Η Δεξιά της «βαθιάς» Αμερικής που εξέλεξε τον Τραμπ

Οι παραδοσιακά συντηρητικές πολιτείες του Νότου, που στάθηκαν ιδεολογικό στήριγμα του Ντόναλντ Τραμπ, έχουν συγκριτικά περισσότερους φτωχούς και χαμηλότερους εκπαιδευτικούς δείκτες. Arlie Russell-Hochschild, Strangers in Their Own Land: Anger and Mourning on the American Right. A Journey to the Heart of Our Political Divide, The New Press, New York 2016, 351 pp. Ο βαθύς Νότος Το βιβλίο της Άρλι Χόχτσιλντ κυκλοφόρησε δυο μήνες πριν τις αμερικανικές εκλογές και αποπειράται να ερμηνεύσει σε βάθος τη σύγχρονη αμερικανική δεξιά. Επικεντρώνεται στη «νέα δεξιά» που εμφανίζεται το 2009 με το ακροδεξιό «Κίνημα του Τσαγιού» (Tea Party movement[1]) και απλώνεται με μεγαλύτερη επιρροή στον αμερικανικό Νότο. Οι παραδοσιακά συντηρητικές πολιτείες του Νότου, που στάθηκαν ιδεολογικό στήριγμα του Ντόναλντ Τραμπ, έχουν συγκριτικά περισσότερους φτωχούς, χαμηλότερους εκπαιδευτικούς δείκτες, έντονη παρουσία της «χριστιανικής δεξιάς» και εκκλησιαζομένων την Κυριακή, παραδοσιακά ήθη, ψηλότερα ποσοστά ρατσισμού και ομοφοβίας και απουσία της λεγόμενης πολιτικής ορθότητας στον δημόσιο λόγο των τοπικών ηγεσιών. Αυτές οι πολιτείες είναι πολύ πριν από τον Τραμπ στηρίγματα του ρεπουμπλικανικού κόμματος, που οι εκπρόσωποί του επί χρόνια βαδίζοντας όλο και δεξιότερα κολακεύουν το Νότο προβάλλοντας τους κατοίκους του σαν το αμερικανικό πρότυπο. Ο Τζωρτζ Μπους ο νεώτερος π.χ. ονόμαζε αυτές τις πολιτείες την «αυθεντική Αμερική», ο Μιτ Ρόμνεϋ (αντίπαλος του Ομπάμα το 2012 και ο πρώτος στην ιστορία υποψήφιος για πρόεδρος μέλος της θρησκευτικής σέχτας των Μορμόνων) τις περιέγραφε (μιλώντας για την πολιτεία του, το Μίσιγκαν) με την έκφραση πολιτείες όπου «τα δέντρα έχουν το σωστό ύψος», εννοώντας ότι σε αυτές επικρατεί η ηθική, οι άνθρωποι εργάζονται σκληρά και αγαπούν την πατρίδα τους, εκεί κυκλοφορούν αμερικανικά προϊόντα και αυτοκίνητα αντί «ξένα» κ.ά. Σε αυτές τις πολιτείες αναπτύχθηκε περισσότερο από αλλού το ακροδεξιό Κίνημα του Τσαγιού, πράγμα ταιριαστό με την ιδεολογία των κατοίκων, που υπερασπίζονται με πάθος την ελεύθερη οπλοφορία, έχουν εχθρική στάση απέναντι στις αμβλώσεις, είναι υπέρ της θανατικής ποινής, ζουν σε περιοχές των πόλεων χωριστά οι λευκοί από τις μειονότητες και κινητοποιούνται ενάντια σε παρεμβάσεις της ομοσπονδιακής εξουσίας ζητώντας αυτονομία των πολιτειακών εκπροσώπων. Η έρευνα Η πολιτεία που επέλεξε η Χόχτσιλντ ως πεδίο της έρευνας είναι η Λουιζιάνα (στον Κόλπο του Μεξικού ανάμεσα στις πολιτείες Τέξας και Μισισίπι). Η συγγραφέας είναι ομότιμη καθηγήτρια κοινωνιολογίας του πανεπιστημίου Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας, αν και το πλούσιο έργο της είναι πιο κοντά στην κοινωνική ψυχολογία και σε αυτό που η αμερικανική κοινωνική επιστήμη ονόμασε «κοινωνιολογία των αισθημάτων»[2]. Η οπτική της για το πολιτικό πεδίο είναι με ευρωπαϊκά κριτήρια αμερικανική, με την έννοια ότι περιγράφει τα δύο μεγάλα πολιτικά στρατόπεδα με τους όρους αριστερά για το δημοκρατικό κόμμα και δεξιά για το ρεπουμπλικανικό. Τα ερευνητικά δεδομένα είναι πλουσιότατα, η συλλογή τους κράτησε πέντε χρόνια. Ανήκουν στο είδος που η κοινωνιολογία ονομάζει «ποιοτική έρευνα» με την τεχνική της συνέντευξης και της «συστηματικής παρατήρησης», παράλληλα με την ανθρωπολογική τεχνική συμμετοχής της ερευνήτριας στη ζωή και τις δραστηριότητες στον ιδιωτικό χώρο των ομάδων μελέτης από τις οποίες αντλεί τα υποκείμενα των συνεντεύξεων, καθώς επίσης σε δημόσιες συγκεντρώσεις τους (στην εκκλησία, σε εορταστικά δημόσια γεύματα, εκδηλώσεις διάφορες και πολιτικές συγκεντρώσεις). Τα μέλη της ομάδας έρευνας ήταν οπαδοί του Κινήματος του Τσαγιού, άντρες και γυναίκες μεταξύ 40 και 85 ετών, όλοι λευκοί, από τα μεσαία, μικροαστικά και εργατικά στρώματα. Το Κίνημα του Τσαγιού άντλησε τους οπαδούς του κυρίως από το ρεπουμπλικανικό κόμμα και το αποτελούν σχεδόν αποκλειστικά λευκοί αμερικανοί. Απλώθηκε με δύο βασικά διεκδικήσεις: τη νομοθετική ανεξαρτησία των πολιτειών από την κεντρική ομοσπονδιακή εξουσία και τη μείωση της φορολογίας με την κατάργηση όλων των δαπανών κρατικής πρόνοιας. Με μεγάλες κινητοποιήσεις σε όλη τη χώρα το «κίνημα» πολέμησε ενάντια στη νομοθεσία του Μπαράκ Ομπάμα για την ανάκαμψη της οικονομίας από την κρίση, την εκπαίδευση, την καταπολέμηση της ανεργίας, την αύξηση παροχών στους ανέργους και άλλα μέτρα κρατικής πρόνοιας. Εντονότερα ακόμα πολέμησε ενάντια στο νόμο για την υγεία, που κάλυπτε ένα θεμελιώδες κενό προστασίας μεγάλου αριθμού ανασφάλιστων, ιδίως από τα φτωχότερα στρώματα. Βασικό κίνητρο της έρευνας, γράφει η συγγραφέας, ήταν ο «διχασμός» ανάμεσα στους οπαδούς των δύο κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία, διχασμός τον οποίο παρακολουθεί να βαθαίνει συνεχώς έως ότου το 2009 να γίνει έχθρα με μορφές τόσο ακραίες ώστε να είναι πλέον επικίνδυνος. Με κίνητρο την «ανησυχία» για τον επικίνδυνο διχασμό, καθώς γνωρίζει τη φιλελεύθερη αριστερά, στην οποία γράφει ότι ανήκει η ίδια, θέλησε να καταλάβει σε βάθος τη δεξιά και επικέντρωσε την έρευνα στην ακραία εκδοχή της, το Κίνημα του Τσαγιού. Το «μεγάλο παράδοξο» Η Λουιζιάνα, όπως και οι άλλες «κόκκινες» (με πλειοψηφία ρεπουμπλικανών) πολιτείες, έχει συγκριτικά περισσότερα ποσοστά από φτωχούς, από εγκυμοσύνες στην εφηβεία, παχυσαρκία, πρόωρες γεννήσεις, χαμηλότερη πρόσβαση στην εκπαίδευση. Είναι η πολιτεία με τον μικρότερο έλεγχο στην πώληση οινοπνευματωδών και όπλων και στην κατοχή όπλων, οι κάτοικοί της έχουν δικαίωμα να οπλοφορούν φανερά στον δημόσιο χώρο, στις κεντρικές λεωφόρους ή τα μπαρ. Επίσης ισχύει ένας νόμος περί «αυτοάμυνας», που επιτρέπει στον καθένα να πυροβολεί «πρώτος» μέσα στα πλαίσια της ιδιοκτησίας του. Παράλληλα η Λουιζιάνα έχει τους περισσότερους βίαιους θανάτους από όπλα, σε διπλάσιο σχεδόν ποσοστό από τη λοιπή χώρα. Τα υποκείμενα της έρευνας υποστήριζαν έντονα το δικαίωμα στην οπλοφορία και «όλοι είχαν όπλα, άλλος τρία, άλλος πέντε, άλλος εφτά». Οι γυναίκες της έρευνας υποστήριζαν τα ίδια με τους άντρες, λιγότερο φανατικά την οπλοφορία αλλά ήταν εξίσου εχθρικές απέναντι στις αμβλώσεις και συμπαθούσαν έναν ακροδεξιό δημοσιογραφικό αστέρα της τηλεοπτικής εταιρίας Φοξ επειδή ονόμαζε τις φεμινίστριες υπέρ της άμβλωσης «φεμιναζί». Ήταν όλες εργαζόμενες αλλά το όνειρό τους ήταν ένας γάμος που τα έσοδα του συζύγου επιτρέπουν στη σύζυγο να ασκεί τα καθήκοντα της νοικοκυράς και μητέρας όπως είναι η τάξη του κόσμου. Επίσης υπερασπίζονταν με πάθος την αυτονομία των πολιτειακών αρχών ενάντια στην ομοσπονδιακή παρέμβαση και νομοθεσία για όλα τα ζητήματα, από την προστασία του περιβάλλοντος έως τη νομοθεσία για την ασφάλιση υγείας. Τη Λουιζιάνα η συγγραφέας την επέλεξε με τρία βασικά κριτήρια, επειδή έχει ισχυρό Κίνημα του Τσαγιού, είναι η φτωχότερη πολιτεία των ΗΠΑ και έχει τους ψηλότερους δείκτες περιβαλλοντικής μόλυνσης. Αφιερώνει μεγάλο μέρος του βιβλίου στο θέμα της οικολογικής καταστροφής από τις εταιρίες εξόρυξης πετρελαίου σε υποθαλάσσιες πηγές στον Κόλπο του Μεξικού. Και με έκπληξη περιγράφει την έντονη αντίθεση των υποκειμένων της έρευνας με την ομοσπονδιακή νομοθεσία για την περιβαλλοντική προστασία. Πιο ακραίο παράδειγμα είναι η έντονη αντιπαράθεσή τους με την παρέμβαση του προέδρου Ομπάμα το 2010, όταν τον Απρίλιο έκρηξη σε υποθαλάσσια πετρελαιοπηγή προκάλεσε τη «μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή» που έγινε ποτέ στη χώρα, με τεράστιες επιπτώσεις στη γύρω περιοχή. Για καιρό, στα πέντε χρόνια της έρευνας, η συγγραφέας είναι αντιμέτωπη με αυτό που ονομάζει «το μεγάλο παράδοξο». Πώς είναι δυνατό οι κάτοικοι της φτωχής και πληγωμένης από την πετροχημική μόλυνση Λουιζιάνας να είναι οι πιο ακραίοι και πιο ένθερμοι αντίπαλοι της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στα μέτρα με οικονομικές παροχές προς τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες και στις νομοθετικές ρυθμίσεις ενάντια στη μόλυνση; «Κάτι δεν καταλαβαίνω», σχολιάζει η συγγραφέας. Μήπως το βασικό τους κριτήριο είναι να έχουν δουλειά και αυτό εξηγεί τη στάση τους, αναρωτιέται, καθώς οι εταιρίες πετρελαίου προσφέρουν πλήθος θέσεων εργασίας. Και μνημονεύει ότι όταν ο Ομπάμα κατηγόρησε το 2010 την εταιρεία πετρελαίων για ανεπαρκή μέτρα προστασίας και αποφάσισε να διακοπεί η άντληση πετρελαίου στην περιοχή για έξι μήνες έως ότου αποφανθούν οι επιτροπές ελέγχου για τα αίτια του καταστροφικού ατυχήματος, εκπρόσωπος της Λουιζιάνας στη Βουλή και Γενικός Εισαγγελέας της πολιτείας έκανε την ακόλουθη πράξη διαμαρτυρίας: κατά τη διάρκεια ομιλίας του προέδρου κρατούσε ψηλά σύνθημα που έγραφε «Πετρέλαια ίσον θέσεις εργασίας». Σύμφωνα με τις στατιστικές όμως η ανεργία είναι χαμηλότερη στις πολιτείες όπου εφαρμόζονται μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας. Και το πιο παράδοξο είναι τα μέτρα του Ομπάμα για την περίθαλψη υγείας, την «οικονομικά προσιτή περίθαλψη»[3]. Γιατί τα πολέμησαν και δήλωναν αντίθετοι στις συζητήσεις μαζί της οι οπαδοί του Κινήματος του Τσαγιού της Λουιζιάνας; Είναι πράγματι παράδοξο το πάθος που επενδύθηκε στην καταπολέμηση του νόμου του Ομπάμα για την ασφάλιση υγείας, σε μια χώρα που οι πολίτες της ήταν χωρίς δημόσια ασφάλιση, το κόστος της ήταν πολύ ψηλό, τα κέρδη των ασφαλιστικών εταιρειών τεράστια και αυξανόμενα μέσα στις δεκαετίες, ενώ τα αρκετά ποσοστά των μη ασφαλισμένων, κυριολεκτικά στο δρόμο σε περίπτωση ασθένειας, και χωρίς πρόσβαση σε νοσοκομεία σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών. Πιο έντονα απ’ όλες τις πολιτικές ομάδες το νόμο αυτόν που χαρακτηριστικά αναφέρεται συχνά με τη λαϊκή του επωνυμία: «Ομπαμασφάλιση» (Οbamacare) τον πολέμησε το Κίνημα του Τσαγιού. Η συγγραφέας επισημαίνει την πρόσθετη αντίφαση, ότι τα υποκείμενα της έρευνας δήλωναν με πάθος εναντίον του νόμου, ενώ όλα τον είχαν ήδη χρησιμοποιήσει και ασφαλιστεί. Η «ενσυναίσθηση» για το «θυμό και το πένθος της δεξιάς» Πασχίζοντας να καταλάβει το «μεγάλο παράδοξο», η Άρλι Χόχτσιλντ αναφέρει ότι γενικά της ήταν δυσνόητη η περιοχή. Δεν καταλάβαινε αυτή την άλλη Αμερική, όπου δεν πουλιόταν η New York Times, δεν κυκλοφορούσαν μικρά αυτοκίνητα και καθόλου «ξένων» βιομηχανιών, τα φαγητά ήταν παντού τηγανητά και λιπαρά, η υγιεινή διατροφή ήταν όσο απούσα και η πολιτική ορθότητα, οι συνομιλητές της ήταν κατά της ομοσπονδιακής κυβέρνησης που ερχόταν «να επιβάλει με το ζόρι τι θα ψωνίζουμε και τι θα τρώμε». Και με αγανάκτηση μνημόνευαν παραδείγματα όπως να τους «επιβάλλουν» οι ομοσπονδιακοί νόμοι να αγοράζουν λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας, να «υποχρεώνουν» τα μαγαζιά πρόχειρου φαγητού να σερβίρουν σαλάτες και λαχανικά, να «επιβάλλουν» ετικέτες για την προστασία των παιδιών στα φάρμακα... «Ένιωθα ξένη στην ίδια μου τη χώρα», γράφει. Για να κατακτήσει την κατανόηση θεώρησε απαραίτητη την ενσυναίσθηση. Η λέξη που σημαίνει συμπάθεια και ικανότητα αναγνώρισης τι νιώθει ο άλλος, με τη χρήση της στην κοινωνιολογία των αισθημάτων διαμόρφωσε δύο όρους, τη συναισθηματική ενσυναίσθηση και τη γνωστική, που σημαίνει την προσέγγιση με σκοπό την ταύτιση με τον άλλο για την κατανόηση των αισθημάτων και της αντίληψης που έχει των κοινωνικών σχέσεων. Καθώς ένιωθε ξένη, «για να καταλάβω τα αισθήματά τους, έπρεπε να φανταστώ τον εαυτό μου στη θέση τους». Προσέγγισε έτσι τα υποκείμενα της έρευνας με συμπάθεια, αναγνώριση των αρετών του κάθε ατόμου, των δυσκολιών και των φόβων του και έκανε επί πέντε χρόνια συστηματική προσπάθεια να βάλει τον εαυτό της στη θέση τους, να μοιραστεί τις αγωνίες και τα βάσανά τους. Φαίνεται ότι κέρδισε την εμπιστοσύνη τους, καθώς επισημαίνει ότι της ανοίχτηκαν και της μίλησαν ειλικρινά, μολονότι δεν τους απέκρυψε τη διαφωνία της με τις απόψεις τους. Χάρη στη διάρκεια της συμβίωσης μαζί τους και την ενσυναίσθηση γράφει ότι οδηγήθηκε να αντιληφθεί τα «βαθύτερα αίτια», που είναι ο τίτλος του 9ου κεφαλαίου, και να κατανοήσει τι τους προσέφερε ο Τραμπ, που είναι ο τίτλος του 15ου κεφαλαίου: «Όχι πια ξένοι». Τα «βαθύτερα αίτια» συνοψίζονται στην ακόλουθη απεικόνιση των μελών του Κινήματος του Τσαγιού, εδώ σε περίληψη ελεύθερης μετάφρασης. Είναι άντρες λευκοί και χριστιανοί μεσαίων, μικροαστικών και εργατικών στρωμάτων, που νιώθουν αδικημένοι και παρείσακτοι, «ξένοι στην ίδια τους τη χώρα». Έμαθαν και εφάρμοσαν όλη τους τη ζωή, μαθαίνοντάς το και στα παιδιά τους, να αγαπούν και να τιμούν την πατρίδα τους και να πιστεύουν στο «αμερικανικό όνειρο». Το όνειρο αυτό ήξεραν ότι επαληθεύεται επί γενεές: κάθε γενιά κάνει κι ένα βήμα ψηλότερα στην κοινωνική κλίμακα και ζει καλύτερα, εάν τα μέλη της ακολουθούν τους κανόνες της Βίβλου για την ηθική και την εργασία. Αυτούς όμως τους πρόδωσε. Για αυτούς τους λευκούς και χριστιανούς άντρες που εργάστηκαν σκληρά και τίμια, πήγαιναν κάθε Κυριακή στην εκκλησία, χαιρετούσαν κάθε πρωί στο σχολείο την αμερικανική σημαία, έκαναν προσευχή πριν το φαγητό, τίμησαν την πατρίδα και την οικογένεια... η ανταμοιβή δεν ήρθε. Το αντίθετο μάλιστα. Τα έσοδά τους τα τελευταία σαράντα χρόνια μειώθηκαν 40% και ήρθε και η οικονομική κρίση το 2008 γενικεύοντας την ανασφάλεια για το αύριο. Η τηλεόραση, το κανάλι Φοξ (που όλοι ακούνε αποκλειστικά) τους βομβαρδίζει καθημερινά με ιστορίες φρίκης και τρόμου για τους κινδύνους που τους απειλούν και για την παρακμή της κοινωνίας που πλημμυρίζει την Αμερική. Χάθηκε ο δρόμος του θεού. Οι ομοσπονδιακοί ηγέτες στην ανατολική ακτή ονομάζουν πρόοδο την ανηθικότητα, με την ελεύθερη συμβίωση, τα νόθα παιδιά και την ομοφυλοφιλία. Οι φεμινίστριες προπαγανδίζουν το φόνο με τις αμβλώσεις, οι κρατικές παροχές αναλώνονται στους μαύρους τεμπέληδες που αντί να δουλέψουν τίμια παραβιάζουν τους νόμους, τους παρείσακτους μετανάστες που έτσι τα καταφέρνουν καλύτερα από τους τίμιους αμερικανούς, τις γυναίκες για να μην κάθονται στο σπίτι όπως όρισε ο θεός να νοικοκυρεύουν τον άντρα τους και να μεγαλώνουν τα παιδιά τους. Έτσι, εκεί στην ουρά προς το αμερικανικό όνειρο, οι λευκοί και χριστιανοί άντρες μένουν πίσω να περιμένουν μάταια την ανταμοιβή. Και σαν να μην έφτανε αυτή η τεράστια αδικία, οι ομοσπονδιακοί ηγέτες στην ανατολική ακτή, το λέει κάθε μέρα και η τηλεόραση της Φοξ, τους ονομάζουν, αυτούς τους αυθεντικούς αμερικανούς, οπισθοδρομικούς, χωριάτες, στενόμυαλους, κολλημένους, αμαθείς. Όχι μόνο έχασαν τη σειρά τους στην ουρά για το αμερικανικό όνειρο, αλλά έχασαν και την τιμή τους σαν αυθεντικοί αμερικανοί, αυτοί που είναι ο θεμέλιος λίθος της χώρας. Και ύστερα ήρθε και ο Ομπάμα για πρόεδρος. Το έλεγε η τηλεόραση της Φοξ, ότι βαλτώνει η οικονομία, γιατί τα κρατικά κονδύλια, από τους δικούς τους φόρους, τα σκορπάνε οι ομοσπονδιακοί ηγέτες στους μαύρους και τους μετανάστες, στους άνεργους και τους τεμπέληδες, για να προκόψουν αυτοί, κόβοντας το δρόμο της ανόδου στους λευκούς άντρες που ακολουθούν τη Βίβλο. Και αυτός ο Ομπάμα, πώς δηλαδή τα κατάφερε; Πού βρήκε ο μαύρος λεφτά να πληρώσει τόσο ακριβά πανεπιστήμια; Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του τα πλήρωσε ‒ ή κάτι ακόμα πιο ύποπτο συμβαίνει; Και πώς ανέβηκε τόσο ψηλά; Η τηλεόραση της Φοξ λέει ότι είναι μουσουλμάνος. Και λέει ακόμα ότι δε γεννήθηκε καν στην Αμερική... Και πάντως ο Ομπάμα «δεν είναι πραγματικός χριστιανός, δεν έχει την καταγωγή ούτε την αφοσίωση» που κάνει τον «αυθεντικό Αμερικανό». Με τον Ομπάμα πρόεδρο, δε νιώθει πια ο λευκός και χριστιανός άντρας περήφανος που είναι Αμερικανός, νιώθει «ξένος στην ίδια του τη χώρα». Στη συνέχεια, κατά το κεφάλαιο 15, ήρθε ο Τραμπ. Και ανταποκρίθηκε σε αυτό το γιγάντιο παράπονο και τη διπλή αδικία. Και τους είπε ο Τραμπ ότι θα κάνει «την Αμερική ξανά μεγάλη». Έβαλε τις γυναίκες στη θέση τους, έβρισε όπως τους πρέπει τους μαύρους, υποσχέθηκε ότι θα διώξει τους μετανάστες και ότι θα απαγορεύσει την είσοδο σε όλους τους μουσουλμάνους. Ο Τραμπ είναι το σύμβολο του αμερικανικού ονείρου. Χωρίς πολλά γράμματα, έχτισε μια οικονομική αυτοκρατορία. Και είναι ο όμοιός τους και μάλιστα πολύ πιο θαρραλέος. Ονόμασε «γελοία» την πολιτική ορθότητα, δεν προσλάμβανε μαύρους στις εταιρίες του επειδή δεν είναι εργατικοί, ονόμασε τους μεξικανούς μετανάστες «εγκληματίες και βιαστές» και κατήγγειλε τον Ομπάμα ότι δεν έχει γεννηθεί στην Αμερική. Κι ακόμα, όταν δημοσιογράφος τον ρώτησε αν καταδικάζει τους Κου Κλουξ Κλαν (που προπαγάνδιζαν υπέρ της εκλογής του), απάντησε ότι δεν τους ξέρει και δεν μπορεί να καταδικάσει κάποιους που δεν ξέρει[4]. Ο Τραμπ έγινε σύμβολο για όλους τους αδικημένους και περιφρονημένους από τις ομοσπονδιακές ελίτ λευκούς και τίμιους χριστιανούς Αμερικανούς. Και όταν πήγε στη Λουιζιάνα να μιλήσει ως υποψήφιος πρόεδρος, τον υποδέχτηκαν με καπέλα και μπλούζες με το όνομά του, δύο τεράστια πανώ που έγραφαν: «Τραμπ: Η Αμερική Ξανά Μεγάλη» και «Η Σιωπηρή Πλειοψηφία Ψηφίζει Τραμπ» και μια γιγάντια αμερικανική σημαία. Το βασικό της συμπέρασμα, όπως η συγγραφέας η ίδια το συνοψίζει σε μια φράση, είναι: «Κάτω από τη δεξιά εχθρότητα προς κάθε επέμβαση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης κρύβεται η αγωνιώδης απώλεια της τιμής, η αλλοτρίωση και η συμμετοχή σε έναν αόρατο ταξικό πόλεμο»[5]. Και όμως ο «πόλεμος» είναι βασικά φυλετικός Ταξική διάσταση έχει βέβαια ο «πόλεμος» ανάμεσα στα δύο κόμματα των ΗΠΑ, με την έννοια ότι όσο χαμηλότερα στην κοινωνική κλίμακα βρίσκονται οι λευκοί πολίτες τόσο πιο επιρρεπείς είναι στο ρατσιστικό μίσος και εύπιστοι στις εύκολες λύσεις των ηγετών που τους προσφέρουν σαν ερμηνεία της μιζέριας τους τα μέτρα θετικών διακρίσεων που έδωσαν τις ευκαιρίες ανόδου και κοινωνικής προκοπής στους μαύρους, τους μετανάστες και τις γυναίκες. Τον Τραμπ ωστόσο δεν τον ψήφισαν μόνο οι νότιοι. Πήρε βέβαια στις πολιτείες του Νότου σε σχεδόν όλες πάνω από 50% και σε μερικές από 60% και πάνω[6], αλλά κέρδισε και σε πολλές άλλες πολιτείες. Ούτε τον ψήφισαν κυρίως οι φτωχοί. Τον ψήφισαν οι λευκοί αμερικανοί σε ποσοστό 58%, τον ψήφισαν σε ψηλότερα ποσοστά από την Κλίντον οι πολίτες με μεσαία και ψηλά εισοδήματα. Φαίνεται ότι ήταν πολύ βαθιά επαναστατική αλλαγή η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα και ιλιγγιώδης η απόσταση που διανύθηκε με την προεδρία μαύρου αμερικανού 45 ακριβώς χρόνια μετά την ψήφιση του περίφημου νόμου Civil Rights Act, που καταργούσε τις ακόμα το 1964 θεσμοθετημένα κυρίαρχες φυλετικές διακρίσεις. Βασικότερο πάντως είναι τούτο. Η στροφή προς τα δεξιά των λευκών αμερικανών δεν είναι έργο της ακροδεξιάς, την καλλιέργησε το ρεπουμπλικανικό κόμμα σε όλη τη χώρα. Όταν η Χόχτσιλντ πρωτοπηγαίνει στη Λουιζιάνα για να ξεκινήσει την έρευνα, συναντάει «πολλά σημάδια της παλιάς φυλετικής διαίρεσης» στο χώρο, με πρώτο μια γιγάντια αφίσα σε αυτοκινητόδρομο με το ερώτημα: «Πού είναι το πιστοποιητικό γεννήσεως του Ομπάμα;»,[7] αλλά και μια υβριστικότατη επιγραφή με μνεία στο «λουκάνικο» του Ομπάμα[8] σε μάντρα πάνω στο δρόμο, καμιά πενηνταριά χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της πολιτείας. Σε νεκροταφεία της Λουιζιάνας οι τάφοι είναι ακόμα σήμερα χωριστά των μαύρων από των λευκών. Οι κάτοικοι αισθάνονται «νότιοι» και είναι από την ιστορία πολύ ζωντανός επιλεκτικά στη μνήμη τους ιδίως ο εμφύλιος πόλεμος βορείων και νοτίων. Τα σαράντα χρόνια από τη δεκαετία του 1970, το δημοκρατικό κόμμα έχασε σημαντικό ποσοστό των λευκών ψηφοφόρων του, από 41 έπεσαν σε 24%. Οι ρεπουμπλικανοί βαδίζουν τις τελευταίες δεκαετίες όλο και δεξιότερα. Από το 2009 καταγγέλλουν την κυβέρνηση των δημοκρατικών σαν μια ελίτ που σωρεύει εξουσίες εφευρίσκοντας «ανύπαρκτα» κοινωνικά προβλήματα για να αυξήσει τον έλεγχό της και παρέχοντας αφειδώς χρήματα για να διατηρήσει την πλειοψηφία. Παλεύουν ενάντια στην ομοσπονδιακή εξουσία και τις παροχές κοινωνικής πρόνοιας και είναι σε ψηλά ποσοστά αντίθετοι με τη νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος από τη βιομηχανική μόλυνση. Μετρήσεις γνώμης δείχνουν ότι οι ψηφοφόροι των δημοκρατικών είναι σε ποσοστό 90% υπέρ της νομοθεσίας για την προστασία από τη βιομηχανική μόλυνση, ενώ 58% των ρεπουμπλικανών είναι εναντίον, και ανάμεσά τους: 41% «μετριοπαθείς» ρεπουμπλικανοί, 62% «συντηρητικοί» και 71% Κίνημα του Τσαγιού. Η δεξιά λοιπόν στροφή των ρεπουμπλικανών δεν είναι πρόσφατη· η εκλογή του Ομπάμα την οδήγησε σε πρωτοφανή έξαρση, αλλά είναι πολλές δεκαετίες παλιότερη. Όπως γράφει σχολιαστής της προεκλογικής εκστρατείας: «Με την εκλογή μαύρου προέδρου οι ρεπουμπλικανοί έριξαν βενζίνη στα ξερόχορτα του ρατσισμού που όμως είχαν οι ίδιοι σωρεύσει επί δεκαετίες. Όταν στα μέσα της δεκαετίας του 1960 οι δημοκρατικοί έγιναν το κόμμα της ισότητας δικαιωμάτων των μαύρων», οι ρεπουμπλικανοί ξεκίνησαν μια πορεία με στόχο να κάνουν οπαδούς τους όλους τους ρατσιστές της χώρας. Καλλιέργησαν συστηματικά «τα δικαιώματα των πολιτειών», δηλαδή τη νομοθετική τους ανεξαρτησία από την ομοσπονδιακή εξουσία. Συχνά στην πολιτική αντιπαράθεση για το θέμα υποστήριξαν ότι «τα δικαιώματα των πολιτειών» δεν έχουν σχέση με το ρατσισμό και τις διακρίσεις, πράγμα ψευδέστατο, καθώς όλη η ιστορία αυτών των δικαιωμάτων είναι συνδεδεμένη με τις διακρίσεις κατά της μαύρης μειονότητας. Ο Ρόναλντ Ρήγκαν στάθηκε ανάμεσα στους πιο ένθερμους υποστηριχτές των «δικαιωμάτων των πολιτειών», επιπλέον εξιδανικεύοντας τα «αμερικανικά» χαρακτηριστικά των νότιων, που αντιστάθηκαν με έντονα συγκρουσιακό τρόπο στην επιβολή της ομοσπονδιακής νομοθεσίας ενάντια στο διαχωρισμό μαύρων από τους λευκούς στην εκπαίδευση και τη λοιπή κοινωνική ζωή[9]. Μολονότι ο ρατσισμός δεν εμφανίζεται αποκλειστικά και μόνο ανάμεσα στους ρεπουμπλικανούς αλλά και σε ποσοστό των δημοκρατικών, μετά τη νομοθεσία εναντίον των διακρίσεων, οι ηγετικές ελίτ της χώρας προσάρμοσαν από το 1964 το λόγο τους στα νέα δεδομένα και εγκατέλειψαν τις θέσεις του «παραδοσιακού ρατσισμού», με συνέπεια να υποχωρήσει η δημόσια τουλάχιστον παρουσία των πεποιθήσεων στην κατωτερότητα των μαύρων αμερικανών. Στη θέση της οι ρεπουμπλικανοί ιδίως διέδωσαν και καλλιεργήθηκε πλατιά μια μνησίκακη ανησυχία για την απώλεια προνομίων της λευκής πλειονότητας. Πήρε τη μορφή αντίθεσης στα μέτρα με στόχο την άρση των ανισοτήτων και αποκατάσταση των αδικιών απέναντι στη μαύρη μειονότητα και την κοινωνική ομάδα των γυναικών, με ρυθμίσεις που επέβαλαν την παρουσία ποσοστών αυτών των ομάδων στην εργασία, τα πανεπιστήμια κτλ. Πολλές φορές αυτά τα μέτρα ονομάστηκαν «αντιδημοκρατικά», με αναφορά στους λευκούς χωρίς εκπαίδευση ή εργασία και άρα χωρίς προστασία. Ο ρατσισμός δεν αναφερόταν πια στην εγγενή κατωτερότητα αλλά στη μειωμένη εργατικότητα των μαύρων, την απόστασή τους από τα αμερικανικά ιδεώδη, την ελλιπή τους αφοσίωση στην αμερικανική πατρίδα και παρόμοια, έως τη μειωμένη τους ηθική με κριτήριο τα πολύ μεγαλύτερα ποσοστά παραβατικής συμπεριφοράς και άρα την εναντίωσή τους στο νόμο και την τάξη. Αυτός ο ήπιος σε σχέση με τον παραδοσιακό ρατσισμός εκφράστηκε πολιτικά ιδίως με τη διεκδίκηση των «δικαιωμάτων των πολιτειών». Με την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα εγκαταλείπεται από το ρεπουμπλικανικό κόμμα η πολιτική ορθότητα και γίνεται έκρηξη του επιθετικού και υποτιμητικού παραδοσιακού ρατσισμού σε μεγάλο ποσοστό των λευκών. Ερευνητικά δεδομένα πολιτικής επιστήμης δείχνουν ότι ο παραδοσιακός ρατσισμός απέκτησε υψηλή στατιστική συνάφεια με την επιλογή κόμματος από τους ψηφοφόρους και ρεύμα προς τους ρεπουμπλικανούς[10]. Η τάση αξιοποίησης του ρεύματος έφτασε έως την επιλογή του ακραίου Ντόναλντ Τραμπ ως υποψήφιου για την προεδρία του ρεπουμπλικανικού κόμματος. Η αντιμετώπιση του Μπαράκ Ομπάμα από την αντιπολίτευση και την ακροδεξιά της στάθηκε πρωτοφανής σε εκφράσεις μίσους, συστηματικό συκοφαντικό πόλεμο και ύβρεις με αδιανόητο ρατσιστικό περιεχόμενο. «Το δικαίωμα στο φωναχτό μίσος απέναντι σε όποιους έχουν διαφορετικό χρώμα ή άλλη θρησκεία συνοψίστηκε στο σύνθημα “η Αμερική ξανά μεγάλη” και στοχεύουν να την κάνουν πράγματι “μεγάλη”, με τη σημασία ότι θα ξαναγίνει η χώρα που ήταν τον παλιό καλό καιρό, όταν όλοι αυτοί “οι άλλοι” ήξεραν ποια είναι η θέση τους». Στο άρθρο αυτό του παραπάνω σχολιαστή δημοσιεύονται και μερικά παραδείγματα του είδους της «αντιπολίτευσης» εναντίον του Ομπάμα. Αφίσα με τη λέξη Οbamacare όπου το γράμμα c είναι σφυροδρέπανο, γιγαντοαφίσα με το σύνθημα: «Έξω οι μουσουλμάνοι μαρξιστές», φωτογραφία με το πρόσωπο του Ομπάμα, σώμα γυμνό και γελοιογραφικά στολισμένο με δόντια ζώου περασμένα στη μύτη, φτερά στο κεφάλι και αφρικανικά φυλαχτά, τέλος φωτογραφία του ζεύγους Ομπάμα με κομψή ενδυμασία και πρόσωπα πιθήκων. Πεζογράφος που γράφει για το εν λόγω βιβλίο της Άρλι Χόχτσιλντ κριτική παρουσίαση, ονομάζει την «ενσυναίσθησή της» προς τους οπαδούς του Κινήματος του Τσαγιού της Λουιζιάνας «σχεδόν αφελή», καθώς «τα βάσανά τους» είναι προϊόν της ιδεολογίας τους για τη διατήρηση της «υπεροχής των λευκών» και καταλήγει: Τα βάσανά τους συνεπώς «θα διαρκέσουν έως τη μέρα της Κρίσεως» και επιπλέον δεν αποτελούν μόνο ατομική ή δημογραφική κρίση αλλά εθνική τραγωδία: κινδυνεύουν να τινάξουν στον αέρα ολόκληρη την αμερικανική δημοκρατία».[11] [1] Τea Party movement σημαίνει αντιστασιακό κίνημα, καθώς το όνομα αφορά ιστορικό συμβάν, μια από τις αφορμές για το ξέσπασμα της αμερικανικής επανάστασης. Το 1773 παράνομη ομάδα οπαδών της ανεξαρτησίας μπήκε στο λιμάνι της Βοστώνης σε αγγλικά πλοία και κατέστρεψε πετώντας στη θάλασσα φορτία τσαγιού (ενάντια σε φορολογική νομοθεσία που ευνοούσε αγγλική εταιρία και έβλαπτε το εμπόριο των αμερικανών αποίκων). Η βίαιη αντίδραση του βρετανικού στρατού στην καταστροφή ιδιοκτησίας της αυτοκρατορίας οδήγησε στο πρώτο διαπολιτειακό κογκρέσο για την ενωμένη αμερικανική αντίσταση, που ήταν μια από τις πρώτες πράξεις της επανάστασης. [2] Αυτή η σχετικά πρόσφατη ειδικότητα αναδύθηκε από τα ερωτήματα που γέννησαν οι αρνητικές συνέπειες της νεωτερικότητας, έχει αντικείμενο τα συναισθήματα που ρυθμίζουν οι πολιτισμικοί κανόνες κάθε κοινωνίας, διαμορφώνουν οι κοινωνικοί θεσμοί, οι επικρατούσες αξίες και οι ιδεολογίες και στη συνέχεια ως κινητήρια δύναμη των ατόμων διαπλάθουν τους κοινωνικούς ρόλους και τις αξιακές νόρμες και επιδρούν στις κοινωνικές σχέσεις, την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων και ομάδων. [3] Ο σχετικός νόμος του Ομπάμα χαρακτηριστικά ονομάζεται: Patient Protection and Affordable Care Act. [4] Τα παραδείγματα θέσεων του Τραμπ για τις ανάγκες της σύνοψης δεν είναι τα πιο πολλά από το βιβλίο, αλλά βλ. Lydia O’Connor and Daniel Marans, “Here Are 13 Examples Of Donald Trump Being Racist”, Huffington Post, 29.2.2016, στο: goo.gl/DhQQK7 [5] Στο σύντομο βιογραφικό της όπου συνοψίζει το βιβλίο: goo.gl/KN2yFr [6] Υπέρ του Τραμπ: 65% στην Οκλαχόμα, 63% στην Αλαμπάμα, 62,5% στο Κεντάκυ, 60% στο Αρκάνσας και το Ιντάχο, 58% στη Λουιζιάνα και Μισισίπι, 53% στο Τέξας, 51% στην Τζώρτζια... [7] Κατά το αντιπολιτευτικό ενάντια του Ομπάμα κίνημα συχνά χρησιμοποιήθηκε η συκοφαντία. Τον κατηγόρησαν με ψεύδη όπως ότι είναι μουσουλμάνος, ενώ συστηματικά κυκλοφορούσε η «πληροφορία» ότι δεν είναι γεννημένος στην Αμερική. Αυτό ήταν και ένα από τα συνθήματα της προεκλογικής καμπάνιας του Τραμπ, που επανέλαβε σε πολλούς λόγους του. Ο Ομπάμα αντιστάθηκε για αρκετό διάστημα αλλά κάποια στιγμή ο Λευκός Οίκος δημοσιοποίησε το πιστοποιητικό γέννησής του. Ακόμα και μετά από αυτό, ο Τραμπ σώπασε για το θέμα, αλλά σε ερώτηση δημοσιογράφων τι λέει μετά τη δημοσιοποίηση, απάντησε ότι εξακολουθεί να μην είναι σίγουρος αν ο Ομπάμα γεννήθηκε στην Αμερική. Τον κατηγόρησε επανειλημμένα σε προεκλογικούς της λόγους η Κλίντον για ρατσιστική και ανήθικη εξαπάτηση των ψηφοφόρων. [8] Στα αγγλικά η επιγραφή είναι: Obama Smokehouse. Καπνεργαστήριο λέγεται ο χώρος που φτιάχνονταν τα καπνιστά κρέατα και αλλαντικά και στην αμερικανική αργκό σημαίνει σκουρόχρωμος άντρας με μακρύ πέος. [9] Leonce Gaiter, “Republican Racism”, Huffington Post, 22 Νοεμβρίου 2016, goo.gl/XpKZFT [10] Michael Tesler, “The Return of Old Fashioned Racism to White Americans’ Partisan Preferences in the Early Obama Era”, Brown University, 2013, goo.gl/7XNFkP [11] Νathaniel Rich, “Inside the Sacrifice Zone”, New York Review of Books, 10 Νοεμβρίου 2016.

Η Δεξιά της «βαθιάς» Αμερικής που εξέλεξε τον Τραμπ

Σύνδεση