Η Ουγγρική Επανάσταση του 1956

Η εικόνα που κυριαρχεί σήμερα στα ελληνικά ΜΜΕ για την Ουγγαρία δεν είναι ιδιαίτερα κολακευτική, καθώς προβάλλεται ιδιαίτερα η ξενοφοβική και ακραία απορριπτική προς τους πρόσφυγες στάση των αρχών αυτής της κεντροευρωπαϊκής χώρας. Η γραμμή που ακολουθεί η κυβέρνηση Όρμπαν σε αυτό το ζήτημα δεν θα αποτελούσε ίσως λόγο σοβαρής ανησυχίας –τη στιγμή που όλοι γνωρίζουμε πως οι κυβερνώντες αποποιούνται με ιδιαίτερη ευκολία πολιτικές που μέχρι πρότινος εφάρμοζαν με αποστολικό ζήλο–, εάν δεν απέρρεε από γενικότερες γεωπολιτικές και εθνικιστικές αντιλήψεις που φαίνεται να βρίσκουν γόνιμο έδαφος σε μερίδα του ουγγρικού πληθυσμού. Σε άρθρο που δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος της Hungarian Review βλέπουμε τις αρχές της «εδαφικότητας» και της προστασίας των εθνικών συνόρων να ανάγονται σε τελικό κριτήριο πολιτικής ορθότητας και κάθε κριτική που θα μπορούσε να διατυπωθεί σε αυτές να απορρίπτεται ασυζητητί ως «ιδεολογική».[1] Πρόκειται για οικείες ιδέες με ιδιαίτερα «βεβαρημένο» παρελθόν που κάποιοι από εμάς ελπίζαμε ότι η έστω και ημιτελής προσπάθεια ενοποίησης της Ευρώπης κατά τα τελευταία εξήντα χρόνια θα είχε αμβλύνει ή αποκαθηλώσει. Ωστόσο, νομίζω ότι οφείλουμε να αντισταθούμε στη δημιουργία ενός αρνητικού στερεοτύπου για τους Ούγγρους και στην επίτευξη αυτού του στόχου μπορεί να συμβάλει η υπενθύμιση ενός σημαδιακού γεγονότος που συνέβη ακριβώς πριν από εξήντα χρόνια: της Ουγγρικής Επανάστασης του 1956. Εικάζω ότι πολλοί νεότεροι δεν γνωρίζουν τι έγινε τότε, ενώ κάποιοι από τους παλαιότερους που γνωρίζουν έχουν λόγους να το αποσιωπούν. Όλα ξεκίνησαν στις 23 Οκτωβρίου από μία διαδήλωση φοιτητών του Πολυτεχνείου της Βουδαπέστης που ζητούσαν από το κομμουνιστικό καθεστώς, μεταξύ άλλων, δημοκρατικές εκλογές, την κατοχύρωση βασικών ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, την απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων, την απομάκρυνση του αγάλματος του Στάλιν, την αλλαγή της σημαίας και την αναψηλάφηση όλων των πολιτικών δικών από ανεξάρτητα δικαστήρια. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ εργατών, φοιτητών και απλών πολιτών, από τη μία πλευρά, και του στρατού που είχε την υποστήριξη σοβιετικών δυνάμεων, από την άλλη. Η επανάσταση γενικεύτηκε και σε όλη τη χώρα άρχισαν να ιδρύονται εργατικά συμβούλια, ενώ επανεμφανίστηκαν πολιτικοί σχηματισμοί που είχαν απαγορευτεί. Ο ρεφορμιστής κομμουνιστής ηγέτης Ίμρε Νάγκι θα αναλάβει πρωθυπουργός, θα ταυτιστεί σταδιακά με τα αιτήματα των επαναστατών και θα διακηρύξει την ουδετερότητα της Ουγγαρίας, ενώ μέλη της πολιτικής ηγεσίας που ήταν φιλικά διακείμενα προς τους Σοβιετικούς θα φυγαδευτούν στη Μόσχα. Στις 31 Οκτωβρίου ο Νικήτα Χρουστσόφ, βλέποντας την ενότητα του ανατολικού μπλοκ να κινδυνεύει, θα διατάξει τον στρατάρχη Ζούκοφ να εισβάλει με ισχυρές δυνάμεις και να καταπνίξει την επανάσταση. Στις 4 Νοεμβρίου θα ξεκινήσει η επίθεση των σοβιετικών, οι οποίοι σε λίγες μέρες και παρά τη λυσσαλέα αντίσταση των πολιτοφυλάκων της Βουδαπέστης θα αποκτήσουν τον πλήρη έλεγχο της χώρας. Το τίμημα θα είναι βαρύτατο για τον ουγγρικό λαό (οι φωτογραφίες μετά το πέρας των μαχών θυμίζουν τοπία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου), ενώ οι ηγεσίες των Δυτικών μη θέλοντας να διαταράξουν την ισορροπία δυνάμεων θα αρκεστούν σε υποστηρικτικές δηλώσεις και ευχολόγια. Βλέποντας σήμερα τα πράγματα από κάποια απόσταση μπορούμε να πούμε ότι επρόκειτο για μια προσπάθεια ανατροπής ενός καθεστώτος καταναγκασμού και ανελευθερίας που ξεκίνησε από τους ίδιους τους πολίτες του, χωρίς την υποκίνηση κάποιας εσωτερικής ή εξωτερικής συγκροτημένης πολιτικής δύναμης.[2] Το εγχείρημα των Ούγγρων ήταν παράτολμο και υπό τις τότε συνθήκες καταδικασμένο σε αποτυχία. Μπορεί να μην επέτυχαν τον εκδημοκρατισμό της χώρας τους, αλλά έδειξαν με την αυτοθυσία τους (σε όσους ήταν έστω και ελάχιστα διατεθειμένοι να το δουν) ότι τα κομμουνιστικά καθεστώτα που επιβλήθηκαν μετά το πέρας του πολέμου στερούνταν οποιασδήποτε ηθικής νομιμοποίησης. Το κείμενο του Αλμπέρ Καμύ που ακολουθεί, γραμμένο με την ευκαιρία της πρώτης επετείου της Ουγγρικής Επανάστασης, συνεχίζει να αποτελεί τον καλύτερο φόρο τιμής προς τους πρωταγωνιστές της, κάποιοι από τους οποίους συνεχίζουν να ζουν ανάμεσά μας. Το αίμα των Ούγγρων του ΑΛΜΠΕΡ ΚΑΜΥ Δεν ανήκω σε εκείνους που εύχονται ο ουγγρικός λαός να εμπλακεί ξανά σε μία εξέγερση καταδικασμένη να συντριβεί, υπό το βλέμμα μιας διεθνούς κοινότητας που δεν φείδεται δακρύων και επαίνων, αλλά στη συνέχεια ξαναφορούν τις παντόφλες τους, όπως κάνουν οι φίλαθλοι την Κυριακή, όταν γυρίζουν από το γήπεδο. Υπάρχουν ήδη πολλοί νεκροί στο προσκήνιο και δεν μπορεί να είναι κανείς γενναιόδωρος παρά μόνο με το δικό του αίμα. Το αίμα των Ούγγρων αποδείχτηκε τόσο πολύτιμο για την Ευρώπη και την ελευθερία, ώστε να φυλάσσουμε ακόμα και την τελευταία ρανίδα του. Αλλά δεν ανήκω και σε εκείνους που σκέφτονται ότι θα μπορούσε να υπάρξει κάποιος συμβιβασμός, ακόμα και με αμοιβαίες υποχωρήσεις, ακόμα και προσωρινού χαρακτήρα, με ένα καθεστώς τρόμου, το οποίο δικαιούται να αποκαλείται σοσιαλιστικό όσο οι δήμιοι της Ιεράς Εξέτασης δικαιούνταν να αποκαλούνται Χριστιανοί. Και αυτή την ημέρα εορτασμού της ελευθερίας ελπίζω ολόψυχα η βουβή αντίσταση του ουγγρικού λαού να αντέξει, να ενδυναμωθεί και, ενισχυμένη από κάθε υπερασπιστική φωνή που θα μπορούσε να ακουστεί, να διαμορφώσει μια ομόφωνη κοινή διεθνή γνώμη που θα μποϊκοτάρει τους καταπιεστές του. Αλλά εάν αυτή η κοινή γνώμη αποδειχτεί ιδιαίτερα άτολμη ή εγωιστική για να δικαιώσει έναν μαρτυρικό λαό, εάν οι φωνές μας αποδειχτούν ιδιαίτερα ασθενικές, εύχομαι η ουγγρική αντίσταση να αντέξει έως ότου αυτό το αντεπαναστατικό κράτος καταρρεύσει παντού στην Ανατολή, τσακισμένο από το βάρος των ψευδών και των αντιφάσεών του. Η ηττημένη και αλυσοδεμένη Ουγγαρία τα τελευταία είκοσι χρόνια έκανε για την ελευθερία και τη δικαιοσύνη πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον λαό. Αλλά για να φτάσει αυτό το μάθημα σε εκείνους που κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά τους στη Δύση και για να τους πείσει, χρειάστηκε το αιματοκύλισμα του ουγγρικού λαού –κάτι που ήδη αρχίσαμε να το λησμονούμε–, και αυτό δεν είναι καθόλου παρήγορο. Με δεδομένη τη μοναξιά που βιώνει σήμερα η Ευρώπη, δεν διαθέτουμε άλλο μέσο για να παραμείνουμε πιστοί στην Ουγγαρία από το να μην προδώσουμε, ούτε στην έδρα μας ούτε πουθενά αλλού, αυτό για το οποίο πέθαναν οι Ούγγροι μαχητές, να μην δικαιώσουμε, ούτε στην έδρα μας ούτε πουθενά αλλού, έστω και έμμεσα, αυτούς που τους δολοφόνησαν. Δεν θα είναι εύκολο για μας να φανούμε αντάξιοι τέτοιων θυσιών. Ωστόσο, οφείλουμε να προσπαθήσουμε, σε μια Ευρώπη επιτέλους ενωμένη, λησμονώντας τις διαμάχες μας, αναγνωρίζοντας τα λάθη μας και ενισχύοντας τη δημιουργικότητα και την αλληλεγγύη μας. Πιστεύουμε ότι, παράλληλα με τις δυνάμεις της καταστολής και του θανάτου που επισκιάζουν την ιστορία, δραστηριοποιείται στον κόσμο και μια δύναμη πειθούς και ζωής, ένα γιγάντιο κίνημα χειραφέτησης, το οποίο είναι ο πολιτισμός που δημιουργείται από έναν συνδυασμό ελεύθερης δημιουργίας και εργασίας. Αυτοί οι Ούγγροι εργάτες και διανοούμενοι, στο πλάι των οποίων στεκόμαστε ανίσχυροι και θλιμμένοι, το έχουν ήδη κατανοήσει, και εμείς θα κάνουμε καλά να τους ακολουθήσουμε. Γι’ αυτόν τον λόγο, εάν η δυστυχία τους είναι και δική μας, το ίδιο ισχύει και για τις ελπίδες τους. Παρ’ όλα τα βάσανα, τα δεσμά, και τις εκτοπίσεις που υφίστανται, μας έχουν αφήσει ένα σπουδαίο κληροδότημα του οποίου οφείλουμε να φανούμε αντάξιοι: την ελευθερία, την οποία όχι μόνο επέλεξαν αλλά και μας την παραχώρησαν σε μία και μόνο ημέρα. 23 Οκτώβριου 1957 [1] György Granansztói, “The Two Europes”, Hungarian Review 12 (2016): 3-9. [2] Ο Καστοριάδης έβλεπε στα γεγονότα του 1956 την αυθεντική επανάσταση, με την έννοια της αυθόρμητης αυτοοργάνωσης του λαού που δημιουργεί καινούργιους θεσμούς και νοήματα. Βλ. Κορνήλιος Καστοριάδης, Ουγγρική Επανάσταση 1956: Δημιουργική πηγή της σύγχρονης ιστορίας, μτφρ. Μανώλης Λαμπρίδης, πρόλογος Α. Στίνας , Ύψιλον, Αθήνα 1980.

Η Ουγγρική Επανάσταση του 1956

Σύνδεση