὲ νοσταλγία, τὸ ἰδανικὸ τοῦ Σολωμοῦ (συμπάθεια καὶ θαυμασμός), πού, χωρὶς νὰ τὸ ἐκφράζει καθαρὰ ὁ ἴδιος, μαντεύουμε ὅτι ἔχει κατακυριεύσει τὸν κ. Ρώτα. Μὲ συγχωρεῖτε ὅμως. Ἐδῶ κινδυνεύω νὰ θίξω τὸ πρόγραμμα, τὴν κατεύθυνση τοῦ περιοδικοῦ, τοῦ ὁποίου τολμῶ νὰ ἐπικαλεσθῶ τὴ φιλοξενία γιὰ τὸ σημείωμα αὐτό. Πάτρα 22 - 2 – 28 Μὲ ἰδιαίτερη τιμὴ Κ. Γ. Καρυωτάκης Σημείωση «Ε.Γ.»: ‒ Ἀπὸ τὸ παραπάνω γράμμα ποὺ ἐπέμεινε ὁ κ. Καρυωτάκης νὰ δημοσιευτεῖ, δὲ βλέπουμε τί ἔχει νὰ κερδίσει ὁ ἴδιος. Καὶ πρῶτα-πρῶτα ἕνας «ποιητής», ὅταν ἀπαντᾶ στὶς κριτικὲς ποὺ τοῦ γίνονται, δείχνει νομίζουμε πὼς περισσότερη πίστη δείχνει στὰ ἐπιχειρήματα τῆς λογικῆς γιὰ νὰ στηρίξει τὴν ἀξία τοῦ ἔργου του παρότι στὴ δύναμη τῆς τέχνης του, πρᾶμα ποὺ δὲν τὸν καλοσυσταίνει. Ὁ κ. Κ. ὅμως δὲν ἐπιχειρεῖ, εἶναι ἡ ἀλήθεια, ν’ ἀνασκευάσει τὰ «ὅσα ἔγραψε» ὁ κ. Ρώτας. Ἁπλῶς μόνο τὸν ἐρωτᾶ ἂν «νομίζει» (τί χαριτωμένο αὐτὸ τὸ νομίζει!) ὅτι αὐτὰ «ἀποτελοῦν κριτική». Κατὰ τὸν κ. Κ. κριτικὴ θὰ ἔκανε ὁ κ. Ρώτας ἂν ἔδινε μιὰν ἀπόκριση στὸ "στοιχειωδέστερο" ἐρώτημα: «Εἶναι ἢ δὲν εἶναι ποιήματα τὰ Ἐλεγεῖα καὶ Σάτιρες»; Δὲν ἀμφιβάλλουμε καθόλου ὅτι πολὺ «εὐχαριστημένος» θὰ εἶναι ὁ κ. Κ. «ἂν συμβαίνει τὸ πρῶτο». Μὰ μέσα ἀπὸ τὴν κριτικὴ τοῦ κ. Ρώτα ξεπροβάλλει ἕνα πιὸ οὐσιαστικὸ ἐρώτημα: Μπορεῖ ἢ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ποιητὴς ὁ συγγραφέας τῶν Ἐλεγείων; Πῶς δὲν τὸ πρόσεξε αὐτὸ ὁ κ. Κ.; ἤ, καλύτερα, φαντάζεται ὅτι μὲ τὸ νὰ λέει ὅτι «ἡ κοινωνιολογικὴ ἄποψη δὲν τὸν ἀφορᾶ», κλονίζει καθόλου τὴν ἄποψη τοῦ κ. Ρώτα; Πόσο τὸν «ἀφορᾶ» καὶ τὸν ἴδιο τὸν κ. Κ. ἡ «κοινωνιολογικὴ ἄποψη» τὸ φανερώνει καὶ μόνος του, ἀφοῦ πασκίζει νὰ «συμβιβάσει» τὸν «πεσσιμισμό» του μὲ τὴ «σημερινὴ πραγματικότητα», καὶ γιὰ νὰ τὸ καταφέρει μάλιστα τὴ στενεύει ὅσο παίρνει τὴ δόλια αὐτὴ πραγματικότητα. Πόσο λίγο ὅμως τὴν κατάλαβε τὴν «κοινωνιολογικὴ ἄποψη» τοῦ κ. Ρώτα (ποὺ δὲν εἶναι δὰ καθόλου κοινωνιολογικὴ) τὸ δείχνει ὅταν φαντάζεται πὼς τὴν πολεμᾶ μὲ τὸ ἀταίριαστο παράδειγμα γιὰ τὸ Θεοτοκόπουλο. Γιατὶ τὸ ζήτημα δὲν τὸ περιόρισε ὁ κ. Ρώτας σὲ «ἰδιοσυγκρασίες» οὔτε σὲ «θέματα», παρὰ τὸ ἔβαλε σὲ κάτι πιὸ σημαντικό, μιὰ ποὺ μίλησε γιὰ «στενὴ ψυχή». Ἀπ’ ὅλο τὸ γράμμα τοῦ κ. Κ. δὲν καταλαβαίνουμε ‒ἐμεῖς τουλάχιστο‒ νὰ βγαίνει ἄλλο συμπέρασμα παρὰ μόνο πόσο λίγο ξέρουν στὸν τόπο μας, ἀκόμα καὶ οἱ «γράφοντες», τὴν τέχνη νὰ διαβάζουν καλά. Τὸ βλέπει κανεὶς αὐτὸ ἀκόμα καὶ ἀπὸ ὅσα λέει γιὰ τὸ ἰδανικὸ τοῦ Σολωμοῦ, ποὺ εἶναι κακοχωνεμένος Ἀποστολάκης. Κι’ ὅμως ἐπιμένουν ὡστόσο πάντα νὰ διαφωνοῦν, καὶ ‒τὸ χειρότερο‒ ν’ ἀπαντοῦν. Νὰ μᾶς συμπαθήσει ὁ φίλος κ. Κ., μὰ τὴν ἐπιμονὴ αὐτὴ μᾶς εἶναι ἀδύνατο νὰ τὴν καταλάβουμε. * Ἐπιστολὴ ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ Ἑλληνικὰ Γράμματα (τχ. 7, 16 Μαρτίου 1928, σσ. 275-276). Πάτραι, 20 Μαρτίου 1928 Ἀγαπητὴ «Νέα Ἑστία»,* Ἔπειτα ἀπὸ μιὰ κριτικὴ γιὰ τὸ βιβλίο μου «Ἐλεγεῖα καὶ Σάτυρες» δημοσιευμένη στὰ «Ἑλληνικὰ Γράμματα», εἶχα τὴν ἀφέλεια, πιστεύοντας τὴ δήλωση τοῦ περιοδικοῦ αὐτοῦ ὅτι καταχωρεῖ εὐχαρίστως τὶς ἀπαντήσεις τῶν συγγραφέων γιὰ τὰ κρινόμενα ἔργα τους, νὰ γράψω στὸν κ. Γ. Πολίτη, συντάκτη τῶν «Ἑλληνικῶν Γραμμάτων», καὶ νὰ τὸν παρακαλέσω νὰ δημοσιευθῇ ἕνα σημείωμα, στὸ ὁποῖο ἐξέφραζα μερικὲς ἀπορίες μου σχετικὰ μὲ τὴν κριτικὴ ἐκείνη, πού, χωρὶς νὰ εἶναι ἀπολύτως δυσμενής, ἦταν ἀρκετὰ περίεργος εἰς ὕφος καὶ εἰς περιεχόμενον. Ὁ κ. Γ. Πολίτης, ὕστερα ἀπὸ 15 μέρες, μοῦ ἔγραψε διὰ τρίτου προσώπου ὅτι, ἂν ἤθελα νὰ δημοσιευθῇ ἡ ἀπάντησίς μου, θὰ συνωδεύετο μὲ σχόλια τῆς Διευθύνσεως τοῦ περιοδικοῦ «καὶ δὲν ξέρω τί θὰ λένε». Ἐπειδὴ ἡ προειδοποίησις αὐτὴ εἶχε φανερὰ τὴ σημασία μικρῆς ἀπειλῆς, ἐμήνυσα στὸν κ. Πολίτη ὅτι δὲν εὕρισκα λόγο ν’ ἀποσύρω τὸ σημείωμα. Τὸ σημείωμα τότε κατεχωρήθη στὸ τελευταῖο φύλλο τῶν «Ἑλληνικῶν Γραμμάτων», ἀλλὰ τροποποιημένο ὡς ἐπιστολή, στὴν ὁποία μάλιστα ὁ κ. Πολίτης δὲν ἐδίστασε νὰ συμπεριλάβει καὶ τὸ πρῶτο γράμμα, ποὺ εἶχα στείλει προσωπικῶς σ’ αὐτόν, χωρὶς νὰ φαντάζωμαι βέβαια ὅτι θὰ ἐδημοσιεύετο. Τὰ σχόλια δὲ τῆς Διευθύνσεως ἀναφέρουν, μεταξὺ ἄλλων, ὅτι ἐπέμεινα νὰ δημοσιευθῇ ἡ ἀπάντησίς μου, ὅτι δὲ μὲ καλοσυσταίνει ν’ ἀπαντῶ στὶς κριτικὲς ποὺ μοῦ γίνονται, ὅτι ἐγὼ καὶ οἱ «γράφοντες» στὸν τόπο μας δὲν ξέρουμε τὴν τέχνη νὰ διαβάζουμε κ.λ.π. Δὲν θὰ σᾶς ἀπασχολοῦσα μὲ τὰ ἀστεῖα αὐτὰ πράγματα, ἀφοῦ ἡ περιπέτειά μου δὲν εἶναι τίποτε νέον μέσα στὴν τακτικὴ ποὺ ἀκολουθεῖ τὸ κίτρινο περιοδικό, φωνάζοντας ὅτι ἐξυπηρετεῖ τὰ ἑλληνικὰ γράμματα, ὅταν πράγματι δυσφημεῖ συστηματικά, ὄχι τὴν ἀσήμαντη δική μου, ἀλλὰ κάθε λογοτεχνικὴ προσπάθεια, ἀκόμη καὶ τὶς σεβαστότερες. Μ’ ἐνδιαφέρει ὅμως νὰ τονίσω ὅτι ἐγὼ ποτὲ δὲν ἐβεβαίωσα πὼς οἱ στίχοι μου εἶναι ἀληθινὰ ποιήματα (ὑπὸ τὴν ἔννοια ποὺ ἀποδίδω στὴ λέξη), ὅπως θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ συμπεράνῃ ἀπὸ τὸν μικρόν ἐκεῖνο λίβελο. Πολὺ περισσότερο δὲν ἐζήτησα μὲ ἐπιχειρήματα νὰ στηρίξω τὴν ἀξία τοῦ ἔργου μου. Ἁπλῶς καὶ μόνο διετύπωσα τὴν παρατήρηση ὅτι δύο ὁλόκληρες σελίδες κριτικῆς δὲν ἔφτασαν νὰ μᾶς ποῦν τίποτε περί τοῦ βιβλίου ποὺ ἀφοροῦσαν. Ὅσο γιὰ τὰ ποιήματά μου, ἐπαναλαμβάνω ὅτι αὐτὰ εἶναι μιὰ προσπάθεια, ἡ ὁποία δὲν ξέρω ἂν θὰ καταλήξει πουθενά, ἐγγυῶμαι ὅμως στὸν κ. Πολίτη ὅτι τὴν προσπάθειαν αὐτὴ δὲν θὰ τὴν ἐπηρεάσουν κανενὸς κυρίου οἱ γνῶμες, τοὐλάχιστον ὅσες δὲν ἐμπνέονται ἀπὸ καλὴ πίστη. Μὲ θερμὲς εὐχαριστίες, Π.[sic] Γ. Καρυωτάκης Σ.τ.«Ν.Ε» ‒ Δημοσιεύομεν αὐτὸ τὸ γράμμα, ἀφοῦ ἔχει τὴν ὑπογραφὴ ἑνὸς ἀγαπητοῦ μας συνεργάτου καὶ τόσον διαπρεποῦς μεταξὺ τῶν νέων μας ποιητῶν. Νομίζομεν ὅμως ὅτι οἱ «κύριοι» αὐτοὶ δὲν ὑπάρχουν παρὰ ἐφόσον ἡμεῖς κάμνομεν τὸ λάθος νὰ τοὺς λαμβάνωμεν ὑπ’ ὄψει, νὰ τοὺς γράφωμεν ἰδιαιτέρως καὶ νὰ τοὺς ἀπαντῶμεν δημοσίᾳ. Ἡ ἀδυναμία αὐτὴ ὑποβοηθεῖ τὰς καταχθονίους των προσπαθείας, ἐνῶ ἡ περιφρόνησις καὶ ἡ σιωπὴ θὰ τὰς ἐξουδετέρωναν τελείως. * Ἐπιστολὴ ποὺ δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικό Νέα Ἑστία (τχ. 31, 1 Ἀπριλίου 1928, σ. 327) καὶ ἀναφέρεται στὴ μεταχείριση ποὺ ἔτυχε ἀπὸ τὰ Ἑλληνικὰ Γράμματα. Πάτρα, 28 Μαρτίου 1928 (’Eπιστολὴ στοὺς γονεῖς του στὴν Ἀθήνα) Σεβαστοί μου γονεῖς, Ἔλαβα τὰ δύο γράμματά σας, καθὼς καὶ τὴν ἐπιταγή, καὶ σᾶς εὐχαριστῶ πολύ. Ὥστε ἦταν ἀδιάθετη ἡ μαμά; Μά τί πάθατε κι’ ἀρωστήσατε σχεδὸν ὅλοι; Τώρα ποὺ ἄρχισε νὰ καλοκαιριάζῃ ἐλπίζω νὰ μὴν ξαναπειραχθῇ κανείς. Προχθὲς ἔλαβα μία διαταγὴ τοῦ Ὑπουργείου ὑπ’ ἀριθ. 20575 τῆς 20 Μαρτίου ἐ.ἔ., διὰ τῆς ὁποίας μοῦ ἀνακοινοῦται ὅτι διὰ τῆς ὑπ’ ἀριθ. 13913 ἐ.ἔ. διαταγῆς ἐκλήθην εἰς ἀπολογίαν διότι δὲν μετέβην εἰς τὴν θέσιν μου ἐντὸς τῆς ταχθείσης προθεσμίας, ὅτι καὶ ἡ κλῆσις αὐτὴ ἐδημοσιεύθη στὴν Ἐφημερίδα τῆς Κυβερνήσεως τῆς 25 Φεβρουαρίου καὶ ὅτι, ἐπειδὴ δὲν ἀπελογήθην, μοῦ ἐπιβάλλεται ἡ ποινὴ τοῦ προστίμου ἴσου πρὸς τὰς ἀποδοχὰς 10 ἡμερῶν. Τέτοιο μέγεθος ὑπηρεσιακῆς, ἐπισήμου ἀναισχυντίας δὲν τὸ φαντάσθηκα ποτέ. Σᾶς τὰ γράφω λεπτομερῶς γιὰ νὰ μὴ δυσκολευθῆτε νὰ τὰ πιστέψετε καὶ σεῖς. Σημειῶστε ὅτι δὲν εἶδα τὴ δημοσίευση τῆς κλήσεως ποὺ ἔγινε στὸ Παράρτημα, γιατὶ ἡ Νομαρχία ἕνα μόνον ἀντίτυπο τῆς Ἐφημερίδος λαμβάνει καὶ δὲ μοῦ εἶπε τίποτε ὁ ἁρμόδιος ὑπάλληλος. Οὔτε ὑπέθετα ποτὲ ὅτι θὰ ἐκαλούμην σὰν ληστοφυγόδικος διὰ τῆς Ἐφ. τῆς Κυβ., ἀφοῦ ἡ διαμονή μου ἐδῶ ἦταν γνωστοτάτη σ’ ὅλο τὸ Ὑπουργεῖο καὶ στὸν ἴδιο τὸν Τμηματάρχη Προσωπικοῦ, τὸν ὁποῖο πρὶν φύγω ἀπεχαιρέτησα, χωρὶς ὣς τότε νὰ ἔχω κληθῇ εἰς ἀπολογίαν, καὶ ὁ ὁποῑος φαίνεται ὅτι μ’ ἐκάλεσε μόλις ἄφησα τὸ γραφεῖο του. Μετὰ τὴν ἄφιξή μου ἄλλωστε ἐδῶ, ὁ Νομάρχης διὰ τοῦ ὑπ’ ἀριθ. 3744 τηλ/τος τῆς 14 Φεβρουαρίου (37 μέρες πρὸ τῆς τιμωρίας μου), ἀνέφερε ὅτι ἀνέλαβα ὑπηρεσίαν. Τέλος, ὁ λόγος τῆς μὴ ἀναχωρήσεώς μου «ἐντὸς τῆς ταχθείσης προθεσμίας» ἦταν σ’ ὅλους γνωστός, ἀφοῦ ὁ Ὑπουργὸς εἶχε δώσει ἐντολὴ νὰ φύγουμε μετὰ τὴν ἔκδοση τῶν ἐνταλμάτων τῶν ὁδοιπορικῶν, ὅπως γίνεται πάντα, καὶ ἐγὼ ἔφυγα μόλις μ’ ἐπληροφόρησαν ὅτι ἐξεδόθη τὸ ἔνταλμά μου. Αὐτὰ ὅλα δὲν ἠμπόδισαν τοὺς κυρίους τοῦ Ὑπουργείου νὰ μὲ ὑποβάλουν σ’ ἕναν ἀκόμη ἐξευτελισμό. Κάποιος Γραμματεὺς ποὺ ἀπεσπάσθη μαζὶ μὲ μένα στὴν Πρέβεζα καὶ δὲν ἐπῆγε καθόλου ἐτιμωρήθη μὲ τὸ ἴδιο πρόστιμο. Δηλαδή, ἡ ταπείνωσις νὰ σηκωθῶ ἔπειτα ἀπὸ τὴν παράνομο καὶ ἀδικαιολόγητο ἐκείνη μετάθεση νὰ τρέχω στὴν ἐπαρχία γιὰ ἕνα κομμάτι ψωμὶ καὶ νὰ ζῶ ἐδῶ κατὰ τὸν τρόπο ποὺ ζῶ, δὲν ὠφέλησε σὲ τίποτε, ἀλλὰ ἴσια ἴσια ἔδωσε τὴν εὐκαιρία στοὺς ἀνθρώπονς αὐτούς, ποὺ δὲν ξέρω τέλος πάντων τί θέλουν ἀπὸ μένα, νὰ ἐντείνονν τὴν ἀνήθικο δίωξή τους. Χθὲς ἦρθε ἐδῶ μιὰ ὑπάλληλος τοῦ Ὑπουργείου καὶ μοῦ εἶπε ὅτι ὁ Τμηματάρχης Προσωπικοῦ ἐζητοῦσε τὰ χαρτιά μας γιὰ νὰ μᾶς τακτοποιήσῃ, ἐπειδὴ ἡ ἀπόσπασίς μας λήγει στὶς 13 Ἀπριλίου. Τώρα τί εἴδους τακτοποίηση πρόκειται νὰ γίνῃ δὲ μπορῶ νὰ ξέρω. Ἡ ὑπάλληλος αὐτή, Μπελιὲ ὀνόματι, κατάγεται ἀπὸ ἐδῶ καὶ ἀπεσπάσθη γιὰ τρεῖς μῆνες στὴ Νομαρχία τῇ αἰτήσει της, χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ κενὴ θέσις, παρανόμως, ἐνῶ ἐμᾶς μᾶς ἀπέσπασαν ἀκριβῶς γιὰ νὰ κενωθῇ θέσις ἐκεῖ καὶ νὰ μὴ φαίνεται παράνομος ἡ ἀπόσπασις ἐκ τῆς ἐπαρχίας στὸ κέντρο τῶν εὐνοουμένων. Ἀλλὰ ἡ ὑπάλληλος αὐτὴ εἶναι ὁπωσδήποτε νόστιμη καὶ ζωηροτάτη. Αὐτὰ εἶναι τὰ νέα μου, πάντοτε εὐχάριστα, καθὼς βλέπετε. Ὅταν δῇ τὸν κ. Ἄσ. ὁ Θᾶνος ἂς τοῦ τὰ εἰπῇ, γιὰ νὰ μάθῃ κι’ αὐτὸς πῶς ἐτηρήθησαν οἱ ὑποσχέσεις ποὺ τοῦ ἐδόθησαν. Ἡ ὑπομονή μου ἐξηντλήθη, καὶ βλέπω ὅτι δὲν ἐξαρτᾶται πιὰ ἀπὸ μένα νὰ μείνω σ’ αὐτὸ τὸ Ὑπουργεῖο, στὸ ὁποῖο, γιὰ νὰ σταθῇ κανείς, πρέπει νὰ εἶναι ἀρκετὰ παλιάνθρωπος. Μ’ εὐχαρίστηση εἶδα ὅτι πρόκειται νὰ πραγματοποιηθῇ ἐπιτέλους ἡ ἐπιθυμία τῆς θείας [Μαριγούλας Δημητρακοπούλου] νὰ ἐπισκεφθῇ τὰ Ἱεροσόλυμα. Τῆς εὔχομαι καλὸ ταξίδι, καθὼς καὶ στὴ Λέλα καὶ τὸ Θᾶνο, ἂν πᾶνε στὴν Κύμη. Τοὺς φιλῶ μαζὶ μὲ τοὺς Νικολετοπουλαίους καὶ τὰ Νικολετοπουλάκια. Τὰ ἱερογλυφικά τους, ἂν καὶ δὲν τὰ κατάλαβα ἐντελῶς, ἔλεγαν πολλά. Σᾶς προσκυνῶ, Κωστάκης [Σακελλαριάδης, Ἅπαντα, 1938, σσ. 246-247 καὶ Σαββίδης, Χρονογραφία, σσ. 148-150] Πρέβεζα, 24 (;) Ἰουνίου 1928 (σχέδιο ἐπιστολῆς γιὰ τὴν Μαρία Πολυδούρη στὴν Ἀθήνα) Δεσποινίς, Εἶναι μιὰ ἑβδομάδα ποῦ βρίσκομαι ἐδῶ, καὶ δὲν ἔχω τίποτε ἄξιο λόγου γιὰ νὰ σᾶς πληροφορήσω. Κάθομαι στὸ γραφεῖο καὶ βλέπω μιὰ λουρίδα θαλάσσης, ἕνα πλάτανο, ἕνα πηγάδι καὶ διάφορα ἄλλα ἀσήμαντα πράγματα. Ἔγγραφα ὑπάρχουν φύρδην-μίγδην στὰ συρτάρια. Εὐτυχῶς δὲν ἔρχονται νέα, καὶ δὲ θέλω ἀκόμη νὰ θίξω τὰ κακῶς κείμενα παλιά. Περιμένω λοιπὸν νὰ ἔλθῃ μεσημέρι. Ἀφοῦ γευθῶ τὸν ἐπιούσιον στὸ μοναδικὸ ἑστιατόριο τῆς πόλεως, θὰ κοιμηθῶ, ἔπειτα θὰ ξαναέλθω ἐδῶ στὸ δημόσιο ἄσυλο, θὰ ξαναφύγω, θὰ κάνω ἕνα λυσσαλέο περίπατο στὴν προκυμαία καὶ τέλος θὰ ἔχω τὴ σπανία τύχη νὰ φάγω γιὰ δεύτερη φορά. Ἔτσι θὰ περάσῃ κατὰ τὸν ἐνδοξότερο τρόπο καὶ ἡ σημερινὴ ἡμέρα, ἀκριβῶς ὅπως ἐπέρασαν καὶ οἱ προηγούμενες, ὅπως θὰ περάσουν κ’ ἐγὼ δὲν ξέρω πόσες ἀκόμη ἡμέρες. Ἡ Πρέβεζα εἶναι ἕνα ἄσχημο χωριό. Χτισμένη σ’ ἕνα ἐπίπεδο χαμηλότερο σχεδὸν ἀπὸ τὴ θάλασσα, δὲ φαίνεται, θαρρεῖς πῶς κρύβεται ἀπὸ ντροπὴ γιὰ τὰ χάλια της. Τὰ σπίτια, τουρκόσπιτα τοῦ χειρίστου εἴδους, ἄρχισαν νὰ ἔχουν ἀρχαιολογικὴ ἀξία. Ξεπετιοῦνται ἐδῶ κ’ ἐκεῖ, καθένα ὅπου τὄσπειρε ὁ νοικοκύρης του, ὥστε οἱ δρόμοι ποὺ σχηματίζονται κατὰ σύμπτωσιν ἐν τῷ μεταξύ, νὰ μὴν ξέρῃς ποῦθε ἀρχίζουν καὶ ποῦ ὁδηγοῦν. Κανένας ἄλλως τε δὲν εἶναι μακρύτερος ἀπὸ 30 μέτρα καὶ ὅλοι ἔχουν τενεκεδένιες πινακίδες μὲ μεγαλειώδη ὀνόματα: ὁδὸς Γαλλίας, ὁδὸς Γεωργίου Α΄, ὁδὸς Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, κλ. κλ. Ὅσο γιὰ τοὺς κατοίκους, αὐτοὶ εἶναι πρωτεξάδελφοι τοῦ Μπαρμπαγιώργου· «ἐλιὲς ψιλιές, καλιές». Ἀρκετὰ γιὰ τὴν ὡραία Πρέβεζα. Σεῖς τί γίνεσθε; Ἐλπίζω νὰ εἶσθε προσεκτικὴ στὴ δίαιτά σας καὶ νὰ κάνετε, κατὰ τὸ δυνατόν, αὐτὰ ποὺ σᾶς λένε οἱ γιατροί, μολονότι ξέρω πόσο σᾶς εἶναι δύσκολος κάθε περιορισμός. Στὴν ἀρρώστια αὐτή, γίνεται καλὰ μόνον ἐκεῖνος ποὺ ἀποφασίζει νὰ γίνει καλά, καὶ οἱ μικρότερες παρεκτροπὲς ἀπὸ τὴν ὁρισμένη θεραπεία ἔχουν συνήθως τὰ χειρότερα ἀποτελέσματα. Πρέπει ὅμως νὰ φροντίσετε μὲ κάθε τρόπο νὰ φύγετε ἀπὸ αὐτοῦ μέσα. Ἄν δὲν κουράζεσθε, μοῦ γράφετε λίγες λέξεις. Μὲ πολλοὺς χαιρετισμοὺς [Ἡ ἐπιστολή, περικομμένη ἀπὸ τὴν Πολυδούρη, δημοσιεύτηκε στὴ Νέα Ἑστία, τχ. 88, 15 Αὐγούστου 1930, σ. 882 καὶ στὸ Σακελλαριάδης, Ἅπαντα, σ. 251. Ὁλόκληρη δημοσιεύτηκε στὸ Σαββίδης κ.ἄ., Χρονογραφία, σσ. 158-159] Πρέβεζα, 1 Ἰουλίου 1928 (’Eπιστολὴ στὸν ἐξάδερφό του Κ. Δ. Καρυωτάκη στὴν Ἀθήνα) Ἀγαπητὲ Κώστα, Ἀπὸ τὸ Θόδωρo θὰ ἔμαθες τὰ νέα μου. Ἔκτοτε δὲν ἔχω ἄλλα, τουλάχιστον αὐτῆς τῆς σπουδαιότητος. Δωμάτιο ηὗρα σ’ ἕνα ἐρειπωμένο σχεδὸν σπίτι. Ἐλπίζω νὰ μὴν πέσῃ πάρα πολὺ σύντομα, ἤ, ἂν πέσῃ, νὰ μὴν εἶμαι μέσα, ἤ, ἂν εἶμαι, νὰ μὴν πάθω τίποτε, δεδομένου μάλιστα ὅτι θὰ προφθάσω νὰ πηδήσω στὸ ἀπέναντι σπίτι, ἀφοῦ ὁ δρόμος, ἕνας ἀπὸ τοὺς κεντρικότερους, τὸ ἐπιτρέπει. Εἶναι γωνία, στὴν ἀγορά. Κάτω ἀπὸ τὰ παράθυρα (μικροσκοπικά, ἀνοίγουν καὶ κλείνουν μὲ σύρτες, γρίλλιες ὄχι, τὰ σανίδια τρύπια) μαζεύονται ὅλοι οἱ καταστηματάρχαι, ἀφοῦ δὲν ἔχουν ἄλλη δουλειἀ ἐλλείψει πελατείας (μαγαζιὰ μινιατοῦρες, ἰδίως μαγέρικα καὶ γιαουρτάδικα), καὶ συζητοῦν πολιτικὰ σὲ τόνο συνήθως εὐτράπελο. Πειράζονται μεταξύ τους, πειράζουν τοὺς διαβάτες, κι’ ὅταν ἔρθῃ ἡ ὥρα, κλείνουν. Πῶς τρῶνε αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι, εἶναι μυστήριο. Καλά, αὐτοὶ ποὺ ἔχουν γαλατάδικο ἢ μαγέρικο, καταπίνουν τὸ ἐμπόρευμά τους· ἀλλὰ ὅσοι ἔχουν, αἴφνης, σιδηροπωλεῖο; Γενικὰ ἐδῶ ὁ κόσμος εἶναι ἀμόρφωτος καὶ φτωχός. Ἕνα σπίτι ἀνθρώπινο δὲ βρίσκεις, οὔτε μιὰ κουβέντα νὰ πῇς. Ἂν πῇς κάτι περσότερο ἀπὸ τὸ «ἐλιὲς ψιλιές, καλιές», θὰ σὲ κοιτάξουν περιέργως. Οἱ ὑπάλληλοι, τὸ ἴδιο φουκαράδες. Ὅσοι σέβονται τὸν ἑαυτό τους φροντίζουν καὶ φεύγουν ἐγκαίρως. Εἰς ἐπίμετρον: ζέστη, ὑγρασία καὶ πυρετοί. Σοῦ ἐσωκλείω ἕνα ποίημά μου [τὸ «Πρέβεζα», μὲ τίτλο «Ἐπαρχία»] γιὰ νὰ γελάσεις καὶ νὰ πληροφορηθεῖς καλύτερα. Ζωγραφικὴ δὲν ἄρχισα, οὔτε φαίνεται πιθανὸ ν’ ἀρχίσω, ἐλλείψει κεφιοῦ. Ἀρκετὰ γιὰ τὴν ὡραία Πρέβεζα. Σεῖς τί γίνεσθε; Δὲν ἀμφιβάλλω ὅτι θὰ περνᾶτε καλά. Ἄρχισες νὰ ζωγραφίζῃς; Σὲ φιλῶ, καθὼς καὶ τὴν Ὄλγα καὶ τὸ Μπούμπη. Κωστάκης [Ἡ ἐπιστολὴ δημοσιεύτηκε περικομμένη ἀπὸ τὸν Σακελλαριάδη, Ἅπαντα, σ. 250. Ὁλόκληρη δημοσιεύτηκε στὸ Σαββίδης κ.ἄ., Χρονογραφία, σσ. 159-160] Πρέβεζα, 16 Ἰουλίου 1928 (’Eπιστολὴ στὸν ἐξάδερφό του Θ. Δ. Καρυωτάκη στὴν Ἀθήνα) Ἀγαπητὲ Θόδωρε, Σ’ εὐχαριστῶ πολὺ γιὰ τὸ εὐγενικὸ γράμμα σου, καθὼς καὶ τὴ σεβαστὴ θεία [Μαριγούλα Δημητρακοπούλου], τῆς ὁποίας ἤξερα καλὰ τὴν καλωσύνη. Θὰ ἦτο περιττὸ νὰ προσθέσω ὅτι τὰ αἰσθήματα αὐτὰ εἶναι ἀμοιβαῖα. Ἡ γνώμη τοῦ [Δημήτρη] Μητρόπουλου, εὐχάριστος βέβαια καὶ τιμητική, ἐπειδὴ κι’ ἐγὼ ἔχω ἐκτιμήσει τὴν ἁγνὴ καλλιτεχνική του διάθεση, δὲν ἀρκεῖ ὅμως ὥστε ν’ ἀποβάλω τὶς ἀμφιβολίες μου. Θυμᾶσαι μιὰ φορὰ τὴν ἐκδρομή μας στὴν Πάρνηθα; Δὲν μᾶς ἄρεσε ὁ δρόμος ποὺ ἔπαιρναν ὅλοι, κι’ ἐζητήσαμε ἕνα μονοπάτι γιὰ ν’ ἀνεβοῦμε γρηγορώτερα. Ἐπερπατήσαμε ὁλόκληρες ὧρες στὸν ἥλιο καὶ στὶς πέτρες, ἐταλαιπωρηθήκαμε, κι’ ἐπειδὴ ἐρχόταν ἡ νύχτα, ἀρχίσαμε νὰ κατεβαίνουμε κατρακυλώντας, χωρὶς οὔτε νὰ πλησιάσουμε στὴν κορφή. Ἔ! λοιπόν, ἀγαπητέ μου Θόδωρε, κανένας δὲ θὰ μοῦ βγάλῃ τὴν ἰδέα ὅτι τόσο ἐγὼ ὅσο κ’ ἐσὺ μπορεῖ νὰ πάθουμε κάτι ἀνάλογο καὶ τώρα, μὲ τὶς δουλειὲς αὐτὲς ποὺ καταπιαστήκαμε. Κι’ ὅταν ἀρχίσουμε νὰ κατεβαίνουμε, ποιός θὰ μᾶς κρατήσῃ; Μοῦ φαίνεται δὲ ὅτι ἔρχεται κι’ ὁ Κώστας μαζί μας. Ὁ... Θεὸς νὰ βάλῃ τὸ χέρι του. Ἀντίτυπα [ἀπὸ τὸ Ἐλεγεῖα καὶ Σάτιρες] δὲν ἔχω πάρει μαζί μου. Εἶναι στὸ κάτω μέρος τῆς βιβλιοθήκης μου, στὸ βάθος. Ἂν κάνῃς τὸν κόπο νὰ εἰπῇς τοῦ Θάνου νὰ μοῦ ταχυδρομήσῃ δυὸ τρία γιὰ νὰ γράψω τὴν ἀφιέρωση καὶ νὰ στείλω ἕνα τοῦ Μητρόπουλου. Σκέπτομαι ὅμως σὲ 20 μέρες τὸ πολὺ νὰ ἔλθω μὲ ἀναρρωτικὴ ἄδεια, ἂν δὲ γίνῃ ἡ ἀπόσπαση. Σοῦ ἐσωκλείω τὶς μεταφράσεις. Ἂν εἶναι ἀκόμη κανένα, γράψε μου, γιατὶ δὲν εἶμαι βέβαιος. Σοῦ ἐπαναλαμβάνω ὅμως ὅτι γιὰ νὰ γίνουν δημοσιεύσιμα, πρέπει νὰ τὶς κοιτάξῃ ἕνας Γάλλος ποὺ νὰ καταλαβαίνῃ ἀπ’ αὐτά. Γράψε μου τί σοῦ εἶπε ὁ Μητρόπουλος γιὰ τὴ μουσική. Σπάζω τὸ κεφάλι μου γιὰ νὰ βρῶ τὸ τρίτο νέο της Πρεβέζης, ἀλλὰ ξέρεις τελευταίως ἡ κίνησις τῆς μεγαλουπόλεως ἔχει ὁπωσδήποτε κοπάσει. Μόνο τώρα καὶ κάμποσες μέρες ἔχουμε μουσικὴ στὸ καφενεῖο τῆς παραλίας, ἀπὸ δύο ὄργανα, δηλ. ἕνα σαντοῦρι καὶ τὸ φωνητικὸν ὄργανον ἑνὸς Σμυρνιοῦ. Γραφικώτατο κοινὸν κάθεται στὶς καρέκλες ροφώντας ἀπολαυστικὰ τσιτσιμπύρα. Γύρω ἕνα τεῖχος τζαμπατζήδων. καὶ μέσα στὶς βάρκες, γλυκύταται παρθένοι, κόραι ἁλιέων, ὕσταται φορεῖς τοῦ ρωμαντισμοῦ, λικνίζονται παθητικώτατα ὑπὸ τοὺς κλαυθμηρισμοὺς τῶν ἀμανέδων. Δὲ διοργανώνεις καμμιὰ ἐκδρομὴ ὣς ἐδῶ; Τὸ ταξείδι εἶναι πρώτης τάξεως καὶ θὰ ἰδῆτε μέρη. Ὁ Γιῶργος δὲν πιστεύω νἄχει ἀντιρρήσεις. Κι’ ὁ Χαρίλαος τώρα ποὺ ἀπέκτησε χρήματα... Σὲ φιλῶ, Κωστάκης [Σακελλαριάδης, Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιά, 1973, σσ. 59-60] ---------------------------------------- Οἱ πηγὲς ποὺ χρησιμοποιήθηκαν, ἐκτὸς ἀπὸ περιοδικὰ καὶ ἐφημερίδες, εἶναι, κατὰ κύριο λόγο, οἱ παρακάτω: α) Χαρ. Σακελλαριάδης (ἐπιμ.), Κ. Γ. Καρυωτάκη, Ἅπαντα ἔμμετρα καὶ πεζά, Ἀθήνα 1938, σσ. 242-252. β) Χαρ. Σακελλαριάδης, «Ἀνέκδοτες ἐπιστολές τοῦ Καρυωτάκη», Νέα Ἑστία (τχ. 1065, 15 Νοεμβρίου 1971, σσ. 1537-1555). γ) Χαρ. Σακελλαριάδης, «Πέντε ἀνέκδοτες καὶ δύο ἄγνωστες ἐπιστολὲς τοῦ Καρυωτάκη», Φιλολογικὴ Πρωτοχρονιά, 1973, σσ. 55-60. δ) Γ. Π. Σαββίδης κ.ἄ., Χρονογραφία Κ. Γ. Καρυωτάκη, ΜΙΕΤ, Ἀθήνα 1989 [ἡ πληρέστερη ἔκδοση τῶν ἐπιστολῶν ἐνσωματωμένη στὴ βιογράφηση τοῦ ποιητῆ].

Ἐπιστολές τοῦ Κ. Γ. Καρυωτάκη

Σύνδεση