Ο δήμιος με το παιδικό πρόσωπο

Blendi Fevziu, Enver Hoxha: The Iron Fist of Albania, ed. Robert Elsie, transl. Majlinda Nishku, I.B. Tauris, 2016, 300 pp. Η βιογραφία του Ενβέρ Χότζα, ενός ιδιότυπου δικτάτορα, περιέχει μακρά λίστα θυμάτων, κυρίως φίλων της νεότητάς του. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την ανέλιξη ενός ατάλαντου προσώπου το οποίο κέρδισε την εξουσία χωρίς ιδιαίτερο χάρισμα όμως με απουσία δισταγμού στις αποφάσεις του. Πήγε στη Γαλλία για πανεπιστημιακές σπουδές αλλά εγκατέλειψε νωρίς την προσπάθεια. Δίδαξε γαλλικά σε αλβανικό σχολείο και ασχολήθηκε κυρίως με την πολιτική και το κομμουνιστικό κόμμα. Βρέθηκε ανάμεσα στην ηγετική ομάδα του κόμματος που μπήκε στα Τίρανα μετά τη φυγή των Γερμανών στις 28 Νοεμβρίου 1944. Από την αναμνηστική φωτογραφία κανένας δεν επέζησε της “ρευστοποίησης” (liquidation) που επέβαλε ο Χότζα. Αυτός έμεινε ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός του μεταπολεμικού αλβανικού κράτους για 46 χρόνια. Για μεγάλο διάστημα μετά την επικράτησή του οι Βρετανοί δεν είχαν εγκαταλείψει τις ελπίδες τους ότι θα μπορούσε να δεχθεί ένα περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. Μια πρόσκληση τον Δεκέμβριο του 1945 του επικεφαλής της βρετανικής αποστολής στρατηγού Χόντγκσον για δείπνο έκανε φανερές τις προθέσεις του Χότζα. Ο ίδιος ο Αλβανός δικτάτορας περιγράφει τη συνάντησή του με τον Βρετανό στο βιβλίο του για τις σχέσεις της χώρας του με τους Αγγλο-Αμερικανούς. Όταν ο στρατηγός διαμαρτυρήθηκε ότι οι Αλβανοί δεν θα μπορούσαν να εκφράζονται ελεύθερα χωρίς περισσότερα του ενός κόμματα, ο Χότζα απάντησε γελώντας: «Από τις ενδείξεις που έχουμε, στρατηγέ μου, δεν θα υπάρξουν άλλα κόμματα και δεν βλέπω γιατί να υπάρξουν. (…) Η αντιπολίτευση εξαλείφθηκε από την επανάσταση και τον πόλεμο. Συμμάχησαν με τους κατακτητές και εξέθεσαν τους ίδιους και την παράταξή τους. Έτσι το πρόβλημα λύθηκε από μόνο του». (σ. 122) Αυτή υπήρξε η τελευταία επίσκεψή του στο αρχηγείο των συμμάχων. Πολύ σύντομα άλλωστε οι Άγγλοι έφυγαν από την Αλβανία. Αν και η βιογραφία του δημοσιογράφου Μπλέντι Φεβζιού βασίστηκε σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό, δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες μαρτυρίες που να αποκαλύπτουν το ανθρώπινο στοιχείο στον δικτάτορα. Η πρόταση γάμου στη μελλοντική και ισόβια σύζυγό του, Νεχμιζέ, είναι μια από τις σπάνιες τέτοιες μαρτυρίες. Το ζευγάρι αποδείχθηκε ταιριαστό αφού μαζί παρακολουθούσαν τις ανακρίσεις των πραγματικών ή φανταστικών εχθρών τους μαγνητοσκοπημένες. Οι νεανικές τους φωτογραφίες δείχνουν ένα παχουλό παιδικό πρόσωπο χωρίς το βλέμμα του λύκου που χαρακτηρίζει τον ήρωά του, Στάλιν. Αυτόπτες που επέζησαν των διωγμών είναι λίγοι. Λίγο μετά την εγκατάσταση της μεταπολεμικής κυβέρνησης στα Τίρανα, δεκαπέντε μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος συνελήφθησαν. Οκτώ εκτελέστηκαν και στους υπόλοιπους επιβλήθηκαν ποινές φυλάκισης άνω των τριάντα ετών. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν μια προικισμένη συγγραφέας, η Μουσίνε Κοκαλάρι, η οποία πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της σκουπίζοντας δρόμους. Στη δίκη της έδειξε ασυνήθιστο θάρρος: «Δεν χρειάζεται να είμαι κομμουνίστρια για να αγαπάω την πατρίδα μου. (…). Είναι αλήθεια ότι εσείς κερδίσατε τον πόλεμο και τις εκλογές, αλλά αυτά δεν σας δίνουν την άδεια να καταδιώκετε άτομα με ιδέες διαφορετικές από τις δικές σας (…). Δεν θα ζητήσω συγχώρεση γιατί δεν έχω κάνει τίποτα για το οποίο μετανοώ». (σ. 101) Την ημέρα του θανάτου της ένας ηλικιωμένος γείτονας έλαβε ειδοποίηση από την τρομερή μυστική αστυνομία Σιγκουρίμι ότι απαγορευόταν σε όλους να παρακολουθήσουν την κηδεία της. Η περίπτωση αυτή είναι σταγόνα στον ωκεανό των διώξεων του Χότζα. Η περιγραφή του τέλους του πρωθυπουργού Μεχμέτ Σέχου, του δεύτερου ισχυρότερου ατόμου στην Αλβανία, θα μπορούσε να γίνει σενάριο μυθιστορήματος ή ακόμα και σαπουνόπερας της τηλεόρασης. Όλα άρχισαν τον Αύγουστο του 1981, όταν ένας από τους γιούς του Σέχου ανακοίνωσε στην οικογένειά του την αγάπη του για μια κοπέλα, της οποίας όμως οι γονείς δεν ήταν πρόσωπα αποδεκτά από το καθεστώς. Ένας συγγενής μάλιστα είχε δραπετεύσει στις ΗΠΑ απ’ όπου ασκούσε αυστηρή κριτική στον ίδιο τον Χότζα. Ο Σέχου ενέδωσε στην πίεση του γιού του και πληροφόρησε σχετικά τον ανώτερό του. Ο Χότζα επιδόθηκε στο αγαπημένο του παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι. Αφού καθησύχασε τους Σέχου με φιλική επίσκεψη και ευχές, σε οκτώ μέρες ζήτησε να ανακληθούν οι αρραβώνες. Στις 11 Σεπτεμβρίου το ασήμαντο αυτό γεγονός κατέλαβε το κύριο μέρος της ημερήσιας εγγραφής στο ημερολόγιο του δικτάτορα. Η ανυπακοή και μόνη συνιστούσε γι’ αυτόν έγκλημα καθοσιώσεως. Ο Σέχου έχασε το ένα μετά το άλλο τα αξιώματά του, έλαβε όμως μια πρόσκληση από τον μεγάλο αρχηγό για τη γιορτή των γενεθλίων του. Η κινηματογράφηση του γεγονότος δείχνει έναν διαχυτικό προς τον Σέχου Χότζα. Επρόκειτο για το πρώτο μέρος της τελετουργίας του γάτου με το ποντίκι. Με αναπτερωμένο κάπως το ηθικό του ο Σέχου επιχείρησε στις 16 Δεκεμβρίου να επικοινωνήσει με τον αρχηγό του αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Βρέθηκε σε λίγες μέρες νεκρός στο σπίτι του με το πιστόλι στο χέρι. Πλάι του άφησε ένα γράμμα προς τον παλιό του συναγωνιστή, με το οποίο τον εξόρκιζε να προστατεύσει την οικογένειά του. Η νύφη του Χότζα αποκάλυψε μετά τον θάνατό του σε συνέντευξη ότι το διαβολικό ζεύγος παρακολούθησε την ανάκριση της γυναίκας του Σέχου, Φικιρέτ, από το τηλέφωνο και στη συνέχεια τον κινηματογραφημένο βασανισμό της. Οι Σέχου είχαν υπάρξει οι στενότεροι φίλοι του Χότζα, χωρίς αυτό να τους προστατεύσει από τις εκκαθαρίσεις του. Είχε άλλωστε κιόλας αντικαταστήσει τον παλιό του διάδοχο με τον Ραμίζ Αλία. Αν ζούσε λίγο παραπάνω δεν είναι βέβαιο αν ο Αλία θα είχε προλάβει να τον διαδεχθεί. Πάνω, ο Χότζα μιλά σε συνέδριο του κομμουνιστικού κόμματος. Κάτω, προπαγανδιστική αφίσα. Η προσωπολατρία που τα περισσότερα ανάλογα καθεστώτα επιβάλλουν δεν έλειψε και από το σύστημα του χοτζικού μαρξισμού. Το εξώφυλλο του βιβλίου είναι περισσότερο εύγλωττο από οποιαδήποτε ανάλυση. Ο Χότζα, περιστοιχισμένος από στενό κλοιό θαυμαστών, χαμογελάει με κατανόηση. Δεν υπάρχει ούτε ένα πρόσωπο που να μην γελάει με ανοιχτό το στόμα, ενδεχομένως για να ανταποκριθούν στις εντολές που έλαβαν. Αναρωτιέται κανείς αν αυτές οι γυμνές οδοντοστοιχίες εκφράζουν αγάπη ή επεξεργάζονται τελετή θεοφαγίας. Η θεοφαγία πραγματοποιήθηκε μερικά χρόνια μετά τον θάνατο του Χότζα. Με την πτώση του καθεστώτος Αλία το λείψανο του αρχηγού που καταδίκασε τη χώρα του σε 40 χρόνια απομόνωσης, ξεθάφτηκε από το μνημείο του και θάφτηκε σε κοινοτικό νεκροταφείο. Τα αγάλματά του καταστράφηκαν και έμειναν μόνο οι χιλιάδες πολεμίστρες από μπετόν σε όλα τα σημεία της χώρας για να τον θυμίζουν. Ήταν οι πολεμίστρες όπου θα κατέφευγε κάθε Αλβανός για να υπερασπιστεί τη χώρα σε περίπτωση εισβολής. Δεν σκέφτηκε ο μεγάλος ηγέτης ότι η μέθοδος αυτή θα γινόταν ο ασφαλέστερος τρόπος να αυτοεγκλειστούν οι υπερασπιστές σε ατομικές φυλακές χωρίς τροφή και εφόδια. Με 46 χρόνια αυτοεγκλεισμού, τα Τίρανα βρέθηκαν στην τελευταία θέση εξέλιξης ανάμεσα στις κομμουνιστικές χώρες. Οι περισσότεροι κάτοικοι μοιράζονταν χώρους κατοικίας όχι μεγαλύτερους από 50 τετραγωνικά μέτρα. Υπήρχαν μόνο 1.265 αυτοκίνητα σε όλη την Αλβανία, τα περισσότερα για τα μέλη του κόμματος. Κατά τα χρόνια της κυριαρχίας του Χότζα εκτελέστηκαν με διαταγή του 5.037 άνδρες και 450 γυναίκες, ενώ 16.788 άνδρες και 7.367 γυναίκες καταδικάστηκαν σε πολλά χρόνια φυλάκισης και καταναγκαστικών έργων. Τα τραγικά αυτά ρεκόρ αποτέλεσαν προμετωπίδα του πιο ανεξέλεγκτου από τους δικτάτορες της μεταπολεμικής Ευρώπης. Ας μην ξεχνάμε ακόμη ότι ο ασήμαντος αυτός ηγέτης υπήρξε ένας από τους ήρωες του Μάη του1968 στο Παρίσι. 48 χρόνια μετά από εκείνο τον χρόνο, πολλοί που έζησαν το γεγονός προσπαθούν να καταλάβουν ακόμα γιατί οι Γάλλοι φοιτητές του ’68 ήθελαν να ανταλλάξουν τη δημοκρατία τους με τον ολοκληρωτισμό του Χότζα.

Ο δήμιος με το παιδικό πρόσωπο

Σύνδεση