Η εξέγερση της Κρονστάνδης, οι κομματικές αποφάσεις και ο Άρης Αλεξάνδρου

Ο Αλέκος μου εξήγησε ότι βρέθηκε σε «φοβερό δίλημμα», όχι τόσο επειδή είχε να διαλέξει ανάμεσα στο κομματικό καθήκον και στη φιλία του με τον Χριστόφορο, όσο γιατί έπρεπε να πάρει μια για πάντα μια απόφαση, αν θα υπάκουε δηλαδή στις κομματικές αποφάσεις, όποιες κι αν είταν αυτές. Ελέγχοντας, λέει, τον εαυτό του, διεπίστωσε πως δεν μπορεί να υπακούσει σε διαταγές που δεν πιστεύει… Άρης Αλεξάνδρου, Το Κιβώτιο Αν η ρωσική επανάσταση σήμανε για εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρη την υφήλιο την ελπίδα για έναν πιο δίκαιο κόσμο, η κατάπνιξη της εξέγερσης της Κρονστάνδης το 1921 σηματοδότησε, τουλάχιστον για κάποιους από αυτούς, την αρχή του τέλους της αθωότητας. Ακολούθησαν πολλές ακόμα αφορμές για να πειστεί κανείς πως η μετατροπή σε πράξη του οράματος για την εκχώρηση της εξουσίας στο προλεταριάτο θα ήταν καταστροφική και δολοφονική, για να πειστεί κανείς πως με προσχήματα την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, το σαμποτάζ της Δύσης, την ανωριμότητα των «μαζών» κ.λπ. θα οργανώνονταν –στο όνομα των πλέον υψηλών ιδανικών– ξανά και ξανά παρόμοιες συγκρούσεις και αιματοχυσίες, αναθέτοντας εκ των υστέρων πάντα στους πιστούς της Επανάστασης το ανέφικτο καθήκον να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Στην Κρονστάνδη για πρώτη φορά –υπό τις διαταγές του Τρότσκι με την προτροπή και τη σύμφωνη γνώμη του Λένιν– στράφηκαν τα όπλα εναντίον ανθρώπων που ξεσηκώθηκαν με αίτημα όχι την παραβίαση, αλλά την εφαρμογή των αρχών της επανάστασης. Όταν τον Φεβρουάριο του 1921 άρχισαν οι απεργίες των εργατών σε διάφορα εργοστάσια της Πετρούπολης, με αφορμή τις κακουχίες της καθημερινότητας και την κακοδιαχείριση της κυβέρνησης των μπολσεβίκων, οι τελευταίοι έστειλαν τους φοιτητές των στρατιωτικών σχολών, τους λεγόμενους «κουρσάντι» για να επιτεθούν στους απεργούς. Από τα τέλη Φεβρουαρίου έως τα μέσα Μαρτίου περίπου, οι ναύτες της Κρονστάνδης (που μέχρι τότε ήταν σύμβολο της ίδιας της επανάστασης), με αφορμή την κατάπνιξη της απεργίας στα εργοστάσια της Πετρούπολης, απαίτησαν η εξουσία να περάσει από τα κόμματα (εν προκειμένω των μπολσεβίκων) στα Σοβιέτ (όπως είχε διακηρυχθεί από την αρχή της επανάστασης). Στις αποφάσεις τους σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε στην Πετρούπολη, οι πλέον υποδειγματικοί μέχρι τότε επαναστάτες, αυτοί που το 1917 είχαν υποδεχθεί πανηγυρικά τον Λένιν που επέστρεφε από τη Δύση, ζήτησαν εμφατικά την τήρηση των αρχών της ισότητας, της αυτοδιαχείρισης, της εκχώρησης γης στους αγρότες, της ελευθερίας λόγου και τύπου, της ελευθερίας των συγκεντρώσεων, της απελευθέρωσης των αδίκως συλληφθέντων και κρατουμένων σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην άρνηση των μπολσεβίκων να τους εισακούσουν και μετά από την αποτυχημένη προσπάθειά τους να επικοινωνήσουν τις θέσεις τους μέσω του Καλίνιν (προέδρου, τότε, της «Πανρωσικής Εκτελεστικής Επιτροπής» των Σοβιέτ) και του Κουζμίν (στρατιωτικού κομισάριου του στόλου της Βαλτικής) που συμμετείχαν στην κρίσιμη συνέλευσή τους την 1η Μαρτίου 1921, οι ναύτες της Κρονστάνδης οργάνωσαν μια Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή (με πρόεδρο τον πρώην σιτιστή του θωρηκτού «Πετροπαβλόβσκ» Στεπάν Πετριτσένκο) , συνέλαβαν τον Κουζμίν, κατέλαβαν την τοπική εφημερίδα Ιζβέστια και δημοσίευσαν το μανιφέστο τους βάσει του οποίου θα διοργανώνονταν «δίκαιες και τίμιες εκλογές» για ένα νέο σοσιαλιστικό καθεστώς «όλων των εργαζομένων». Από τη στιγμή αυτή οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες. Ο Τρότσκι έσπευσε από τη δυτική Σιβηρία στη Μόσχα και σε συνεννόηση με τον Λένιν έστειλε ένα τελεσίγραφο για την παραίτηση των στασιαστών, υποσχόμενος αμνήστευση σε όποιον παραδιδόταν άμεσα. Το τελεσίγραφο εξέπνεε στις 7 Μαρτίου, ημέρα κατά την οποία άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον της Κρονστάνδης, με τους πρώτους κανονιοβολισμούς από την Πετρούπολη. Επικεφαλής των στρατιωτικών σωμάτων των μπολσεβίκων τέθηκε ο Τουχατσέφσκι, ενώ οι «κρονστανδιώτες» οχυρώθηκαν στα θωρηκτά «Πετροπαβλόβσκ» και «Σεβαστούπολη». Οι συγκρούσεις κράτησαν έως τις 17 Μαρτίου, οπότε και οι μπολσεβίκοι κατέλαβαν το οχυρό (χάρη στους πάγους που ένωναν την πόλη μαζί του – λέγεται πως αν η εξέγερση είχε γίνει μετά το λιώσιμο των πάγων, το οχυρό θα ήταν απόρθητο). Οι πολιορκημένοι, πριν υποχωρήσουν προς την Φινλανδία, όπου κατέφυγαν περί τους 6.000-8.000 από αυτούς, ανατίναξαν τα δυο θωρηκτά. Στον τελικό απολογισμό, οι απώλειες των μπολσεβίκων (που πολεμούσαν σε ανοιχτό χώρο, χωρίς κάλυψη) ήταν σχεδόν ανάλογες σε σχέση με αυτές των κρονσταδιωτών: 700 περίπου νεκροί και 2.500 τραυματίες έναντι 600 περίπου νεκρών (1.000 αναφέρουν σοβιετικές πηγές) και 1.000 τραυματιών από τη μεριά των εξεγερθέντων. Στο διάστημα που διεξάγονταν οι μάχες στην Κρονστάνδη, και συγκεκριμένα στις 15.3.1921, ο Λένιν εξήγγειλε στη Μόσχα τη «Νέα Οικονομική Πολιτική» που έδωσε μια ανάσα στον ταλαιπωρημένο από τις απαγορεύσεις, τις ελλείψεις, την κακοδιαχείριση των πρώτων χρόνων πληθυσμό. Η εξέγερση της Κρονστάνδης «πέρασε» στην επίσημη σοβιετική ιστορία ως ένα επεισόδιο προδοτικού σαμποτάζ απέναντι στους μπολσεβίκους και την αληθινή επανάσταση. Οι ναύτες της Κρονστάνδης μετά την κατάπνιξη της πρωτοβουλίας τους στο αίμα, διασύρθηκαν ως αντεπαναστάτες, προδότες, ως αντιδραστικοί «εκπρόσωποι της μικροαστικής τάξης» (Τρότσκι). Κάπως έτσι είδαν την Κρονστάνδη και οι δυτικοί κομμουνιστές. Με τον τίτλο «Η πραγματική κατάστασις εν Ρωσία. Δεν υπήρξε σοβαρόν αντεπαναστατικόν κίνημα» ο Ριζοσπάστης από 3 Μαρτίου 1921 διαβεβαίωνε: «Άπασαι αι εκ Ρεβάλ και Χέλσιγκφορς τεθείσαι εις κυκλοφορίαν ειδήσεις περί εξεγέρσεων και φονικών μαχών εν Πετρουπόλει είνε ψευδείς. Απόλυτος τάξις επικρατεί καθ’ όλην την πόλιν. Κατά τας γενομένας αγροτικάς συναθροίσεις συνεζητήθησαν ζητήματα επισιτιστικά». Έκτοτε: Σε όλες τις περιγραφές της εξέγερσης της Κρονστάνδης ο λόγος είναι για τους ηρωικούς μπολσεβίκους που κατάφεραν να παρεμποδίσουν την ξενοκίνητη αντεπανάσταση. Ο μηχανισμός αντιστροφής των γεγονότων επί δεκαετίες ολόκληρες λειτούργησε άριστα. Και μόνο τα απομνημονεύματα κάποιων αυτοπτών μαρτύρων, όπως του επικεφαλής των «κρονσταδιωτών» επαναστατών Πετριτσένκο, των ρομαντικών κομμουνιστών ή και αναρχικών, του Βικτόρ Σερζ ή της αναρχικής Αμερικανίδας Έμμα Γκόλντμαν, του Βόλιν (Άιχενμπαουμ), καθώς και η δουλειά συγκεκριμένων ερευνητών, όπως του ειδικού επί του αναρχισμού Πωλ Άβριτς ενημέρωσαν για το τι πραγματικά είχε συμβεί στην Κρονστάνδη, όσους αναζήτησαν την αλήθεια, αγνοώντας τα περί «δυτικού δάκτυλου». Σχετικά, λοιπόν, με το εν πολλοίς αποσιωπημένο, ή παραποιημένο, σε κάθε περίπτωση όμως παρεξηγημένο κίνημα των ναυτών του φρουρίου της Κρονστάνδης, ο Άρης Αλεξάνδρου το 1975 συνέλεξε, ταξινόμησε, μετέφρασε και παρουσίασε τα πιο σημαντικά ντοκουμέντα. Ενταγμένο παλιότερα στην εξαντλημένη, πλέον, σειρά «Τα φοβερά ντοκουμέντα» των «Εκδόσεων Φυτράκη», το ιστορικό αφήγημα Η εξέγερση της Κρονστάνδης προτάσσει και αφήνει τον πρώτο λόγο στα μεταφρασμένα από τον Άρη Αλεξάνδρου αποσπάσματα από τα ιστορικά βιβλία, τα ντοκουμέντα, τα απομνημονεύματα, τους λόγους, τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα που συνόδεψαν ή ανακεφαλαίωσαν τα γεγονότα. Δεν πρόκειται για ιστορικό βιβλίο. Κυρίως πρόκειται για οργανωμένη πρόταση ανάγνωσης των πηγών, σε χρονική αλληλουχία τέτοια που να φωτίζεται όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα το συγκεκριμένο θέμα. Το έργο αυτό του Αλεξάνδρου επακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πανοπτικόν» στη Θεσσαλονίκη. Στον περιληπτικό του πρόλογο, ο εκδότης Κώστας Δεσποινιάδης διαχωρίζει την έκδοσή του από την πρώτη του Φυτράκη, μιας και (α) επιτέλους αναγράφεται το όνομα του συγγραφέα στο εξώφυλλο, και (β) τηρείται η ορθογραφία και η γραμματική του χειρόγραφου του Αλεξάνδρου, την οποία είχε αλλοιώσει ο Φυτράκης, προκαλώντας την ενόχληση του συγγραφέα. Στον μικρό του πρόλογο, ο νέος εκδότης της νέας Εξέγερσης της Κρονστάνδης παρατηρεί για τον Αλεξάνδρου, πως παρότι «είναι εμφανής η συμπάθειά του για τους εξεγερμένους της Κρονστάνδης, η παροιμιώδης πνευματική του εντιμότητα έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζονται λεπτομερώς όλες οι απόψεις, ώστε να σχηματίσει ο κάθε αναγνώστης ιδίαν άποψη». Κοντά στην λέξη εντιμότητα, θα ταίριαζε και η λέξη «γενναιότητα». Μια γενναιότητα, που παρότι σήμερα, σαράντα χρόνια μετά την πρώτη σύνταξη του βιβλίου και δεδομένου του εμπλουτισμού της σχετικής βιβλιογραφίας στα ελληνικά, μπορεί να φαντάζει απλή, το 1975 κάθε άλλο παρά αυτονόητη ήταν. Ο Αλεξάνδρου, στο Παρίσι εκείνη την εποχή, βυθίστηκε στην σχετική βιβλιογραφία, αδιαφορώντας αν οι συντάκτες των αποσπασμάτων που παρέθετε ήταν αποδεκτοί ή όχι από την κομματική, εμπνευσμένη και καθοδηγούμενη από τους Σοβιετικούς ιστοριογραφία. Τη στιγμή που ο Βίκτωρ Σερζ μεταφράζεται και εκδίδεται το 2007 στην Ελλάδα (63 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση στη Γαλλία) και το 2009 η Έμμα Γκόλντμαν (85 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση των απομνημονευμάτων της στην Αμερική), το γεγονός ότι ο Αλεξάνδρου ήδη το 1975 αναζητά στο αναρχικό βιβλιοπωλείο “Publico” στο Παρίσι,[1] μεταφράζει και παρουσιάζει στο ελληνικό κοινό αποσπάσματα από το έργο τους μπορεί να θεωρηθεί το λιγότερο τόλμημα. Επίσης ο Αλεξάνδρου αντλεί από τα απομνημονεύματα του ίδιου του Πετριτσένκο, παρότι στη βιβλιογραφία που παραθέτει στο τέλος δεν συμπεριλαμβάνεται ο συγκεκριμένος τίτλος. Στην δεύτερη όμως αυτή έκδοση του βιβλίου από το «Πανοπτικόν» υπάρχει φωτογραφία του εξωφύλλου των απομνημονευμάτων του Πετριτσένκο, στα ρωσικά. Επίσης ο Αλεξάνδρου έχει ανακαλύψει και μεταφράζει και άλλες μαρτυρίες, όπως του μπολσεβίκου Ζαλέζκι στην εφημερίδα Προλεταριακή Επανάσταση, ή του αναρχικού Γιεφίμ Γιαρτσούκ – πηγές που δεν αναφέρονται στη βιβλιογραφία, ίσως επειδή θεωρούσε μάλλον αδύνατον πως θα τις αναζητούσαν στα ρωσικά έλληνες αναγνώστες. Σε μια επιστολή του τον καιρό που έγραφε την Εξέγερση της Κρονστάνδης, ο Αλεξάνδρου περιέγραφε τη δουλειά του ως εξής: «Πρόκειται για ένα μοντάζ ξένων κειμένων, εγώ απέφυγα κάθε σχόλιο, προτίμησα ν’ αφήσω τους άλλους να μιλήσουν. Ελπίζω οι αναγνώστες να καταλάβουν πόσο “αντεπαναστάτες” και “όργανα της Αντάντ” είτανε οι ναύτες της Κρονστάνδης».[2] Το καταλαβαίνουν, όσοι διαβάζουν χωρίς προκατάληψη, και όχι μόνον από την επιλογή της βιβλιογραφίας: Οι επικεφαλίδες των κεφαλαίων που έχει επιλέξει ο Αλεξάνδρου λειτουργούν ως «περάσματα» από το ένα γεγονός στο άλλο, από τη μια δραματική στιγμή στην άλλη. Οι επικεφαλίδες αυτές, όχι μόνο τονίζουν την ένταση των γεγονότων και την τραγικότητα των στιγμών, αλλά παραπέμπουν και στο αδίστακτο της καταστολής: «Ζινόβιεβ προς κρονστανδιώτες: “θα σας λιανίσουμε σαν αγριόχηνες”», «Η μόνη απάντηση που πήραμε ήταν οι δολοφονικές τους σφαίρες», «Όσο για την επιείκειά σας, κύριε Τρότσκι, σας τη χαρίζουμε!», «Οι μπολσεβίκοι μετέτρεψαν την άσπρη σημαία της ειρήνης σε σύμβολο προδοσίας», «12 Μαρτίου 1921: οι εξεγερμένοι της Κρονστάνδης ελπίζουν ακόμα ότι οι ρώσοι εργάτες θα προσχωρήσουν στο κίνημά τους». Το χαρακτηριστικότερο, όμως είναι, το απόσπασμα με το οποίο διαλέγει να «κλείσει» την ιστορική του αφήγηση ο Άρης Αλεξάνδρου. Μεταφράζει λοιπόν από τον Μαρσέλ Λίμπμαν (Ο λενινισμός επί Λένιν) το εξής συμπέρασμα για την πολιτική σημασία του δράματος που εκτυλίχτηκε στην Κρονστάνδη: «Η κυβέρνηση των Σοβιέτ, βρέθηκε στην ανάγκη να στραφεί εναντίον ορισμένων ανθρώπων που ζήτησαν όχι τίποτ’ άλλο μα την εφαρμογή ίσα-ίσα των αρχών, πάνω στις οποίες η ίδια η κυβέρνηση είχε στηρίξει την εξουσία της». Ο Αλεξάνδρου με αυτό το βιβλίο ενταφιάζει την άλλη μεγάλη, και διαρκή πλάνη ακόμα και των αντισταλινικών αριστερών: Πως οι πρώτοι επαναστάτες, ο Τρότσκι και ο Λένιν, ήταν σωστοί επαναστάτες και αγωνιστές, πρότυπα αληθινά – σε αντίθεση με τον Στάλιν. Από αυτή την πλάνη ο ίδιος είχε απελευθερωθεί (αν ποτέ είχε πέσει θύμα της) ήδη το αργότερο το 1959, όταν στη συλλογή Ευθύτης οδών και στο ποίημά του «Συνομιλώ άρα υπάρχω» απευθυνόταν στον Μαγιακόφσκι, παροτρύνοντάς τον να κάψουν τα πτώματα των μαυσωλείων: Έλα λοιπόν, εσύ ο πιο γεροδεμένος φορτώσου τον βαρύγδουπο τον μεγάλο Στάλιν και ρίχ’ τον στη φωτιά. Έλα, κουνήσου, δεν το βλέπεις πως κουβαλάω κιόλας τον Ιλίτς; Όσο οι φλόγες θα φουντώνουν και θα σκορπίζονται οι στάχτες εμείς θα διαρρυθμίσουμε τούτον τον νεκρότοπο σε βιβλιοθήκη. Ποιος ξέρει; Μια και το ’χουν συνηθίσει ίσως να ’ρχονται και πάλι οι αντιπροσωπείες μόνο που αντί να προσκυνάνε το δέρμα τους που στέγνωσε σαν άγραφη διφθέρα θα σκύβουνε στα έργα τους θα τα διαβάζουν και θα κρίνουν. Το Η εξέγερση της Κρονστάνδης αξίζει να διαβαστεί. Οι αναγνώστες θα σκύψουν στα έργα κάποιων και θα κρίνουν. [1] Δ. Ραυτόπουλος, Άρης Αλεξάνδρου, ο εξόριστος, Σοκόλη, Αθήνα 1996, σ. 258. [2] Ό.π., σ. 257.

Η εξέγερση της Κρονστάνδης, οι κομματικές αποφάσεις και ο Άρης Αλεξάνδρου

Σύνδεση