Οι νέου τύπου άνθρωποι

Νικολάι Τσερνισέφσκι, Τι να κάνουμε; Οι καινούργιοι άνθρωποι, μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, σημειώσεις-επίμετρο Άρης Μαραγκόπουλος, Τόπος, Αθήνα 2013, σελ. 480 Το έργο του Τσερνισέφσκι (1828-1889) Τι να κάνουμε;, με τον υποβλητικό υπότιτλό του Οι καινούργιοι άνθρωποι, είναι ένα πολιτικό κείμενο-διακήρυξη με τη μορφή μυθιστορήματος. Γράφτηκε στις φυλακές το 1863, τη δεκαετία που στη Ρωσία οι διανοούμενοι, σε ένα πλαίσιο έλλειψης δημοκρατίας, κοινοβουλίου, θεσμών και με την επιβολή του αυταρχισμού, προσπαθούσαν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες, και με έναν πρωτογενή λαϊκισμό να απελευθερώσουν την κοινωνία, λαϊκισμός ο οποίος οδήγησε τη Ρωσία, τις επόμενες δεκαετίες, σε άλλους δρόμους. Το έργο αυτό με τα ισχυρά προπαγανδιστικά στοιχεία του και με την ονειρική εμφάνιση ενός άλλου κόσμου όπου θα κυριαρχούσε η δικαιοσύνη, η ευτυχία και η ανεμελιά είχε μεγάλη επίδραση στους κύκλους των διανοουμένων. Η μεγαλύτερη ίσως συμβολή του Τσερνισέφσκι ήταν ότι πρώτος έστρεψε την προσοχή του στον ρόλο της γυναίκας στο ρωσικό επαναστατικό κίνημα. Αργότερα ασχολήθηκαν με την προβληματική αυτή ο Ζαϊτσνιέφσκι (1842-1896), ο Τκάτσοφ (1844-1886) και ο Νετσάγιεφ (1847-1882). Η κεντρική ηρωίδα του έργου Βέρα Πάβλοβνα παρουσιάζεται σαν ένα απλό κοριτσάκι το οποίο όμως μέσω των ονειροπολημάτων του εμφανίζει ικανότητες οικονομολόγου, κοινωνιολόγου και φιλοσόφου! Η αδυναμία του έργου είναι ότι τα πρόσωπα είναι τεχνητά, επίπλαστα, ενώ το ψεύτικο ιδεολογικό στοιχείο επιβάλλεται με αφύσικο τρόπο πάνω στις αδιαμόρφωτες κοινωνικές σχέσεις. Η αθωότητα της Βέρας εκφράζεται με όνειρα: «Ε, λοιπόν, θα είναι ωραία όταν δεν θα υπάρχουν φτωχοί, όταν κανένας δεν θα εξαναγκάζει κανέναν, όταν όλοι θα είναι χαρούμενοι, καλόκαρδοι, ευτυχισμένοι» (σ. 84). Η θεωρία του ωφελιμισμού και του συμφέροντος αναπτύσσεται στις σελίδες 98-99 του βιβλίου αφού ο Τσερνισέφσκι «ήταν συνεπής οπαδός του διαφωτιστικού ωφελιμισμού βασισμένου σε υλιστικές προϋποθέσεις. Πίστευε ότι τελικά όλα τα ανθρώπινα κίνητρα ανάγονται στην αρχή της ευχαρίστησης και της δυσαρέσκειας και ότι ο εγωισμός είναι η μοναδική κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που ωστόσο, σε καμιά περίπτωση, δεν αποκλείει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη ούτε υποτιμά τη συμπεριφορά που ορίζεται ως ανιδιοτελής βοήθεια ή αυτοθυσία για τους άλλους».[1] Από τις ίδιες πηγές των ωφελιμιστικών δογμάτων απορρέει η πίστη του Τσερνισέφσκι στον ορθολογικό εγωισμό, δηλαδή σε τέτοια οργάνωση της κοινωνικής ζωής που ικανοποιεί τους ξεχωριστούς εγωισμούς σε ένα σύστημα χωρίς συγκρούσεις. Είναι τόσο αδύναμη η κοινωνική πραγματικότητα ώστε ο Τσερνισέφσκι μεταφέρει όλες τις ουτοπίες του σε όνειρα των ηρώων του με πρωταγωνίστρια τη Βέρα Πάβλοβνα. Το όνειρο με τις υποσχέσεις θρησκευτικών παραδείσων καταλήγει: «– Αχ, τι καλά που θα είναι! – Ναι, αλλά και τώρα είναι καλά διότι τώρα ετοιμάζεται αυτό το καλό. Οπωσδήποτε γι’ αυτούς που το προετοιμάζουν και τώρα είναι πολύ καλά». (σ. 177) Αυτοί που το προετοιμάζουν, οι καινούργιοι άνθρωποι, είναι πάντα ευτυχισμένοι! Η προσπάθεια οικοδόμησης της ουτοπίας αποκτά διαστάσεις επαναστατικής σύνθεσης όλων των επιστημών (σ. 180). Με αγνότητα, αθωότητα και αφέλεια χτίζονται όνειρα. Μια μορφή αυτοδιαχείρισης για κάποια άλλη κοινωνία. Αλλά όταν τα όνειρα έχουν τη βεβαιότητα νομοτελειών, τότε δυστυχώς οικοδομούνται με υλικό ανθρώπινα πτώματα και αίμα. Στη συνέχεια δημιουργείται το έμβρυο της μελλοντικής κοινωνίας (σ. 186-192). Μια μορφή κοινοβίου-σχολείου με εκπαίδευση, εκλαΐκευση και διαπαιδαγώγηση που θυμίζουν τα μεταγενέστερα σταλινικά εγχειρίδια του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, όπου όλα εξηγούνταν με βεβαιότητα. Δυστυχώς, από τα όνειρα για έναν παράδεισο φτάσαμε στην εφιαλτική πραγματικότητα του Γκουλάγκ. Την αθωότητα του ονείρου εκφράζει η Βέρα με την πίστη της: «Τα χρόνια όμως περνάνε, και με τα χρόνια όλα είναι καλύτερα αν η ζωή κυλάει τώρα για λίγους, όπως θα κυλάει κάποτε για όλους». (σ. 193) Στις σελίδες 244-248 τα όνειρα συμπλέκονται με πλατωνικούς έρωτες, καχυποψίες, ζήλιες, δημιουργώντας ένα νεφέλωμα το οποίο θα ξεδιαλύνει ο συγγραφέας όταν οι καινούργιοι άνθρωποι αλλάξουν την κοινωνία. Στις σελίδες 250-252 παρουσιάζεται η εικόνα μιας άνισης μεταχείρισης αδιαμόρφωτων προσώπων που υποψιάζονται ο ένας τον άλλον χωρίς να υπάρχει τίποτε το ευκρινές και αληθινό. Στις σελίδες 264-267 οι προβληματικές σχέσεις, οι νεφελώδεις ερωτικές βλέψεις, οι ανώριμες επιθυμίες συνδυάζονται με την αφέλεια, την αθωότητα και την κουτοπονηριά για να διαμορφώσουν ένα τέλμα, περιμένοντας τελικά τη μεγάλη στιγμή της οριστικής απελευθέρωσης. Τελικά εμφανίζεται ο Ραχμέτοφ. Αυτός είναι ο ασκητής της επανάστασης, ένας γίγαντας με τεράστια δύναμη, ένα μυθικό πρόσωπο που καταναλώνει τεράστιες ποσότητες κρέατος, μπισκότων και σαντιγί, αλλά δεν πίνει ούτε ένα γραμμάριο αλκοόλ. Αυτός ο ήρωας που διαβάζει επί τρία 24ωρα, επιλέγοντας τα απαραίτητα βιβλία από κάθε τομέα γνώσης, αυτός είναι ένα πρότυπο που θα διαμορφώσει τη νέα κοινωνία, είναι ο καινούργιος άνθρωπος που θα τη δημιουργήσει. Αλίμονο, πόσοι Ραχμέτοφ, πρότυπα της νέας κοινωνίας, λύγισαν και ταπεινώθηκαν αργότερα από έναν αντίπαλο για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμένοι. Αυτός ο αντίπαλος ήταν η πίστη τους, η αθωότητά τους, η απουσία οποιασδήποτε σκέψης γι’ αυτό που θα συνέβαινε. Η τετράγωνη λογική του γίγαντα Ραχμέτοφ ήταν ικανή να συντρίψει όλους τους αντιπάλους, εκτός απ’ αυτόν που καλλιεργούσε η πίστη του. Το κόμμα του, οι εκπρόσωποι της νέας κοινωνίας ήταν πολύ εύκολο να συντρίψουν τους Ραχμέτοφ γιατί ήταν οι εξουσιαστές ομοϊδεάτες τους στους οποίους είχαν τυφλή πίστη. Στις σελίδες 269-313 κεντρικό πρόσωπο είναι ο Ραχμέτοφ και δυστυχώς είναι ο ήρωας με την αθωότητα που στις επόμενες γενιές το πρότυπό του θα θυσιαστεί στο σταλινικό Γκουλάγκ. Στις σελίδες 338-344 έχουμε μια ανιαρή επανάληψη σκέψεων, αμφιβολιών, δισταγμών που δεν οδηγούν πουθενά παρά στο κενό, στη νεφελώδη προσπάθεια ξεκαθαρίσματος κάποιων σχέσεων με πρόσωπα και καταστάσεις, αλλά μάταια. Ένας φαύλος κύκλος από τον οποίο δεν αναδεικνύεται παρά μόνο το τέλμα, η στασιμότητα και το αδιέξοδο. Η ουσιαστική αδυναμία του συγγραφέα είναι ότι στην προσπάθειά του να εξιδανικεύσει τον «καινούργιο άνθρωπο» δεν βλέπει τις δυνατότητες χειραγώγησης των ιδεολογιών και την καπηλεία τους απ’ αυτούς που τις εκπροσωπούν. Η προσπάθεια οικοδόμησης των ηρώων του με ψεύτικα υλικά και μυθοπλασίες τον οδηγεί σε αδιαμόρφωτες ψυχολογικές και ανθρώπινες σχέσεις, όπου τα πρόσωπα είναι εντελώς τεχνητά. Την ίδια περίπου περίοδο ο Ντοστογιέφσκι (1821-1881) δημιούργησε πρόσωπα που έθεταν τα θεμέλια της ψυχολογίας ως επιστήμης. Η Βέρα Πάβλοβνα και η Κατερίνα Βασίλιεβνα έχουν από το πουθενά αναλάβει να επιλύσουν όλα τα κοινωνικά προβλήματα. Οι «έρωτες», οι γνωριμίες, οι «γάμοι» και οι ακυρώσεις τους, αυτά είναι τα προβλήματα που απασχολούν τους ήρωες του συγγραφέα. Η ψυχή και το σώμα αυτών των ηρώων είναι εκτεθειμένα σε ένα νεφελώδες μέλλον, το οποίο θα επιλύσει όλα τα προβλήματα. Γι’ αυτό και τα χαρακτηριστικά τους είναι ανολοκλήρωτα, ατελή, αβέβαια, αφού ζουν σε μια μεταβατική περίοδο όπου το μέλλον είναι οριστικά προσδιορισμένο ως λαμπρή εικόνα, αλλά χτισμένο με τα στοιχεία του παρόντος. Οι καινούργιοι άνθρωποι διαμορφώνονται με τα βέβαια υλικά ενός προβληματικού και σκοτεινού παρόντος. Αυτή η ψευδαίσθηση των υλικών συνδυασμένων με τα αθώα όνειρα διαμόρφωσε ένα εφιαλτικό μέλλον που συνεχίζεται. Το ιστορικό πλαίσιο που γέννησε αυτό το βιβλίο, τη δεκαετία του 1860, είναι ο επαναστατικός λαϊκισμός, όπου η πλειοψηφία των ιστορικών εκτιμά ότι ο Χέρτσεν (1812-1870) και ο Τσερνισέφσκι αντιπροσωπεύουν τους γεννήτορες του λαϊκισμού. Αυτοί έθεσαν τις βάσεις του λαϊκισμού, δημιούργησαν τη θεωρία του αγροτικού σοσιαλισμού, αλλά δεν μπόρεσαν να καθορίσουν συγκεκριμένες μορφές κοινωνικού κινήματος τα επόμενα χρόνια. Αυτό το έκαναν ο Μπακούνιν (1814-1876), ο Λάβροφ (1822-1892) και ο Τκάτσοφ, των οποίων οι θεωρίες πήραν διαφορετικές μορφές στα κινήματα της δεκαετίας του 1870.[2] Το Τι να κάνουμε; επηρέασε και τους επαναστάτες λαϊκιστές και τους Ρώσους μαρξιστές. «Όλοι απ’ αυτό το έργο αντλούσαμε και ηθική δύναμη και πίστη σε ένα καλύτερο μέλλον», έγραφε το 1890 ο πατέρας του ρωσικού μαρξισμού Πλεχάνοφ. Το μυστικό της μεγάλης επιρροής του δεν είχε σχέση με τη λογοτεχνική του αξία, αλλά με την περιγραφή του νέου τύπου επαναστάτη που τότε γεννιόταν, του οποίου η ζωή θα ήταν ζωή σκληρού αγώνα και αυτοθυσίας. Με αυτόν τον τρόπο καταλάβαιναν τον Τσερνισέφσκι ο Τκάτσοφ, ο Πλεχάνοφ (1856-1918) και ο Λένιν (1870-1924)».[3] Και όσοι θεωρούσαν το έργο αυτό το «Νέο Ευαγγέλιο», και εκείνοι που του αρνούνταν κάθε λογοτεχνική αξία, όλοι συμφωνούσαν σε ένα: ουσιαστική ήταν η κατεύθυνση που έδινε. Η αντίληψη του Τσερνισέφσκι για το πέρασμα, το άλμα, από κατώτερες σε ανώτερες φάσεις υπερπηδώντας τις ενδιάμεσες είχε καταστεί δόγμα. Την ίδια άποψη είχε και ο Τκάτσοφ, που θεωρούσε ότι η κατάληψη της εξουσίας ήταν ο στόχος ο οποίος θα επιτάχυνε όλη την ιστορική πορεία της Ρωσίας. Την άποψη αυτή υιοθέτησε και ο Λένιν και τελικά με την κατάκτηση της εξουσίας το 1917 άλλαξε όλη την προοπτική της εξουσίας. Έτσι, από κάποια υποθετική μορφή σοσιαλισμού καταλήξαμε σε ολοκληρωτισμό με Γκουλάγκ. Στον πρόλογό του για το έργο του Τσερνισέφσκι Κοινότητα και κράτος (Γενεύη 1877) ο Τκάτσοφ έγραψε ότι «η δραστηριότητα της προοδευτικής επαναστατικής μειοψηφίας που υιοθέτησε ανώτερα επαναστατικά ιδανικά θα οδηγηθεί σε υψηλό επίπεδο αν πετύχουν οι άνθρωποι να πάρουν στα χέρια τους τη διοίκηση, δηλαδή, να γίνουν κρατική εξουσία».[4] 7 Η θεωρία του άλματος, δηλαδή του ξεπεράσματος των φάσεων ανάπτυξης είναι το κόκκινο νήμα της ρωσικής επανάστασης ως τον ορθόδοξο μαρξιστή Πλεχάνοφ. Αυτός αποδεχόταν το αναπόφευκτο της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία, αλλά στηριζόταν στη δυνατότητα της επικείμενης κοινωνικής επανάστασης στη δυτική Ευρώπη. Σ’ αυτήν υπολόγιζε και ο Λένιν, αλλά δεν συνέβη. Η θεωρία του άλματος ήταν «αναγκαία» για τους επαναστάτες αφού θα κάλυπτε την ρωσική καθυστέρηση και θα επιτάχυνε την ανάπτυξη, η οποία θα παρήγαγε και τα απαραίτητα υποκείμενα της επανάστασης, δηλαδή το προλεταριάτο, τα συνδικάτα και την κομματική εξουσία. Ο δρόμος από τον Τσερνισέφσκι στον Τκάτσοφ είναι πιο λογικός απ’ αυτόν που οδηγεί στον Νετσάγιεφ. Όπως και ο δρόμος από τον Τκάτσοφ στον Λένιν είναι ομαλός, ενώ η λογική του Νετσάγιεφ κατευθύνεται με όλα τα στοιχεία της στον Στάλιν. Τελικά όμως όλοι οι δρόμοι που στηρίζονταν στον βολονταρισμό οδήγησαν στον σταλινισμό και στο Γκουλάγκ. Ο θαυμασμός του Λένιν, που σε νεαρή ηλικία διάβασε το Τι να κάνουμε, εκφράστηκε εντυπωσιακά με τη φράση: «Υπάρχουν μουσικοί –έλεγε ο Λένιν– για τους οποίους λένε ότι έχουν καταπληκτικό αυτί, υπάρχουν άλλοι άνθρωποι για τους οποίους μπορεί να ειπωθεί ότι έχουν απόλυτο επαναστατικό αισθητήριο. Τέτοιος ήταν ο Μαρξ, τέτοιος ήταν και ο Τσερνισέφσκι».[5] Στον πρόλογο του μυθιστορήματος Τι να κάνουμε ο Τκάτσοφ έγραψε: «Ο συγγραφέας του μυθιστορήματος ήταν αναμφισβήτητα ένας από τους βαθύτερους διανοούμενους της εποχής μας. Αυτός είναι ο πατέρας και ιδρυτής του ρωσικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος. Ποτέ κανένας συγγραφέας δεν είχε τόση επίδραση στην πνευματική ανάπτυξη των συγχρόνων του».[6] Ο Λένιν δημοσιεύοντας το 1901 την προβληματική για τα επείγοντα προβλήματα της επανάστασης και δίνοντάς του τον τίτλο Τι να κάνουμε έδειξε τη βαθιά εκτίμηση στο έργο του Τσερνισέφσκι. Ο N. Βαλεντίνοφ, που αργότερα έγινε μενσεβίκος, κατέγραψε τον διάλογό του με τον Λένιν, τον χειμώνα του 1904 στη Γενεύη. Στην παρατήρηση του Βαλεντίνοφ ότι το μυθιστόρημα είναι πρωτόγονο και υπερβολικά φιλόδοξο, ο Λένιν αντέδρασε έντονα: «Πώς μπορείτε να σκέφτεστε τέτοιες τερατώδεις και ανόητες ιδέες αποκαλώντας πρωτόγονο και ατάλαντο το έργο του Τσερνισέφσκι, του μεγαλύτερου και πιο ταλαντούχου εκπροσώπου του σοσιαλισμού ως τον Μαρξ. Εγώ δηλώνω: είναι ανεπίτρεπτο να θεωρείτε το Τι να κάνουμε πρωτόγονο και ατάλαντο. Κάτω από την επίδρασή του εκατοντάδες άνθρωποι έγιναν επαναστάτες. Ο Τσερνισέφσκι π.χ. ενθουσίασε τον αδελφό μου, ενθουσίασε και μένα. Προσπάθησα να τον διαβάσω στα δεκατέσσερά μου χρόνια. Αυτή ήταν πολύ άσχημη επιφανειακή ανάγνωση. Αλλά μετά την εκτέλεση του αδελφού μου, το 1887, άρχισα να το διαβάζω βαθύτερα και πέρασα μαζί του μερικές εβδομάδες. Μόλις τότε κατάλαβα τη βαθύτητά του».[7] Η οικονομικά και πολιτικά καθυστερημένη Ρωσία, με έλλειψη θεσμών, κοινοβουλίου, δημοκρατικών κομμάτων, με τη διανόηση απομονωμένη μέσα στη μάζα της αγροτιάς και των μουζίκων, οδηγήθηκε στην επαναστατική αντίληψη του άλματος των φάσεων, όπου ο επαναστατικός βολονταρισμός καταλαμβάνει την εξουσία και συνεχίζει να λειτουργεί ως αυταρχικό καθεστώς με ενισχυμένα τα στοιχεία του ολοκληρωτισμού αφού οδηγούμαστε στην κατάργηση της ταξικής προϊστορίας. Ιλιά Ρέπιν, Η σύλληψη του Προπαγανδιστή, 1892, Πινακοθήκη Τρετιακόφ, Μόσχα. Τελικά και ο Τερνισέφσκι και ο Τκάτσοφ και ο Νετσάγιεφ και το «κόμμα νέου τύπου» του Λένιν οδήγησαν όχι στην δικτατορία του λαού, αλλά στην επιβολή ενός καθεστώτος το οποίο στο όνομα του φωτεινού μέλλοντος κατάργησε κάθε έννοια μέλλοντος. Τελικά το αφεντικό της ιστορίας, ο Στάλιν, ήταν αυτός που κατάλαβε την ευκολία της χειραγώγησης και επέβαλε τη σιωπή νεκροταφείου. Το Τι να κάνουμε ήταν μια αθώα σκέψη για μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας. Ευτυχώς ο Τσερνισέφσκι δεν έζησε στη σταλινική περίοδο για να δει πώς αξιοποιήθηκαν οι σκέψεις του. Ο Λέσεκ Κολακόφσκι, ένας από τους βαθύτερους μελετητές του μαρξισμού και του λενινοσταλινισμού, αν όχι ο πρώτος, γράφοντας για τον Τσερνισέφσκι τονίζει: «Ο Τσερνισέφσκι αποδεχόταν τις βασικές αξίες του φιλελευθερισμού: ήθελε εξευρωπαϊσμό της Ρωσίας, κατάργηση του αυταρχισμού, υποχρεωτική γενική εκπαίδευση, απελευθέρωση των χωρικών. Πίστευε επίσης ότι η βιομηχανική και φιλελεύθερη πρόοδος στη Ρωσία μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς να σβήσει η κομουνιστική εστία, η οποία θα φουντώσει στην αγροτική κομμούνα και ότι η Ρωσία μπορεί να αποφύγει τα βάσανα της καπιταλιστικής ανάπτυξης».[8] Απογοητευμένος από τις μεταρρυθμίσεις του 1861 ο Τσερνισέφσκι ενίσχυσε την επαναστατική δράση. Η απογοήτευση ενίσχυσε την πεποίθησή του ότι ο δεσποτισμός μπορεί να ανατραπεί μόνο με τη βία. Ο Κολακόφσκι εκτιμά ότι το Τι να κάνουμε έχει μικρή λογοτεχνική αξία, είναι καθαρά διδακτικό, ανιαρό και σχολαστικό, αλλά γι’ αυτό βρίσκεται σε αρμονία με το αισθητικό δόγμα του Τσερνισέφσκι, που θεωρούσε ότι την αξία της τέχνης πρέπει να τη μετράμε με άμεσα κατανοούμενη κοινωνική ωφέλεια, δηλαδή αρνιόταν ότι η τέχνη (όπως και η επιστήμη) έχει αυτόνομη αξία».[9] Ο σύγχρονος αναγνώστης που δεν έχει ιδεολογικές παρωπίδες, ο οποίος έχει ζωντανά όλα τα αισθητήρια όργανά του μπορεί να διαβάσει αυτό το βιβλίο (στην εξαιρετική μετάφραση-απόδοση της Ε. Μπακοπούλου), 150 χρόνια μετά, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα όσα συνέβησαν στην ιστορική διαδρομή και τη μοίρα που είχαν οι ιδέες που εκφράζονται σ’ αυτό. Η μάταιη αναζήτηση τρόπων να ξεπεράσουν την καθυστέρηση της Ρωσίας σε σχέση με τη δυτική Ευρώπη από τους λαϊκιστές των δεκαετιών του 1860, 1870, 1880, τα όνειρα για άλματα που θα οδηγούσαν σε κάποιον σοσιαλισμό διαψεύσθηκαν τραγικά πάνω στην σκληρή πραγματικότητα της ιστορίας. Η οικονομική, κοινωνική και πολιτική ανάπτυξη δυστυχώς δεν είναι ένα παιχνίδι το οποίο μπορούν να αλλάξουν, να επιταχύνουν ή να αγνοήσουν οι λαϊκιστές που βασικό τους εργαλείο είναι ο βολονταρισμός. Τελικά η Ιστορία κατέγραψε τραγικά το αδιέξοδο αυτής της επιχείρησης: από τον τσαρισμό περάσαμε στον σταλινισμό και φτάσαμε στον πουτινισμό. Τα ιδεολογικά εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν ως κάλυψη της πραγματικότητας, ως απόκρυψη της ιστορικής αλήθειας και όλα αυτά ολοκληρώθηκαν μέσω της χειραγώγησης και της φρικτής βίας. Οι κοινωνίες πλήρωσαν το τίμημα με εκατόμβες θυμάτων, ενώ οι θύτες-εξουσιαστές εμφάνισαν νέες μορφές διαστροφής της πραγματικότητας. Η απουσία θεσμών και δημοκρατικών κανόνων, η κατάργηση του κράτους δικαίου και η παραβίαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί εγγύηση για την επιτυχή οικοδόμηση του ολοκληρωτισμού. Στις μέρες μας στην Ελλάδα παρατηρούμε ένα άλλο φαινόμενο που έχει κοινά στοιχεία με τον ρωσικό λαϊκισμό, σε μια όμως εντελώς διαφορετική ιστορική κατάσταση. Ενώ οι λαϊκιστές ήθελαν να κάνουν το άλμα που θα τους οδηγούσε στον σοσιαλισμό, οι σύγχρονοί μας εθνολαϊκιστές, εξοπλισμένοι μόνο με απαρχαιωμένα ιδεολογικά εργαλεία των περασμένων αιώνων, φιλοδοξούν να αλλάξουν την Ευρώπη και τον κόσμο. Επειδή όμως δρουν εκτός τόπου και χρόνου, με μοναδικό εξοπλισμό τους μια καθυστερημένη ιδεολογία, αντί να αλλάξουν τον κόσμο καταστρέφουν τη χώρα. Η δράση εκτός τόπου και χρόνου προϋποθέτει άγνοια των κινδύνων, αγραμματοσύνη και μεγάλη δόση θράσους. Εμπρός λοιπόν να θυσιαστεί η Ελλάδα στην ανύπαρκτη προοπτική αλλαγής του κόσμου! [1] Λέσεκ Κολακόφσκι, Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού, β΄ τόμος, BIGZ, Βελιγράδι 1983, σ. 374. [2] Στο Latinka Perović, Η σχεδιασμένη επανάσταση, BIGZ, Βελιγράδι 1988, σ. 39. [3] Ό.π., σ. 62. [4] Ό.π., σ. 64. [5] Ό.π., σ. 70, όπου η Πέροβιτς παραθέτει αποσπάσματα από την αυτοβιογραφία της Νάντιας Κρούπσκαγια, γυναίκας του Λένιν. [6] Ό.π., σ. 78. [7] Ό.π., σ. 78. [8] Λέσεκ Κολακόφκσι, ό.π., σ. 375. [9] Ό.π.

Σύνδεση