Άγνωστα κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων!

Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Η Κάρπαθος σε αρχαίους Έλληνες, Λατίνους και Βυζαντινούς συγγραφείς, Ινστιτούτο Λαϊκού Πολιτισμού Καρπάθου Τμήματος Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Σειρά αυτοτελών εκδόσεων, αρ. 1, Αθήνα 2013, σελ. 112 Ο Μ. Αλεξιάδης, καθηγητής μέχρι πρότινος της Λαογραφίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, συνέθεσε το βιβλίο αυτό με σκοπό να συγκεντρώσει σε ένα σώμα όλες τις μαρτυρίες για την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κάρπαθο, που υπάρχουν διάσπαρτες σε αρχαίους Έλληνες, Λατίνους και Βυζαντινούς συγγραφείς, με μετάφραση και σχολιασμό. Δεν ξέρω κατά πόσο μια τέτοια προσπάθεια έπρεπε να αναληφθεί από λαογράφο σήμερα, στην εποχή της επιστημονικής εξειδικεύσεως, τη στιγμή μάλιστα που τα σχετικά χωρία λίγο ως πολύ μπορεί εύκολα να τα βρει κανείς συγκεντρωμένα σε βασικά και έγκυρα έργα, πολύ γνωστά στους ειδικούς, όπως είναι, για παράδειγμα, η Realencyclopädie, αλλά και το μικρότερο αρχαιογνωστικό λεξικό Der kleine Pauly, 3, 127, όπου δίδονται προσεκτικές παραπομπές στα περισσότερα από τα αρχαία χωρία που παραθέτει ο Αλεξιάδης. Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι τα χωρία εδώ παρατίθενται αυτούσια, μεταφράζονται και δίδονται κατατοπιστικές πληροφορίες για τους συγγραφείς που μιλούν για την Κάρπαθο. Θα περιμέναμε μάλιστα οι μεταφράσεις να είναι σχετικά ακριβείς και πιστές, εφόσον ο κ. Αλεξιάδης έχει χρηματίσει καθηγητής σε πανεπιστημιακό τμήμα φιλολογίας. Δυστυχώς αυτό δεν ισχύει. Δίνω παρακάτω ορισμένα από τα σφάλματα που επεσήμανα. Στη σ. 26 μεταφράζεται το ακόλουθο χωρίο του Αιλίου Αριστείδη: καὶ νῦν Κάρπαθον μὲν καὶ Κάσον καὶ ἄλλας νήσους οἰκουμένας ἔστιν ἰδεῖν, οὐδὲν ἐχούσας ὅ,τι εἴπωσι, ως εξής: «Και τώρα είναι δυνατό να δεις την Κάρπαθο και την Κάσο και άλλα νησιά που κατοικούνται, να μην έχουν τίποτα από όσα αναφέρθηκαν». Η ορθή μετάφραση είναι: τώρα μπορείς να δεις την Κάρπαθο και την Κάσο να κατοικούνται (ή: να είναι γεμάτες από κόσμο), χωρίς να ξέρουν τι να πουν. Ο Αριστείδης αντιπαραβάλλει τα δύο αυτά, ασήμαντα προηγουμένως, νησιά προς την ξακουστή Ρόδο που μετά τον σεισμό έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί, έχοντας χάσει την παλαιά δόξα της και τους κατοίκους της. Στην σ. 28 παρατίθεται η μετάφραση (δεν γνωρίζω αν ανήκει στον Αλεξιάδη) των στίχων ενός επιγράμματος, το οποίο προέρχεται από το έκτο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας, όχι από το ενδέκατο, όπως εσφαλμένα σημειώνεται (Καρπαθίην ὅτε νυκτός ἅλα στέψαντος ἀήτου/ λαίλαπι Βορραίῃ κλασθὲν ἐσεῖδε κέρας/ εὔξατο κῆρα φυγών, Βοιώτιε, σοί με, Κάβειρε/ ....ἀρτήσειν ἁγίοις τόδε λώπιον ἐν προπυλαίοις/ Διογένης) ως εξής: «Όταν είδε το κατάρτι του πλοίου σπασμένο από τον τυφώνα του βόρειου ανέμου, όπως το δυνατό φύσημα που διαταράσσει το Καρπάθιο πέλαγος τη νύχτα, ο Διογένης ορκίσθηκε, αν διαφύγει τον θάνατο, προς τιμήν σας, Κάβειρε, άρχοντα της Βοιωτίας, στο ιερό μέρος σας να μου κρεμάσει, αυτό το μικρό μανδύα». Όμως, εδώ, όπως συμβαίνει συχνά στα επιγράμματα, προσωποποιείται και μιλά το ίδιο το αντικείμενο που αφιερώνει ο δωρητής. Επομένως η σωστή μετάφραση είναι: Όταν είδε ο Διογένης το κατάρτι να σπάει, καθώς άνεμος με λαίλαπα βορεινή έστεψε νύχτα τη θάλασσα της Καρπάθου, ορκίσθηκε σε σένα, Κάβειρε Βοιώτιε, να αφιερώσει εμένα, το χλαμύδιό του, στα ιερά προπύλαια του ναού σου. Και μία άλλη απορία: γιατί ο Αλεξιάδης, ενώ τυπώνει το όνομα του επιγραμματοποιού (Διοδώρου) δεν σημειώνει ότι πρόκειται για τον Διόδωρο τον Σαρδιανό; Στην σ. 31 ο Αλεξιάδης παραθέτει την μετάφραση άλλων φιλολόγων του στίχου του Απολλωνίου του Ροδίου Κρήτην, ἥ τ’ ἄλλων ὑπερέπλετο εἰν ἁλί νήσων ως: στην Κρήτη που πλέει στη θάλασσα ψηλότερα από τα άλλα νησιά. Τι σημαίνει αυτό; Πώς είναι δυνατόν να πλέει η Κρήτη; Το ρήμα ὑπερπέλομαι δεν έχει καμία σχέση με το πλέω, παρά τα φαινόμενα, το χωρίο σημαίνει: την Κρήτη που είναι ανώτερη από τα άλλα νησιά. Δεν θα έπρεπε ο Αλεξιάδης να επισημάνει το σοβαρό αυτό σφάλμα και να το διορθώσει; Στην σ. 34 μεταφράζεται ένα χωρίο λατινικών σχολίων στον Κλαύδιο Πτολεμαίο: «Kiepertus ad extremum Rhodi punctum adscripsit Astypalea (?) prom., quod nomen ex Λεπταλέων Stadiasmi effinxisse videtur. Ο Αλεξιάδης μεταφράζει: «Ο (γεωγράφος Kiepertus στο ακρότατο σημείο της Ρόδου έγραψε Αστυπάλαια (;) ακρωτήριο, όνομα το οποίο φαίνεται πως οι Stadiasmi έπλασαν από τον όρο Λεπταλέων». Λίγο πριν ο Αλεξιάδης γράφει στα Stadiasm (σ. 35). Πρόκειται όμως πολύ απλά για το έργο Σταδιασμός (Stadiasmus), γεωγραφική πραγματεία της αρχαιότητος με τις αποστάσεις των λιμανιών της Μεσογείου. Ο παλαιότερος Σταδιασμός αποδίδεται στον Τιμοσθένη τον Ρόδιο, υπάρχει μάλιστα και βυζαντινή διασκευή προγενέστερου έργου με τον ίδιο τίτλο. To Stadiasmi είναι γενική ενικού και πρέπει να μεταφράσουμε: ... το οποίο όνομα φαίνεται ότι το έπλασε (ο Kiepertus) από την λέξη Λεπταλέων του Σταδιασμού. Στην σ. 62 το χωρίο της επιστολής 41 του Συνεσίου ὡς αἵ γε Καρπαθίων ὁλκάδες φήμην ἔχουσι διανοίᾳ κεχρῆσθαι, καθάπερ αἱ Φαιάκων τῶν πάλαι ο συγγραφέας το μεταφράζει: «Όπως οι Καρπάθιοι ναύτες που τραβούν κουπί και έχουν τη φήμη ότι χρησιμοποιούν την εξυπνάδα τους, όπως οι Φαίακες παλαιότερα». Ο Συνέσιος όμως γνωρίζει πολύ καλά ότι σύμφωνα με τον Όμηρο τα ίδια τα καράβια των Φαιάκων είχαν διάνοια, και ταξίδευαν σαν αυτόματες μηχανές, χωρίς να έχουν ανάγκη από ναύτες. Δεν αναφέρεται λοιπόν στο μυαλό των ναυτών, αλλά στην διάνοια των ίδιων των καραβιών. Στην ίδια σελίδα, πάλι σε επιστολή του Συνεσίου το ἐνδιατρίψαντες δὲ ὅσον ὕδωρ πιεῖν και ὑδρεύσασθαι (πηγαὶ δὲ ἐπ’ αὐτὴν ἐκδιδόασι τὴν ἠιόνα καθαροῦ καὶ ἡδίστου νάματος) ἐπισπευδόντων τῶν Καρπαθίων αὖθις ἀνήχθημεν δεν σημαίνει «αφού μείναμε εκεί όσο καιρό υπήρχε νερό και μπορούσαμε να το αντλήσουμε (οι πηγές της δίνουν λιμνούλες με καθαρό και νόστιμο νάμα), αμέσως αποπλεύσαμε, αφού βοήθησαν οι Καρπάθιοι», αλλά: αφού μείναμε για όσο διάστημα μόνο χρειαζόταν για να πιούμε νερό και να πάρουμε και μαζί (οι πηγές άλλωστε ρέουν στην ίδια την παραλία με νερό γλυκό και εύγευστο) ... . Οι λιμνούλες τώρα πώς προέκυψαν, αγνοώ. Στην σ. 65 το χωρίο της Άννας της Κομνηνής Καταλαβόντα δὲ τὸν Δοῦκα τὴν Κάρπαθον μεταφράζεται ως: Αφού ο Δούκας κατέλαβε την Κάρπαθο, όμως το ρήμα καταλαμβάνω έχει εδώ απλώς την έννοια του φθάνω. Στην σ. 68 ο Αλεξιάδης μεταφράζοντας τον τίτλο της ερμηνευτικής σειράς του Προκοπίου του Γαζαίου στο Άσμα Ασμάτων γράφει τα ονόματα των συγγραφέων από τους οποίους αντλεί ο Προκόπιος: «και διαφόρων άλλων, δηλαδή του διδύμου, Δωρητού και Θεοφίλου». Πρόκειται για σοβαρότατο σφάλμα που οφείλεται στο ότι το κείμενο που μεταφράζει έχει τυπωθεί εσφαλμένα ως ΚΑΙ ΕΤΕΡΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΗΓΟΥΝ ΔΙΔΥΜΟΥ, ΤΟΥ ΔΩΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΦΙΛΟΥ, αντί του ορθού Διδύμου, τοῦ ἁγίου Ἰσιδώρου, Θεοδωρήτου. Ο λόγος είναι για τους μεγάλους εκκλησιαστικούς συγγραφείς Δίδυμο τον τυφλό, Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη και Θεοδώρητο Κύρρου. Ούτε δίδυμος ήταν κανείς συγγραφέας, ούτε λέγεται κανένας εκκλησιαστικός συγγραφέας Δωρητής! Προβλήματα υπάρχουν και στις πληροφορίες που δίνονται για τους συγγραφείς των κειμένων. Ο κ. Αλεξιάδης γράφει ότι ο Δίων ο Χρυσόστομος έγραψε Απομνημονεύματα και Παντοδαπή Ιστορία σε 24 βιβλία. Από πού αντλήθηκαν οι πληροφορίες αυτές; Υπάρχουν τέτοια έργα του Δίωνος του Χρυσοστόμου; Προφανώς ο Δίων ο Χρυσόστομος συγχέεται εδώ με τον Φαβωρίνο από την Αρελάτη που όντως είχε γράψει, κατά πληροφορίες των μεταγενεστέρων, Παντοδαπή Ιστορία σε 24 βιβλία, καθώς και Απομνημονεύματα. Ο Γεώργιος ο Σύγκελλος έζησε στα τέλη του Η΄ και στις αρχές του Θ΄ αιώνος, όχι τον 7-8 αι., όπως επαναλαμβάνεται συχνά στο βιβλίο (σ. 10, 61 και 82). Η Βιβλιοθήκη του Φωτίου δεν είναι φυσικά εγκυκλοπαιδικό λεξικό συγγραφέων όπως κακώς σημειώνεται στην σ. 82, ούτε είναι βέβαιο ότι ο Φώτιος εξορίσθηκε το 833. Είναι πλέον εντελώς ξεπερασμένη η άποψη ότι το έργο «Βαρλαάμ και Ιωάσαφ» μεταφράσθηκε από τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό, όπως βεβαιώνεται στην σ. 78 (και φυσικά δεν είναι γραμμένο σε απλή γλώσσα, όπως πιστεύει ο Αλεξιάδης!). Ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός δεν πέθανε το 729 (δηλαδή στην αρχή της εικονομαχίας) όπως γράφεται στην σ. 66, αλλά πολύ αργότερα, περί το 750. Ο σατιρικός Ρωμαίος ποιητής Λουκίλιος δεν χρονολογείται τον 1 αι. π. Χ - 1 αι. μ. Χ. (σ. 75), εφόσον πέθανε το 102 π. Χ. Ο Προπέρτιος δεν πρόλαβε να φθάσει στον Α΄ αι. μ. Χ. (σ. 81)· τα τελευταία γεγονότα που μπορούμε να χρονολογήσουμε στα ποιήματά του είναι του 16 π. Χ. Πολύ ασαφείς (για να μην πω ανύπαρκτες) είναι και οι παραπομπές στις σχετικές εκδόσεις. Για παράδειγμα, σε ποια έκδοση του Στεφάνου Βυζαντίου αναφέρεται η σελ. 303, στ. 19 (σ. 67); Στην Έκδοσιν ακριβή της ορθοδόξου πίστεως του Δαμασκηνού υπάρχει η παραπομπή 23b, στ. 11 (σ. 67). Αναφέρεται προφανώς στην έκδοση του Kotter, αυτό όμως δεν δηλώνεται πουθενά. Και ποια είναι η Epistola 4 του πατριάρχη Γερμανού (σ. 68); Και γιατί παραθέτει τον στίχο του επιγράμματος της Παλατινής Ανθολογίας που μετέφρασα παραπάνω και από την Σούδα στην σ. 64; Τι νόημα έχει η παράθεση του λήμματος του συγκεκριμένου συμπιλητού του Ι΄ αιώνος, ο οποίος, όπως θα έλεγε ο Κοραής, «πολλὰ τῆς ἱστορίας πράγματα ἀκούσας ἀπὸ κανενὸς στόμα, ἢ ἐμπαρόδῳ ἀναγνώσας εἰς βιβλίον, τὰ προφέρει ὡς ... ὄχι ὡς παπαγὰς (τὸ μιμητικὸν ὄρνεον τοῦτο προφέρει ὀρθά, ὅ,τι ἀκούσει), ἀλλὰ χειρότερα τοῦ παπαγᾶ, προφέρει ἄλλ’ ἀντ’ ἄλλων»;

Άγνωστα κείμενα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων!

Σύνδεση