Ντόναλντ Τουσκ. Ένας μαχητής της ελευθερίας

Εκτός από τη σύντομη επίσημη βιογραφία του[1], στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, υπάρχει και ένα βίντεο διάρκειας 15 λεπτών στο οποίο ο πρόεδρος Ντόναλντ Τουσκ, πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας, αφηγείται την προσωπική του ιστορία, από τα νεανικά του χρόνια και τις ρίζες του στο Γκντανσκ της Πολωνίας έως την ομόφωνη εκλογή του στο αξίωμα του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου το 2014. Αρχίζει με μια αναφορά στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα του περιβάλλοντος στο οποίο μεγάλωσε και στις τέσσερις καταγωγές του, η μία από τη μειονότητα της Κασσοβίας με τις παραδόσεις της, την καταγωγή από την πόλη Γκντανσκ, αλλά και την Πολωνία ως χώρα και την Ευρώπη. Σαν σύνολο οι καταγωγές αυτές είναι πηγή περηφάνιας για τον ίδιο αλλά και μια συνεχής υπενθύμιση για την πολυπολιτισμικότητα που αποτελεί και τη βάση της σύγχρονης σκέψης για την Ευρώπη. Για τα παιδικά του χρόνια περιγράφει μια φτωχή αλλά αγαπημένη οικογένεια, που έχασε νωρίς έναν αυστηρό πατέρα, ξυλουργό στους σιδηρόδρομους, και την οποία μεγάλωσε μια σκληρά εργαζόμενη, ως γραμματέας σε νοσοκομείο, μητέρα που ήταν πηγή απεριόριστης καλοσύνης. Πρέπει να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ότι και οι δυο γονείς ήταν αιχμάλωτοι σε ναζιστικά στρατόπεδα εργασίας, γεγονός που δίνει ιδιαίτερα μεγάλη αξία στην μετέπειτα πολιτική προσέγγισης που υιοθέτησε ως προς τη Γερμανία όταν έγινε πρωθυπουργός της Πολωνίας. Στη συνέντευξη περιγράφει πως καθώς μεγάλωνε ξεκίνησαν οι μαζικές, με συμμετοχή χιλιάδων κόσμου, διαδηλώσεις κατά του κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι διαδηλώσεις αυτές ήταν βίαιες, με το καθεστώς να χρησιμοποιεί την αστυνομία για καταστολή, και είχαν χιλιάδες τραυματίες και νεκρούς. Οι διαδηλώσεις λάμβαναν χώρα κυριολεκτικά κάτω από το παράθυρο του δωματίου του Τουσκ που μεγάλωνε και έφτανε στην εφηβεία. Περιγράφει τα δημόσια κτίρια να καίγονται, τα τανκς στους δρόμους, και πως τότε θεμελιώθηκε μέσα του η πίστη ότι όταν χτυπάνε κάποιον είναι πολύ πιο πιθανό να έχει αυτός δίκιο, παρά εκείνος που χτυπάει. Το 1976 άρχισε να σπουδάζει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Γκντανσκ, όπου συμμετείχε σε παράνομες δραστηριότητες κατά του κομμουνιστικού καθεστώτος. Το 1980, ο Ντόναλντ Τουσκ ίδρυσε την Ανεξάρτητη Ένωση Σπουδαστών (Niezależne Zrzeszenie Studentów, NZS), συνεργάστηκε με τις αντιστασιακές Ελεύθερες Συνδικαλιστικές Οργανώσεις και συνάντησε τον μελλοντικό ηγέτη της Αλληλεγγύης Λεχ Βαλέσα. Έγινε ηγέτης της Αλληλεγγύης στον τόπο εργασίας του και δημοσιογράφος σε εφημερίδα που εξέδιδε η Αλληλεγγύη. Αφοπλιστικά δηλώνει ότι δεν είχαν ιδέα ότι αυτές οι μικρές ομάδες που σχηματίστηκαν τότε θα εξελίσσονταν στο μαζικό κίνημα της Αλληλεγγύης, κάτι που έγινε με τη μεγάλη απεργία του 1980. Το 1981 όμως η επιβολή της δικτατορίας του Γιαρουζέλσκι έδωσε γρήγορα τέλος στην καριέρα του ως δημοσιογράφου. Ακολούθησε μια δύσκολη εποχή κατά την οποία συνελήφθησαν χιλιάδες κόσμου, ενώ πολλοί κρύφτηκαν και έχασαν την δουλειά τους – όπως ο ίδιος και η γυναίκα του. Ήταν όμως τυχερός γιατί αφού τελικά συνελήφθη το 1983, σύντομα, λίγες μέρες μετά, ο Γιαρουζέλσκι ανακοίνωσε αμνηστία για τους πολιτικούς κρατούμενους και έτσι αποφυλακίστηκε. Βρήκε νέα δουλειά, αρχικά ως αρτοποιός και στη συνέχεια, ως το 1989, ως εξειδικευμένος εργάτης σε μεγάλα ύψη. Περιγράφει πώς επισκεύαζαν και έβαφαν καμινάδες με εξοπλισμό αλπινιστών, εργαζόμενοι ουσιαστικά πάνω από τις στέγες. Την ίδια περίοδο υπήρξε συνιδρυτής στην παράνομη μηνιαία Πολιτική Επιθεώρηση η οποία προωθούσε φιλελεύθερες ιδέες για την οικονομία και τη δημοκρατία. Η εφημερίδα προωθούσε και την ευρωπαϊκή προσέγγιση, εμπλουτίζοντας συνολικά την Αλληλεγγύη με νέες ιδέες. Αυτή η παράνομη μηνιαία εφημερίδα αποτέλεσε πόλο έλξης και συγκέντρωσης για ένα κύκλο ατόμων με οικονομικά και πολιτικά ενδιαφέροντα που άρχισε να υποστηρίζει ως ομάδα σκέψης (think tank) τον Λεχ Βαλέσα. Την περίοδο εκείνη η ιδεολογική χρεοκοπία του κομμουνισμού στην Πολωνία άρχισε να ευνοεί τη διάδοση των φιλελεύθερων ιδεών. Σχηματίστηκαν αρκετά κέντρα και άτυπες ομάδες συζήτησης των ιδεών αυτών και μελέτης των έργων των κλασικών του φιλελευθερισμού, όπως ο Χάγιεκ. Οι ιδέες αυτές αρχικά είχαν απήχηση σε περιορισμένο κύκλο, καθώς ο συντηρητισμός του κομμουνισμού επηρέαζε ακόμα τις μεγάλες λαϊκές πλειοψηφίες. Αυτό όμως άρχισε να αλλάζει σταδιακά καθώς τα οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα του κομμουνισμού, όπως και οι βίαιες πρακτικές του καθεστώτος, αντιπαραβάλλονταν με τη διατύπωση μιας συγκεκριμένης προοπτικής για το μέλλον της Πολωνίας από τις εν λόγω φιλελεύθερες ομάδες. Στις ομάδες αυτές σχηματίστηκε σταδιακά η πεποίθηση ότι δεν αρκεί η πολιτική αλλαγή για να αποδεσμευτεί η χώρα από τον κομμουνισμό, αλλά θα χρειάζονταν και ριζικές αλλαγές στην οικονομία. Μετά το 1989, με την κατάρρευση του κομμουνισμού, σχηματίστηκε η πρώτη φιλελεύθερη κυβέρνηση ύστερα από ελεύθερες εκλογές και ο Λεχ Βαλέσα έγινε πρόεδρος. Πολλά άτομα της ομάδας σκέψης που τον υποστήριζε, και που είχε αποκτήσει το όνομα «Φιλελεύθεροι του Γκντανσκ», ανέλαβαν κρίσιμες θέσεις από τις οποίες διαχειρίστηκαν μεταρρυθμίσεις όπως οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις (έως το 1994 είχαν ιδιωτικοποιηθεί πάνω από 1.000 εταιρείες, εκ των οποίων πάνω από 100 μεγάλες) και τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας. Ο ίδιος ο Ντόναλντ Τουσκ διαχειρίστηκε την ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων ενημέρωσης και εκτύπωσης καθώς και την κατάργηση των σχετικών κομμουνιστικών μονοπωλίων. Την περίοδο αυτή υπήρξε συνιδρυτής του Φιλελεύθερου και Δημοκρατικού Κογκρέσου (Kongres Liberalno-Demokratyczny, KLD), που ήταν το πρώτο πολωνικό κόμμα που υποστήριζε τις επιχειρήσεις και την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας, με το οποίο και εκλέχθηκε πρώτη φορά το 1991, και της (φιλελεύθερης) Ένωσης των Ελευθεριών (Unia Wolności, UW) το 1994 με τη συγχώνευση του KLD με την Δημοκρατική Ένωση (Unia Demokratyczna, UD). Ακολουθώντας την εκλογική ήττα του KLD του 1993, πέρασε ως αρχηγός κόμματος για μερικά χρόνια στο περιθώριο. Αξιοποίησε αυτή την περίοδο για να ασχοληθεί με την ιστορία και τη δημοσιογραφία, γράφοντας μια σειρά από βιβλία, ορισμένα από τα οποία με θέμα την ιστορία του Γκντανσκ έγιναν μεγάλες εμπορικές επιτυχίες. Ο Ντόναλντ Τουσκ στη συνέχεια, το 2001, συμμετείχε στην ίδρυση της Πολιτικής Πλατφόρμας (Platforma Obywatelska) κατά της ρουτίνας και της διαφθοράς, για να γίνει αρχηγός της το 2003. Η Πλατφόρμα αποτέλεσε ρίσκο και είχε δυσκολίες, αλλά έδωσε στον κόσμο μια υπόσχεση φρέσκου αέρα στην πολιτική και έτσι κέρδισαν πανηγυρικά στις εκλογές του 2007, μετά από μια ιδιαίτερη σκληρή προεκλογική περίοδο. Με αφοπλιστική απλότητα παρατηρεί ότι έτσι έγινε πρωθυπουργός και ότι είχε επιτυχίες, καθώς είναι ο μακροβιότερος πρωθυπουργός και ο μόνος πρωθυπουργός στην Πολωνία μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας που εξελέγη δυο φορές. Επίσης ως κυβέρνηση είχαν επιτυχίες και στο πεδίο της οικονομίας καθώς η οικονομία της Πολωνίας μέσα στην κρίση μεγεθύνθηκε 20%, όταν η Ευρώπη έμεινε στάσιμη – κάτι που θεωρεί ότι δεν είναι σύμπτωση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι σε μια οικονομία που ήδη είχε κάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την απελευθέρωσή της από τις δομές του κομμουνισμού, που θα δικαιολογούσαν μεταρρυθμιστική ατολμία όπως έχουμε δει σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ειδικά κατά τη διάρκεια δεύτερων θητειών, η κυβέρνησή του συνέχισε να προωθεί μεταρρυθμίσεις. Μια από τις σημαντικές μεταρρυθμιστικές επιτυχίες της περιόδου ήταν η σταθεροποίηση του συνταξιοδοτικού συστήματος, με αύξηση των ορίων ηλικίας αλλά και με τη δυνατότητα πρόωρων συντάξεων κάτω από προϋποθέσεις – ένας συμβιβασμός που επέτρεψε την υλοποίηση αυτής της προφανώς μη δημοφιλούς και με πολιτικό κόστος μεταρρύθμισης. Παράλληλα, πριν την αποχώρησή του από την πρωθυπουργία προωθούσε την ουσιαστική απελευθέρωση πολλών επαγγελμάτων. Καμία κυβέρνηση δεν έχει μόνο επιτυχίες ούτε επιτυγχάνει σε όλα τα πεδία και το ίδιο ισχύει και για τη δική του κυβέρνηση φυσικά – πόσο μάλλον που στα 35 χρόνια από την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος η Πολωνία βρίσκεται σε πορεία ωρίμανσης της οικονομίας και των θεσμών. Αυτή η διαδικασία ποτέ δεν είναι απλή και ευθύγραμμη, όπως δείχνει και για την Πολωνία η επίμονη συχνά διαφθορά, η κακοποίηση που υπέστησαν φιλελεύθερες ιδέες με ορισμένες πρακτικές ιδιωτικοποιήσεων και η διατήρηση ακόμα και σήμερα κρατικής επιρροής, ελέγχου και υψηλής γραφειοκρατίας σε αρκετές βιομηχανίες και αγορές δικτύων. Όμως, τελικά και αθροιστικά και παρά το γεγονός ότι μένουν αρκετά να γίνουν, η μεταρρυθμιστική προσπάθεια που ξεκίνησε με την πτώση του κομμουνισμού, τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και οικονομίας έχει φέρει σήμερα καρπούς για τη χώρα. Ίσως γιατί η προσπάθεια είχε καθαρούς στόχους για το μέλλον και ως στέρεες ιδεολογικές αρχές την προσήλωση στις αρχές της δημοκρατίας, της ελεύθερης οικονομίας και της οικοδόμησης συναίνεσης – ιδέες στον σχηματισμό αλλά και την ρεαλιστική εξέλιξη των οποίων ο Ντόναλντ Τουσκ συνέβαλε καίρια. Η πορεία της Πολωνίας τα τελευταία 35 χρόνια και η προσωπική του διαδρομή του επιτρέπουν συνεπώς να δηλώνει ότι «ναι, είναι περήφανος, καθώς σήμερα, μετά από τα 7 χρόνια της πρωθυπουργίας του η Πολωνία είναι στην καρδιά της Ευρώπης και είναι ένας πυλώνας της Ένωσης και όχι μια πηγή προβλημάτων στην περιφέρεια» – μια σαφής αναφορά στους εθνικιστές προκατόχους του που δεν είχαν πάντα ως προτεραιότητα την εποικοδομητική συνεργασία με την Ευρώπη και τις χρήσιμες μεταρρυθμίσεις. Ο ίδιος ατενίζει με αισιοδοξία τις νέες προκλήσεις που πρέπει να διαχειριστεί ως Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Θεωρεί ότι η Ευρώπη χρειάζεται κάτι διαφορετικό, κάτι νέο, ενέργεια και πίστη και αισιοδοξία –κάτι που χαριτολογώντας λέει πως είναι η ειδικότητά του– συμπληρώνοντας αμέσως βέβαια ότι μετά από 7 χρόνια ως πρωθυπουργός της Πολωνίας δεν είναι αφελής. Περιγράφει βασικές προκλήσεις καθώς η κατάσταση στο εσωτερικό της Ευρώπης δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή, σε σύγκριση με εκείνη πριν από δέκα ή είκοσι χρόνια. Ο κόσμος αμφισβητεί βασικές αξίες όπως της ελευθερίας και, όπως δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του σε επτά από τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εφημερίδες,[2] η συζήτηση για την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποκάλυψε μια εξαιρετικά ανησυχητική σύμπλευση ακροδεξιών και ακροαριστερών στοιχείων την οποία ως ιστορικός έχει εντοπίσει πριν από όλες της μεγάλες τραγωδίες που έζησε η Ευρώπη. Αναγνώρισε δε την ανεργία των νέων ως την κρίσιμη παράμετρο που διαμορφώνει απόψεις μέσα στην Ευρώπη. Οι ιστορικές του γνώσεις και η από πρώτο χέρι εμπειρία του από τα κομμουνιστικά δικτατορικά καθεστώτα τον κάνουν επίσης ιδιαίτερα ανήσυχο σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στα βορειοανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιαίτερα με την επεκτατική πολιτική της Ρωσίας στην Ουκρανία.[3] Από την άλλη, αναφερόμενος στις ευκαιρίες που προσφέρει η Δύση, δηλώνει ότι θεωρεί την επικείμενη εμπορική συμφωνία με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού ως απόλυτο συνώνυμο με τον Δυτικό πολιτισμό. Ίσως όμως η πιο σημαντική του παρατήρηση, στην εν λόγω συνέντευξη, είναι η αναφορά στη σημασία της συζήτησης που γίνεται για τη λιτότητα και τον τρόπο που αυτή γίνεται τόσο από τους παμπόνηρους δημαγωγούς όσο και από αυτούς που οφείλουν να αποτελούν το αντίβαρο στη δημαγωγία σε τόσο ευμετάβλητες εποχές – εκεί αναδεικνύεται η προσωπικότητα του πολιτικού με αντανακλαστικά, γνώσεις, αντίληψη των κινδύνων, αλλά και αίσθηση της ανάγκης που υπάρχει για αποφασιστική πολιτική ηγεσία. [1] http://goo.gl/4k6UJv [2] Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 17.7.2015. Διαθέσιμη στο http://goo.gl/9qjvQD [3] Είναι χαρακτηριστική η προτροπή του προέδρου Τουσκ προς τον Α. Τσίπρα στη συνεδρίαση του Ευρωκοινοβουλίου στο Στρασβούργο, στις 8 Ιουλίου 2015, σχετικά με την ελληνική φιλορωσική πολιτική: «Θα πρέπει να ζητούμε βοήθεια από τους φίλους, όχι από τους εχθρούς μας, ιδίως όταν αυτοί δεν μπορούν να σας βοηθήσουν».

Ντόναλντ Τουσκ. Ένας μαχητής της ελευθερίας

Σύνδεση