Εμείς, ο Ντίλαν και τα κακαρίσματα

Κάθε χρόνο η ανθρωπότης περιμένει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Υπάρχει σασπένς που συντηρείται από την ετήσια επανάληψη. Η επικαιρότητα διψάει πάντα για φρέσκο αίμα. Από τη μια μεριά οι Σουηδοί και το χρηματικό βραβείο, από την άλλοι οι αποδέκτες όπου γης και, πάνω απ’ όλα, οι μεσολαβητές, αυτοί που είναι έτοιμοι να παρέμβουν και να σχολιάσουν. Το βραβείο βεβαιώνει ή προσφέρει αναγνώριση και φήμη. Δηλαδή μεταμφιεσμένο χρυσάφι. Το Νόμπελ είναι η θεσμοποίηση οποιουδήποτε έργου ως μπεστ-σέλερ. Η ακτινοβολία του τεράστια, η απήχησή του ακάθεκτη, το κύρος του απόλυτο. Όλοι οι συγγραφείς το ονειρεύονται. Ακόμη και οι αρνητές του ωφελούνται ως εκ παραδρομής. Το Νόμπελ φιλοδοξεί να γίνει η σφραγίδα της αιωνιότητας, περνώντας βέβαια πρώτα από το ανθρώπινο παζάρι. Στο πολιτισμικό πεδίο είναι ο θεσμός των θεσμών. Δεν υπάρχει επομένως λόγος να εκπλήσσεται κανείς. Όπως και άλλοι επιφανείς θεσμοί, άλλοτε ακολουθεί την πεπατημένη, άλλοτε αιφνιδιάζει, άλλοτε πρωτοτυπεί και άλλοτε εξοργίζει. Οπωσδήποτε, ευθέως ή πλαγίως, ξαναθέτει το ερώτημα τι θεωρείται υψηλή λογοτεχνία σε κάθε εποχή. Εννοείται ότι σε αυτή τη δράση παρεμβαίνουν και άλλοι κοινωνικοί παράγοντες, της πολιτικής και ιδεολογίας μη εξαιρουμένων. Η λογική του είναι προφανώς καπιταλιστική. Δίνουμε το βραβείο σε ένα έργο και έτσι ανεβάζουμε τη μετοχή του (την αξία του) στο λογοτεχνικό χρηματιστήριο. Ακόμη και αν η αξία του είναι ήδη διασφαλισμένη, με το Νόμπελ κυριαρχεί στη σκηνή, γίνεται πρωταγωνιστής. Κατανοητή συνεπώς και η κατά καιρούς αντίδραση, όπως φαίνεται και από τα δύο κείμενα του Λιουκ Σαντ και του Τιμ Παρκς που δημοσιεύθηκαν μετά την ανακοίνωση της βράβευσης του Ντίλαν. Το βραβείο είναι η αφορμή, η διαφωνία είναι πέραν του βραβείου. Ο Τιμ Παρκς, στο άρθρο του με τίτλο «Μπομπ Ντίλαν: Η μουσική ταξιδεύει, η ποίηση μένει σπίτι» (NYRDaily, 16.10.2016), έγραψε: «Κανείς δεν έχει επικρίνει πιο σφοδρά το Νόμπελ Λογοτεχνίας από όσο εγώ. Δεν έχει να κάνει με τις επιλογές που έχουν γίνει –παρότι μερικές (της Ελφρίντε Γέλινεκ, του Ντάριο Φο) ήταν πραγματικά ακατανόητες– όσο με τη γελοιότητα της ιδέας ότι μια ομάδα Σουηδών κριτών, πάντα η ίδια, θα μπορούσε να αφομοιώσει το σύνολο της λογοτεχνίας που προέρχεται από δεκάδες κουλτούρες και γλώσσες, ή ότι ο οποιοσδήποτε θα μπορούσε να αποφανθεί λογικά ποιοι είναι οι καλύτεροι συγγραφείς της εποχής μας. Καλύτεροι για ποιον; Πού; Κάθε έργο καλύπτει τους πάντες; Το Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι ένα ατύχημα της ιστορίας, εξαρτημένο από το πελώριο κληροδότημα που τροφοδοτεί το έπαθλο του ενός εκατομμυρίου. Αυτό που αποκαλύπτει πάνω απ’ όλα είναι η συλλογική επιθυμία, εδώ στη Δύση τουλάχιστον, να υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, και σε παγκόσμιο επίπεδο, να κατασκευαστεί μια ιστορία σχετικά με το ποιοι είναι οι μεγάλοι της εποχής μας, ανεξάρτητα από το κατά πόσο είναι εφικτό να γίνει κάτι τέτοιο με αξιόπιστο τρόπο. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι το βραβείο ασκεί παράλογη επιρροή. Και μόνο η σκέψη ότι υπάρχουν συγγραφείς που γράφουν με σκοπό να το πάρουν, διαμορφώνοντας το έργο τους, και τις διασυνδέσεις τους, με την ελπίδα να στεφανωθούν μια μέρα τις δάφνες του, είναι πραγματικά ανησυχητική. Και όλοι βέβαια γνωρίζουμε εκείνη τη θλιβερή φιγούρα, τον μείζονα λογοτέχνη που μαραζώνει στα γεράματά του επειδή, εκτός από όλες τις υπόλοιπες διακρίσεις που δεν πήρε, δεν τον κάλεσε ποτέ η Σουηδική Ακαδημία. Καλύτερα να μην υπήρχε καθόλου το βραβείο. Όσο για τους δημοσιογράφους, θα μπορούσε να πει κανείς ότι όσο πιο πολύ τους ενδιαφέρει το βραβείο, τόσο λιγότερο τους ενδιαφέρει η λογοτεχνία.» Αντιθέτως, ο Λουκ Σαντέ, στο άρθρο του «Ο καιρός του Ντίλαν» (NYRDaily, 13.10.2016), επιδοκίμασε την βράβευση. (Παραθέτουμε το εν λόγω άρθρο μαζί με μια εκτενή ανάλυσή του για το φαινόμενο Ντύλαν, γραμμένη το 2005). Πίσω από κάθε παρόμοια διαμάχη κρύβεται και ένας άλλος ορισμός της λογοτεχνίας και μια άλλη σύλληψη για το ποιο έργο δικαιούται να εισέλθει στο μουσείο των κορυφαίων επιτευγμάτων και ποιο όχι. Όταν θα καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός της επικαιρότητας, η κάθε παρέκκλιση της βράβευσης, η κάθε διάψευση των προσδοκιών, θα κατοχυρωθεί ως προηγούμενο, θα γίνει βαθμιαία σε μεγάλο βαθμό αποδεκτή, έως ότου έρθει άλλη αναπάντεχη εκλογή για να αναστατώσει τον βαρετό και φθαρμένο θεσμό του Νόμπελ. Σε αυτό προσβλέπουν και ορισμένοι δικοί μας αιθεροβάμονες, θεράποντες των Μουσών, ποντάροντας βέβαια περισσότερο να τους «κάτσει»» καμιά στραβή. Ποτέ δεν ξέρει κανείς. Δεν θα είναι άλλωστε η πρώτη φορά. Και ο Ντίλαν; Απλό επεισόδιο. Αλλού τα κακαρίσματα κι αλλού γεννούν οι κότες.

Εμείς, ο Ντίλαν και τα κακαρίσματα

Σύνδεση