Το ταψί και ο μπακλαβάς

Darra Goldstein (ed.), The Oxford Companion to Sugar and Sweets, Oxford University Press, Νέα Υόρκη 2015, σελ. 920 Τούτο το κείμενο γράφεται από γλυκατζή. Η ιδιότητα αυτή είναι η μόνη που μπορώ να επικαλεστώ σχολιάζοντας ένα βιβλίο που ανήκει στον σχετικά καινούργιο γνωστικό κλάδο των περί φαγητού σπουδών (food studies), ο οποίος έχει ριζικά μεταμορφώσει έναν εκδοτικό χώρο αποκλειστικά συνδεδεμένο, στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων, με τις συνταγές μαγειρικής. Αντιθέτως, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια διεπιστημονική προσέγγιση (όπως γίνεται σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις, η λέξη σπουδές μας προειδοποιεί σχετικώς): ιστορική και λαογραφική, ανθρωπολογική και φιλολογική, κοινωνιολογική και ιατρική και βιολογική, που προσπαθεί να επισημάνει και να μελετήσει όλες τις πτυχές της σχέσης μας με το φαγητό, η οποία ουδέποτε υπήρξε απλή και μονοδιάστατη. Σημείο συνάντησης του εγκεφαλικού με το γήινο, οι σχετικές έρευνες έχουν αποφέρει, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, χιλιάδες σελίδες: άρθρα και βιβλία και διατριβές.[1] Τα ειδικά λεξικά και οι ειδικές εγκυκλοπαίδειες είναι ένας καλός, συχνά ιδιαιτέρως ελκυστικός τρόπος να συνθέσουμε τις πληροφορίες και τα δεδομένα τους, να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα. Σ’ αυτή την ειδολογική κατηγορία ανήκει και ό,τι ονομάζεται στα αγγλικά companion. Ως εκδοτικός όρος, η λέξη εμφανίστηκε ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα και αποτελεί συνώνυμο του βιβλίου-εργαλείου: μπορεί να συγκροτείται από λήμματα, μπορεί να συγκεντρώνει σειρά εισαγωγικών αλλά και ειδικότερων άρθρων. Ανεξαρτήτως μορφής, σκοπό έχει, τρόπον τινά (και για να επιστρέψουμε στην περισσότερο οικεία έννοια που έχει η λέξη στην καθομιλουμένη), να συντροφεύσει, να καθοδηγήσει τον αναγνώστη που θέλει να εξοικειωθεί με κάποιο θέμα ή να εμβαθύνει σε αυτό. Ευρύ φάσμα εκδοτών, εμπορικών και μη, εκδίδει companions, αν και το είδος μοιάζει ταυτισμένο με το Oxford University Press (OUP). Ξεκινώντας το 1932, με το φημισμένο Oxford Companion to English Literature, ίσως το πιο επιτυχημένο όλων σε επίπεδο πωλήσεων, τώρα στην 7η έκδοσή του,[2] δεκάδες τίτλοι έχουν εμφανιστεί έκτοτε. Μικρό δείγμα, μόνο, του εύρους των ενδιαφερόντων που καλύπτουν μπορεί να δώσει η συνοπτική αναγραφή όσων εκδόθηκαν την τελευταία πενταετία: είναι αφιερωμένα στο βιβλίο (The Oxford Companion to the Book, 2 τόμοι, 2010), στη στρατιωτική ιστορία του Καναδά (The Oxford Companion to Canadian Military History, 2010), στο θέατρο και τις συναφείς μορφές τέχνης (The Oxford Companion to Theatre and Performance, 2011), στην μπύρα (The Oxford Companion to Beer, 2011). Οι περισσότεροι, πάντως, ήταν τίτλοι που επανεμφανίστηκαν αναθεωρημένοι και συμπληρωμένοι. Αφορούσαν, μεταξύ άλλων, την αρχαιολογία (The Oxford Companion to Archaeology, 2η έκδοση σε 3 τόμους, 2012), την παιδική λογοτεχνία (The Oxford Companion to Children’s Literature, 2015, αρχική έκδοση 1983), τα παραμύθια (The Oxford Companion to Fairy Tales, 2η έκδοση, 2015), τον Σαίξπηρ (The Oxford Companion to Shakespeare, 2η έκδοση, 2015), την ιστορία της Βρετανίας (The Oxford Companion to British History, 2η έκδοση, 2015), το φαγητό (The Oxford Companion to Food, 3η έκδοση, 2014) και το κρασί (The Oxford Companion to Wine, 4η έκδοση, 2015).[3] Ήταν καιρός, πλέον, να περάσουμε στα γλυκά. Τυπωμένος σε λεπτό κρεμ χαρτί και σε 2 στήλες ανά σελίδα (και με τη μαυλιστική εικόνα μιας τάρτας φρούτων στο κάλυμμα του εξωφύλλου), ο τόμος αυτός περιλαμβάνει περίπου 600 λήμματα, η έκταση των οποίων κυμαίνεται από 1 στήλη ως 6 σελίδες. Τα περισσότερα συνοδεύονται από ενδεικτικές βιβλιογραφικές παραπομπές (έντυπες και ηλεκτρονικές)· όσο και αν ορισμένες επαναλαμβάνονται, ο συνολικός τους αριθμός δεν είναι ευκαταφρόνητος, γι’ αυτό και θα ήταν καλό να μπορούσε να τις βρει κανείς συγκεντρωμένες. Αναλόγως χρήσιμη θα ήταν και η μετάφραση των τίτλων δημοσιευμάτων γραμμένων σε λιγότερο προσιτές γλώσσες, όπως τα ιαπωνικά, τα κινέζικα ή και τα ολλανδικά. Τη χρήση του βιβλίου διευκολύνει ένα πυκνό δίκτυο εσωτερικών παραπομπών από λήμμα σε λήμμα (ή σε λήμματα) αλλά και οι πίνακες των σ. xix-xxv, όπου η ύλη κατατάσσεται σε 27 θεματικές ενότητες, δίνοντας αμέσως στον αναγνώστη σαφή εικόνα του τι πρόκειται να ακολουθήσει. Υπάρχουν λήμματα για συστατικά όπως το βούτυρο, τα αυγά, το αλεύρι, η βανίλια· λήμματα για 20 διαφορετικά είδη μπισκότων (σκληρών και μαλακών)· λήμματα για τη μαρμελάδα και τα αεριούχα αναψυκτικά· λήμματα για την τιραμισού και την πάβλοβα, τους μπαμπάδες με ρούμι και την μπλακ φόρεστ· λήμματα για μάρκες όπως η Cadbury και τα Dunkin’ Donuts, η Häagen-Dazs και η Nestlé· βιογραφικά λήμματα αναμενόμενα, όπως για τον φημισμένο, καινοτόμο γάλλο ζαχαροπλάστη Πιερ Ερμέ [Hermé, γ. 1961], ή λιγότερο αναμενόμενα, όπως για την Αικατερίνη των Μεδίκων, τον Νοστρόδαμο και τον γάλλο ουτοπιστή Σαρλ Φουριέ· λήμματα για ιστορικές περιόδους όπως η ελληνική και η λατινική αρχαιότητα και η εποχή της αποικιοκρατίας· λήμματα για τον ρόλο που παίζουν τα γλυκά στις διάφορες θρησκείες (Βουδισμός, Ισλάμ, Ινδουισμός, Ιουδαϊσμός, Χριστιανισμός)· λήμματα για γιορτές και εορταστικές καταστάσεις (τα Χριστούγεννα, την κινεζική Πρωτοχρονιά, τη Μέρα των Νεκρών στο Μεξικό και αλλού, το Πάσχα, την εβραϊκή Χάνουκα, την αναπόφευκτη Μέρα του Αγίου Βαλεντίνου, τις γαμήλιες τελετές − με χωριστό λήμμα για τη γαμήλια τούρτα)· περίπου 35 διαφορετικά λήμματα σχετικά με τη ζάχαρη, τις ευχάριστες και τις βλαβερές ιδιότητές της και την κάποτε σκοτεινή ιστορία της. Τη μεγαλύτερη σε έκταση ενότητα, τρόπον τινά, αποτελούν τα γεωγραφικά λήμματα, στα οποία γίνεται αναφορά στη ζαχαροπλαστική ιστορία και στη σημερινή ζαχαροπλαστική πραγματικότητα 51 χωρών, ευρύτερων περιοχών (π.χ., Σκανδιναβία, Νοτιοανατολική Ασία) και πόλεων: μεταφερόμαστε από την Ελβετία, ένα μέρος στο οποίο «ουδέποτε βρίσκεται κανείς μακριά από κάποιο κατάστημα που πουλάει σοκολάτες», στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, οι οποίες «ουδέποτε ήταν διεθνώς γνωστές για τα γλυκά τους». Το βιβλίο κλείνει μ’ ένα λεπτομερές ευρετήριο ονομάτων και θεμάτων, που καλύπτει περίπου 60 σελίδες. Προηγουμένως, την κυρίως ύλη συμπληρώνουν, ως επίμετρα, 4 σχολιασμένοι κατάλογοι: 50 ταινίες (από την εποχή του βωβού ως το 2012), ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, στο σενάριο των οποίων τα γλυκά παίζουν σημαντικό ρόλο – αν και όχι πάντα·[4] 50 «κατά βάση αμερικανικά» τραγούδια: «Strawberry Fields», «Tutti frutti», «Sweet Dreams», «Sugar sugar»·[5] 50 ζαχαροπλαστεία από κάθε γωνιά της γης, η λακωνική και λαχταριστή περιγραφή των οποίων σε κάνει να θέλεις να ετοιμάσεις της βαλίτσες σου· 31 μουσεία απ’ όλο τον κόσμο – που σου προκαλούν ανάλογη επιθυμία. Απογοητεύει γρήγορα όποιος γράφει με εγκεφαλικό τρόπο για ζητήματα πρωτίστως αισθησιακά όπως το φαγητό, όπως, και ακόμα περισσότερο ίσως, το γλυκό. Τα παραδείγματα δεν λείπουν, όμως δεν συμπεριλαμβάνουν το βιβλίο αυτό. Δεν έχουμε μπροστά μας μία ουδέτερη, αποστασιοποιημένη, ευσυνείδητη μεν αλλά απρόσωπη συναγωγή πληροφοριών αλλά ένα βιβλίο με άποψη. Η έλλειψη επιτήδευσης, η ευρυμάθεια που ποτέ δεν φτάνει στην υπερβολή, η πολυχρωμία των παραδειγμάτων και των πληροφοριών για γεύσεις ευρέως διαδεδομένες αλλά και για γεύσεις γεωγραφικώς περιορισμένες, η επιλογή ενός λεξιλογίου γεμάτου ζωντάνια, σε συνδυασμό με τη μεθοδικότητα και την επιστημονική ακρίβεια: αυτές είναι μερικές από τις αρετές που λίγο ως πολύ έχουν από κοινού οι 265 συντάκτες του τόμου, τα ονόματα των οποίων παρατίθενται, μαζί με την ιδιότητα και τον τόπο διαμονής τους, αμέσως πριν από το ευρετήριο. Προέρχονται από 24 χώρες, αν και στην πλειονότητά τους είναι από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και τον Καναδά (όλοι, πάντως, έχουν γράψει στα αγγλικά· υπάρχει μόνο ένα μεταφρασμένο λήμμα, αυτό για την Ολλανδία). H Ντάρρα Γκόλντστιν, που έφερε επιτυχώς εις πέρας την οργάνωση και τον συντονισμό του όλου εγχειρήματος, είναι καθηγήτρια Σλαβικών Σπουδών στο κολλέγιο Γουίλλιαμς της Μασσαχουσέτης (εκεί φοίτησε κάποτε και ο Ηλίας Καζάν), έχοντας παράλληλα μεγάλη αγάπη στη μαγειρική. Δικό της είναι το λήμμα για τη Ρωσία, και το βιβλίο είναι το πιο πρόσφατο σειράς δημοσιευμάτων στα οποία συναντώνται τα ποικίλα ενδιαφέροντά της. Πριν απ’ όλα, αξίζει να διαβαστεί ο πρόλογος, γραμμένος από τον κορυφαίο ανθρωπολόγο Σίντνεϋ Μιντς (1922-2015· πέθανε λίγο καιρό μετά την έκδοση του τόμου), διεθνώς γνωστό για τη συνθετική του μελέτη Sweetness and Power: The Place of Sugar in Modern History (Viking, Νέα Υόρκη 1985). Άντι Γουόρχολ, Life Savers, 1985, από τη σειρά Διαφημίσεις. © THE ANDY WARHOL FOUNDATION Αντικείμενο προσμονής μετά από ένα γεύμα, ψυχολογικό καταφύγιο, υποκατάστατο ηδονών ενίοτε περισσότερο δυσεύρετων, τα γλυκά αποτελούν, από κάθε άποψη, ιδιαίτερη περίπτωση. Η επιθυμία που μας προκαλούν μπορεί να μη συγκρίνεται με την πείνα, όμως είναι κάποτε αναλόγως βασανιστική, μας συνοδεύει σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας: το 2001, νεογέννητα αντέδρασαν θετικά όταν τους έδωσαν να δοκιμάσουν κόκκους ζάχαρης, κάτι που φαίνεται καθαρά στο χαριτωμένο φωτογραφικό κολάζ της σ. 716 στο λήμμα Sweetness Preference, όπου επισημαίνεται ακόμα ότι ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ήδη καθορισμένο μέσα του τι του αρέσει και τι όχι. Συναφείς παρατηρήσεις σχετικά με τη στάση μας απέναντι στα γλυκά (η οποία δεν είναι μόνο σωματική αλλά και εγκεφαλική), ανάλογα με το σχήμα, τη μυρωδιά και το χρώμα τους υπάρχουν στα λήμματα Neuroscience, Vision και Shape. Η μνήμη είναι ένα ακόμα ισχυρό κίνητρο για την κατανάλωση γλυκών εδεσμάτων και σε συνοδεύει ακόμα και όταν το αντικείμενο της ανάμνησής σου δεν υπάρχει πια.[6] Λήμμα σχετικό με τη μνήμη δεν υπάρχει στο βιβλίο, όμως σχολιάζεται η μαντλέν του Προυστ: αυτό το δικαίως φημισμένο απόσπασμα από τον 1ο τόμο του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο είναι ίσως η πιο αξιομνημόνευτη γευστική ανάμνηση στην ιστορία της λογοτεχνίας – και αφορά γλυκό, όχι καθαυτό φαγητό. Το λήμμα Literature μας επισημαίνει κι άλλες συναφείς σελίδες, ξεκινώντας από τον Σαίξπηρ, περνώντας από ποιητές όπως ο Όσιπ Μαντελστάμ και ο Γουώλας Στήβενς καθώς και από κείμενα όπως ο Γατόπαρδος του Λαμπεντούζα και το A Room of One’s Own της Βιρτζίνια Γουλφ και φτάνοντας ως την ινδή συγγραφέα Αρουντάτι Ρόυ (γ. 1961) και το μυθιστόρημά της Ο θεός των μικρών πραγμάτων (1997), που έχει εκδοθεί και στα ελληνικά. Το λήμμα για τις εικαστικές τέχνες καλύπτει αναλόγως ευρύ φάσμα. Από τις μάλλον νηστίσιμες νεκρές φύσεις που μας άφησαν ολλανδοί ζωγράφοι του 17ου αιώνα προτιμότεροι είναι οι πίνακες του αμερικανού ζωγράφου Γουαίην Τιμπώ [Thibaud, γ. 1920], στους οποίους απεικονίζονται σειρές από σερβιρισμένα κομμάτια τούρτας, μεμονωμένες μερίδες λεμονόπιτας αλλά και υπερμεγέθη γλειφιτζούρια, μεταξύ άλλων.[7] Ακόμα περισσότερο εντυπωσιάζει η ποικιλία των υλικών και των επιφανειών που χρησιμοποίησαν οι 30 καλλιτέχνες για τους οποίους γίνεται λόγος στο λήμμα· μία από αυτούς είναι η αφροαμερικανίδα Κάρα Γουώκερ (γ. 1969) και τα γλυπτά της από ζάχαρη. Έκδοση του αμερικανικού γραφείου του OUP, το βιβλίο αναπόφευκτα αφιερώνει σημαντικό μέρος της ύλης του σε θέματα αμερικανικού ενδιαφέροντος. Υπάρχουν 10 λήμματα αφιερωμένα στις διάφορες περιοχές των ΗΠΑ (π.χ., Νέα Αγγλία, Μεσοδυτικές Πολιτείες, Νότιες Πολιτείες) και 3 σε πόλεις, τη Νέα Ορλεάνη, τη Νέα Υόρκη και τη Φιλαδέλφεια· λήμματα για γεύσεις από παλιά αγαπημένες (Mars)· λήμματα για αλυσίδες καταστημάτων με γαλακτοκομικές λιχουδιές όπως το Dairy Queen και το Baskin Robbins· σελίδες που μας εξοικειώνουν περισσότερο με θεσμούς της καθημερινότητας όπως τα soda fountains, αυτούς τους πανταχού παρόντες χώρους κοινωνικής συναναστροφής συνοδεία αναψυκτικών [sodas], παγωτών και ελαφρών γευμάτων, που ήταν δημοφιλέστατοι τις δεκαετίες του 1940 και του 1950. Στο λήμμα Αphrodisiacs ανθολογούνται τρόποι (τους περισσότερους τους βρίσκουμε σε παλαιά κείμενα) με τους οποίους διάφορες «συχνά φαγώσιμες» ουσίες συμβάλλουν στο να περνάμε ακόμα καλύτερα στο κρεβάτι (ή όπου αλλού), έστω και αν σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζονται ειδικές ικανότητες: τα όσα υποτίθεται ότι προκαλεί μία συνταγή από το Κάμα Σούτρα είναι δύσκολο να τα πιστέψεις και ακόμα δυσκολότερο να τα εφαρμόσεις. Πάντως, οι σχέσεις των γλυκών με το σεξ (και με τη γλώσσα) απασχολούν διάφορα λήμματα και δίνουν αναπάντεχες πληροφορίες: η λέξη βανίλια συνδέεται ετυμολογικώς με τη γυναικεία ανατομία, η αγγλική λέξη fornication («συνουσία») προέρχεται από την ονομασία μιας κατεξοχήν συσκευής για τη δημιουργία γλυκών, του φούρνου. Το λήμμα για την αργκό ξεκινάει με την παρατήρηση ότι από τη φύση της αυτή η μορφή γλώσσας είναι πικρή και στυφή, όπως όμως διαπιστώνουμε στη συνέχεια, έχει ενσωματώσει, δίνοντάς τους διαφορετικό νόημα κατά περίπτωση, πλήθος λέξεις που παραπέμπουν στο γλυκό και στο επιδόρπιο. Ξεφεύγοντας από τα συνηθισμένα, ο αναγνώστης θα βρει και λήμματα για καυτά ή υπερβολικώς ξινά γλυκίσματα (βλ. λ. Extreme Candy), για τη χρήση των εντόμων στη ζαχαροπλαστική (ένα παράδειγμα είναι τα μυρμήγκια βουτηγμένα στη σοκολάτα, βλ. λ. Insects), για ρούχα φτιαγμένα από ζάχαρη (βλ. λ. Sartorial Sweets), αλλά και για το θέμα γλυκά και στρατός (βλ. λ. Military). Το τελευταίο, όσο και αν περιορίζεται στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, μου θύμισε ότι ένα από τα αναπάντεχα καλά της θητείας μου ήταν ότι τότε ανακάλυψα πόσο μεταμορφώνεται η γεύση του κρουασάν σοκολάτα αν το ψήσεις για λίγα λεπτά – συνειδητοποιώντας παράλληλα ότι βρισκόμασταν πια πολύ μακριά από την εποχή της κουραμάνας. Για τα γλυκά και τη ζαχαροπλαστική έχει εκδοθεί τουλάχιστον ένα ακόμα ανάλογο βιβλίο. Στη σ. 659, σε μία από τις βιβλιογραφικές παραπομπές, συναντάμε το International Dictionary of Desserts, Pastries and Confections της Carole Bloom. Εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1995, ήταν όμως κατά βάση βιβλίο συνταγών. Τώρα είναι η πρώτη φορά που έχουμε στη διάθεσή μας ένα βοήθημα τόσο περιεκτικό, που να εξετάζει όλες τις πτυχές ενός τόσο ευχάριστα πολυδαίδαλου θέματος και να μας υποδεικνύει δρόμους και μονοπάτια έρευνας (και απόλαυσης) που ούτε καν τα υποπτευόμασταν. Υπάρχουν, βέβαια, σελίδες που εξετάζουν πιο οικεία θέματα, όπως το λήμμα Greece and Cyprus, το οποίο υπογράφει η Αγλαΐα Κρεμέζη, έμπειρη συγγραφέας και έμπειρη μαγείρισσα, που μας μιλάει για το παρελθόν και το παρόν, για τα γλυκά του κουταλιού, για τα μελομακάρονα και τους κουραμπιέδες, για τα κουλουράκια, για την καρυδόπιτα και το γαλακτομπούρεκο και το κανταΐφι.[8] Η Κρεμέζη αναφέρεται και στον μπακλαβά, στον οποίον είναι αφιερωμένο ξεχωριστό λήμμα· κεντρίζει την περιέργεια η ευρεία εξάπλωσή του, που φτάνει ως το Ιράν και το Ουζμπεκιστάν, σε συνδυασμό με τις κατά τόπους παραλλαγές στον τρόπο παρασκευής του. Όπως όλες οι συνταγές αυτού του είδους που προέρχονται από την Ανατολή, ο μπακλαβάς είναι γλυκό γλυκό. Είναι προτιμότερο να φας ένα ή δύο κομμάτια τη φορά. Για το Oxford Companion to Sugar and Sweets αυτό δεν ισχύει: ο αναγνώστης μπορεί να κάνει βουτιά, επανειλημμένως, σε ολόκληρο το ταψί. [1] Πέραν των μεμονωμένων τίτλων που μπορεί κανείς να προμηθευτεί, δύο εκδοτικές σειρές αξίζει να μνημονευθούν: αφενός η σειρά California Studies in Food and Culture (University of California Press· ξεκίνησε γύρω στο 2000 και αριθμεί 60 τίτλους), αφετέρου η σειρά Arts and Traditions of the Table: Perspectives on Culinary History (Columbia University Press· ξεκίνησε την ίδια εποχή και αριθμεί κάπου 30 τίτλους, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται, γεγονός αξιοσημείωτο για αγγλόφωνο εκδοτικό οίκο, και ένας αξιοπρόσεκτος αριθμός μεταφράσεων). [2] Επειδή οι εκδοτικές συνήθειές μας είναι διαφορετικές, διευκρινίζω ότι, τόσο εδώ όσο και παρακάτω, αναφέρομαι σε εκδόσεις και όχι σε απλές ανατυπώσεις. [3] Περισσότερες πληροφορίες και πληρέστερα βιβλιογραφικά στοιχεία για όλα τα companions που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο εμπόριο θα βρει ο αναγνώστης στις διάφορες ιστοσελίδες του OUP. [4] Σίγουρα η απολαυστική (και, εν προκειμένω, απούσα) Μεγάλη κούρσα γύρω απ’ τον κόσμο (1965), λίγο πριν από το τέλος της οποίας ξεσπάει ένας εντυπωσιακός τουρτοπόλεμος, άξιζε να είναι στη λίστα πολύ περισσότερο από το Τραγουδώντας στη βροχή (1952), το οποίο μόνο δευτερευόντως έχει ζαχαροπλαστικό ενδιαφέρον. [5] Τα τελευταία χρόνια, είναι γενικευμένη η τάση να χαρακτηρίζονται «τραγούδια» συνθέσεις κάθε είδους, ακόμα και εκείνες που δεν έχουν γραφτεί για φωνές. Για να περιοριστώ στην εν λόγω λίστα, κανείς δεν τραγουδάει στο πάντοτε φρέσκο και γευστικό Cheesecake του σπουδαίου τζαζίστα Ντέξτερ Γκόρντον (1923-1990), που ηχογραφήθηκε το 1962 από κουαρτέτο που το αποτελούσαν σαξόφωνο (Γκόρντον), πιάνο, μπάσο και ντραμς. Εκτός από αυτή την ένσταση, μια επισήμανση. Αφορά τη σχεδόν πλήρη απουσία συνθέσεων κλασικής μουσικής (μακάρι να βρεθεί κάποτε ένας επαρκέστερος όρος) εμπνευσμένων από τα γλυκά και τη ζάχαρη. Εξαίρεση, ελπίζω όχι μοναδική, αποτελεί ο αξιόλογος, άγνωστος στην Ελλάδα αμερικανός συνθέτης Μάγερ Κάπφερμαν [Kupferman, 1926-2003] και 2 συνθέσεις μουσικής δωματίου που έγραψε: το Κοντσέρτο του παγωτού [Ice Cream Concerto], για ενόργανο σύνολο, και οι Γεύσεις των άστρων [Flavors of the Stars· πρόκειται για γεύσεις παγωτού], 11 διαδοχικά σόλο με τους εξής τίτλους: Λεμόνι (για κιθάρα) – Βανίλια (για βιολοντσέλο) – Καρύδι (για αγγλικό κόρνο) – Ροδάκινο (για μαρίμπα) – Σοκολάτα (για κλαρινέτο μπάσο) – Φράουλα (για βιολί) – Κεράσι (για κοντραμπάσο) – Καφές (για πιάνο) – Πορτοκάλι (για κιθάρα, επίσης) – Μέντα (για φλάουτο) – Φιστίκι (για κρουστά). Τα 2 έργα ηχογραφήθηκαν από το μεξικανικό σύνολο Atril Cinco το 1994 για την εταιρεία Soundspells (CD 109). [6] Κάθε καλοκαίρι, αναπολώ το ξυλάκι της ΕΒΓΑ με γεύση βανίλια και επικάλυψη σοκολάτας που αγάπησα πολύ όταν ήμουν παιδί στη δεκαετία του 1970. Η γεύση του ήταν διαφορετική (και σαφώς ανώτερη) απ’ ό,τι ανάλογο ακολούθησε. Της ίδιας εποχής (και λίγο μεταγενέστερες) είναι και οι αναμνήσεις μου, στους δρόμους της Πλάκας, από τους πλανόδιους πωλητές των άλλως άγνωστων παγωτών Άτλας («μεσοτοιχία με τον Άγιο Πέτρο», είπε κάποτε ο πατέρας μου και, ευτυχώς, δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να το επαληθεύσω). [7] Δεν είναι σπάνια η παρουσία του Τιμπώ στις αίθουσες δημοπρασιών, όπως τεκμηριώνει, για παράδειγμα, ο πολλαπλώς ενδιαφέρων κατάλογος Selections from the Allan Stone Collection, Christie’s, Νέα Υόρκη, 12 Νοεμβρίου 2007, με 72 κομμάτια, κυρίως έργα Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, παραδοσιακής (folk) αμερικανικής τέχνης και αφρικανικής τέχνης, από τη συλλογή του σημαντικού αμερικανού γκαλερίστα. Μεταξύ αυτών, συναντάμε και 10 πίνακες του Τιμπώ. Η εκτίμηση για το ½ Lemon Meringue Pie (1977) ήταν 350.000 με 450.000 δολάρια· για το Seven Suckers (1970· τα γλειφιτζούρια), 1.400.000 με 1.800.000 δολάρια. Δεν γνωρίζω αν τελικά οι πίνακες άλλαξαν χέρια και πόσο κόστισαν στους νέους ιδιοκτήτες τους. [8] Δύο παρατηρήσεις για το κείμενο της Κρεμέζη: Είναι μάλλον υπερβολική η επισήμανση ότι «μόνο τα παιδιά γιορτάζουν τα γενέθλιά τους στην Ελλάδα», σε αντίθεση με τους μεγάλους, οι οποίοι δέχονται ευχές κατά τη διάρκεια των ονομαστικών εορτών. Όσο για τον Οδηγό μαγειρικής του Τσελεμεντέ, του ανθρώπου που γνώρισε στους Έλληνες τη γαστρονομική νεωτερικότητα, η αρχική έκδοση του βιβλίου έγινε αργότερα απ’ ό,τι δηλώνεται – το 1830 προφανώς είναι λάθος δακτυλογράφησης.

Σύνδεση