Προσοχὴ εἰς τὴν ψῆφον σας

Το φυλλάδιο «Προσοχή εις την ψήφον σας» με την υπογραφή Ζαχαρίας Βαλσάμης (Εμμανουήλ Ροΐδης;) κυκλοφόρησε την άνοιξη του 1886 με σκοπό να επηρεάσει τους ψηφοφόρους, υπενθυμίζοντάς τους ότι πρέπει να σκέφτονται σοβαρά πριν αποφασίσουν ποιον θα ψηφίσουν. Το πολιτικό σκηνικό της εποχής ήταν ρευστό και είχε ως επίκεντρο την αντιπαλότητα μεταξύ «κουνδουρικών/δηλιγιαννικών» (που εκπροσωπούσε ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης) και «τρικουπικών (που εκπροσωπούσε ο Χαρίλαος Τρικούπης). Τις εκλογές που έγιναν στις 7 Απριλίου 1885 τις κέρδισε ο Δηλιγιάννης και τις έχασε ο Τρικούπης, γιατί οι πολίτες αντέδρασαν στην υψηλή φορολογία και την ακρίβεια. Μετά από έναν χρόνο, τον Απρίλιο 1886, η Κυβέρνηση Δηλιγιάννη παραιτήθηκε λόγω του ναυτικού αποκλεισμού που επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις στην Ελλάδα. Αιτία η πολιτική του Δηλιγιάννη έναντι της Τουρκίας και των βαλκανικών χωρών που απέβλεπε στην επέκταση των ελληνικών συνόρων από τη Θεσσαλία προς τη Μακεδονία. Τις εκλογές που έγιναν στις 9 Μαΐου 1886 κέρδισε ο Χαρίλαος Τρικούπης. Ο συγγραφέας του φυλλαδίου παρεμβαίνει ακριβώς πριν από αυτές τις εκλογές για να επηρεάσει τους ψηφοφόρους υπέρ του Χαριλάου Τρικούπη. Πέρα όμως από το επικαιρικό του περιεχόμενο και την πολιτική του σκοπιμότητα, το κείμενο αυτό περιέχει ορισμένες παρατηρήσεις και διαπιστώσεις που είναι άκρως επωφελείς για τον σημερινό Έλληνα ψηφοφόρο. Παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά δείγματα: «Μη νομίσετε, αγαπητοί μου συμπολίται, ότι το λέγω δια να σας κατηγορήσω δια την ψήφον σας της 7 Απριλίου. Τοιούτο δικαίωμα δυστυχώς δεν έχω· διότι ομού με τους πολλούς εφήφισα τότε και εγώ, ομού με τους πολλούς εφώναζα “Κάτω οι φόροι” την παραμονήν των εκλογών και “Ζήτω ο πόλεμος” μετά τέσσαρας μήνας. Αλλ’ οι άνθρωποι δια τους οποίους εψήφισα, μ’ έκαμαν έπειτα να πληρώσω περισσότερα από όσα μου έλεγαν πριν ότι ήσαν πολλά». «Οι προκάτοχοί του [του Τρικούπη] κατώρθωναν ν’ αναβάλωσι τους φόρους, διότι η τοιαύτη αναβολή ήτο ακόμη δυνατή, αλλ’ όταν ήλθε αυτός εις τα πράγματα έπρεπε, θέλων και μη θέλων, ή να χρεωκοπήση ή να φορολογήση […] Εις καμμίαν κυβέρνησιν δεν συμφέρει να επιβάλη φόρους και όλαι προσπαθούν ν’ αφίσωσι την υποχρέωσιν αυτήν ως κληρονομίαν εις τους διαδόχους των». «Εις μάτην ηρώτων οι έχοντες περισσοτέραν περιέργειαν ή περισσότερον νουν, από πού πρόκειται αυτά τα εκατομμύρια να οικονομηθούν; Εις όσους έκαμαν την λογικωτάτην αυτήν ερώτησιν δεν εδίδετο άλλη απάντησις, παρά μόνον ότι είναι ολιγόπιστοι, φοροφάγοι και τρικουπικοί». «Το πρόγραμμα των οικονομιών και της ειρήνης αφήκε κατά μέρος και ησπάσθη άλλο πρόγραμμα δια του οποίου μας έλεγε: “Αληθές είναι ότι ηπατήθην· αλλ’ αφίσατέ με πρωθυπουργόν και είμαι πρόθυμος να κάμω ό,τι θέλετε και να σας οδηγήσω όπου επιθυμείτε”». Το κρίσιμο ερώτημα είναι: γράφτηκε αυτό το κείμενο από τον Ροΐδη; Όσα αντίτυπα του φυλλαδίου είδαμε (π.χ. Εθνική Βιβλιοθήκη, Ακαδημία Αθηνών) δεν έχουν κάποια ένδειξη που να μας οδηγεί στον Ροΐδη. Παρόμοιο ήταν το αποτέλεσμα και από τη σχολαστική διερεύνηση τόσο της βιβλιογραφίας όσο και των καταλοίπων του Ροΐδη. Η μόνη πληροφορία που συσχετίζει τον Βαλσάμη με τον Ροΐδη προέρχεται από τον Κυριάκο Ντελόπουλο (Νεοελληνικά φιλολογικά ψευδώνυμα, 1800-1981: 1789 συγγραφείς, 3065 ψευδώνυμα, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), 1983, την οποία επαναλαμβάνει και στην εμπλουτισμένη έκδοση του Βιβλιοπωλείου της Εστίας[i]), ο οποίος παραπέμπει στον Βλαχογιάννη χωρίς όμως να δίνει κάποια συγκεκριμένη αναφορά σε κείμενο. Ο συσχετισμός αναφέρεται και στην Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα των Φ. Ηλιού και Π. Πολέμη (http://www.benaki.gr/bibliology/19.htm). Πηγή τους ήταν ο Κ. Ντελόπουλος, όπως μας πληροφόρησε η Πόπη Πολέμη. Προφανώς η τεκμηρίωση είναι ανεπαρκής. Ακόμη και αν συνεκτιμήσουμε τον τρικουπισμό του Ροΐδη και γνωστά, από άλλα κείμενα, ρητορικά του σχήματα (π.χ. «Καθώς εσυνείθιζεν ο Διογένης να πηγαίνη εις το θέατρον, αφού ετελείωνεν η παράστασις και έφευγεν ο κόσμος, ούτω και ο κ. Δηλιγιάννης επερίμενε δια να πολεμήση να βάλουν όλοι οι άλλοι το ξίφος εις την θήκην» και «Η τοιαύτη μέθοδος συμβιβασμού των αξιώσεων δεν είναι νέα· ταύτην ανεκάλυψε προ δεκαοκτώ αιώνων ο Καλιγούλας, όστις, δια να μη προσβληθή το φιλότιμον κανενός εκ των ζητούντων την υπατείαν, διώρισεν ύπατον το άλογόν του») πάλι δεν μπορούμε να αποδώσουμε με βεβαιότητα την πατρότητα του φυλλαδίου στον Ροΐδη, αφού τα εξωτερικά τεκμήρια είναι ανεπαρκή και τα εσωτερικά επισφαλή. Γελοιογραφία τοῦ Ἄννινου, Ἀσμοδαῖος, 19 Ὀκτωβρίου 1875. Ὁ Τρικούπης παραδίδει τὴν πρωθυπουργία στὸν Κουμουνδοῦρο. Αξίζει όμως να κρατήσουμε τον συσχετισμό έως ότου βρεθούν περισσότερα στοιχεία. Τα επιχειρήματα για την ελληνική πολιτική και κοινωνία θα μπορούσαν να ανήκουν στον Ροΐδη, του οποίου η συνοπτική φράση «Η Ελλάς ευρέθη ανέτοιμος» (από ένα άλλο πολιτικό φυλλάδιο, το «Γεννηθήτω φως», 1878) εξακολουθεί δυστυχώς να ισχύει ακόμη, όπως και πολλά άλλα που έχει γράψει για παρόμοια ζητήματα ο οξυνούστατος αυτός μυκτηριστής της ελληνικής παθογένειας. Ακολουθεί το κείμενο του φυλλαδίου με ελάχιστες ορθογραφικές επεμβάσεις σε τύπους που θα ξένιζαν (λ.χ. αναφορικό ποὺ αντί ποῦ, εἶναι αντί ἦναι). Ἀγαπητοί μου Συμπολῖται, Πρὸ παντὸς ἄλλου χρεωστῶ ὡς τίμιος ἄνθρωπος νὰ σᾶς εἰδοποιήσω ὅτι ἀπὸ ὅλα ὅσα νομίζω σήμερον καθῆκόν μου νὰ σᾶς εἴπω τίποτε δὲν πρέπει νὰ πιστεύσετε, πρὶν ἐξετάσετε ἂν λέγω ἀλήθειαν. Δὲν ἔχω κἀνὲν συμφέρον ν᾽ ἀπατηθῆτε, ἀφοῦ καὶ ἐμὲ θὰ ἐζημίωνε ἡ ἰδική σας ἀπάτη, ὅλοι ὅμως ἔχομεν μεγάλον συμφέρον νὰ μὴ γελασθῶμεν καὶ πάλιν ἀπὸ τοὺς ζητοῦντας σήμερον τὰς ψήφους μας. Ἐνθυμηθῆτε πόσα ἑκατομμύρια, πόσους ἀδίκους θανάτους καὶ πόσας πληρωμὰς νέων φόρων μᾶς ἐκόστισεν ἡ περυσινή μας ἀπάτη! Χωρὶς νὰ δώσωμεν εἰς κανένα τὸ δικαίωμα νὰ εἴπῃ ὅτι καυχώμεθα, ἠμποροῦμεν νὰ εἴπωμεν ὅτι, ἀπὸ ὅλους τοὺς ἄλλους λαούς, ἡμεῖς ἐφάνημεν πάντοτε οἱ πλέον πρόθυμοι νὰ δώσωμεν τὰ χρήματα καὶ τὰ τέκνα μας, ὁσάκις μᾶς τὰ ἐζήτησαν διὰ τὸ καλὸν τῆς πατρίδος. Ἡ πεῖρα ὅμως μᾶς ἀπέδειξεν ὅτι, ἂν θέλωμεν νὰ σωθῶμεν, ἐκτὸς τῶν χρημάτων καὶ τῶν τέκνων μας, πρέπει νὰ δίδωμεν καὶ κάτι ἄλλο, περισσοτέραν δηλ. προσοχὴν εἰς τὴν ἐκλογὴν τῶν ἀνθρώπων, εἰς τοὺς ὁποίους τὰ ἐμπιστευόμεθα. Μὴ νομίσετε, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, ὅτι τὸ λέγω διὰ νὰ σᾶς κατηγορήσω διὰ τὴν ψῆφον σας τῆς 7 Ἀπριλίου. Τοιοῦτο δικαίωμα δυστυχῶς δὲν ἔχω· διότι ὁμοῦ μὲ τοὺς πολλοὺς ἐψήφισα τότε καὶ ἐγώ, ὁμοῦ μὲ τοὺς πολλοὺς ἐφώναζα «Κάτω οἱ φόροι» τὴν παραμονὴν τῶν ἐκλογῶν καὶ «Ζήτω ὁ πόλεμος» μετὰ τέσσαρας μῆνας. Ἀλλ᾽ οἱ ἄνθρωποι διὰ τοὺς ὁποίους ἐψήφισα, μ᾽ ἔκαμαν ἔπειτα νὰ πληρώσω περισσότερα ἀπὸ ὅσα μοῦ ἔλεγαν πρὶν ὅτι ἦσαν πολλά, καὶ τοῦτο ἦτο ἡ μικροτέρα μου ζημία. Τὸν μεγαλείτερόν μου υἱὸν εἶχα εἰς ἐργασίαν καὶ μ᾽ ἐβοήθει ν᾽ ἀναθρέψω τοὺς ἄλλους δύο. Ἄφησε τὸ ἔργον του διὰ νὰ ἐκπληρώσῃ τὸ καθῆκον πρὸς τὴν πατρίδα καί, ἀντὶ νὰ τὸν ὁδηγήσουν νὰ πολεμήσῃ τὸν ἐχθρόν, τὸν εἶχαν ὀκτὼ ὅλους μῆνας νὰ πολεμᾷ μὲ τὸ κρῦον καὶ τὴν κακοπάθειαν, ἕως ὅτου μαζὺ μὲ πολλοὺς ἄλλους ἀπέθανε πτύων αἷμα εἰς τὸ νοσοκομεῖον. Ἐνῷ τὸν ἔκλαια, ἐσυλλογιζόμην μεταξὺ τῶν ἄλλων καὶ τοῦτο, ὅτι διὰ τὴν συμφοράν μου πταίω καὶ ἐγώ, διότι ἐπίστευσα κατὰ τὰς περυσινὰς ἐκλογὰς πράγματα, τὰ ὁποῖα δὲν θὰ ἐπίστευα, ἂν ἐλάμβανα τὸν κόπον νὰ συλλογισθῶ πρὶν ψηφίσω. Ἀποτέλεσμα τῆς ἀσυλλογισίας μου ἐκείνης ἦτο ν᾽ ἀποθάνῃ ὁ πρωτότοκός μου, ὄχι τοὐλάχιστον εἰς ἐθνικὴν τραγῳδίαν, ἀλλ᾽ εἰς ὑπουργικὴν κωμῳδίαν, ἐνῶ πρῶτος τῆς κωμῳδίας κανὼν εἶναι νὰ μὴ σκοτώνεται κἀνείς. Τώρα μὲ βασανίζει ἡ συλλογή, ὅτι διὰ νὰ προφυλάξω τοὺς ἄλλους δύο καὶ τὸν ἐπιούσιόν μου ἄρτον, τίποτε δὲν ὠφελεῖ μόνος ἐγὼ νὰ σκεφθῶ πρὶν ψηφίσω, ἀλλὰ ἔχω ἀνάγκην νὰ ψηφίσετε καὶ σεῖς μὲ προσοχήν. Διὰ τοῦτο ἔρχομαι, ὄχι νὰ σᾶς ζητήσω τὴν ψῆφόν σας διὰ τοῦτον ἢ ἐκεῖνον, ἀλλὰ μόνον νὰ σᾶς παρακαλέσω νὰ σκεφθῆτε καλά, πρὶν τὴν δώσετε εἰς κανένα. Ἴσως μοῦ παρατηρήσετε ὅτι τὰς ἰδικάς μου σκέψεις ἐνδέχεται νὰ ἐπηρεάζῃ ὁ πόνος τῆς ψυχῆς μου. Ἀλλ᾽ ἐξ ἀρχῆς σᾶς εἶπα καὶ πάλιν, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, σᾶς λέγω, ὅτι δὲν ζητῶ οὔτε ἐπιθυμῶ νὰ μὲ πιστεύσετε ὡς τυφλοί, ἀλλὰ νὰ ἐξετάσετε οἱ ἴδιοι τὰ πράγματα, διὰ νὰ προφυλαχθῆτε καὶ νὰ προφυλάξετε καὶ ἐμὲ ἀπὸ νέας συμφοράς. Διὰ νὰ σᾶς εἶναι εὔκολος ἡ ἐξέτασις, θὰ περιορισθῶ νὰ σᾶς ἐνθυμίσω ὅσα πιστεύω ὅτι γνωρίζετε ἢ εὔκολον εἶναι νὰ πληροφορηθῆτε ἀπὸ ἀνθρώπους τῆς ἐμπιστοσύνης σας, ἂν εἶναι ὅπως τὰ λέγω. Διὰ νὰ ἐννοήσωμεν καλὰ τὴν σημερινήν μας κατάστασιν, τοὺς φόρους τοὺς ὁποίους πληρώνομεν καὶ ποῖος πταίει ἂν εἶναι τόσον βαρεῖς, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐνθυμηθῶμεν ὅτι καὶ ἐγὼ καὶ σεῖς καὶ ὅλοι οἱ ἐλευθερωθέντες Ἕλληνες ἐθεωρήσαμεν πάντοτε πρῶτον μας καθῆκον νὰ ἐλευθερώσωμεν καὶ τοὺς δουλεύοντας ἀδελφούς μας. Τοῦτο ἦτο ὁ μόνος μας πόθος καὶ τὸ μόνον ὄνειρον, τὸ ὁποῖον ἐβλέπαμεν καὶ βλέπομεν πάντοτε νύκτα καὶ ἡμέραν. Ἡ μόνη διαφορὰ εἶναι, ὅτι προτήτερα, ἤγουν μέχρι τοῦ τελευταίου ῥωσσοτουρκικοῦ πολέμου καὶ τῶν κατορθωμάτων τῶν Βουλγάρων, εἴχαμεν πρὸ πάντων πεποίθησιν εἰς τὸ δίκαιόν μας καὶ ἐπεριμέναμεν τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν ἐθνικῶν μας πόθων κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς πτώσεως τῆς Τουρκίας, ἡ ὁποία δὲν ἔχει ἐλπίδα νὰ πολυχρονίσῃ. Ἡ πεποίθησις αὐτὴ μᾶς ἔκαμνε νὰ μὴ νομίζωμεν ἀπολύτως ἀναγκαίας τὰς πολεμικὰς ἑτοιμασίας καὶ τὸν πολὺν στρατόν, ἀφοῦ ἐπρόκειτο νὰ κληρονομήσωμεν καὶ ὄχι νὰ πολεμήσωμεν. Τοῦτο πιστεύοντες ἦτο δυνατὸν νὰ περιορίζωμεν τὰ ἔξοδά μας καὶ ἑπομένως τοὺς φόρους εἰς σαράντα ἢ σαράντα πέντε μόνον ἑκατομμύρια. Κατὰ δυστυχίαν ὅμως ὅσα συμβαίνουν ἀπὸ δέκα ἐτῶν εἰς τὴν Ἀνατολὴν ἀπέδειξαν ὅτι ὁ λογαριασμός μας ἦτο λανθασμένος, καὶ μόνον μὲ τὴν σπάθην εἶναι δυνατὸν νὰ λάβωμεν ὅσα μᾶς ἀνήκουν. Μόνον ἀπὸ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, ἤγουν ἀπὸ τὰ 1877, ἐνοήσαμεν ὅτι πρέπει νὰ ὁπλισθῶμεν καὶ ἠρχίσαμεν τῷ ὄντι νὰ ὁπλιζώμεθα. Στρατὸς ὅμως, παρασκευαί, ἐπιστρατεύσεις καὶ προϋπολογισμὸς σαράντα μόνον ἑκατομμυρίων ἦσαν πράγματα ἀσυμβίβαστα καὶ ἀκατόρθωτα· καὶ πάλιν ὅμως ἐπεμέναμεν ὅλοι νὰ μὴ θυσιάσωμεν τὰ δικαιώματα καὶ τοὺς ἐθνικούς μας πόθους. Ἄδικον λοιπὸν θὰ ἦτο νὰ κατηγορήσωμεν τοὺς πολιτικοὺς ἄνδρας τοὺς ὁποίους ἐχάσαμεν, τὸν Ζαΐμην, τὸν Βούλγαρην, τὸν Δεληγεώργην καὶ τὸν Κουμουνδοῦρον, ὅτι ἐδανείσθησαν καὶ ἐξώδευσαν εἰς ὁπλισμοὺς καὶ ἐπιστρατεύσεις. Τὸ μόνον δίκαιον παράπονον τὸ ὁποῖον ἠμποροῦν νὰ ἔχουν κατ᾽ αὐτῶν οἱ διάδοχοί των, εἶναι ὅτι οἱ ἀείμνηστοι ἐκεῖνοι ἄνδρες, ἀπὸ ὑπερβολικὸν φόβον διὰ τὴν δημοτικότητά των, δὲν ἐπέβαλλαν φόρους ἀναλόγους τῶν ἐξόδων τὰ ὁποῖα ἔκαμναν, οὔτε κἂν ἀρκετοὺς πρὸς πληρωμὴν τοῦ τόκου τῶν ὅσα εἶχαν δανεισθῆ. Ὀγλήγωρα ὅμως ἢ ἀργὰ καὶ δάνεια καὶ τόκοι ἔπρεπε νὰ πληρωθοῦν. Αὐτὴ ἦτο ἡ κατάστασις ὅταν, μετὰ τὴν ἐπιστράτευσιν καὶ τὴν προσάρτησιν τῆς Θεσσαλίας, ἔγεινεν ὁ Τρικούπης πρωθυπουργὸς πρὸ πέντε ἐτῶν. Οἱ ὀπαδοὶ τοῦ κόμματός του ὑπερεπαίνεσαν καὶ ἐξεθείασαν τὴν εἰλικρίνειαν καὶ τὸ θάρρος, μὲ τὸ ὁποῖον παρέστησε τὰ πράγματα ὅπως ἦσαν καὶ τὴν ἀπαραίτητον ἀνάγκην φόρων. Οἱ ἔπαινοι ὅμως ἐκεῖνοι μὲ φαίνονται ὀλίγον ὑπερβολικοί· ἡ δὲ ἀλήθεια εἶναι ὅτι, καὶ ὀλιγώτερον εἰλικρινὴς καὶ θαρραλέος ἂν ἦτο ὁ Τρικούπης, δὲν ἠδύνατο πλέον νὰ κρυβῇ ἡ ἀληθὴς κατάστασις τῶν πραγμάτων. Οἱ προκάτοχοί του κατώρθωναν ν᾽ ἀναβάλωσι τοὺς φόρους, διότι ἡ τοιαύτη ἀναβολὴ ἦτο ἀκόμη δυνατή, ἀλλ᾽ ὅταν ἦλθεν αὐτὸς εἰς τὰ πράγματα ἔπρεπε, θέλων καὶ μὴ θέλων, ἢ νὰ χρεωκοπήσῃ ἢ νὰ φορολογήσῃ. Ὅταν ἀκούετε περὶ φόρων, τοῦτο πρὸ πάντων πρέπει νὰ μὴ λησμονῆτε, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, ὅτι εἰς κἀμμίαν κυβέρνησιν δὲν συμφέρει νὰ ἐπιβάλῃ φόρους καὶ ὅλαι προσπαθοῦν ν᾽ ἀφίσωσι τὴν ὑποχρέωσιν ταύτην ὡς κληρονομίαν εἰς τοὺς διαδόχους των. Πᾶς ὁ ἐπιβάλλων φόρους πλέον παντὸς ἄλλου ζημιόνει τὸν ἑαυτόν του, δίδων εἰς τοὺς ἀντιπάλους του πρόφασιν νὰ δημοκοπήσουν καὶ νὰ τὸν ὑβρίζουν ὡς σπάταλον καὶ φορολόγον. Ἡ πολιτικὴ τέχνη, διὰ νὰ μὴ εἴπω ἡ πολιτικὴ πανουργία, τῶν πολιτικῶν μας ἀνδρῶν συνίσταται εἰς τὸ ν᾽ ἀπέχουν ὅσον εἶναι δυνατὸν ἀπὸ πάντα φόρον, νὰ κάμνουν πολλὰ χρέη καὶ ἔπειτα νὰ κατηγοροῦν ὡς φορομανῆ τὸν ἀναγκαζόμενον νὰ πληρώσῃ ὅσα ἐξώδευσαν ἐκεῖνοι. Τὴν μέθοδον ὅμως αὐτὴν κἀμμία ἄλλη ἀντιπολίτευσις δὲν μετεχειρίσθη ποτὲ μὲ τὴν ἀσυνειδησίαν τῶν ἀνθρώπων εἰς τοὺς ὁποίους ἐδώκαμεν τὴν ψῆφον μας τὴν 7 Ἀπριλίου μὲ κλειστοὺς ὀφθαλμούς. Ἂν τοὺς ἠνοίγαμεν εὔκολον ἦτο νὰ διακρίνωμεν εἰς τί συνίστατο τὸ ψεῦδος. Ἀφοῦ ὅλοι γνωρίζομεν καὶ οὐδεὶς ἀρνεῖται ὅτι τὸ βάρος τῶν ὑπερτετρακοσίων ἑκατομμυρίων χρεῶν, τὸ ὁποῖον σηκόνομεν, προέρχεται σχεδὸν ὅλον ἀπὸ πολεμικὰς παρασκευάς, τὰ δὲ ἄλλα εἶναι ἀσήμαντα καὶ ἀνάξια λόγου, διὰ νὰ εὕρετε ποῖος εἶναι ὑπεύθυνος, ἂν δὲν ὑποτεθῇ ὑπεύθυνον ὅλον τὸ ἔθνος τὸ μὴ θέλον νὰ παραιτήσῃ τὰ ἐθνικά του δικαιώματα, δὲν ἔχετε παρὰ νὰ ἐνθυμηθῆτε ποῖος ἔτυχε νὰ κυβερνᾷ, ὅταν ἔγειναν παρασκευαί, πετζώματα καὶ ἐπιστρατεύσεις. Ὅσοι δὲν τὸ ἐνθυμεῖσθε, εὔκολον εἶναι νὰ πληροφορηθῆτε ὅτι εἰς τὰς κρισίμους ἐκείνας περιστάσεις τῆς Πατρίδος δὲν συνέπεσέ ποτε νὰ εἶναι πρωθυπουργὸς ὁ Τρικούπης. Ἐκ τῶν τετρακοσίων ἑκατομμυρίων, τὰ ὁποῖα καλῶς ἢ κακῶς ἐξωδεύθησαν εἰς ἐξοπλισμούς, μόνον δέκα διὰ μίαν ἀρχὴν ἐπιστρατεύσεως ἀναλογοῦσιν εἰς τὸν Τρικούπην, ὅστις δὶς ἔχασε τὴν ἐξουσίαν κατὰ τὰς παραμονὰς πολεμικῆς ἑτοιμασίας. Κανεὶς λοιπὸν δὲν ἠμπορεῖ νὰ γνωρίζῃ ἂν εἶναι ὁ ἀνὴρ σπάταλος ἢ ὄχι, διότι ἕως σήμερον τὸ πεπρωμένον του ἦτο νὰ γίνεται πρωθυπουργὸς εἰς ἐποχάς, ὅπου ἐπρόκειτο, ὄχι νὰ ἐξοδευθοῦν χρήματα, ἀλλὰ νὰ πληρωθοῦν ὅσα εἶχαν ἐξοδευθῇ. Ἀπαράλλακτα, ὡς ἀναγκάζεται σήμερον νὰ σᾶς ὑποβάλῃ πρὸς πληρωμὴν τὸν λογαριασμὸν τῶν ἑκατὸν εἴκοσι ἑκατομμυρίων, τὰ ὁποῖα ἐξώδευσεν ὁ Δεληγιάννης διὰ νὰ μὴ λάβῃ τίποτε, οὕτω καὶ τὸ 1882 ἔπρεπε νὰ ζητήσῃ νὰ ἐξοφλήσετε ὅσα ἐξώδευσεν ὁ μακαρίτης Κουμουνδοῦρος, διὰ νὰ λάβῃ τοὐλάχιστον τὴν Λάρισσαν καὶ τὴν Ἄρταν. Δὲν γνωρίζω ἂν ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἄσωτον ἢ οἰκονόμον τὸν Τρικούπην, ἀλλὰ τὸ βέβαιον εἶναι ὅτι, ἐνῷ ἐλάβαμεν ἀφορμὴν νὰ γνωρίσωμεν τοὺς ἄλλους πολιτικούς μας ὡς ἐξοπλιστάς, ἤγουν ἐξοδευτάς, αὐτὸν δὲν ἔτυχεν ἕως σήμερον νὰ τὸν γνωρίσωμεν παρὰ μόνον ὡς ἐκκαθαριστὴν ξένων λογαριασμῶν. Ἂν τῷ ὄντι ἐξαιρέσετε τὰ ὀλίγα, ὅσα ἐξώδευσε διὰ δρόμους, σιδηροδρόμους, γεφύρια, φυλακάς, τηλεγράφους καὶ ἄλλα πράγματα, τὰ ὁποῖα μόνον οἱ ἀγριάνθρωποι δὲν ἔχουν, ἀπὸ τὰ τετρακόσια ἑκατομμύρια ὅσα ἐξώδευσεν ἡ Ἑλλὰς διὰ νὰ πολεμήσῃ ἢ μᾶλλον διὰ νὰ μὴ πολεμήσῃ, ἔχει ὁ Τρικούπης τὸ δικαίωμα ν᾽ ἀποπλύνῃ τὰς χεῖράς του, διὰ τὸν λόγον ὅτι δὲν τὰ ἐξώδευσεν ἐκεῖνος. Μὲ ἐντροπήν μου ὁμολογῶ ὅτι αὐτὰ τὰ πράγματα, τὰ τόσον ἁπλᾶ καὶ εὐνόητα, δὲν ἤμην εἰς κατάστασιν νὰ ἐννοήσω ἢ μᾶλλον δὲν ἔλαβα τὸν κόπον νὰ τὰ συλλογισθῶ πρὸ δύο ἐτῶν. Μοῦ ἔλεγαν ὅτι ἡ ἀσωτία τοῦ Τρικούπη ἐδιπλασίασε τὰ ἔξοδα καὶ τὸ ἐπίστευα, χωρὶς νὰ σκεφθῶ ὅτι ὁ διπλασιασμὸς αὐτὸς προῆλθεν κατὰ τὰ δύο τρίτα ἀπὸ πληρωμὰς πολεμικῶν ἐξόδων καὶ κατὰ τὸ ἄλλο τρίτον, ἀπὸ τὴν προσθήκην νέων ἐπαρχιῶν καὶ ἀπὸ τὴν φυσικὴν εἰς πάντα τόπον πρόοδον τῶν εἰσοδημάτων καὶ τῶν ἐξόδων. Εὐθὺς μετὰ τὸν διπλασιασμὸν τοῦτον, μᾶς ἐξεκώφανεν ἡ ἀντιπολίτευσις κατηγοροῦσα τὸ ὑπουργεῖον ὅτι, ἀντὶ τοῦ ὑποσχεθέντος ἰσοζυγίου ἄφισεν ἔλλειμμα δεκαεννέα ἑκατομμύρια, καὶ ἐθεώρησα καὶ τοῦτο ὡς ἀσυγχώρητον αὐτῆς σφάλμα, χωρὶς νὰ συλλογισθῶ ὅτι, καθὼς ἐζημιώθη τὸν χρόνον ἐκεῖνον κἀθεὶς ἀπὸ ἡμᾶς ὡς ἰδιώτης καὶ ἰδιοκτήτης ἀπὸ τὴν ἀποτυχίαν τῆς ἐσοδίας καὶ τὴν ἐμπορικὴν κρίσιν, ἀδύνατον ἦτο καὶ ὡς κράτος, ἤτοι ὅλοι ὁμοῦ, νὰ μὴ ζημιωθοῦμεν, καὶ ἄδικον ν᾽ ἀπαιτήσωμεν ἀπὸ τὴν κυβέρνησιν νὰ λογαριάσῃ τὸ εἰσόδημά της προβλέπουσα θεομηνίας. Ἀλλ᾽ ἂν ἐγώ, σεῖς καὶ δυστυχῶς πολλοὶ ἄλλοι δὲν ἤμεθα εἰς κατάστασιν νὰ ἐννοήσωμεν ταῦτα, τί ἰδέαν πρέπει νὰ ἔχωμεν περὶ τῆς συνειδήσεως τῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι, ἐνῷ κάλλιστα τὰ ἐγνώριζαν καὶ τὰ ἐνόουν, ἐπεχείρησαν καὶ κατώρθωσαν νὰ μᾶς πείσουν, ὅτι εἶναι ὁ Τρικούπης διπλασιαστὴς τοῦ προϋπολογισμοῦ, διότι εἰς αὐτὸν ἔλαχε νὰ πληρώσῃ τὰ χρέη τῶν προκατόχων του, καὶ κακὸς οἰκονομολόγος, διότι δὲν προεῖδε βροχάς, πλημμύρας καὶ χαλασμοὺς σύκων καὶ σταφίδων; Τὸ παράλογον τῆς τοιαύτης κατηγορίας ἦτο τόσον θεόρατον, ὥστε οἱ κατήγοροι μὲ κἀνένα τρόπον δὲν ἐπείθοντο νὰ τὴν ὑποστηρίξουν καὶ νὰ τὴν συζητήσουν μέσα εἰς τὴν Βουλήν. Ἀπὸ ἐκεῖ ἔφευγαν φωνάζοντες «δὲν ὑπάρχει ἀπαρτία!» Τὴν συζήτησιν ἢ «τὸν ἀγῶνα», ὡς ἔλεγαν ὁ Δηλιγιάννης καὶ οἱ φίλοι του, «ἤθελαν νὰ μεταφέρουν εἰς τὰς ὁδοὺς καὶ νὰ συζητήσουν ἀπ᾽ εὐθείας μὲ τὸν λαόν», νὰ ὁμιλοῦν δηλ. μόνον ἐκεῖνοι καὶ νὰ λέγουν ὅ,τι θέλουν χωρὶς φόβον νὰ τοὺς διαψεύσῃ κἀνείς. Ἐνθυμεῖσθε, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, τί μᾶς ἔλεγαν τότε; Ὅτι οἱ φόροι, τοὺς ὁποίους ζητεῖ ὁ Τρικούπης, εἶναι ἀνυπόφοροι· ὅτι σπαταλᾷ καὶ δὲν ἠξεύρει τί λέγει, προλέγων προσεχεῖς ταραχὰς εἰς τὴν Ἀνατολήν, ἐνῷ ἡ εἰρήνη εἶναι διὰ δέκα τοὐλάχιστον ἔτη ἀσφαλισμένη· ὅτι δὲν ἔχομεν ἀνάγκην παρασκευῶν καὶ ἠμποροῦμεν νὰ ὀλιγοστεύσωμεν τοὺς φόρους κατὰ δώδεκα ἑκατομμύρια ἢ καὶ δεκαπέντε. Τοιαῦτα μᾶς ἔψαλλαν τότε διὰ τῶν ἐφημερίδων των καὶ μᾶς ἐκήρυτταν εἰς τοὺς δρόμους, εἰς τὰς πλατείας, ἀπὸ τὰ παράθυρα, τὰ ὀχήματα καὶ τὰ τραπέζια τῶν καφενείων. Εἰς μάτην ἠρώτων οἱ ἔχοντες περισσοτέραν περιέργειαν ἢ περισσότερον νοῦν, ἀπὸ ποῦ πρόκειται αὐτὰ τὰ ἑκατομμύρια νὰ οἰκονομηθοῦν; Εἰς ὅσους ἔκαμναν τὴν λογικωτάτην αὐτὴν ἐρώτησιν δὲν ἐδίδετο ἄλλη ἀπάντησις, παρὰ μόνον ὅτι εἶναι ὀλιγόπιστοι, φοροφάγοι καὶ τρικουπικοί, ὅσοι δὲ θέλουν τὸ καλὸν τῆς πατρίδος καὶ τὴν ἐλάττωσιν τῶν φόρων πρέπει νὰ δώσουν τὴν ψῆφόν των, χωρὶς νὰ ἐρωτοῦν διὰ τὰ δεκαπέντε ἑκατομμύρια, διότι αὐτὰ εἶναι τὸ μυστικὸν τοῦ Δελιγιάννη, τοῦ ὁποίου ἡ ἀποκάλυψις πρὸ τῶν ἐκλογῶν θὰ ἦτο προδοσία. Ὅλα ταῦτα τὰ ἐπιστεύσαμεν· ἐκλείσαμεν, ὡς μᾶς ἔλεγαν, τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ ἐδώκαμεν τὴν ψῆφόν μας εἰς τὸν Δελιγιάννη ἢ μᾶλλον εἰς τὴν ἐλάττωσιν τῶν φόρων καὶ τὴν ὑπόσχεσιν ὅτι διὰ δέκα ἔτη δὲν θὰ μᾶς ἐνοχλήσῃ μὲ παρασκευὰς καὶ προσκλήσεις ν᾽ ἀφίσωμεν τὸ ἔργον μας καὶ νὰ ἐμπιστευθῶμεν τὰς οἰκογενείας μας εἰς τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ καὶ τῶν καλῶν ἀνθρώπων. Καθὼς δὲν ἐπεμείναμεν νὰ μάθωμεν ἀπὸ ποῦ θὰ οἰκονομήσῃ τὰ δεκαπέντε ἑκατομμύρια, οὕτω ἐνομίσαμεν περιττὸν καὶ νὰ ἐρωτήσωμεν, ποίαν ἐφεῦρε μέθοδον ὁ Δελιγιάννης διὰ νὰ ὑποχρεώσῃ Σέρβους, Ῥώσσους, Ῥωμούνους καὶ Βουλγάρους, ἑκατὸν ὅλα ἑκατομμύρια ἀνθρώπων, νὰ μὴ ταράξουν πρὸς χάριν του ἐπὶ δέκα ἔτη τὴν ἡσυχίαν τῆς Ἀνατολῆς. Ὅλα τὰ ἐπιστεύσαμεν, χωρὶς νὰ ἐξετάσωμεν ὡς λογικοὶ ἄνθρωποι, ἂν ἦσαν πιστευτά· ἀλλὰ δὲν μᾶς ἔσωσεν ἡ πίστις. Τὸ πρῶτον πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον ἐπεριμέναμεν μὲ χάσκον στόμα νὰ μάθωμεν τέλος πάντων ἀπὸ τὸν λαοπρόβλητον πρωθυπουργόν, ἦτο τὸ μέγα μυστικόν του, ἀπὸ ποῦ δηλ. θὰ οἰκονομήσῃ τὰ ἕνδεκα τοὐλάχιστον ἑκατομμύρια. Ἡ ἐφεύρεσις, ὡς ἐνθυμεῖσθε, περιωρίζετο εἰς τὸ νὰ παρουσιάσῃ προϋπολογισμὸν μὲ ἔλλειμμα τόσων ἀκριβῶς ἑκατομμυρίων, ὅσα μᾶς εἶχεν ὑποσχεθῆ νὰ οἰκονομήσῃ, ν᾽ ἀφήσῃ δηλ. ἁπλήρωτα τὸν χρόνον ἐκεῖνον ἕνδεκα ἑκατομμύρια χρέη, τὰ ὁποῖα θὰ ἔπρεπε αὐτὸς ἢ ὁ διάδοχός του, σεῖς δηλ. καὶ ἐγώ, νὰ πληρώσωμεν τὸ ἑπόμενον ἔτος μὲ τοὺς τόκους καὶ τὸ παρεπάνω. Ἀλλὰ πῶς ἄλλως ἠδύνατο νὰ γείνῃ ἡ πληρωμὴ ἢ μὲ νέους φόρους, πολὺ βαρυτέρους ἀπὸ τοὺς προσωρινῶς καταργουμένους; Τοῦτο ἀπέδειξεν ὁ προϋπολογισμὸς τοῦ ἔτους 1886, διὰ τοῦ ὁποίου ὁ ἀξιότιμος κ. Δηλιγιάννης ἐζήτει διὰ νὰ διοικήσῃ τὴν Ἑλλάδα ὀγδοήκοντα ὀκτὼ ἑκατομμύρια, ἓξ δηλ. περισσότερα ἀπὸ τὸν φορομανῆ Τρικούπην. Ὁ ἄνθρωπος ὅστις ἐπὶ τρεῖς κατὰ συνέχειαν χρόνους ὠδύρετο καὶ ἐκήρυττεν ὅτι, ὄχι ὀγδοῆντα, ἀλλ᾽ οὔτε ἑβδομῆντα ἑκατομμύρια ἠμποροῦμεν νὰ πληρώσωμεν, μᾶς ἐζήτει ὀγδοήκοντα ὀκτώ! Τὸ ἑβδομῆντα πέντε ἢ ὀγδοῆντα ἑκατομμύρια τοῦ κ. Τρικούπη ἦσαν σπατάλη καὶ καταστροφή, τὰ δὲ ἰδικά του ὀγδοῆντα ὀκτὼ δὲν τὰ ἐνόμιζε πολλά! Δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ σᾶς παρατάξω ἄλλους ἀριθμούς, διότι εἰς τοὺς ἀνωτέρω περιέχονται ὅλοι· ἔπειτα οἱ πολλοὶ ἀριθμοὶ περισσότερον ζαλίζουν παρὰ φωτίζουν. Τοῦτο μόνον σᾶς λέγω καὶ πάλιν καὶ τοῦτο σᾶς παρακαλῶ, ἂν ἔχετε τὸν παραμικρὸν δισταγμόν, νὰ ἐξετάσετε καὶ νὰ πληροφορηθῆτε, ὅτι ὁ οἰκονόμος Δεληγιάννης ἐζήτησε καὶ ἔλαβε παρὰ τῆς Βουλῆς διὰ νὰ διοικήσῃ τὴν Ἑλλάδα ἓξ ἑκατομμύρια περισσότερα ἀπὸ τὸν ἄσωτον Τρικούπην. Προσέξετε ὅμως νὰ μὴ γελασθῆτε, ἂν τύχῃ κἀνεὶς νὰ σᾶς εἴπῃ ὅτι εἶναι μὲν ἀλήθεια πῶς κἄτι περισσότερον ἀπὸ τὸν Τρικούπην ἐξώδευσεν ὁ Δελιγιάννης, ἀλλὰ διὰ τοῦτο πταίει τὸ ἐξωτερικὸν ζήτημα καὶ ἡ ἀνωμαλία τῶν περιστάσεων. Τὸ ἐξωτερικὸν ζήτημα, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, ἀνήκει εἰς ἄλλον καὶ ὅλως χωριστὸν λογαριασμόν. Τὰ ὀγδοήκοντα ὀκτὼ ἑκατομμύρια, τὰ ὁποῖα ἔλαβεν ὁ Δελιγιάννης διὰ νὰ μᾶς κυβερνήσῃ, δὲν ἔχουν σχέσιν κἀμμίαν μὲ τὰ ἑκατὸν εἴκοσι, τὰ ὁποῖα ἐξώδευσε διὰ νὰ βασανίσῃ ὀκτὼ μῆνας εἰς τὰ στρατόπεδα ὀγδοῆντα χιλιάδας Ἑλλήνων. Αὐτὰ τὰ ἑκατὸν εἴκοσιν ἑκατομμύρια εἶναι τὸ ἀσυγχώρητον σφάλμα ἢ μᾶλλον ἔγκλημα τοῦ ἀνθρώπου τῆς 7 Ἀπριλίου, διότι ἐξωδεύθησαν χωρὶς λόγον, χωρὶς σκοπόν, χωρὶς ἐλπίδα ἐπιτυχίας τὴν παραμικράν. Ἡ ἀντιπολίτευσις εἰς τὰ προγράμματά της δὲν λέγει τίποτε περὶ τῆς ἐπιστρατεύσεως καὶ τῆς δαπάνης αὐτῶν τῶν ἑκατομμυρίων. Ἀλλ᾽ ἂν ἔχῃ ἐκείνη μεγάλον συμφέρον νὰ λησμονηθοῦν, ἀκόμη μεγαλείτερον ἔχομεν ἡμεῖς νὰ τὰ ἐνθυμούμεθα, διὰ νὰ προφυλαχθῶμεν εἰς τὸ μέλλον ἀπὸ ὁμοίαν συμφοράν. Καθὼς ἤδη σᾶς εἶπα, ὅλα μας τὰ χρέη, ὅλοι οἱ βαρεῖς φόροι καὶ αἱ σημεριναί μας στενοχώριαι προέρχονται ἀπὸ παρασκευὰς καὶ ἐπιστρατείας. Συγκρινόμενα πρὸς αὐτὰς καταντοῦν ἀσήμαντα ὅσα λέγονται περὶ ἄλλων ἐξόδων. Τὸ οἰκονομικὸν καὶ τὸ ἐθνικόν μας μέλλον ἐξαρτᾶται ὁλόκληρον ἀπὸ τὸν φρόνιμον ἢ ἀνόητον τρόπον μὲ τὸν ὁποῖον ὁπλιζόμεθα καὶ ἐπιστρατεύομεν. Πρὶν λοιπὸν ῥίψετε τὴν ψῆφον σας εἰς τὴν κάλπην, πρέπει πρὸ παντὸς ἄλλου νὰ ἐξετάσετε,πῶς ἔκαμε τὴν ἐπιστράτευσιν ὁ λαβὼν τὰς ψήφους μας τὴν 7 Ἀπριλίου. Εἰς πάντα ἄλλον τόπον, πιστεύω δὲ καὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα, πᾶς ἄλλος ἄνθρωπος πλὴν τοῦ Δηλιγιάννη, εὐθὺς μετὰ τὴν ἀπόδειξιν, ὅτι εἶχεν ἄδικον ὑποσχόμενος δεκαετῆ εἰρήνην καὶ ὀνομάζων «κωμῳδίαν» τὸ πραξικόπημα τῶν Βουλγάρων, θὰ παρῃτεῖτο αὐθημερόν. Αὐτὸς ὅμως ὄχι μόνον δὲν ἐνόμισε πρέπον νὰ παραιτηθῇ, ἀλλ᾽ οὔτε κἂν ὑπ᾽ εὐθύνην του νὰ μεταμορφωθῇ ἀπὸ εἰρηνικὸν εἰς πολεμικόν. Ποτὲ τῷ ὄντι δὲν μᾶς εἶπεν, ὅτι ὁ ἴδιος ἐπίστευεν ὅτι ἀπαιτεῖ ἡ τιμὴ καὶ τὸ συμφέρον τῆς Ἑλλάδος νὰ πολεμήσωμεν, ἀλλὰ μόνον ὅτι ἐπεστράτευσε, διότι τὸ ἤθελαν ὁ Βασιλεὺς καὶ ἡ ἀντιπολίτευσις καὶ τὸ ἠθέλαμεν ἡμεῖς ὅλοι. Τὸ πρόγραμμα τῶν οἰκονομιῶν καὶ τῆς εἰρήνης ἀφῆκε κατὰ μέρος καὶ ἠσπάσθη ἄλλο πρόγραμμα διὰ τοῦ ὁποίου μᾶς ἔλεγεν: «Ἀληθὲς εἶναι ὅτι ἠπατήθην· ἀλλ᾽ ἀφίσατέ με πρωθυπουργὸν καὶ εἶμαι πρόθυμος νὰ κάμω ὅ,τι θέλετε καὶ νὰ σᾶς ὁδηγήσω ὅπου ἐπιθυμεῖτε.» Ἀλλ᾽ εἶναι αὐτὴ γλῶσσα ἁρμόζουσα εἰς πολιτικὸν ἄνδρα ἢ μᾶλλον εἰς ἁμαξᾶν, ἕτοιμον ὅπου καὶ ἂν τὸν διατάξετε νὰ σᾶς ὑπάγῃ, χωρὶς εὐθύνην του καμμίαν; Τὴν πρωτάκουστον αὐτὴν πολιτικὴν ἐβάπτισε μὲ τὸ ἐπίσης πρωτάκουστον ὄνομα «ῥυμούλκησις», ὅτι ἄφινε δηλ. νὰ τὸν τραβοῦμεν ὅπου ἠθέλαμεν, καθὼς ῥυμουλκοῦνται τὰ σανίδια, τὰ σαπιοκάραβα καὶ αἱ μαοῦναι. Ἀλλὰ καὶ πάλιν μακάριοι θὰ ἤμεθα ἂν εἶχε κάμει, ὅταν ἔπρεπεν, ὅσα καὶ ὁ Βασιλεὺς καὶ ἡ ἀντιπολίτευσις τὸν ἐσυμβούλευσαν νὰ κάμῃ. Καὶ αὐτοὶ καὶ ὁ λαὸς μετ᾽ αὐτῶν, εὐθὺς μετὰ τὴν ἐπανάστασιν τῶν Βουλγάρων τοῦ ἐφώναζαν: «Ἐμπρός, κινήσου, πάρε τὰ Γιάννινα ἐνόσῳ δὲν εἶναι ἐκεῖ τουρκικὸς στρατός. «Ἔσπασε τὸ Ρωμέικο ἀπ’ τοὺς πολλοὺς τοὺς φόρους, Κι’ ἀλλοίμονο στοῦ Πειραιῶς πρὸ πάντων τοὺς ἐμπόρους». Γελοιογραφία τοῦ Ἄννινου, Ἀσμοδαῖος, 2.9.1884. Στὶς ἐκλογὲς τοῦ 1885 ὁ Τρικούπης θὰ ἡττηθεῖ. Πᾶν ὅ,τι κατορθώσῃ τις ν᾽ ἁρπάξῃ ἀπὸ τὴν Τουρκίαν ἐθεωρήθη πάντοτε ὡς καλῶς ἁρπαγμένον, καὶ δὲν ὑπάρχει παράδειγμα νὰ ὑποχρεωθῇ νὰ τὸ ἀποδώσῃ, ἔστω καὶ ἂν ἔπειτα νικηθῇ». Καὶ ὄχι μόνον ὁ Βασιλεύς, ἡ ἀντιπολίτευσις καὶ ὁ λαὸς τὸν ἐνεθάρρυναν νὰ κινηθῇ, ἀλλὰ καὶ οἱ συνυπουργοί του τὸν ἐξώρκιζαν νὰ μὴ χάσῃ οὔτε ἡμέραν, καθὼς ἐμαρτύρησαν ἔπειτα ὁ Ῥώμας καὶ ὁ Ζυγομαλᾶς εἰς τὴν Βουλήν. Τί ὅμως ἀπεκρίνετο εἰς αὐτὰ ὁ ἐκλεκτός μας τῆς 7 Ἀπριλίου; Ὅτι αὐτὸς δὲν εἶναι ὡς οἱ Βούλγαροι βάρβαρος καὶ ἅρπαξ, ὅτι σέβεται τὰς συνθήκας, ὅτι πρὶν πολεμήσῃ θέλει νὰ πείσῃ τὴν Εὐρώπην ὅτι ἔχει δίκαιον καὶ μὲ τὴν ἡσυχίαν του νὰ ἑτοιμασθῇ. Ἀλλὰ μεγαλειτέρα ἀπὸ τὰς ἑτοιμασίας αὐτὰς ἀνοησία ἀδύνατον ἦτο νὰ γίνῃ, ἀφοῦ ἡ Τουρκία, ὅσον καὶ ἂν ἐξέπεσεν, ἀπομένει πάντοτε δεκαπλασία τῆς Ἑλλάδος, καὶ δύναται καὶ ἐκείνη νὰ ἑτοιμασθῇ καὶ νὰ παρατάξῃ εἰς τὰ σύνορα διπλάσιον τοὐλάχιστον τοῦ ἰδικοῦ μας στρατόν. Ἡ μόνη μας ἐλπὶς καὶ σχεδὸν βεβαιότης ἐπιτυχίας ἦτο νὰ ῥιφθῶμεν κατ᾽ αὐτῆς αἰφνιδίως, ὅταν δὲν ὑπῆρχαν εἰς τὴν Ἤπειρον Τοῦρκοι, πρὶν προφθάσῃ νὰ συνέλθῃ ἀπὸ τὴν σύγχυσιν καὶ τὴν παραζάλην, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρέθη εὐθὺς μετὰ τὸ πραξικόπημα τῶν Βουλγάρων, ὅταν δὲν ἐγνώριζε ποῦ νὰ πρωτοστείλῃ στρατιώτας καὶ ποῦ νὰ κτυπήσῃ τὴν κεφαλήν. Περὶ τούτων μόνον ὁ Δελιγιάννης δὲν ἤθελε νὰ πεισθῇ οὔτε νὰ κινηθῇ· ἀλλ᾽ ἐπέμενεν ὀκτὼ ὅλους μῆνας νὰ στέλλῃ ἔγγραφα εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ ἐπιστράτους εἰς τὰ σύνορα, ἕως ὅτου ἡ εὐκαιρία ἐχάθη, ἡσύχασαν οἱ Σέρβοι, οἱ Βούλγαροι καὶ οἱ ἄλλοι, καὶ ἀπεμείναμεν ἡμεῖς μόνοι καὶ παντέρημοι ἀντικρὺ τῶν ἀνωτέρων δυνάμεων τῆς Τουρκίας καὶ τῆς ὀργῆς τῆς Εὐρώπης βαρυνθείσης τὴν κωμῳδίαν. Πολὺ ὅμως πρὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ ὁ Βασιλεὺς καὶ ἡ ἀντιπολίτευσις καὶ ὅλοι οἱ φρόνιμοι ἄνθρωποι, οἱ συμβουλεύσαντες νὰ κινηθῶμεν ὅταν ἔπρεπεν, ἐφώναζαν καὶ πάλιν εἰς τὸν Δελιγιάννην: «Δὲν εἶναι πλέον καιρός· ἡσύχασε τώρα· παῦσε νὰ ῥίπτῃς εἰς τὴν θάλασσαν ἑκατομμύρια καὶ νὰ τυραννῇς ἀδίκως τόσας χιλιάδας Ἑλλήνων». Τοῦτο τοῦ ἔλεγε καὶ ἡ φίλη μας Γαλλία, καὶ ὁ φίλος μας ὁ Γλάδστων καὶ ὅσοι ἄλλοι ἐλυποῦντο τὴν Ἑλλάδα. Ἀλλ᾽ αὐτὸς ὅλους τοὺς ἐνόμιζε καὶ τοὺς ὠνόμαζε προδότας. Καθὼς ἐσυνείθιζεν ὁ Διογένης νὰ πηγαίνῃ εἰς τὸ θέατρον, ἀφοῦ ἐτελείωνεν ἡ παράστασις καὶ ἔφευγεν ὁ κόσμος, οὕτω καὶ ὁ κ. Δελιγιάννης ἐπερίμενε διὰ νὰ πολεμήσῃ νὰ βάλουν ὅλοι οἱ ἄλλοι τὸ ξίφος εἰς τὴν θήκην. Ἀλλ᾽ ἂν δὲν ὑποθέσωμεν, ὡς διεδόθη, ὅτι εἶχε τρελλαθῇ, κάλλιον παντὸς ἄλλου ἠδύνατο νὰ γνωρίζῃ ὅτι ὁ πόλεμος ἦτο πλέον ἀδύνατος, διότι ἡ Τουρκία ἦτο δυνατωτέρα καὶ δὲν τὸν ἤθελεν ἡ Εὐρώπη. Τὸ ἐγνώριζε βεβαίως· ἀλλὰ συγχρόνως ἐσυλλογίζετο καὶ ὅτι, ἂν μετὰ τόσας θυσίας ἀνθρώπων καὶ χρημάτων, μετὰ τόσας ἀπειλὰς καὶ τόσους ὅρκους «μὲ ὅ,τι ἔχει καὶ δὲν ἔχει νὰ πολεμήσῃ» διέτασσεν ἔπειτα τὸν ἀφοπλισμόν, ὄχι μόνον θὰ ἔχανε τὴν πρωθυπουργίαν, ἀλλ᾽ ἔπρεπε νὰ ζητήσῃ καὶ τρύπαν διὰ νὰ κρυβῇ. Ὅλα ὅσα ἐγίνοντο τέσσαρας ὅλους μῆνας δὲν εἶχαν ἄλλον σκοπὸν παρὰ μόνον ν᾽ ἀναβληθῇ ἡ φοβερὰ ἡμέρα τῆς λογοδοσίας. Μόνον καὶ μόνον χάριν τῆς ἀναβολῆς ταύτης δὲν ἐλυπήθη νὰ θυσιάσῃ ἑκατὸν ἑκατομμύρια δραχμὰς καὶ δύο χιλιάδας ψυχάς. Καὶ μὴ νομίσετε ὅτι ἔχει σχέσιν κἀμμίαν ὁ ἀποκλεισμὸς μὲ τὴν ἀπόφασίν του νὰ πολεμήσῃ ἢ νὰ μὴ πολεμήσῃ. Τὸν ἀποκλεισμόν, ὅτι δηλ. οἱ στόλοι τῶν δυνάμεων θὰ ἐπολιόρκουν τοὺς λιμένας μας, ἂν δὲν ἐπείθετο ὁ Δελιγιάννης νὰ ἡσυχάσῃ ἀφοῦ ἡσύχασαν οἱ ἄλλοι, τοῦ τὸν εἶχαν ἀναγγείλει ἀπὸ τὸν Ἰανουάριον οἱ πρέσβεις τῆς Ἀγγλίας καὶ τῆς Γερμανίας. Ποίαν λοιπὸν ἄλλην λύσιν ἠδύνατο νὰ περιμένῃ ἢ νὰ ἐλπίζῃ πλὴν τοῦ ἀποκλεισμοῦ, πλὴν τῆς προφάσεως δηλ. νὰ μᾶς εἴπῃ, ὅτι δὲν ἔφαγε τοὺς Τούρκους, διότι τοῦ ἔδεσαν οἱ Εὐρωπαῖοι τὰς χεῖρας; Ἀλλὰ τί ἄλλο ἔκαμνεν, ὅταν τὰς εἶχε λυτάς, παρὰ ν᾽ ἀπειλῇ ὅτι θὰ καύσῃ τὴν Ἀνατολήν, νὰ προσκαλῇ δηλ. τὴν Εὐρώπην νὰ τὸν δέσῃ; Κατὰ τῶν εὐρωπαϊκῶν κυβερνήσεων φωνάζομεν ὅλοι ὅτι μᾶς ἠδίκησαν καὶ μᾶς ἐσφαγίασαν. Πικρὰ παράπονα κατὰ τῶν Εὐρωπαίων ἀπήγγειλαν ὄχι μόνον οἱ ἄνθρωποι τῆς 7 Ἀπριλίου, ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ Τρικούπης, παρασυρθεὶς ἴσως εἰς τοῦτο, διότι ἔδωκε περισσοτέραν ἀφ᾽ ὅσην ἤξιζαν προσοχὴν εἰς τὰς ἀνοησίας τῶν κατηγορούντων αὐτὸν ὅτι παραπολὺ τοὺς ἀγαπᾷ. Τὰ παράπονα ὅμως ταῦτα εἶναι μόνον κατὰ τὸ ἥμισυ δίκαια. Ὅτι οἱ Εὐρωπαῖοι μᾶς ἠδίκησαν ἀσπλάγχνως, μὴ δώσαντες καὶ εἰς ἡμᾶς μερίδα ἀνάλογον τῶν Βουλγάρων, τοῦτο εἶναι βεβαιότατον· ἀλλ᾽ ὅτι αὐτοὶ πταίουν ἂν δὲν ἐπολεμήσαμεν ἡμεῖς διὰ νὰ λάβωμεν τὴν μερίδα ταύτην, τοῦτο δὲν φαίνεται ἐπίσης φανερόν. Καμμία τῷ ὄντι ὑπάρχει δύναμις ἱκανὴ νὰ ἐμποδίσῃ τὸν ἔχοντα ἀληθινὴν ὄρεξιν νὰ πράξῃ ὅ,τι μελετᾷ. Πῶς ὅμως νὰ πιστεύσωμεν ὅτι ἄνθρωπος, ἐπιδεικνύων ὡς φόβητρον ἐπὶ τόσους μῆνας ἀναμμένον δαυλὸν εἶχε τῷ ὄντι σκοπὸν νὰ πυρπολήσῃ τὴν Ἀνατολὴν καὶ ὄχι νὰ προσκαλέσῃ τὴν Εὐρώπην νὰ σβύσῃ τὸν δαυλόν του, ἐκ φόβου μὴ συμβῇ δυστύχημα ἀπὸ τυχαῖον σπινθῆρα; Καὶ πῶς ἦτο δυνατὸν ν᾽ ἀμφιβάλωσι περὶ τούτου οἱ Εὐρωπαῖοι, οἱ ἐνθυμούμενοι ὅτι πρὸ ὀκτὼ ἐτῶν ὁ ἴδιος ἄνθρωπος, ἀφοῦ καὶ τότε ἐφοβέριζε ἐπὶ μῆνας νὰ θύσῃ καὶ ν᾽ ἀπολέσῃ, εὐθὺς ἅμα ἤκουσεν ὅτι ἔρχεται εἰς Πειραιᾶ τουρκικὸς στόλος, ὑπῆγε καὶ ἐγονάτισεν ἐμπρὸς εἰς τοὺς κυρίους πρέσβεις, παρακαλῶν αὐτοὺς νὰ τὸν σώσουν ἀπὸ τὰ καράβια τῶν Τούρκων καὶ τὴν ὀργὴν τῶν Ἑλλήνων; Ἂν ἡμεῖς λησμονοῦμεν, οἱ Φράγκοι ἔχουν κατὰ δυστυχίαν καλὸν μνημονικόν. Ὅσον ὅμως εὔκολα καὶ ἂν λησμονῆτε, δὲν πιστεύω, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, νὰ ἐξεχάσατε πόσην μὲ τὰ χρήματα καὶ τοὺς ἄνδρας ποὺ τοῦ ἐδώκαμεν μᾶς ἐπρομήθευσεν ὁ Δελιγιάννης ἐντροπήν. Καὶ τὸ πλέον ἀπίστευτον εἶναι ὅτι, ἀφοῦ μὲ τὰς ἀπειλὰς καὶ τὰς ἀναβολάς του ἔγεινεν ἀφορμὴ νὰ μᾶς θεωρήσῃ ὁ κόσμος ὡς φλυάρους καὶ φυγοπολέμους, μᾶς ὕβρισεν ἔπειτα καὶ αὐτός, τολμήσας νὰ κηρύξῃ ἀπὸ τὸ παράθυρόν του ὅτι: «Δὲν ἐπολέμησε διότι δὲ τὸν ἐπρόδιδαν ὁ Βασιλεὺς καὶ ὁ Τρικούπης καὶ δὲν ἤθελε τὸν πόλεμον ὁ ἑλληνικὸς λαός.» Δὲν ἠθέλαμεν τὸν πόλεμον ἡμεῖς ποὺ τοῦ ἐδώκαμεν ἑκατὸν εἴκοσιν ἑκατομμύρια νὰ σκορπίσῃ καὶ ὀγδοῆντα χιλιάδας Ἕλληνας νὰ βασανίσῃ! Ἀλλὰ δι᾽ αὐτὰς τὰς βλασφημίας μὴ φανῆτε πολὺ αὐστηροὶ πρὸς τὸν ἄνθρωπον, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, διότι ὅλοι λέγουν καὶ ἐγὼ πιστεύω ὅτι, ὅταν ἀπὸ τὸ παράθυρόν του ὠνόμαζε τὸν Βασιλέα μηχανορράφον, τὸν Τρικούπην προδότην καὶ ἄνανδρον τὸν ἑλληνικὸν λαόν, δὲν εἶχε πλέον ἀκέραιον τὸ λογικόν του, ὡς μαρτυροῦσι καὶ τὰ ἄλλα του ῥητὰ «τὸ ἄκουσμα φωνῆς, τὸ κόψιμον τῆς χειρός, αἱ προσχωρήσεις καὶ ὑποχωρήσεις, αἱ ὑποσχέσεις τῆς Γαλλίας, τὰ λάχανα καὶ αἱ γραμμαὶ τοῦ Βερολίνου.» Διὰ νὰ ἐκτιμήσετε ὅλα αὐτὰ κατὰ τὴν ἀξίαν των ἀρκεῖ νὰ ἐνθυμηθῆτε ποίαν ἐντύπωσιν ἐπροξένησαν, ὄχι εἰς πάντα Ἕλληνα, ὄχι εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ τὸν κόσμον ὅλον, ἀλλὰ καὶ εἰς αὐτοὺς τοῦ Δελιγιάννη τοὺς συντρόφους καὶ τοὺς ὀπαδούς. Εὐθὺς ἅμα ἔγεινε γνωστὸν ὅτι ὁ ἄνθρωπος, ὀκτὼ ἡμέρας ἀφοῦ ἔστειλε τὰ κλειδία εἰς τὸν Βασιλέα, εἶχε τὸ θάρρος νὰ ἑτοιμάζεται καὶ πάλιν διὰ πρωθυπουργίαν, ἔτρεξαν σύσσωμοι εἰς τ᾽ ὀσπίτι του καὶ τοῦ εἶπαν, ὅτι τοῦτο δὲν γείνεται, ὅτι εἶναι ἐντροπὴ, ὅτι διὰ μερικὸν τοὐλάχιστον καιρὸν πρέπει νὰ κρύψῃ τὸ πρόσωπόν του. Καὶ ὅταν αὐτὸς ἐπέμενε νὰ πρωθυπουργήσῃ, τὸν ὠνόμασαν μωρόν, τοῦ ἀφῄρεσαν τὴν ἀρχηγίαν τοῦ κόμματος, τὸν καθῄρεσαν ὡς ἀνάξιον Δεσπότην καὶ τὸν κατεμαύρισαν αὐθημερὸν εἰς τὴν Βουλήν. Οἱ ἄνθρωποι τοὺς ὁποίους ἐστείλαμεν τὴν 7 Ἀπριλίου νὰ σωφρονίσουν τὸν Τρικούπην, ἀνέθεσαν διὰ φοβερᾶς πλειονοψηφίας εἰς τὸν Τρικούπην νὰ σωφρονίσῃ τὸν Δελιγιάννην! Τὸ κακὸν εἶναι ὅτι ἡ τοιαύτη μετάνοια οὔτε τὰ ἑκατὸν εἴκοσιν ἑκατομμύρια ἠμπορεῖ νὰ μᾶς ἀποδώσῃ, οὔτε ν᾽ ἀναστήσῃ τὸν υἱόν μου καὶ ὅσους ἄλλους μαζὺ μὲ αὐτὸν ἐχάθησαν ἀδίκως. Ἀνάξιοι τοῦ ὀνόματος καὶ τῶν δικαιωμάτων ἐλευθέρου πολίτου θὰ ἤμεθα βεβαίως, ἂν τοιαῦτα παθήματα δὲν μᾶς ἐδίδασκαν νὰ προσέχωμεν, ὅταν ῥίπτομεν τὴν ψῆφόν μας εἰς τὴν κάλπην. Κάμετε λοιπὸν χρῆσιν τοῦ λογικοῦ καὶ τοῦ μνημονικοῦ σας, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, μὴ πιστεύετε εἰς κἀνένα, περιορισθῆτε εἰς ὅσα καλῶς γνωρίζετε καὶ δὲν ἐπιδέχονται ἀμφιβολίαν, καὶ συμφώνως μὲ αὐτὰ ἐξετάσετε, ποία εἶναι αὐτὴ ἡ ἀντιπολίτευσις ὅπου ζητεῖ καὶ σήμερον τὰς ψήφους σας, τί σᾶς ὑπεσχέθη ἄλλοτε καὶ πῶς ἐκράτησε τὰς ὑπσχέσεις της, τί πάλιν σᾶς λέγει καὶ πρὸ πάντων ἀπὸ ποίους ἀποτελεῖται. Τὰ τρία τέταρτα αὐτῶν εἶναι ἄνθρωποι λαβόντες τὰς ψήφους μας διὰ νὰ κάμουν οἰκονομίας καὶ νὰ ἐλαττώσουν τοὺς φόρους. Ἀντὶ τούτου μᾶς ἐφόρτωσαν ἑκατὸν σαράντα ἑκατομμύρια νέα δάνεια, ἐψήφισαν προϋπολογισμὸν ὀγδοήκοντα ὀκτὼ ἑκατομμυρίων καὶ ἀφῆκαν ἐλλείμματα ἄλλα πενῆντα, τὰ ὁποῖα θέλοντες καὶ μὴ θέλοντες πρέπει νὰ ἐξοφλήσωμεν καὶ αὐτά. Ἂν εὐθὺς μετὰ τὰς ἐκλογὰς κατήργησαν ὀλίγους τινὰς φόρους, μετὰ τρεῖς μῆνας ἐπέβαλαν τριπλασίους, ἀλλ᾽ οὐδὲ τούτους ἀρκετοὺς πρὸς πληρωμὴν τοῦ τόκου τῶν χρεῶν, τὰ ὁποῖα ἄφισαν κακὴν κληρονομίαν εἰς τοὺς διαδόχους των, εἰς ἡμᾶς δηλ. καὶ τὰ τέκνα μας μέχρι τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς. Πρὶν δώσετε ψῆφον εἰς τοὺς ἀνθρώπους τούτους ἐρωτήσατε αὐτοὺς, πῶς συμβαίνει νὰ σᾶς τὴν ζητοῦν ἐν ὀνόματι τῶν ἰδεῶν τῆς ἀντιπολιτεύσεως καὶ τῆς 7 Ἀπριλίου, ἀφοῦ τὰς ἰδέας καὶ τὴν ἡμέραν ἐκείνην κατεδίκασαν οἱ ἴδιοι πανηγυρικῶς, καθαιρέσαντες τὸν πρώην ἀρχηγόν των καὶ ἐπιφορτίσαντες τὸν Τρικούπην νὰ διορθώσῃ ὅσα ἐχάλασεν ἐκεῖνος; Ἂν σᾶς εἴπουν ὅτι οὔτε ὁ Τρικούπης τοὺς ἀρέσκει σήμερον, ἐρωτήσατε τότε αὐτοὺς ἂν ἐφρόντισαν νὰ εὕρουν ἄλλον ἀρχηγὸν ἢ μήπως σκέπτωνται νὰ ἐκθάψουν τὸν ὑπ᾽ αὐτῶν ἐνταφιασθέντα Δελιγιάννην καὶ νὰ κάμουν τὸν βρυκόλακα πρωθυπουργὸν, διὰ νὰ ἐκτελέσῃ ὅσα σήμερον σᾶς ὑπόσχονται, καθὼς ἐκράτησε καὶ τὰς ὑποσχέσεις του τῆς 7 Ἀπριλίου; Εἰς ταῦτα ἐνδέχεται ν᾽ ἀπαντήσουν, ὅτι ἔπασχαν σύγχυσιν φρενῶν, ὅταν κατεδίκασαν τὴν 7 Ἀπριλίου καὶ τώρα μετανοοῦν καὶ πάλιν καὶ καταδικάζουν τὴν ψῆφόν των τῆς 8 Μαΐου. Συλλογισθῆτε ὅμως ἂν εἶναι φρόνιμον νὰ δώσετε τὴν ἰδικήν σας εἰς ἀνθρώπους ὁμολογοῦντας ὅτι ὑπόκεινται εἰς τοιαύτας συγχύσεις φρενῶν, διὰ τὰς ὁποίας ἀναγκάζονται καθημέραν νὰ μετανοοῦν. Ἡ πρώτη των μετάνοια ἐστοίχισε διακόσια ἑκατομμύρια δάνεια καὶ ἐλλείμματα εἰς τὸν ἑλληνικὸν λαὸν ὅστις καὶ τὸ δέρμα του σήμερον ἂν πωλήσῃ, ἀδύνατον εἶναι νὰ εὕρῃ ἄλλα τόσα διὰ τὰ ἔξοδα καὶ τρίτης μετανοίας. Ἀλλ᾽ ἂν καὶ μετὰ τοιαῦτα προηγούμενα δὲν θεωρήσετε ἀναξίους πάσης προσοχῆς ἀνθρώπους ἀλλάσσοντας γνώμην ὡς ὑποκάμισον, ζητήσατε τότε νὰ μάθετε καθαρὰ ἀπὸ αὐτοὺς, ποία τοὐλάχιστον εἶναι ἡ σημερινή των γνώμη. Ὄχι ὅμως ἰδέας ἀντιπολιτεύσεως, μηχανορραφίας, προδοσίας, ἐπιβουλὰς κατὰ τοῦ συντάγματος καὶ τῶν δικαιωμάτων τῶν ἐπαρχιῶν, σπατάλας, οἰκονομίας καὶ ἄλλα κοπανίσματα ἀέρος, ἀλλὰ ξηρὰ καὶ καθαρὰ ποίους φόρους ὑπόσχονται νὰ ἐλαττώσουν καὶ πῶς θ᾽ ἀρκέσουν οἱ ἀπομένοντες διὰ τὰ ἀναγκαῖα ἔξοδα καὶ τὴν πληρωμὴν τοῦ τόκου τῶν χρεῶν τῆς ἐπιστρατεύσεως; Μήπως νομίζουν καὶ αὐτοὶ, καθὼς ὁ Βαλσαμάκης καὶ ὁ Καραπάνος, ὅτι δὲν πρέπει νὰ πληρώσωμεν αὐτὰ τὰ χρέη, ἀλλὰ νὰ προστεθῇ καὶ ἡ χρεωκοπία εἰς τὰ ἄλλα εὐεργετήματα τοῦ Δελιγιάννη; Διὰ τὸ τοιοῦτο ἄρα πρόσθετον κατόρθωμα θεωροῦν κατάλληλον νὰ διοικήσῃ καὶ πάλιν τὰ οἰκονομικὰ τῆς Ἑλλάδος τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον πρὸ ἓξ μηνῶν ἀπεκήρυξαν ὡς παράφρονα καὶ γελοῖον; Ἀλλὰ μὲ ποῖον πρόσωπον δύναται ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς νὰ παρουσιασθῇ ἐνώπιον τοῦ Βασιλέως, τὸν ὁποῖον ὠνόμασε «μηχανορράφον», ἢ τί ἰδέαν περὶ τοῦ χαρακτῆρος μας θὰ εἶχεν ἡ Εὐρώπη καὶ οἱ ἀπὸ ἡμᾶς περιμένοντες σωτηρίαν ὑπόδουλοι ἀδελφοί μας, ἂν αὔριον ἔβλεπαν καὶ πάλιν πρωθυπουργὸν τὸν πρωταίτιον τῆς τόσης ἐντροπῆς καὶ ζημίας; Ἐκτὸς ὅμως τῶν ἀνθρώπων, εἰς τοὺς ὁποίους δὲν ἀπέμεινε κἀμμία ἐντροπή, ὑπάρχουν καὶ ἄλλοι αἰσχυνόμενοι νὰ λέγωνται δελιγιαννικοὶ καὶ ζητοῦντες ψήφους ὡς ἀνεξάρτητοι καὶ ἀκέφαλοι ἀντιπολιτευόμενοι. Τούτους πρέπει πρὸ παντὸς ἄλλου νὰ ἐρωτήσετε τί θὰ κάμουν τὰς ψήφους σας, ἂν τὰς δώσετε εἰς αὐτοὺς καὶ εἰς τί δύνανται νὰ χρησιμεύσουν ἰδέαι, τὰς ὁποίας οὐδεὶς ἐξ αὐτῶν ἠμπορεῖ νὰ ἐφαρμόσῃ ἀφοῦ ὁ καθεὶς ἔχει διαφορετικάς; Ὁ Βαλσαμάκης, ὁ Καραπάνος καὶ ἄλλοι θέλουν τὴν χρεωκοπίαν, ὁ Παππαμιχαλόπουλος ὀνειρεύεται νὰ εἰσπράξῃ ἓξ ἑκατομμύρια ἀπὸ τὴν κινίνην καὶ ἄλλα τόσα ἀπὸ τὴν δεκάτην, ὁ Σωτηρόπουλος φοβεῖται νὰ εἴπῃ τί θέλει καὶ ὁ Δεληγεώργης ὑπόσχεται νὰ διορθώσῃ μετὰ δέκα ἔτη τὰ οἰκονομικά μας, ἐξάγων ζάχαριν ἀπὸ τὰ κοκκινογούλια. Χρεωκοπία, ὀνείρατα ἢ ἀπόλυτος σιωπή, τοιαῦτα εἶναι τὰ προγράμματα τῶν λεγομένων ἐπιφανῶν καὶ ἀνεξαρτήτων. Μὴ λησμονῆτε ὅμως, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, ὅτι μόνον ἀποτέλεσμα τῆς τοιαύτης ἀνεξαρτησίας των ἦτο νὰ ὑποταχθοῦν πέρυσιν, ἀπὸ ἀντιτρικουπικὸν πάθος καὶ πεῖσμα, ἐπὶ ἓν ὁλόκληρον ἔτος εἰς τὸν Δελιγιάννην· νὰ τὸν ἀφίσουν νὰ κάμῃ ὅ,τι ἤθελεν, ἐν γνώσει ὅτι τὰ ἔργα του ἦσαν ὀλέθρια καὶ μωρά, καὶ μόνον ἀφοῦ ἔφερε τὴν Ἑλλάδα εἰς τὸ χεῖλος τῆς ἀβύσσου ν᾽ ἀναβοῦν ὁ εἷς κατόπιν τοῦ ἄλλου τὸ βῆμα, διὰ νὰ τὸν ὀνομάσουν ἀνίκανον καὶ τρελλὸν καὶ νὰ ὀνομασθοῦν ἀπὸ αὐτὸν προδόται καὶ δολοφόνοι. Ποίαν λοιπὸν ἐμπιστοσύνην ἐμπορεῖτε νὰ ἔχετε, δὲν λέγω εἰς τὴν φρόνησιν, ἀλλὰ τοὐλάχιστον εἰς τὴν συνείδησιν ἀνθρώπων, οἵτινες καὶ εἰς τὰς κρισιμωτέρας περιστάσεις ὑπέμεναν νὰ βλέπουν τὴν πατρίδα των ἐξαντλουμένην καὶ ἀτιμαζομένην ἀπὸ ἄνθρωπον τὸν ὁποῖον πολὺ πρὶν τοῦ δώσουν ἀπὸ τοῦ βήματος δίπλωμα φρενοβλαβείας, ὅλοι των ἐθεώρουν ὡς τρελλὸν καὶ τὸν ὑπεστήριζαν ὡς πρωθυπουργόν; Μὴ κατορθώνοντες νὰ συμφωνήσουν μεταξύ των πρὸς ἀναγόρευσιν ἀρχηγοῦ κατ᾽ ἐκλογὴν, διότι ὅλοι εἶχαν ἴσας ἀξιώσεις καὶ ἴσην ἀξίαν, ἠθέλησαν νὰ οἰκονομήσουν τὸ πρᾶγμα προβιβάζοντες τὸν Δελιγιάννην κατ᾽ ἀρχαιότητα καὶ, πρὸ πάντων, διότι οὐδενὸς ἠδύνατο νὰ πειραχθῇ ἡ φιλοτιμία ἐκ τῆς ὑποθέσεως, ὅτι εἶχεν ἀνατεθῇ εἰς αὐτὸν ὡς τὸν ἀξιώτερον ἡ ἀρχηγία. Ἡ τοιαύτη μέθοδος συμβιβασμοῦ τῶν ἀξιώσεων δὲν εἶναι νέα· ταύτην ἀνεκάλυψε πρὸ δεκαοκτὼ αἰώνων ὁ Καλιγούλας ὅστις, διὰ νὰ μὴ προσβληθῇ τὸ φιλότιμον κἀνενὸς ἐκ τῶν ζητούντων τὴν ὑπατείαν, διώρισεν ὕπατον τὸ ἄλογόν του. Συλλογισθῆτε ὅμως, ἀγαπητοί μου συμπολῖται, πόσον ἐκόστισεν εἰς τὸ ἔθνος ἡ περυσινὴ παράστασις τῆς ῥωμαϊκῆς αὐτῆς παρῳδίας καὶ ἂν συμφέρῃ νὰ γείνῃ καὶ δευτέρα, ὡς θὰ συμβῇ, ἂν δώσετε ψῆφον εἰς ἀνθρώπους οὐδὲν ἄλλο κρύπτοντας ὑπὸ τὰ προγράμματά των, τὴν δεκάτην, τὴν κινίνην, τὴν ἀφασίαν καὶ τὴν ζάχαριν ἀπὸ παντζάρια, παρὰ μόνον ἀρχομανίαν ἱκανὴν νὰ τοὺς ὠθήσῃ νὰ ὑποστηρίξουν καὶ πάλιν τὴν ἀλογίαν. Ἂν μεταξὺ τῶν τόσων προγραμμάτων ὑπάρχῃ κἀνὲν καλλίτερον ἀπὸ τὰ ἄλλα, ἂς συμφωνήσουν νὰ τὸ ὑποστηρίξουν, ἂς ἐκλέξουν ἀρχηγὸν διὰ νὰ τὸ ἐφαρμόσῃ, ἀφίνοντες τοὺς βρυκόλακας ἡσύχους, καὶ ἂς ζητήσουν ἔπειτα τὰς ψήφους μας, ὄχι καθὼς πέρυσιν εἰς τὰ τυφλά, ἀλλ᾽ ἀφοῦ μάθωμεν τί θέλουν. Ὁ Δηλιγιάννης φοβερίζει τὸν Τρικούπη. Γελοιογραφία τοῦ Ἄννινου, Ἀσμοδαῖος, 18.11.1884. Τὴν κυβέρνησιν ἐκατηγόρουν ἕως χθὲς πρὸ πάντων διὰ τὴν σπατάλην, αὐτοὶ οἱ ἐξοδεύσαντες τὰ τριπλᾶ· σήμερον ἐννοήσαντες, ὡς φαίνεται, πόσον ἀλλόκοτος ἦτο εἰς τὸ στόμα των ἡ τοιαύτη κατηγορία, τὴν κατηγοροῦν καὶ ὅτι ἐπιβουλεύεται τὰς κοινοβουλευτικὰς ἐλευθερίας. Ἡ εὐκολία μὲ τὴν ὁποίαν ἐπιστεύσαμεν τὰς ὑποσχέσεις των τῆς 7 Ἀπριλίου τοὺς ἐνθαρρύνει, ὡς βλέπετε, νὰ μᾶς διηγηθοῦν καὶ ἄλλα παραμύθια. Ὅλοι τῳόντι γνωρίζομεν ὅτι, ἂν ὄχι τὸ μόνον, τὸ μεγαλείτερον βεβαίως ἐλάττωμα, τὸ ὁποῖον εὑρίσκουν οἱ αὐστηροὶ κριταὶ εἰς τὸν κ. Τρικούπην, εἶναι ἡ πολλὴ κοινοβουλευτικότης καὶ ἡ πεποίθησίς του εἰς τὴν νοημοσύνην τοῦ λαοῦ, τὴν ὁποίαν ἀπεδείξαμεν πέρυσιν διὰ τῆς ψήφου μας ὀλίγον ὑπερβολικήν. Ἡ πλάνη μας ὅμως ἐκείνη, ἡ ὁποία παρεκίνησε τόσους ἄλλους νὰ μᾶς κηρύξουν ἀνικάνους ν᾽ αὐτοδιοικούμεθα, δὲν τὸν ἔκαμε ν᾽ ἀλλάξῃ γνώμην. Μόνος αὐτός, ἀντὶ νὰ μᾶς θεωρῇ ἀμαθῆ καὶ εὐκολόπιστον ὄχλον, μᾶς ὡμίλησε πάντοτε ὡς εἰς ἐλευθέρους καὶ νοήμονας πολίτας καὶ ὡς εἰς τοιούτους μᾶς λέγει καὶ σήμερον: «Ἠλάττωσα τὸν προϋπολογισμὸν ὀγδοήκοντα ἐξ ὀκτὼ ἑκατομμυρίων τοῦ κ. Δελιγιάννη κατὰ ἓξ ἑκατομμύρια, ψαλλιδίσας τὴν δαπάνην τοῦ στρατοῦ καὶ πᾶσαν ἄλλην, ὅσον ἦτο δυνατὸν καὶ συμφέρον. Ἐπειδὴ ὅμως πρέπει, πλὴν τῶν ἄλλων, νὰ πληρωθοῦν καὶ ὀκτὼ ἑκατομμύρια τόκοι τῶν χρεῶν τῆς ἐπιστρατεύσεως, τὰ ἔξοδα συμποσοῦνται κατ᾽ ἀνάγκην εἰς ἐννενήκοντα ἑκατομμύρια. Ταῦτα εἶναι βεβαίως πολλὰ καὶ ἐλπίζω εἰς τὸ μέλλον νὰ ὀλιγοστεύσουν. Ἀλλὰ δι᾽ ἓν ἢ δύο ἔτη ἀδύνατον εἶναι νὰ πληρώσετε ὀλιγώτερα, ἂν δὲν προτιμᾶτε νὰ χρεωκοπήσετε καὶ νὰ χάσετε, μαζὺ μὲ τὴν τιμήν σας, καὶ ὅσα ἕως σήμερον ἐξοδεύσετε καὶ ἐθυσιάσετε ὑπὲρ τῆς ἐθνικῆς ἰδέας.» αὐτὰ μᾶς λέγει ὁ Τρικούπης καὶ μᾶς ἐξηγεῖ σαφῶς ἓν πρὸς ἓν εἰς τὸν προϋπολογισμὸν τὸν ὁποῖον ὑπέβαλεν εἰς τὴν Βουλήν. Ἂν ταῦτα δὲν ἀρέσουν εἰς τὴν ἀντιπολίτευσιν, ἀπαραίτητον αὐτῆς καθῆκον εἶναι νὰ μᾶς εἴπῃ ἐπίσης καθαρά, τί καλλίτερον ἔχει νὰ προτείνῃ καὶ ἂν εὗρεν ἄνθρωπον διὰ νὰ τὸ ἐκτελέσῃ. Ἐφ᾽ ὅσον ὅμως ἀρνῆται ν᾽ ἀποκριθῇ εἰς τὰς ἐρωτήσεις αὐτάς, ἐφ᾽ ὅσον ἀντὶ ἑνὸς μᾶς παρουσιάζει δέκα προγράμματα, ἐφ᾽ ὅσον δὲν θέλει νὰ μᾶς εἴπῃ ποίας οἰκονομίας ἐννοεῖ νὰ κάμῃ καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γείνουν, ἀλλ᾽ ἐξακολουθεῖ νὰ ὁμιλῇ περὶ σπατάλης, ἐπιβουλῆς, κινίνης, ἐλευθεριῶν, προδοσίας καὶ κοκκινογουλίων, ἐφ᾽ ὅσον ἐν ἑνὶ λόγῳ ζητεῖ τὰς ψήφους σας ὡς δεληγιαννικὴ ἢ ὡς ἀκέφαλος, οὔτε μίαν πρέπει νὰ τῆς δώσετε, ἂν ἔχετε σεῖς φρόνιμον ἐπάνω εἰς τοὺς ὤμους σας κεφαλήν. [i] Νεοελληνικά φιλολογικά ψευδώνυμα. 1800-2004: Συμβολή στη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας: 2.261 συγγραφείς, 4.117 ψευδώνυμα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2005.

Προσοχὴ εἰς τὴν ψῆφον σας

Σύνδεση